BAB 3

KEANJALAN
PERMINTAAN
DAN
PENAWARAN
 Objektif Pengajaran
Di akhir pengajaran ini, pelajar diharapkan dapat
• Mentakrifkan keanjalan permintaan harga,
keanjalan permintaan silang dan keanjalan
permintaan pendapatan
• Mentakrif keanjalan penawaran
3.1 Keanjalan Permintaan
3.1.1 Keanjalan Permintaan Harga
3.1.2 Keanjalan Permintaan Silang
3.1.3 Keanjalan Permintaan
Pendapatan
3.2 Keanjalan Penawaran
 Definisi keanjalan
Suatu konsep yang mengukur darjah
tindakbalas dalam kuantiti permintaan
dan penawaran kesan daripada
perubahan sesuatu pembolehubah
tertentu.
 
 Keanjalan Permintaan

• Satu
perubahan kuantiti diminta sesuatu barang kesan
perubahan dalam tingkat harga barang tersebut atau
harga barang lain atau tingkat pendapatan pengguna.

Terdapat tiga jenis keanjalan permintaan, iaitu: 

1.       Keanjalan permintaan harga ( )
2.       Keanjalan pemintaan silang ( )
3.       keanjalan permintaan pendapatan ( )
 Keanjalan Permintaan Harga

• ukuran kadar atau darjah tindakbalas

perubahan kuantiti yang diminta sesuatu
barang kesan daripada perubahan tingkat
harga barang tersebut.
Rumus Keanjalan Permintaan Harga

Ed =

Ed = Keanjalan permintaan harga

Qd = Perubahan kuantiti diminta barang
P = Perubahan harga
Po = Harga asal
Qdo = Kuantiti diminta barang x asal
Contoh: Apabila harga barang A naik dari RM 2 ke RM 4,
kuantiti yang diminta terhadap barang A menurun dari 5 unit ke
4 unit maka
Ed = % Qd
% Px
=

=
-Ed bernilai negatif menunjukkan hubungan
___________ antara harga dan kuantiti diminta.
-nilai -0.2 bermakna apabila harga barang X naik
1%, kuantiti barang A yang diminta akan menurun
sebanyak 0.2%
 Keanjalan Lengkuk
keanjalan lengkuk mengukur keanjalan di___________
atau_______ pada keluk permintaan yang____ atau
apabila berlaku perubahan harga yang sangat besar di
atas satu keluk permintaan yang sama.

Ed = Qd1 – Qd0 X 1/2 (P0 + P1)

1/2 (Qd0 + Qd1) P 1 – P0

Ed = keanjalan permintaan harga

Q1 = kuantiti diminta baru
Q0 = kuantiti diminta asal
P1 = harga baru
P0 = harga asal
• Contoh: Rajah yang berikut menunjukkan keluk DD
untuk barang B. Hitung nilai keanjalan permintaan
harga jika:
a) harga barang X naik dari RM 2 ke RM 4
b) harga barang X turun dari RM 4 ke RM 2
Harga (RM)

B
4
A
2

D
0 8 10 Kuantiti
(unit)
a) Jika harga barang X naik dari
Rm 2 ke RM 4 b) Jika harga barang X turun
dari RM 4 ke RM 2

Ed = % Qd Ed = % Qd
% Px % Px

= Qd x Pxo = Qd x Pxo
Px Qdo Px Qdo

= =

= =
Daripada contoh di atas, dapat disimpulkan
bahawa pekali keanjalan permintaan harga
adalah berbeza walaupun harga berubah
dalam julat yang sama
 -untuk mengatasi masalah ini, rumus titik tengah digunakan:

Ed = Qd1 – Qdo X ½ ( Po + P1)

½ ( Qdo + Qd1 ) ( P1- Po)

a) Jika harga barang X naik b) Jika harga barang X turun

dari Rm 2 ke RM 4 dari RM 4 ke RM 2

Ed = Ed =

-berdasarkan contoh pengiraan dengan menggunakan

keanjalan lengkuk nilai keanjalan yang diperolehi
adalah sama iaitu -0.33 walaupun harga naik dari RM 2
ke RM 4 atau harga jatuh dari RM 4 ke RM2
 Keanjalan Titik

