ოპერაციული სისტემები

კომპიუტერისთვის
MS DOS, Windows, Apple Mac OS, Linux, Chrome OS, Open Source და
FreeSoftware Foundation მიმდინარეობების განხილვა.
 ოპერაციული სისტემა
ოპერაციული სისტემა ან საოპერაციო სისტემა — არის
სპეციალური კომპიუტერული პროგრამა, რომელიც მართავს
ურთიერთობას სხვადასხვა სამომხმარებლო პროგრამულ პაკეტებს
(software), ასევე კომპიუტერის სისტემის შემადგენელ
მოწყობილობასა (hardware) და ამ სისტემის მომხმარებელს შორის.
ნებისმიერ ოპერაციული სისტემის ფუძეა ბირთვი (Kernel), software-ის
პირველი შრე, რომელიც კომპიუტერის მეხსიერებაში იტვირთება
სისტემის ჩართვის მომენტში. ბირთვი შემდეგ აძლევს გასაღებს
სხვადასხვა ძირეულ სერვისებს ყველა დანარჩენ სისტემებსა და
სამომხმარებლო პროგრამულ პაკეტებთან. ოპერაციული სისტემა
ჩაიტვირთება კომპიუტერის ჩართვის დროს და ის მომხმარებელს
აძლევს მოხერხებულ ინტერფეისს.
 ბირთვი(Kernel)
ბირთვი (ინგლ. Kernel) — კომპიუტერული პროგრამაა, რომელიც
კომპიუტერის ოპერაციული სისტემის ცენტრალურ ნაწილს
წარმოადგენს. მას აქვს სრული კონტროლი ყველაფერზე, რაც
სისტემაში ხდება. ის გაშვებისას პირველი იტვირთება და შემდეგ
გაშვების დარჩენილ პროცესს მართავს, ასევე მართავს
პროგრამული უზრუნველყოფის მიერ შეტანა-გამოტანის
მოთხოვნებს და მათ ცენტრალური პროცესორისთვის მონაცემთა
გადამუშავების ინსტრუქციებად თარგმნის. მისი
პასუხისმგებლობის ქვეშაა მეხსიერების მართვა, კომპიუტერის
პერიფერიებთან (პრინტერები, სპიკერები და ა.შ.) ურთიერთობა და
მათი მართვა. ბირთვი თანამედროვე ოპერაციული სისტემების
არსებითი ნაწილია.
 MS DOS
MS-DOS (ინგლ. Microsoft Disk Operating System — დისკური საოპერაციო სისტემა) —
კომერციული საოპერაციო სისტემა Microsoft-ისაგან IBM PC-თავსებადი პერსონალური
კომპიუტერებისათვის. MS-DOS — ყველაზე გავრცელებული სისტემაა DOS ოჯახიდან.
დროთა განმავლობაში იგი შეცვალა Windows 9x და Windows NT სისტემების ოჯახმა.

MS-DOS შეიქმნა 1981 წელს, არსებობს მისი რვა სრული და ოცამდე სუბვერსია. 2000 წელს
Microsoft-მა შეწყვიტა მისი განვითარება. ის წარმოადგენდა ამ კომპანიის მთავარ
პროდუქტს 15-20 წლის განმავლობაში, რაზეც უამრავი პროგრამა შეიქმნა .

ბოლო მუშა ვერსიაა 6.22, MS-DOS სისტემის ჩამტვირთავად მუშაობს Windows 95-ში
(ვერსიები 7.0 და 7.1), Windows 98-ში (ვერსია 7.1) და Windows ME-ში (ვერსია 8.0).
 MS Windows
MS Windows წარმოადგენს ოპერაციული სისტემის სახეობას.
მისი ზოგადი კონცეფცია მდგომარეობს მაქსიმალურ
უნიფიცირებაში, რაც გამოიხატება იმით, რომ ახალი
პროგრამების გარჩევისას საჭირო არ არის ტექნიკისა და
მართვის ხერხების ხელახალი ათვისება. Windows-დან
ნებისმიერი პროგრამის გაშვებისას მუშაობა წარმოებს
მსგავსი წესებით და ყველა პროგრამას აქვს იდენტური
გაფორმება. Windows-ში შესაძლებელია მონაცემების
გადატანა პროგრამებს შორის. ეს ოპერაცია სრულდება
მეხსიების გაცვლის ბუფერის (Clipboard) საშუალებით,
რომელიც საერთოა როგორც თვით Windows-თვის, ასევე
მასში გაშვებული ყველა პროგრამისათვის.
 Mac OS
macOS (ყოფილი სახელწოდებები: Mac OS X 2012 წლამდე, OS X 2012-2016 წლებში) — კომპანია Apple-ს დამუშავებული საოპერაციო სისტემის მე-
10 ვერსიაა, რომელიც ეპლ მაკინტოშის სამომხმარებლო და პროფესიულ კომპიუტერებს ახლავს თან. ეს სისტემა მაკინტოშის წინა
ვერსიებისგან რადიკალურად განსხვავდება და ეს ფაქტი ხაზგასმულია მის სახელში ვერსია 10-ის ნაცვლად X-ის ჩანაცვლებით. ეპლ
კომპიუტერი საოპერაციო სისტემას ცალკეც ჰყიდის, როგორც პროგრამულ პაკეტს ეპლის პერსონალური კომპიუტერებისთვის.

