TOPLOTA I BUKA

UTICAJ, IZVORI I ZAŠTITA

TOPLOTA
 Energija koja spontano prolazi između sistema i okoline na neki način, osim
kroz rad ili transfer materije
 To je fizička veličina koja se označava sa Q, čija ja jedinica džul (J), a u
nutricionizumu se koristi jedinica kalorija (Cal)
 Toplota nije osobina tijela, već je osobina procesa
 Toplota nastaje na osnovu utrošenog mehaničkog rada, a i na
račun kinetičke energije
 Na primjer:
- udarom čekića, koji ima kinetičku energiju, o nakovanj, stvara se toplota
- kinetička energija čekića pretvara se u kinetičku energiju molekula, to jest
u njihovo nevidljivo kretanje
 Toplota je, dakle, kinetička energija molekularnog kretanja
 Molekularno-kinetička teorija toplote
 Molekule u tijelima se nalaze u stalnom pokretu
 Sudarom dva tijela prenosi se kinetička energija s jednog na drugo
 Više zagrijavanje tijela = veća kinetička energija
 Zbog toga se molekule udaljavaju, pa čvrsta faza prelazi preko tečne u
gasovitu
 Dio nauke o toploti – Termodinamika
 Konvencija o prelazu toplote:
• ΔQ > 0 ako je topota predana sistemu
• ΔQ < 0 ako je sistem predao toplotu okolini
Prenos toplote
 Prenos toplote

 Ista temperatura dva tijela – toplotna ravnoteža = nema prenosa toplote

 Toplota prenosi usljed razlike u temperaturi sa toplijeg na hladnije tijelo
 To je egzoterman proces
 Prenos toplote se može izvršiti na tri načina:
1. kondukcija – dva tijela u direktnom kontaktu
2. konvekcija (strujanje) – preko posrednika, npr. zraka
3. zračenje – toplije tijelo emituje zračenje, a hladnije apsorbuje
Prenos toplote
Prenos toplote
Razlika između toplote i temperature
 Toplota ≠ temperatura
 Količina toplote je veća štoje veća masa tijela koje zagrijavamo i što
je viša temperatura na koju zagrijavamo
 Temperatura govori koliki je stepen molekularnog kretanja, odnoso
koliki je stepen zagrijanosti nekog tijela
 Za različita tijela treba različita količina toplote kako bi im se 1 kg
ugrijao za 1ºC – specifična toplota
 Razlike između toplote i temperature
 Dva fizička tijela mogu imati istu količinu toplote, a različitu temperaturu
 Primjer je zagrijavanje dvije sobe različite veličine pomoću istih peći, u isto vrijeme
 Drugi primjer: ruku iz vruće vode stavimo u toplu vodu – imaćemo osjećaj kao da je topla
voda hladna
- ruku iz hladne vode uronimo u toplu vodu – osjećaj da je topla voda vruća
Toplotno zagađivanje

 Posljedica zagrijavanja i povišenja temperature okoline

 Najveći udar je na prirodne vode zbog industrije – voda koja se koristi za hlađenje u
industriji nakon zagrijavanja se ispušta u prirodne vode
 Pored voda, problem je i zagrijavanje vazduha u objektima zbog raznih mašina,
radijatora...
 Na ovaj način se formira „toplotno ostrvo“, čija se mikroklima razlikuje od klime njegove
okoline
 Ova pojava smatra se termanim zagađivanjem
Izvori toplote
1. Sunčeva (solarna energija)
 Sunce je najveći i prirodni izvor toplote
 Sunčeva energija najvažnija je za život na Zemlji
 Izvori toplote