• mengukur darjah tindakbalas kuantiti

permintaan sesuatu barang apabila
berlaku______________________________
ke atas barang tersebut sehinggakan tidak
menampakkan kewujudan dua titik di atas
lengkuk permintaan yang sama.
Rumus keanjalan titik boleh dibina dan dinyatakan
berdasarkan rajah di bawah. Titik X merupakan titik
yang ingin dikira nilai keanjalannya dan ianya
merupakan titik tengah bagi keluk permintaan .
Keanjalan permintaan bagi titik X pada rajah 3.1
dapat dikira berdasarkan rumus berikut:

a. Ed = Q1 – Q2
0 - Q2
b. Ed = 0 – P
P1 –P
c. Ed = Q1 – X
P1 - X
Rajah 3.1 : keanjalan titik

Harga (RM)

P1

X
P

0 Q2 Q1 kuantiti
 Nilai keanjalan bagi titik-titik di
sepanjang keluk permintaan adalah
berbeza-beza
1. Pada tingkat harga melebihi 0P, nilai keanjalan (Ed)
akan melebihi satu dan menuju infiniti
2. Pada tingkat harga 0P, nilai keanjalan (Ed) adalah
sama dengan satu
3. Pada tingkat harga yang kurang daripada harga 0P,
nilai keanjalan (Ed) adalah kurang daripada satu dan
menuju ke nilai kosong
 3.1.1.c. Darjah-darjah keanjalan permintaan
harga

Keanjalan permintaan harga dapat dibezakan kepada

lima darjah keanjalan yang berlainan.
 
Rajah : Darjah Keanjalan permintaan harga di
sepanjang keluk

P1

0 Q2 Q1 Q
Darjah Keanjalan

1.

Peratus perubahan kuantiti P

diminta lebih besar daripada
peratus perubahan harga
Nilai keanjalan : 1< Ed < 

Q
 2.

P
peratus perubahan kuantiti D
diminta lebih kecil daripada peratus
perubahan harga
Nilai keanjalan : 0 < Ed < 1

Q
Contoh:
1. Permintaan terhadap sesuatu barang dikatakan tak anjal apabila
A perubahan harga lebih kecil daripada perubahan kuantiti diminta
B perbuhana harga lebih besar daripada perubahan kuantiti diminta
C peratusan perubahan harga lebih kecil daripada peratusan
perubahan kuantiti diminta
D peratusan perubahan harga lebih besar daripada peratusan
perubahan kuantiti diminta [STPM 2009]
3.

P
Peratus perubahan kuantiti D
diminta sama dengan peratus
perubahan harga
Nilai keanjalan : Ed = 1

Q
 4.

P
Tiada perubahan harga dan kuantiti
diminta tidak terhingga
Nilai keanjalan : Ed = 
D

Q
 5.

P
sebarang perubahan dalam harga D
tidak akan menyebabkan perubahan
dalam kuantiti diminta.
Nilai keanjalan : Ed = 0

Q
Contoh soalan:
Jelaskan mengapa garam mempunyai nilai keanjalan sifar berbanding dengan
minuman the yang dianggap mempunyai keanjalan lebih dari 1. (6 M)
[STPM 2006]
 3.1.1 d. Penentu keanjalan permintaan harga
1.
- Semakin banyak pengganti semakin anjal

2.
- Semakin banyak kegunaan semakin anjal

3.
- Semakin tinggi % perbelanjaan, semakin anjal

4.
- Semakin penting barang itu semakin tak
anjal
Contoh soalan:
Jelaskan tiga faktor yang mempengaruhi keanjalan permintaan harga (6M)
[STPM 2007]
 3.1.1.e. Hubungan darjah keanjalan

permintaan harga dengan

jumlah hasil /jumlah perbelanjaan

Hubungan keanjalan Permintaan Harga dengan
jumlah hasil
Harga
Keanjalan = ∞
A
Anjal ( keanjalan > 1)

P Anjal satu ( Keanjalan = 1)

Kurang anjal ( Keanjalan < 1)

Keanjalan = 0

0 Q D Kuantiti
Jumlah Hasil

TR

kuantiti
Jumlah hasil / Jumlah perbelanjaan diperoleh
dengan mendarabkan harga barang tersebut
dengan kuantitinya.