მაკ ოს X სერვერი არქიტექტურულად მისი დესკტოპ თანამოძმის იდენტურია და განკუთვნილია ეპლის მიერ გამოშვებული მაკინტოშის
სერვერებისთვის. მასში შედის სამუშაო ჯგუფთა მართვისა და ადმინისტრაციის პროგრამული ხელსაწყოები, რომელიც უზრუნველყოფს
მნიშვნელოვან ქსელურ მომსახურებასთან გაადვილებულ კომუნიკაციას.
მიუხედავად იმისა, რომ მაკ ოს-ის ეს ვერსია “მეათედ” არის მონათლული, მისი ისტორია მაკინტოშის ადრეულ საოპერაციო სისტემათაგან
თითქმის სრულიად დამოუკიდებლად განვითარდა. ის ეფუძნება კარნეგი-მელონისა (მახ-კერნელი) და ბერკლის უნივერსიტეტების (ბსდ)
მიერ იუნიქსის ბაზაზე დამუშავებულ ოპერაციათა სისტემებს, რომელიც სტივ ჯობსის კომპანია ნექსტის (NeXT) მიერ დამუშავებულ
მრავალფუნქციონალურ სისტემაში "ნექსტსტეპ" (NEXTSTEP) იყო გაერთიანებული. პარალელურად, ეპლიც ცდილობდა საკუთარი “მომავალი
თაობის” საოპერაციო სისტემის დამუშავებას, თუმცა წარუმატებლად. საბოლოოდ, ნექსტის ოს (რომელსაც უკვე OPENSTEP ერქვა ) შეირჩა
ეპლის მომდევნო ოს-ის ბაზად და კომპანიამ მასზე სრული უფლება შეისყიდა. გარიგების თანახმად ჯობსი ეპლში დაბრუნდა და მალევე
კომპანიის ლიდერიც გახდა. მისი მეთაურობით განხორციელდა პროგრამისტებისთვის ღია ოპენსტეპის ეპლის ძირითადი ბაზრისთვის
(საშინაო მომხმარებელთა და შემოქმედებით პროფესიონალთათვის) მისაღებ სისტემად გარდაქმნა - პროექტი, რომელიც ცნობილია
სახელით - რაფსოდი. რამდენიმე მცირე იმედგაცრუების შემდეგ საბოლოოდ რაფსოდი "მაკ ოს X"-ად გარდაიქმნა.
 Linux
ლინუქსი (Linux) — მრავალფუნქციონალური, მძლავრი, თავისუფალი საოპერაციო სისტემაა, რომელიც იუნიქსის მაგვარი საოპერაციო
სისტემების ერთ-ერთი ნაირსახეობაა.

იუნიქსი (Unix) — კომპიუტერის ოპერაციული სისტემაა, რომელიც შეიქმნა ბელის ლაბორატორიაში , კომპანია "ეითიენდთიში " (AT&T), 1960-1970-
იან წლებში. მისი ავტორები იყვნენ კენ ტომსონი, დენის რიჩი და დაგლას მაკელროი.

დროთა განმავლობაში გაჩნდა იუნიქსის მრავალი ნაირსახეობა და კიდევ უფრო ბევრი სახეობა იუნიქსთან თავსებადი და იუნიქსის მაგვარი
ოპერაციული სისტემებისა. ასეთთა რიცხვშია: "ლინუქსი", "ბიესდი" (BSD), "ფრიბიესდი" (FreeBSD), "ოეს ათი", "სოლარისი" და სხვა.

UNIX-ის შექმნისას გათვალისწინებული იქნა მისი მულტიპლატფორუმულ საოპერაციო სისტემად ჩამოყალიბება , ანუ უნდა ყოფილიყო
შესაძლებელი მისი სხვადასხვა არქიტექტურის მანქანებზე უპრობლემოდ მუშაობა . სწორედ მისმა მულტიპლატფორმულობამ განაპირობა UNIX-
ის უდიდესი პოპულარულობა. UNIX-ის პოპულარულობასთან ერთად სხვადასხვა კომპანიებმა დაიწყეს UNIX-ის ბაზაზე საოპერაციო სისტემების
შექმნა.