2. Geotermalna energija
 Zemlja je takođe izvor toplote
 Toplota dolazi iz unutrašnjosti Zemlje
 Na svakih 100 metara prema središtu Zemlje temperatura raste za 3
°C
 Iz Zemljinog jezgra temperatura od 6.500 °C zrači prema
spoljašnjim slojevima
 Čista geotermalna energija se može naći u vrućoj vodi i stijenama
 Izvori toplote
3. Hemijska energija
 Energija iz različitih hemijskih supstanci oslobađanjem se pretvara
u toplotu
 Najčešći oblik toplote nastaje procesom oksidacije
 Sagorijevanjem goriva dobijamo toplotu za kućnu i tehničku
upotrebu
 Izvori toplote
4. Atomska (nuklearna) energija
 Procesi koji se zbivaju između protona, neutrona i elektrona stvaraju
ovu vrstu energije
 Reakcije radioaktivnog raspada i nuklearnog pretvaranja nazivaju se
nuklearne (promjena jezgra)
 Radioaktivnost
 Fisija
 Fuzija
 Izvori toplote
5. Biomasa
 Čovjek koristi biljne i životinjske proizvode kako bi dobio toplotu
 Toplotna energija biomase izvorno potiče od sunca
 Izvori toplote
6. Otpadna toplota
 Neiskorištena toplota koja nastaje pri pretvaranju energije ili
proizvodnji
 Otpadna toplota je nužan proizvod mašina koje proizvode rad i drugih
procesa koji koriste energiju
 Na primjer, hladnjak grije okolni zrak ili motor s unutrašnjim
sagorijevanjem otpušta toplotu u okoliš.
 Potreba da sistem otpušta dio toplote kao nusproizvod leži
u osnovnim zakonima termodinamike.
 Automobili proizvode dva puta više otpadne toplote nego korisnog
rada
 Uticaj toplote
Uticaj na biljni svijet
 Toplotni udar biljke i pojava ožegotina
 Smanjen proces fotosinteze
 Pupoljci venu
 Trulež ploda
 Mjere zaštite:
- duboka i pravovremena obrada zemljišta
- navodnjavanje, sjenčenje, krečenje
- provjetravanje
- odabir sorti otpornih na visoke temperature
 Uticaj toplote

Uticaj na životinje
 Konji najbolje podnose visoke temperature, a živina veoma teško, kao i svinje i
goveda
 Povećana temperatura tijela
 Ubrzano disanje
 Usporen metabolizam
 Promjene sastava mlijeka i pad proizvodnje
 Smanjena želja za parenjem
 Mjere zažtite:
- obezbijediti životinjama hlad preko ljeta
- redovno provjetravanje i čišćenje štala
- smanjiti dnevni obrok
- obezbijediti čistu i svježu vodu
 Uticaj toplote

Uticaj na vodene organizme

 Odnosi se na termalno zagađivanje voda
 Rastvorljivost čvrstih supstanci se povećava, a kiseonika smanjuje
 Temperatura djeluje na rast, ishranu, ponašanje i otpornost vodenih
organizama
 Promjene veće od 5 °C dovode do posljedica
 Masovno uginuće riba pri naglim promjenama temperature
 Mjere zaštite:
- korište nje toplih otpadnih voda za zagrijavanje drugih sistema
 Uticaj toplote
Uticaj na čovjeka
 Povećan gubitak tjelesnih tečnosti
 Znojenje – mehanizam za odvođenje toplote
 Pad pritiska
 1) Sunčanica
- malaksalost, glavobolja, vrtoglavica, mučnina,...
 2) Toplotna iscrpljenost
- koža vlažna i hladna od znoja
 3) Toplotni udar (najozbiljnije stanje)
- karakteristična crvena i suva koža
- nema znojenja – blokirano odvođenje toplote
 Uticaj toplote
 Mjere zaštite za čovjeka:
- izbjegavati boravak vani od 10-17h
- redovan unos tečnosti
- izbjegavati alkohol, smanjiti kofein
- izbjegavati masnu i začinjenu hranu
- izbjegavati težak fizički rad
- šešir, sunčane naočare, zaštitna krema
- svijetla i komotna odjeća
Uticaj toplote na stanje životne sredine u
Republici Srpskoj
 Štete ogromne u 2017-oj godini
 Suša najviše uticala na kukuruz i soju
 Stabljike kukuruza za preko metar niže
 Plodovi manji
 Povećan broj uginuća teladi i krava
 Smanjena proizvodnja mlijeka
BUKA
Zvuk – fizičke karakteristike

