05.

Hafta
“Diplomasi”
Yrd.Doç.Dr.Yıldırım TURAN
İçindekiler

Dersin Haftalık İçeriği

* Diplomasinin Gelişimi
* Diplomasinin Kurumları
* Diplomasi Türleri
 Diplomasi

Diplomasi, devletlerin yetenek, bilgi ve kapasitelerinin

bileşiminden oluşan siyasi bir faaliyettir.
Diplomasinin temel hedefi devletlerin dış politikadaki
çıkarlarını kuvvet kullanmadan, uluslararası propaganda
ve uluslararası hukuka (mahkemeler) başvurmaksızın
gerçekleştirmektir.
Diplomasi, dış politikayı belirleyen bürokratlar/siyasetçiler
arasında hukuki bir anlaşmayla veya zımni düzenlemelerle
şekillenir.
 Diplomasi
Modern devletler uluslararası yapının oluşturduğu güç
dengesi sistemi içerisinde diplomasiyi en etkili araç olarak
kullanırlar.
Diplomasi ayrıca bilgi toplama, karşı tarafın gerçek
niyetinin tespiti, iyi niyet tazelemesi gibi faaliyetleri de
kapsar.
Öte yandan, diplomasi sadece diplomatların
yaptıklarından ibaret değildir. Devlet içindeki diğer
bürokratik birimler hem kurumsal hem de bireysel
düzeyde yaptıkları politikalarla ve bunların
uygulamalarıyla diplomasiyi etkileyebilirler.
 Diplomasinin Gelişimi
Tarihsel süreçte diplomasi örnekleri:
 Devletler arasında yapılan ilk yazılı anlaşma M.Ö. 12. Yüzyılda
Kadeş Savaşı sonrasında Hititler ve Mısırlılar arasında
imzalanmıştır. Kadeş Anlaşması’nın iki devlet arasında
gerçekleştirilen hem barış hem de ittifak anlaşması olma özelliği
vardır.
 Yine M.Ö. 7. Yüzyılda Asurluların yürüttükleri diplomatik
faaliyetlere ilişkin yazılı kayıtlar bulunmaktadır.
 Eski Yunan’da birbirlerine siyasi üstünlük sağlayamayan şehir
devletlerinin M.Ö. 4. ve 5. Yüzyıllarda aralarındaki diplomatik ve
ticari ilişkileri düzenleyen bir sistem geliştirdikleri bilinmektedir.
 Ortaçağ’da Bizans İmparatorluğu ile Venediklilerin diğer
devletlerle ilişkilerinde bazı diplomatik teamülleri yerleştirdiği
görülmektedir.
 Diplomasinin Gelişimi
Modern diplomasi kurumlan Rönesans dönemi İtalyan şehir
devletleri arasında ortaya çıkarak, önce tüm Avrupa kıtasına
daha sonra da dünyanın geri kalanına yayılarak gelişmiştir.

15. Yüzyıldan itiba­ren İtalyan şehir devletlerinin arasında bir

denge oluşmuş ve esnek ittifaklar yarımadadaki güç dengesinin
bozulmasına engel olmuştur.

Bu yüzden İtal­yan şehir devletleri, sorunlarını mümkün

olduğunca savaş yerine diplomasiyle çözmeye çalışmışlardır.

Ayrıca yerleşik büyükelçi uygulamasına da geçilmiş ve böylelikle

İtalyan devletleri arasında sürekli bir diplomatik temas
kurulmuştur.
 Diplomasinin Gelişimi
 Avrupa’da Otuz Yıl Savaşları sonunda yapılan 1648 Vestfalya
Barışı hem modem uluslararası ilişkilerin doğuşu hem de
modern diplomasinin kurumsallaşarak gelişmesinin başlangıcı
olmuştur.
 Vestfalya Barışı ile Avrupa’da Birinci Dünya Savaşı’na kadar
sürecek olan güç dengesi sistemi ortaya çıkmıştır.
 Devletlerin güçlerinin birbirine denk, ittifak­ların esnek ve ulusal
çıkar odaklı olduğu bu sistem­de diplomasi, savaştan daha kolay
bir anlaşma yöntemi olarak belirmiştir.
 Böylelikle savaşlar artık diplomasinin çaresiz kaldığı yerde devreye
girmeye başlamıştır.
 Vestfalya Barışı aynı zamanda çok taraflı diplomasinin bir örneği
olan konferans diplomasisinin öncü uygulamasıdır.
 Diplomasinin Gelişimi
1815 Viyana Kongresi Napolyon Savaşlarından sonra Avrupa’da güç
dengesi sistemini Avrupa Uyumu adıyla yeniden tesisi etmiş ve
1900’lere kadar bu sistem sağlıklı olarak işlemiştir. Viyana Kongresi
aynı zamanda Avrupa’daki konferans diplomasinin en kurumsallaşmış
halini oluşturmuştur.
Öte yandan, Osmanlı İmparatorluğu III. Selim dönemine kadar
Avrupa’da ortaya çıkan diplomatik teamüllere uymamış ve kendi
kurallarını dayatmıştır.
Osmanlı Devleti ilk daimi büyükelçiliğini 1793 yılında Londra’ya (Yusuf
Agah Efendi) açmış ve bunu
Paris (Seyit Ali Efendi),
Viyana (Arif Efendi) ve
Berlin’e (Giritli Ali Efendi) açılan temsilcilikler takip etmiştir.
 Diplomasinin Gelişimi