Jumlah Hasil/ jumlah perbelanjaan = Harga X Kuantiti

 Harga Jumlah Rumusan
Hasil
Anjal Baru
(TR)
Harga 0P1AQ1 TR berkurangan
meningkat sebab
P dari P0 ke pertambahan TR
P1 (P0P1AC) <
Pengurangan
D jumlah TR
(Q1CBQ0)
P1 A
Harga jatuh 0P0BQ0 TR meningkat
P0 B dari P1 ke sebab
C P0 pengurangan TR
(P0P1AC) <
Pertambahan
jumlah TR
(Q1CBQ0)
Q
0 Q1 Q0
Contoh soalan:
1. Pengeluar akan menurunkan harga untuk meningkatkan jumlah hasil
keluaranya. Ini menunjukkan bahawa pemintaan terhadap keluaran
tersebut adalah
A. Anjal
B. Anjal 1
C. Tak anjal
D. Tak anjal sempurna

2. Kenaikan harga barang yang anjal permintaanya akan menyebabkan

A. Kuantiti barang itu berkurang dan jumlah perbelanjaan juga berkurang
B. Kuantiti barang itu berkurang dan jumlah perbelanjaan meningkat
sedikit
C. Kuantiti barang itu berkurang dan jumlah perbelanjaan meningkat
dengan banyak
D. Kuantiti barang itu berkurang dan jumlah perbelanjaan juga berkurang
pada kadar yang sama dengan pengurangan kuantiti
 Harga Jumlah Rumusan
Tidak Anjal Hasil
Baru
(TR)

Harga 0P1AQ1 TR meningkat

P meningkat
D dari P0 ke
sebab pertambahan
TR (P0P1AC) >
A P1
P1 Pengurangan TR
(Q1CBQ0)

P0 B Harga jatuh 0P0BQ0 TR menurun sebab

C dari P1 ke pengurangan TR
P0 (P0P1AC) >
Pertambahan TR
(Q1CBQ0)

Q
0 Q1 Q0
Contoh soalan:
Dengan menggunakan gambar rajah, terangkan kesan terhadap jumlah
hasil apabila harga meningkat sekiranya:
a) Keanjalan permintaan harga anjal (3 M)
b) Keanjalan permintaan harga tak anjal (3 M)
[STPM 2009}
 Harga Jumlah Hasil Rumusan
Baru
Anjal Satu (TR)

Harga 0P1AQ1 TR tetap

meningka sebab
t dari P0 pertambahan
P ke P1 TR (P0P1AC) =
Pengurangan
D TR (Q1CBQ0)
Harga 0P0BQ0 TR tetap sebab
jatuh dari pengurangan
P1 ke P0 TR (P0P1AC) =
P1 A Pertambahan
B TR (Q1CBQ0)
P0
C

0
Q1 Q0 Q
 3.1.2.Keanjalan Permintaan Silang (Exy)

Satu konsep keanjalan permintaan yang mengukur

darjah tindakbalas______________________________
bagi sesuatu barang (barang X) akibat daripada
___________________________________ (barang Y).
 Rumus keanjalan silang

Ec =

QX = Perubahan Kuantiti diminta barang x

Py = Perubahan harga barang y
Qxo = Harga asal
Py0 = Harga baru
 Hubungan barang X dan barang Y

• Perhubungan antara dua jenis barang dapat diketahui

sekiranya nilai keanjalan permintaan silang diperolehi
dengan menggunakan rumus keanjalan silang

Nilai Keanjalan Hubungan

Silang (Exy)
Negatif ( - )

Positif ( + )

Sifar ( 0 )
 Contoh pengiraan :
Harga Kuantiti diminta
Barang X Barang S Barang T Barang U

2 6 12 9

3 4 13 9

Berdasarkan jadual di atas, cari nilai keanjalan

permintaan silang bagi barang S, T dan U apabila
harga barang X mengalami kenaikan dari RM2
kepada RM3. Tentukan perhubungan antara
barang X dengan barang S, T dan U.
Penyelesaian : Barang S
Ec = % QS (kenaikan harga barang X 1%
% Px menyebabkan kuantiti diminta
barang S berkurang 0.67%)

Oleh itu barang X dan barang S

adalah barang penggenap
kerana nilai keanjalanya adalah
negatif
 BARANG PENGGENAP