 Zvuk predstavlja talasno kretanje elastične sredine

 Ljudsko uho detektuje zvučne talase od 16 Hz do 20000
 Najbolje se čuju frekvencije između 500 i 4000 Hz
 Izvori zvuka: čvrsta, tečna i gasovita tijela koja osciluju
 Zvučni talasi i zvučno polje
 Zvučne talase karakterišu:
- talasna dužina
- zakon rasprostiranja u prostoru
- intenzitet (jačina)
Zvuk – fizičke karakteristike

 Jačina zvuka – količina energije koja u jednoj sekundi prostruji kroz

površinu 1 m2 okomito postavljenu na izvor širenja (W/m2 )
 Prag čujnosti – 10-12 W/m2
 Jačina bola - 1012 W/m2
 Decibelska logaritamska skala
BUKA

 Svi zvuci koji ometaju tišinu i djeluju štetno na organizam

 Vrlo glasan, nepoželjan, čak i bolan zvuk
 Zvuk bez prihavljativog muzičkog kvaliteta
 Karakteristike buke:
- intenzitet
- trajanje
- isprekidanost ili kontinuiranost
- dodatni šumovi
 Buka
 Stepen smetanja zavisi od psiholoških faktora:
- očekivanje ili nenadanost
- vrsta zvučnih informacija
- starosna dob
 Manje nam smeta vlastita buka
 Čovjeku mnogo manje smeta neizbježiva buka
Buka kao zagađivač

 Svakodnevni problem, krivac je čovjek

 Postoje vrlo restriktivni propisi za buku
 Poželjna gornja granica buke je 70 dB
 Buka jača od 85-90 dB može izazvati trajna oštećenja sluha
 EU je posebno restriktivna prema motorima sa unutrašnjim
sagorijevanjem
Tipični nivoi zvučnog pritiska

 Spavanje - do 20 dB
 Šapat i kucanje sata - do 40 dB
 Cvrkut ptica - od 55-60 dB
 Normalan govor - između 60 i 70 dB
 Rad automobila je između 80 i 90 dB
 0 dB praktično - odsustvo zvuka koji može da se čuje
 Svako povećanje za 10 dB predstavlja udvostručenje jačine zvuka.
 Vika jačine 70 dB dvostruko intenzivnija od razgovora od 60 dB, ali je 16
puta jača od šapata jačine 30 dB
 Intenzitet zvuka oko 140 dB - bol u ušima
 Pucanje bubnih opni i gluvoća
 Granica bola nije jednaka za sve ljude
     Najviši dozvoljeni nivoi vanjske buke (dB)
    Ekvivalentni novio Leq Vršni nivoi
Dan Noć L10 L1
Područje Namjena područja
(zona)

I Bolničko, lječilišno 45 40 55 60
II Turističko, rekreaciono, oporavilišno 50 40 60 65
III Čisto stambeno, vaspitno-obrazovne i zdravstvene 55 45 65 70
institucije, javne zelene i rekreacione površine
IV Trgovačko, poslovno, stambeno i stambeno uz saobraćajne 60 50 70 75
koridore
V Poslovno, upravno, trgovačko, zanatsko, servisno 65 60 75 80
VI Industrijsko, skladišno, servisno i saobraćajno područje bez 70 70 80 85
stanova
Napomena:
1. U smislu ovog pravilnika dan je od 06:00 do 22:00, a noć od 22:00 do 06:00 sati.
2. Vršni nivo L10 i L1 su oni nivoi buke, koji su prekoračeni u trajanju od 10%, odnosno 1% ukupnog vremena mjerenja,
odnosno perioda dan ili noć
Izvor: LEAP, Banjaluka, 2009.
 