Linux არის თავისუფალად გავრცელებადი GPL ლიცენზიაზე დამყარებული საოპერაციო სისტემა , რომელიც შეიქმნა UNIX მაგვარი საოპერაციო
სისტემა Minix-ის გავლენით (და არა მის ბაზაზე). მისი თავდაპირველი ვერსიის შემქმნელია ფინეთის ჰელსინკის უნივერსტიტეტის სტუდენტი
ლინუს ტორვალდსი (Linus Torvalds). საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ სტუდენტმა ახალი საოპერაციო სისტემა საკურსო ნაშრომის ფარგლებში
შექმნა.

MINIX — Unix-მაგვარი ოპერაციული სისტემა, რომელიც შეიმუშავა ენდრიუ ტანენბაუმმა 1987 წელს და დაფუძნებულია მიკრობირთვულ
არქიტექტურაზე.

Linux შექმნილია მრავალრიცხოვან UNIX პროგრამისტთა და ინტერნეტის ქსელში მომუშავე ენთუზიასტთა დახმარებით. მასში არ არის
გამოყენებული AT&T UNIX-ის პროგრამული კოდი, ასევე არც ერთი სხვა UNIX-ის პროგრამული კოდი . Linux-ის მეტი წილი პროგრამები შექმნილია
GNU Free Software Foundation პროექტის ჩარჩოში, კემბრიჯში, მასაჩუსეტსი, თუმცა მის შექმნაში ასევე მონაწილეობა თითქმის მთელი მსოფლიოს
პროგრამისტებმა მიიღეს. აღსანიშნავია ისიც, რომ Linux-ის ბაზაზე შექმნილი პროგრამების უმეტესობა არის ღია პროგრამული კოდით (open
source) და ამასთან უფასოა. 0.01 ვერსიის Linux-ის გამოჩენისას არასდროს არ გაკეთებულა ოფიციალური განცხადება მისი შექმნის თაობაზე , 0.01
 Chrome OS
Chrome OS არის Gentoo Linux– ზე დაფუძნებული ოპერაციული სისტემა, რომელიც
შექმნილია Google– ის მიერ. იგი მომდინარეობს უფასო პროგრამული
უზრუნველყოფა Chromium OS– დან და იყენებს Google Chrome ვებ – ბრაუზერს,
როგორც მის მთავარ ინტერფეისს.
Google– მა პროექტი დააანონსა 2009 წლის ივლისში, რომელიც ჩაფიქრებული იყო
როგორც ოპერაციული სისტემა, მასში არსებული აპლიკაციაც და მომხმარებლის
მონაცემებიც ღრუბლოვან სისტემაში ინახება: შესაბამისად, Chrome OS უპირველეს
ყოვლისა მუშაობს ვებ პროგრამებზე. პროგრამული კოდი და საჯარო დემო ვერსია
გამოვიდა ნოემბერში. პირველი Chrome OS ლეპტოპი, ცნობილი როგორც Chromebook,
გამოვიდა 2011 წლის მაისში. Samsung- ისა და Acer- ის Chromebook- ის საწყისი
მარაგების ჩაშვება მოხდა 2011 წლის ივლისში.
 Open Source
Open Source - არის პროგრამული კოდი, რომელიც თავისუფლად ხელმისაწვდომია შესაძლო მოდიფიკაციისა და გამოყენებისათვის. პროდუქტი მოიცავს კოდის, დიზაინის
დოკუმენტების, ან პროდუქტის შინაარსის გამოყენების ნებართვას. ეს ყველაზე ხშირად ეხება ღია კოდის მოდელს, რომელშიც ღია პროგრამული უზრუნველყოფა ან სხვა
პროდუქტები გამოიცემა ღია წყაროების ლიცენზიით, როგორც ღია პროგრამული უზრუნველყოფის მოძრაობის ნაწილი. ტერმინის გამოყენება წარმოიშვა პროგრამული
უზრუნველყოფიდან, მაგრამ მისი მნიშვნელობა გაფართოვდა პროგრამული უზრუნველყოფის სექტორის მიღმა სხვა ღია შინაარსისა და ღია თანამშრომლობის ფორმების
აღსანიშნად.