• Kereta dan petrol ialah barang penggenap

• Bila harga kereta mahal, permintaan
kereta akan berkurang
• Kesannya permintaan terhadap petrol
berkurang
Barang penggenap
Penyelesaian : Barang T
Ec = % QT (kenaikan harga barang T
% Y 1% menyebabkan kuantiti
diminta barang S meningkat
0.17%)

Oleh itu barang X dan barang S

adalah barang penggenap kerana
nilai keanjalanya adalah positif
 BARANG PENGGANTI

• Mesin taip & komputer ialah barang pengganti

• Bila harga mesin taip meningkat,permintaan
terhadap mesin taip akan berkurang
• Kesannya permintaan terhadap komputer
akan meningkat
Contoh soalan:
Gambar rajah di bawah menunjukkan keluk permintaan terhadap teh dan kopi
dalam pasaran:
Harga kopi (RM) Harga teh (RM)

Do Do D1

10
8
5
Do Do D1
0 20 50 Kuantiti kopi 0 15 35 Kuantiti teh
(unit) (unit)

Berapakah keanjalan silang bagi the apabila harga kopi meningkat daripada
RM 8 ke RM 10?
A. 0.19
B. 2.29
C. 2.86
D. 5.33
Penyelesaian : Barang U
Ec = % QU (kenaikan harga barang X 1%
menyebabkan kuantiti diminta
% Px barang U tidak berubah)

Oleh itu barang X dan barang S

adalah barang tidak berkait
kerana nilai keanjalanya adalah 0
 BARANG TIDAK BERKAIT

• Kereta dan roti ialah barang tidak berkait

• Bila harga kereta naik atau turun,
tidak akan memberi apa-apa kesan
kepada permintaan roti.
 3.1.3.a. Keanjalan Permintaan Pendapatan

• mengukur darjah tindak balas terhadap perubahan

kuantiti diminta sesuatu barang kesan daripada
perubahan tingkat pendapatan pengguna.
Rumus Keanjalan permintaan pendapatan

Ey =

Ey = Keanjalan permintaan pendapatan

Qx = Perubahan kuantiti diminta barang x
Y = Perubahan pendapatan
Yo = Pendapatan asal
Qx = Kuantiti diminta barang x asal
Keanjalan pendapatan dan jenis barang

Keanjalan permintaan pendapatan dapat

mengenalpasti jenis-jenis barang.

Nilai Keanjalan Jenis barang

Pendapatan
1. Positif
i. 0 < Ey < 1
ii. Ey > 1
2. Negatif
Ey < 0
3. Sifar
Ey = 0
Contoh pengiraan:
Pendapatan Kuantiti diminta
(RM) Barang Barang B Barang C
A
2,000 4 10 8
7,000 20 5 9

Berdasarkan jadual di atas, kirakan nilai keanjalan

pendapatan bagi barang A, B dan C apabila
tingkat pendapatan meningkat dari RM2,000 ke
RM7,000. Tentukan apakah jenis barang-barang
tersebut.
Penyelesaian : Barang A
Ey = % Qx
% Y

(kenaikan pendapatan 1% menyebabkan kuantiti diminta

barang A meningkat 1.6%)
Barang A adalah barang normal dalam kategori barang
Mewah kerana nilai keanjalan pendapatannya adalah
positif dan lebih besar dari 1
Penyelesaian : Barang B
Ey = % QB
% Y

(kenaikan pendapatan 1% menyebabkan kuantiti

diminta barang B berkurang 0.2%)
Barang B adalah barang bawahan kerana nilai
keanjalan pendapatannya adalah negatif
Penyelesaian : Barang C
Ey = % QC
% Y

kenaikan pendapatan 1% menyebabkan kuantiti diminta

barang C meningkat 0.05%)
Barang C adalah barang normal dalam kategori
barang keperluan kerana nilai keanjalan
pendapatannya adalah positif dan kurang daripada 1
KEANJALAN
PENAWARAN
• DEFINISI KEANJALAN PENAWARAN
• PENGIRAAN NILAI KEANJALAN PENAWARAN
• DARJAH-DARJAH KEANJALAN PENAWARAN
• PENENTU KEANJALAN PENAWARAN
DEFINISI KEANJALAN PENAWARAN