Birinci Dünya Savaşı Avrupa’daki güç dengesi sistemine

son vermiştir.
İki savaş arası dönem, çok kutupluluktan iki kutupluluğa
geçiş sürecinde daha önce esnek ittifakların, katı ve
istikrarlı ittifaklara dönüşmesi ve savaşların da
teknolojinin gelişmesinin etkisiyle çok daha yıkıcı hale
geldiği dönem olmuştur.
İki savaş arası dönem ayrıca farklı ideolojik yaklaşımların
hem uluslararası sisteme hem de diplomasi diline
girmesine yol açmıştır
 Diplomasinin Gelişimi

İkinci Dünya Savaşı’nın sonu aslında çok taraflı

diplomasinin gelişip yaygınlaşmasına zemin hazırladı.
Ancak 1947 yılından itibaren Soğuk Savaş olarak da
adlandırılan ABD ve Sovyetler Birliği liderliğinde iki
kutuplu bir sistemin ortaya çıkması, diplomasinin
yapılışını ve usullerini etkiledi.
 Diplomasinin Kurumları (Dışişleri Bakanlığı)

Devletlerin dış politikalarının yürütülmesinde birinci

derece sorumlu kurumlar dışişleri bakanlıklarıdır.

Modem diplomasinin gelişmesiyle birlikte ilk bakanlık

17. Yüzyılda Fransa’da kurulmuş ve 19. Yüzyıl içerisinde
Avrupa ülkelerinin yanı sıra, Osmanlı İmparatorluğu,
Çin ve Japonya gibi devletler dışişleri bakanlıkları
kurmuşlardır.
 Diplomasinin Kurumları (Dışişleri Bakanlığı)

Dışişleri bakanlığının görevleri:

 Dış temsilcilikleri personel ve politika olarak
desteklemek
 Ülkedeki yabancı temsilciler ve diplomatlarla
ilgilenmek
 Politika tavsiyeleri vermek ve uygulamasında yer
almak
 Kamu diplomasisi ve ülkenin dış politikasına halk
desteğinin arttırılmasına çalışmak
olarak tanımlanabilir.
 Diplomasinin Kurumları (Büyükelçilik)

Büyükelçilik;
Bir ülkenin diğer ülkelerde kendisini temsil ettirmek
amacıyla açtığı diplomatik misyonlara denir.
Başında bir büyükelçi ile birlikte daha az kıdemli
diplomatlar ve konularına göre ilgili diğer bakanlıkların
ve resmi kuramların temsilcileri de bulunur.
 Diplomasinin Kurumları (Başkonsoslosluk)
Başkonsolosluk;
Temsil ettiği ülkenin vatandaşlarının bulunduğu
ülkedeki resmi işlemlerini takip eden makamdır. Ayrıca
diğer ülke vatandaşlarının vize vb. konulardaki
işlemlerini yürütür.
Kurumun başında genelde kariyer diplomatı olan bir
başkonsolos bulunur.
Bir ülkede sadece büyükelçilik varsa onunla aynı
misyonda faaliyet gösterir.
Ancak bir ülkenin diğer bir ülke ile çok yoğun ilişkileri var
ve/veya orada çok sayıda vatandaşı yaşıyorsa başka
şehirlere başkonsolosluk açma yoluna gidilebilir.
 Diplomasinin Kurumları

Büyükelçilik ve başkonsolosluktaki binalar, araç ve

evraklar ile burada çalışan diplomatik personelin kısaca
dokunulmazlık denen ayrıcalık ve muafiyetleri 1961
tarihli Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi
ile düzenlenmiştir
 Diplomasi Türleri (İkili Diplomasi)
İkili Diplomasi:
İki devlet arasında karşılıklı olarak yürütülen her türlü temasa
verilen addır.
Diplomasinin en klasik yürütme şeklidir.
 Devlet ve hükümet başkanlarından en düşük düzeyli her türlü
resmi ziyarete kadar geliştirilen temaslar ikili diplomasinin birer
örneğidir.
 Ayrıca bir ülkedeki büyü­kelçilik ile ev sahibi ülkenin dışişleri
bakanlığı ara­sındaki her türlü temas ikili diplomasinin bir
parçasıdır.
 İki devletin yetkililerinin üçüncü ülkeler ile uluslararası örgütlerde
yaptığı sadece kendileri­nin yer aldığı ikili temaslar da bu
kapsamdadır.
 Diplomasi Türleri (Çok Taraflı Diplomasi)

Çok Taraflı Diplomasi:

En az üç devletin aynı anda yürüttükleri faaliyet veya
ilişkilere denir.
20. Yüzyılla birlikte çok taraflı diplomasi uluslararası
ilişkilerin vazgeçilmez bir parçası haline geldi.
Çok taraflı diplomasi, modern uluslararası ilişkiler
sisteminde artan etkileşimin bir göstergesidir
 Diplomasi Türleri (Zirve Diplomasisi)
Zirve Diplomasisi:
Çok taraflı diplomasinin bir di­ğer mecrası, devlet ve/veya hükümet
başkanlarının bir araya geldiği zirve diplomasisidir.
Liderler zirvesinde çok taraflı müzakerelerin yanında ikili görüşmeler
de yapılır.
Zirveler üç gruba ayrılır.
 Düzenli zirveler (genelde uluslararası örgütlerin ve uluslara­rası
forumların çatısında olur.)
 Ad hoc zirveler (bir sorun/konunun tartışılması için belli bir süre
içerisinde yapılan ve sürekliliği olmayan toplantılardır.)
 Fikir teatisi zirvesi (diğer tarafların konuyla ilgili tutumunun
belirlenmesi, bilgi değişimi ve bir konuda daha kapsandı
müzakerelerin başlaması için bir ivme kazandırma için yapılabilir.)
 Diplomasi Türleri (Arabuluculuk)

Arabuluculuk:
Arabuluculuk, anlaşmazlıkların çözümünü
kolaylaştırmak maksadıyla yürütülen özel bir müzakere
tekniğidir.
Bu tür bir müzakere genellikle çatışmanın/anlaşmazlığın
doğrudan bir parçası olmayan üçüncü taraflarca
yürütülür.
 Diplomasi Türleri (Kamu Diplomasisi)
Kamu Diplomasisi:
Ulusal veya uluslararası kamuoyunun anlaşılması,
bilgilendiril­mesi ve etkilenmesi faaliyetlerinin tümüne
verilen addır.
Kamu diplomasisinde karşılıklı etkileşim ve ikna etme ön
planda olduğu için tek taraflı yapılan propagandadan
farklıdır.
Kamu diplomasisinde de­ğer merkezli ve işbirliğine dayalı
olarak çok sayıda paydaşla birlikte hareket etme
düşüncesi yatmakta­dır.
 Diplomasi Türleri (Kamu Diplomasisi)

Kamu diplomasisinde çok taraflı, müzakereciye yatay bir

ilişki vardır.
Eğer tek taraflı, buyurgan ve yukarıdan aşağıya bir
etkileşim öne çıkarsa, zaten başarısız bir kamu
diplomasisi var demektir.
Kamu diplomasisinde dışişleri bakanlığı gibi devlet ku­
ruluşlarının yanında sivil toplum kuruluşları (STK),
düşünce kuruluşları, üniversiteler, medya, sanatçılar,
işadamları girişimleri ön plana çıkar.
 Diplomasi Türleri (Sivil Diplomasi)
Sivil Diplomasi:
İngilizce literatürde track-two diplomacy olarak adlandırılan
sivil diplomasi, resmi diplomasinin dışındaki kamu
diplomasisi aktörleriyle gerçekleştirilir.
Sivil diplomasi aralarında doğrudan müzakereler bulunmayan
sorunlu devletler arasında diyalog başlatmak veya başlayan
diyaloğu sağlamlaştırmak için yaygın olarak kullanılır.
Düşünce kuruluşları ve akademisyenlerin devletlerin resmi
politikalarından farklı olarak bağımsız bir şekilde sorunları
müzakere etmeleri, hem sorunun boyutlarının anlaşılmasına
hem de tarafların esneklik payının ölçülmesine yardımcı olur.
 Değerlendirme Soruları

1. 1815 Viyana Kongresinin diplomasinin gelişimi açısından önemini açıklayınız.

2. Arabulucu ile kolaylaştırıcı arasındaki farklar nelerdir?
3. Az gelişmiş ülkelerin diplomasi yapma özelliklerini açıklayınız.
4. Uluslararası örgütlerin diplomasiye yaptığı katkılar nelerdir?
5. Kamu diplomasisi ile propaganda arasındaki farklar nelerdir?
6. Osmanlı Devleti’nde diplomasi kumrularının ortaya çıkışını anlatınız.
7. ideolojilerin diplomasiye etkisini tartışınız.
8. Soğuk Savaş diplomasisinin özelliklerini açıklayınız.
9. Zirve diplomasisi türlerini açıklayınız.
10. Büyükelçilik ile Başkonsolosluğun görev alanları nelerdir?
 Ek Okuma Önerileri

Tayyar Arı, Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika, “Dördüncü Bölüm: Diplomasi”, Bursa:
Mkm Yayıncılık, 2008, ss. 340-390.

Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul, Alkım Yayınevi, 2002.

Temel İskit, Diplomasi: Tarihi, Teorisi, Kurumlan ve Uygulaması, İstanbul: Bilgi

Üniversitesi Yayınları, 2007.

İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yayınları, 1995.

Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk Dersleri III. Kitap, “Konsolosluk İlişkileri”, Ankara:
Turhan Kitapevi, 1994, ss. 126-143.

Oral Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlardan I918’e, Ankara: İmge Yayınevi, 2003.
 Kaynakça
Şaban Kardaş, Ali Balcı, (Editörler), Uluslararası İlişkilere Giriş, Küre Yayınları,
İstanbul, 2014