KAWSAYPURA PUQUCHIY AYLLUCHASQA

“CASIMIRO HUANCA”
QHICHWA JATUN YACHAYWASI

RIWU (Triticum aestivum) JAK’U PISIMANTA PISI ARUS

(Oryza sativa) JAK’UWAN APAYKACHASPA
MISK’ICHASQA JIRIYUS RUWAY

Ruwaq: CECILIO RIVERA COLQUE

Yanapaq: ING. SUSANA COPA ZARATE
MUNAY
 Ch’ampay tariynin

San Andres qutu ayllupi sach’a

puquykuna (piña, laranja, latanu chanta
mandarina), ch’aki puquykuna (yuka,
sara chanta arus) sumaqta puqun
mayqinkunataqchus mana juk sumaq
qullqichaq llamk’ay kachkanku
imaraykuchus puquy apaykachanapaq
wakichiykuna mana kanchu, walisqan
ancha pisi chanta pisi qhatukuna kay
puquykunapaq tiyan, ajina kaptintaqri
ayllu runa mana anchata kay
llamk’aykunaman kutirinchu.
 YUYAY TARIPAYKUNA

JATUN YUYAY TARIPAY

Jiriyus ruwaypi riwu jak’up pisimanta pisi arus jak’up churayninmanta yachay
taripay

JUCH’UY YUYAY TARIPAYKUNA

 Jiriyus mikhuyta wakichinapaq ima chhika sumaq churaykuna yuqanchay.
 Sapa juk wakichiypaq machkha phanipi chayaynin yuqanchay.
 Tukuynin wakichiykunamanta mikhuykuna malliy kapuyninta chaninchay.

PAQTACHIY
YACHAY
 Yachay yuyay qillqa

Arus puquypa rikhuriynin

Arus puquyqa chunka waranqa
unay watakunamantaña rikhurin,
Asia chhiqanmanta q’uñi
jallp’ankunai puquy yachaq
Aruspa imayna kaynin
Arusqa wata puquyniyuq
gramínea ñisqa mallki kachkan,
chay mallkipta k’aspin muyu
muyulla chawpinpi jutk’uyuq
kanku, k’aspinmanta p’alta sillp’a
laqhikunayuq chanta t’ikaynintaq
panicula ñisqapi kachkan
Aruspuquypaq sumaq kayninmanta
Pachak aqnu arus mikhuypi
kallpachay Tiyapuynin
Kallpachaq
Mik’i
Wira
Misk’ichana
Uchpha
Q’atawi
Phuspuru mg
Jiru mg
Kallpa (Kcal)
Jiriyus mikhuykunata wakichinapaq astawan
apaykachasqa nakuna
Pastas ñisqa mikhuykuna allin kayniyuq kanankupaq wakichiyninpi
imakuna allin watuna kasqanta yachanapaq achkha yachay mask’aykuna
ruwakurqanku
1.Riwu jak’u
2.Arus jak’u
3.Runtu
4.Kachi
Pastas ñisqa mikhuykuna akllay yupa
Pastas ñisqa mikhuykuna wakichiyninkumanjina, akllay yupakuyta atinku:
Imaynamantachus wakichikusqankumanjina: Ch’aki pasta ñisqa; Chhuyu
pasta ñisqa
Jiriyus mikhuykuna ch’akichiy
Jiriyus mikhuykuna ch’iñi khuru
kayninmanta chanta ukhun kapuynin
allin waqaychasqa kaptin kawsaynin
may unay, Kayjina yuyayta taripanaq
mana ni ima ch’iñi khuru
mirananpaqjina mik’iyuq kanankama
pastas ñisqata ch’akichina.
Misk’ichasqa mikhuykuna
Kay misk’ichasqa mikhuykunaman
astawanpis witaminakuna, quya puquy
chanta wak kallpachaykuna yapakun
RUWAY
 YACHAY TARIPAQ RUWAYNIN