• mengukur darjah tindakbalas

perubahan dalam akibat
perubahan
• Peratus perubahan kuantiti ditawar
• kesan daripada perubahan
• harga barang itu sendiri
 FORMULA
Keanjalan penawaran = Peratus perubahan kuantiti ditawar
Harga ( Es) Peratus perubahan harga

Ey =

Ey = Keanjalan permintaan pendapatan

Qx = Perubahan kuantiti diminta barang x
Y = Perubahan pendapatan
Yo = Pendapatan asal
Qx = Kuantiti diminta barang x asal
 Contoh Pengiraan

Apabila harga durian turun dari RM6 ke RM4

sebiji maka kuantiti yang ditawarkan turun
daripada 30 ke 16 biji. Apakah nilai keanjalan
penawaran harga?
 Jawapan :
Es = % Qx
% P
= Qx x Po
P Qx
= 16 – 30 x 6
4-6 30
= 1.4
(penurunan harga 1% menyebabkan
kuantiti durian ditawar menurun 1.4%)
Contoh soalan:
Pada harga RM 2 per kg, kuantiti ikan yang ditawarkan ialah 50 000 kg
perminggu. Apabila harganya RM 2.40 per kg, kuantiti ikan yang ditawarkan
ialah 55 000 kg per minggu. Berapakah keanjalan penawaranya?
A. 0.40
B. 0.50
C. 1.00
D. 2.00 [STPM 2005]
 DARJAH KEANJALAN PENAWARAN

Terdapat 5 jenis keanjalan penawaran :

i) Anjal
ii) Tidak Anjal
iii) Anjal Satu
iv) Anjal Sempurna
v) Tidak Anjal Sempurna
• Peratusan perubahan kuantiti ditawar melebihi
peratusan perubahan harga barang
• Nilai keanjalannya melebihi 1, tetapi kurang
daripada infiniti ( ⍺> Es > 1)
• Rajah :
P
S

Q
• Peratusan perubahan kuantiti ditawar kurang
daripada peratusan perubahan harga barang
• Nilai keanjalannya melebihi 0, tetapi kurang
daripada satu ( 0< Es <1)
• Rajah : P
S

Q
• Peratusan perubahan kuantiti ditawar sama
peratusan perubahan harga barang
• Nilai keanjalannya adalah satu ( Es = 1)
• Rajah :Keluk penawaran bermula dari asalan
P
S

Q
0
• Peratusan perubahan harga barang tersebut adalah
sifar dan kuantiti ditawar infiniti (tidak terhingga)
• Nilai keanjalannya adalah infiniti ( Es = ⍺)
• Rajah : Keluk penawaran yang lurus selari paksi
kuantiti
P

Q
0
• Peratusan perubahan kuantiti ditawarkan adalah sifar
walaupun harga barang berubah
• Nilai keanjalannya adalah 0 ( Es = 0)
• Rajah : Keluk penawaran menegak selari paksi harga
P
S

Q
0
 Penentu Keanjalan Penawaran

Apabila tambahan kos adalah besar untuk menghasilkan

sesuatu barang maka penawaran cenderung tidak anjal dan
sebaliknya

-Dalam jangka masa pendek penawarannya tidak anjal

manakala dalam jangka masa panjang penawarannya anjal.
-Semakin panjang jangka masa yang diperlukan untuk
menghasilkan sesuatu barang semakin tak anjal penawaran
sebaliknya semakin pendek masa
yang diperlukan untuk menghasilkan barang
semakin anjal penawarannya
 Penentu Keanjalan penawaran

Mobiliti input yang tinggi dapat meningkatkan daya

pengeluaran maka penawaran barang menjadi lebih
anjal dan sebaliknya.
Semakin banyak input pengganti, ia semakin anjal kerana

semakin banyak barang yang boleh dikeluarkan dan

sebaliknya.

Semakin banyak firma yang menawarkan barangan

tertentu dalam satu pasaran, penawaran barangan
semakin anjal dan sebaliknya.

Penggunaan teknologi moden akan meningkatkan

daya penegeluaran firma dengan menjimatkan
kos dan masa. Maka semakin tinggi tingkat
teknologi, semakin banyak barang ditawarkan.