ტერმინი "ღია წყარო", რომელიც პროგრამული უზრუნველყოფის აღსაწერად გამოიყენეს, პირველად შემოთავაზებული იქნა თავისუფალი პროგრამის მოძრაობის
ადამიანთა ჯგუფის მიერ, რომლებიც კრიტიკულად განწყობილნი იყვნენ პოლიტიკური დღის წესრიგისა და მორალური ფილოსოფიის მიმართ, რომელიც ნაგულისხმევია
ტერმინში "თავისუფალი პროგრამა" და ცდილობდნენ დისკურსის ჩამოყალიბებას უფრო კომერციულად განწყობილი პოზიციის ასახვისთვის. ჯგუფში შედიოდნენ კრისტინ
პიტერსონი, ტოდ ანდერსონი, ლარი ავგუსტინი, ჯონ ჰოლი, სემ ოქმანი, მაიკლ ტიემანი და ერიკ ს. რეიმონდი. პიტერსონმა შემოგვთავაზა ”ღია წყარო” შეხვედრაზე პალი
ალტოში, კალიფორნიაში, რეაქცია Netscape- ის მიერ 1998 წლის იანვარში Navigator-ისთვის კოდის გამოცემის შესახებ. ლინუს ტორვალდსმა მომდევნო დღეს მხარი დაუჭირა
ამ ტერმინს და ფილ ჰიუზმა შეიტანა ის Linux Journal- ში. რიჩარდ სტალმანმა, თავისუფალი პროგრამული მოძრაობის დამფუძნებელმა, თავიდანვე მიიღო ეს ტერმინი, მაგრამ
მოგვიანებით გადაიფიქრა. Netscape– მა გამოუშვა თავისი პროგრამული კოდი Netscape Public Licence ფარგლებში, მოგვიანებით Mozilla Public License.

რეიმონდი განსაკუთრებით აქტიური იყო ახალი ტერმინის პოპულარიზაციის მცდელობაში. მან პირველი საჯაროდ მოუწოდა უფასო პროგრამული უზრუნველყოფის
საზოგადოებას, რომ ის მიეღოთ 1998 წლის თებერვალში. ცოტა ხნის შემდეგ მან დააარსა Open Source ინიციატივა ბრიუს პერენსთან ერთად.

ტერმინი უფრო ცნობილი გახდა 1998 წლის აპრილში ტექნოლოგიური გამომცემლობის ტიმ ო'რეილის მიერ ორგანიზებულ ღონისძიებაზე. თავდაპირველად სახელწოდებით
"Freeware Summit" და მოგვიანებით როგორც "Open Source Summit". ღონისძიებას ესწრებოდნენ ყველაზე მნიშვნელოვანი უფასო და ღია წყაროს პროექტის ლიდერები, მათ
შორის ლინუს ტორვალდსი, ლარი უოლი, ბრაიან ბელენდორფი , ერიკ ალმანი, გვიდო ვან როსუმი, მაიკლ ტიემანი, პოლ ვიქსი, ჯეიმი ზავინსკი და ერიკ რაიმონდი.
შეხვედრაზე განიხილეს ტერმინ "თავისუფალი პროგრამული უზრუნველყოფის" ალტერნატივები. ტიემანი მხარს უჭერდა "Sourceware" - ს, როგორც ახალ ტერმინს, ხოლო
რეიმონდი "Open Source" - ს. შეკრებილმა დეველოპერებმა, იმავე საღამოს, პრესკონფერენციაზე კენჭისყრის შედეგად გამარჯვებულად გამოაცხადეს “Open Source”.
 Free Software Foundation
Free Software Foundation (FSF) არის არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც დააარსა რიჩარდ
სტალმანმა 1985 წლის 4 ოქტომბერს თავისუფალი პროგრამული უზრუნველყოფის მოძრაობის
მხარდასაჭერად, რომელიც ხელს უწყობს კომპიუტერული პროგრამების შესწავლის,
განაწილების, შექმნისა და მოდიფიკაციის უნივერსალურ თავისუფლებას.
დაარსებიდან 90 – იანი წლების შუა ხანებამდე FSF– ის სახსრები ძირითადად გამოიყენებოდა
პროგრამული უზრუნველყოფის შემქმნელების დასაქმების მიზნით, GNU პროექტისთვის უფასო
პროგრამული უზრუნველყოფის დასაწერად. 1990-იანი წლების შუა პერიოდიდან, FSF- ის
თანამშრომლები და მოხალისეები ძირითადად მუშაობდნენ იურიდიულ და სტრუქტურულ
საკითხებზე თავისუფალი პროგრამული უზრუნველყოფის მოძრაობისა და თავისუფალი
პროგრამული საზოგადოებისათვის.
თავისი მიზნების შესაბამისად, FSF მიზნად ისახავს გამოიყენოს მხოლოდ თავისუფალი
პროგრამა საკუთარ კომპიუტერებზე.