Kay yachay mask’aypi iskay umalliykuna

apaykachakun, mayqinkunachus
riqsichiq yachay chanta tupuq yachay
kanku:
 Tupuq yachaypi arus jak’u kimsa
chhika churaywan wakichiykuna
ruwakurqa
 Riqischiq yachaypi malliy chaninchay
ruwakurqa
TARIKUYNIN
Kay yachay mask’ay Quchapampa
juch’uy suyu, Chimore munisipiyu
ukhumanta Xl t’aqa San Andres ayllupi
ruwakurqa
 YACHAY TARIPAQ RUWAYNIN
Materiales apaykachakuqkuna chanta equipos ima
Nakuna Apaykachakuq
Purum puquy Matiriyalkuna
nakuna
Arus jak’u Runtu Walansa ± 0,01 kg Apaykachana
Riwu jak’u Kachi Laminadora de pastas Khuchuna
Yaku Ch’akichina Suysuna
  Wayk’una Uslero ñisqa
      Manka
Malliy chaninchaypaq matiriyalkuna
Matiriyalkuna Apaykachakuq nakuna
Wich’una juch’uy chuwakuna Musuq ñiq’ichana
Wich’una juch’uy wasukuna Karu wakyana
Qillqanakuna  
Chaninchana raphi  
Jamp’arakuna chukunakuna ima  
 Factores de estudio

 Factor A: Arus jak’u 10%, 15%, 20%

 Factor B: Riwu jak’u 50%, 55%

Kaq TI T2 T3 T4 T5 T6
Arus jak’u 10% 15% 20% 10% 15% 20%

Riwu jak’u 55% 55% 55% 50% 50% 50%

Puchuq
35% 30% 25% 40% 35% 30%
churanakuna
Jiriyus mikhuy wakichiy thatkiy Wakichiy thatkiy riqsichiy
Arus jak¶u
Kachi PURUM PUQUY
Yaku
JAP¶IY
Riwu jak¶u
Runtu

LLASACHAY

Makillawan CHHAPUY

TINKUCHIY

Llinphuchaq
SILLP¶ACHAY
pasta nisqata

Munasqanchismaan Mana
jina ruwana
TIKAY waliqkuna

CH¶AKICHIY
T=70ºC ; t=4 phani

CHIRIYACHIY
T=27ºC ; t=10 chinini

Laylun
JULLP¶UY
polipropileno

JALLCH¶AY
ATIY
 YUYAY TARIPAYKUNA

Pastas ñisqa wakichiyman arus Wakichiykunap chayaynin

jak’u chhika churaynin taripay
pacha (chinini)
Pastas ñisqa mikhuy wakichiypi
Pastas ñisqa mikhuykuna
arus jak’uq sumaq chhika
ruwasqamanta wakichiykunata
churaynin yuqanchakurqa,
tukuy imaymana pacha
wakichiykunata taripanapaq
wayk’uykunaman churakurqa.
(10%, 15% chanta 20%) chhika
churaykunawan ruwakurqa
T3 Tiempo de
Churana
Tratamientos
% peso (g)
cocción (min.)
Arus jak’u T1CR 12
20 50
Riwu jak’u T2CR 12.36
55 137,5
Runtu 8,5 30
T3CR 14.55
Kachi 0,7 2,5
T4CR 12.31
Yaku 15,7 55 T5CR 12.49
Tukuynin 100 275 T6CR 12.52
Llimp’iy kapuyninmanta malliy Q’apay kapuyninmanta malliy
chaninchay chaninchay
Kay siq’iwapi rikuchintaq 3 kaq Kay siq’iwapi rikuchintaq 3 kaq
qhawakuq mana kikin kasqanta qhawakuq mana kikin kasqanta
wakkuna qhawakuqkunamanta, wakkuna qhawakuqkunamanta,
chaytaq willawanchik sumaq chaytaq willawanchik sumaq allin
allin qhawasqa kasqanta qhawasqa kasqanta
llimp’iyninmanta tiyapuntaq juk malliyninmanta tiyapuntaq juk 4,17
4,0 chaytaq tarikuchkan kay chaytaq tarikuchkan kay rango 4
rango 4 (sumaq) (sumaq)
5.00 5.00