 Izvori buke
 1) Prirodni
 2) Vještački
 Prirodni izvori buke
 Udar groma
 Erupcija vulkani
 Gejziri
 Seizmološke pojave (zemljotresi i klizišta)
 Huka vjetrova i morskih talasa
 Vodopadi
 Atmosferske padavine (kiša i grad)
 Rika i masovno kretanje životinja
 Glasovi ptica
 Vještački izvori buke
 Karakteristični za urbane i industrijske centre
 Za buku u životnoj sredini koristi se termin komunalna buka
 Izvori:
1. Saobraćaj (drumski, željeznički i avio)
2. Građevinske mašine (izvođenje javnih radova)
3. Industrija
4. Mašine za kućnu upotrebu
5. Sportske aktivnosti, koncerti, zabavni parkovi, alarmi,...
 Uticaj buke
 Istorijat:
- prvi pisani zakoni potiči iz Rimske imperije
- Robert Koh je iskazao misao da će doći dan kada će buka postati
jedan od velikih neprijatelja čovjeka, tako da će se boriti sa njom
kao nekada sa kugom ili kolerom
- u drevnoj Kini bila izmišljena zvučna kazna za one koji opsuju
Svevišnjeg
Uticaj buke

 Opšti nivo jačine buke povećava za 1 dB godišnje (Podatak Svjetske

zdravstvene organizacije)
 Smatra se da fetus već od 27. nedelje reaguje na akustičke stimuluse
promjenom pulsa
 Kod ljudi nisu razvijeni odbrambeni mehanizmi i zaštitne reakcije
 Često prvo strada nervni sistem, pa tek onda uho
 Buka skraćuje životni vijek ljudi u prosjeku od 8-12 godina
 Uticaj buke

 Uticaj na CNS
- mijenja se uslovno-refleksna aktivnost čovjeka
- narušava se funkcija moždane kore i rad unutrašnjih organa
 Uticaj na kardiovaskularni sistem
- povećan broj otkucaja srca i povećan krvni pritisak
- sužavanje krvnih sudova
- povećano lučenje adrenalina i noradrenalina
- doprinosi prelasku slobodnih masnih kiselina u krv
 Uticaj buke
 Uticaj na druge organe i sisteme
- narušavanje funkcije štitne žlijezde
- lučenje većine hormona hipofize
- porast lučenja kortizona
 Uticaj buke na san
- smanjeno trajanje i dubina sna – hormonski poremećaji, depresija
- buka od 50 dB povećava vrijeme uspavljivanja
- buđenje praćeno osjećajem vrtoglavice, umora
Uticaj buke

 Uticaj na životinje
- saobraćaj i industrija uzrok malobrojnosti životinja u gradovima
- brodovi i podmornice nanose veliku štetu morskim stvorenjima
- ometena komunikacija životinja
- onemogućen pronalaz plijena, partnera
- narušavanje auditornog obilježavanja teritorije ptica
Zaštita od buke

 Usavršavanje mašina, uređaja i transportnih sredstava

 Postavljanje zvučne izolacije
 Izgradnja tunela
 Presvlačenje puteva
 Ograničavanje brzine na 30 km/h
 Drvoredi
 Misli globalno, djeluj lokalno
Uticaj buke na stanje životne sredine u
Banjaluci
 Rad bivših studenata PMF-a
 Koristili su podatke iz LEAP-a za Banjaluku
 Mjerili su buku na 20 različitih lokacija
 Rezultat njihovog rada je da je nivo buke veći od dozvoljenog
 Dobre strane „buke“
 Naučnici psihologije univerziteta u Kembridžu:
- zvuci određene jačine stimulišu proces mišljenja
- naročito povoljno djeluju na proces računanja
 Japanci proizveli jastuke sa zvucima kišnih kapi:
- takav zvuk brzo uspavljuje korisnike jastuka
Zamislite život bez buke
HVALA NA PAŽNJI! 