4.00 4.00
Escala hedonica

Escala hedonica
3.00 3.00

4.03 4.17
2.00 2.00
2.63 2.7 2.5 2.83 2.73 2.73
2.4 2.40 2.50 2.40
1.00 1.00

0.00
T1 T2 T3 T4 T5 T6 0.00
T1 T2 T3 T4 T5 T6
Wakichiykuna Wakichiykuna
Llamiy kapuyninmanta malliy Allwin kapuyninmanta malliy
chaninchay chaninchay
Kay siq’iwapi rikuchintaq 3 kaq Kay siq’iwapi rikuchintaq 3 kaq
qhawakuq mana kikin kasqanta qhawakuq mana kikin kasqanta
wakkuna qhawakuqkunamanta, wakkuna qhawakuqkunamanta,
chaytaq willawanchik sumaq allin chaytaq willawanchik sumaq allin
qhawasqa kasqanta llamiyninmanta qhawasqa kasqanta allwinmanta
tiyapuntaq juk 4,2 chaytaq tiyapuntaq juk 4,2 chaytaq
tarikuchkan kay rango 4 (ancha tarikuchkan kay rango 4 (sumaq)
sumaq) kasqanta.
5.00
5.00 4.2
4.2
4.00
4.00 3.1
2.93

Escala hedonica
2.9 2.8 2.75
3 3 3.00
Escala hedonica

2.9
2.57 2.7
3.00

2.00
2.00

1.00
1.00
0.00
T1 T2 T3 T4 T5 T6
0.00
T1 T2 T3 T4 T5 T6
Tratamientos
Wakichiykuna
 SIMINAKUY
Arus jak’uwan misk’ichasqa pasta ñisqa mikhuy wakichikurqa, maypichus
arus jak’up ima chhikachus churakunan sumaq watusqa karqa, chaykunataq
(10%, 15% chanta 20%) chhika churaykuna kanku.
 Torres et al (2007) qillqaq riqsichisqankumanjina, riwu jak’u pisimanta pisi
wak jak’ukuna apaykachay pastas ñisqa mikhuykunap allin kayninpi
imaynayachiq kachkan
Arus jak’uwan wakichisqa pastas ñisqa mikhuykunap wayk’uynin sumaq
pacha, riqsichikun, T3CR kaq wakichiy chaninchaykunaniqta astawan
jayñisqa karqa
 Bustos et al. (2007) qillqaq ñisqanmanjina, pastas ñisqa mikhuykunap
chawpi yuraqyaynin chinkaptin sumaq wayk’uy kasqan yachakun.
 TUKUCHIY YUYAYKUNA
Arus jak’uwan misk’ichasqa pastas ñisqa
mikhuy wakichikurqa, maypichus
ruwaykunapi chhika churay yuyaykuna
taripakurqa, ajinamanta arus jak’u (10%,
15% chanta 20%) kimsa chhika
churaykuniyuq chanta riwu jak’u (50%
chanta 55%) chhika churayniyuq
wakichiykuna karqa.
Kay yachay mask’ay ruwasqawan musuq
mikhuykuna wakichiyniqta sumaq allin
mikhuyman yanapakun, maypichus arus
purum puquypa apaykachakuynin
kallpachakunqa, imaraykuchus San
Andres ayllu kay ch’aki puquyta
achkhamanta puquchisqa kachkan.
 K’AMIYKUNA

 Pasta ñisqa mikhuypa malliy kapuyninta sumaqchanapaq wak

wakichiykuna ruwana chanta kawsaynin pacha tupu yachay taripana.
 Arus jak’uwan wakichisqa pasta ñisqa mikhuypa kallpachay tiyapuyninta
yuqanchanapaq ukhun kallpachaynin chaninchayta ruwana.
 Ukhun chanta jawan kapuynin chaninchay ruwana.
 Mikhuypa malliy kapuynin allinmanta uyapuranankupaq malliy
chaninchay thatkiyta amañasqa malliqkunawan ruwana