Professional Documents
Culture Documents
Psychilogy
Psychilogy
jfO{=kL= cfrfo{
dgf]lj1fg
अबधारणाः
१. आत्माको विज्ञानः
अरस्तु , प्लेटो, डेस्कार्ट
मानिसको अध्ययन गर्न आत्माको अध्ययन गर्नु पर्छ - अरस्तु
यतिबेला मनोविज्ञान शब्दको प्रयोग गरिएको थिएन । अन्तकरण
YP
सन् १५९० मा Rodulf Guikil पहिलो पटक Psychology
शब्दको प्रयोग गरेका, उनले Psychology नामक पुस्तक लेखेका । यहिनै
मनोविज्ञानको प्रथम ग्रन्थ हो ।
Psychology शब्द Greek भाषाको Psyche र logos यसको
YP
२ . Science of Mind-
Pamponaji (Itali), Kant, John Locke, Thomos
Ride
तर्कः पाँच ज्ञानेन्द्रिय बाट सूचना मस्तिष्कमा जान्छ आत्मामा होईन
E.B. Tichener divided mind into three
YP
३ . Science of Consciousness:
Wilhm Wundt - 1832-1920 (Germany): आधुनिक
YP
सन् १८८० मा मनोविज्ञानलाई दर्शबाट अलग गरी स्वतन्त्र विद्या बनाए -
Wundt ले ।
It is related to immediate experiences and
wakeful reaction
km|fo8 n] r]tgfnfO{ tLg -conscious,
YP
४. Science of Behavior:
JB Watson, BF Skinner, Pavlov, Hull,
YP
Con..
Psychology as the science of consciousness-
William Wundt (1832-1920),
◦ It is related to immediate experiences and wakeful
reaction
km|fo8 n] r]tgfnfO{ tLg -conscious,
subconscious and unconscious) df afF8] kl5
Wundt sf] ljrf/nfO{ r'gf}lt lbof]
Psychology as the science of behaviour- J.B.
YP
condt..
pgn] ;g\ !*&( df dgf]j}1flgs k|of]uzfnfsf] :yfkgf u/]sf
lyP
;g\ !(@) kl5 lzIff dgf]lj1fgnfO{ dgf]lj1fgsf] Pp6f 5'6\6}
YP
kl/efiff / egfO{x?
YP
kl/efiff / egfO{x?
James
kl/kSjtfn] l;sfOnfO{ sRrf kbfy{ k|bfg u5{ — xn{s
lsG8uf{8{]g k4tLsf] ljsf; ug]{ JolQm —k|mf]j]n
lzIff dgf]lj1fgsf] ;'?jft —?;f]
YP
z}lIfs dgf]lj1fg
It is an applied branch of psychology
It applies the principles of psychology in the field of
education
"Educational psychology describes and explains the
YP
condt..
If]qM
l;sf?sf] klxrfg -development psychology
l;sfO k|s[of / cj:yfsf] klxrfg learning psychology
l;sfOnfO{ k|efj kfg]{ tTjx?sf] klxrfg learning
psychology
lzIf0f ljlw / k|s[ofsf] klxrfg pedagogy
l;sfO pknlAwsf] d"Nofª\sg psychometric theory
JolQmTj / ;dfof]hg clinical psychology
dfu{lgb]{zg / ;Nnfx clinical psychology
YP
a[l4 / ljsf;
a[l4 ljsf;
changes
both process are determined by heredity and
environment
Both has direct relation with maturation and
learning
both process are directed towards a certain
end
YP
Types of Development
Cognitive development: Thinking, reasoning,
language development
Physical development: Motor development:
YP
बृद्धि र विकासमा प्रभाव पार्ने तत्वहरू
Internal factors
◦ Hereditary
◦ Biological
◦ Intelligence
◦ Emotional
◦ Social nature
YP
External Factors
◦ Parental care
◦ Socio-economic status
◦ Surrounding environment
◦ Quality of schooling
◦ Peer group
◦ Facilities
YP
dfgj a[l4 / ljsf;sf lgwf{/sx?
◦ a+zfg0f'qmd
◦ jftfj/0f
x/]s JolQm j+zf0f'qmd / jftfj/0fsf] pkh xf] -The
individual is a product of heredity and
environment)- Woodworth
YP
a+zf0f'qmd
dflg;df @# hf]8f u'0f;'q x'G5g\
oL u'0f;'qx?n] k|ltlglwTj ug]{ u'0fnfO{ @ efudf af8\
g ;lsG5
◦ k|ToIf u'0f — cUnf], uf]/f] cflb
◦ n'Kt u'0f — k'8\sf], sfnf]
k|ToIf -uf]/f]_ ± k|ToIf -uf]/f]_Ö k|ToIf -uf]/f]_ —
Genotype
k|ToIf -uf]/f]_ ±n'Kt -sfnf]_ Ök|ToIf -cUnf]_—
Phenotype
n'Kt -sfnf]_ ± n'Kt -sfnf]_ Ö n'Kt -sfnf]_ — Genotype
-b'a} u'0f;'qL k|ToIf jf n'Kt eP — Genotype, Pp6f k|ToIf
YP
dfgj ljsf;sf ljif]ztfx?
!= ljsf; kl/jt{g;+u ;DalGwt x'G5 -development involves
changes)
◦ cfs[ltdf kl/jt{g change is size
◦ cfsf/df kl/jt{g change in size
◦ k'/fgf u'0fx? nf]k x'g] h:t} b'w] bfFt emg'{ disappearance of old
features
◦ gofF u'0fx? k|fKt ug'{ h:t} tf]t] af]lnsf] ;6\6f kl/kSj af]lnsf] ljsf;
x'g' acquisition of new features
@= ljsf;sf] k|f/lDes cj:yf kl5Nnf] cj:yf eGbf a9L hl6n x'G5
early foundations are critical: foundation stage, children
double their weight in first five months and treble it in one
year's age. Height increases 66 per cent up to two years.
YP
#= ljsf;df JolQmut leGgtf x'G5 all individuals are
different
$= ljsf; kl/kSjtf / l;sfOsf] k|ltkmn xf] development as the
outcome of maturation and learning
a. Phylogenic functions: ;a}df Pp6} x'G5 . h:t} s/fpg',
lx8'g', a:g' M oL kl/kSjtfsf] sf/0fn] x'G5g\
b. Ontogenic functions M JolQm ljif]zdf km/s kg{ ;S5 .
h:t} ;fOsn rnfpg', v]ns'b v]Ng' M of] l;sfO jf jftfj/0fdf e/
k5{g\ .
%= ljsf;df ;x;DjGw x'G5 there is a correlation between
YP
Con..
^= x/]s cj:yfdf ;fdflhs cfsFfIff x'G5g\
&= ljsf; ;fdfGoaf6 ljlzi6 k|lqmof tkm{ pGd'v x'G5
*= ljsf; lg/Gt/ k|lqmof xf]
(= ljsf;sf] eljZojf0fL ug{ ;lsG5 development follows a
definite and predictable pattern
◦ lzif{kfb lgod -Cephalocaudal law_ —lz/af6 kfp lt/
◦ lgs6 b'?:t lgod -proximodistal law_ —lgs6 jf s]Gb|af6 aflx/ lt/,
due to this sequence, the body shape of the young children is
conical shape with broad base. At adult stage, they acquire V
shaped body, heart begins to function at first and the sensitivity
of skin is developed at last.
◦ oL juL{s/0f Drever Gassel n] u/]sf x'g
YP
!)= x/]s ljsf;fTds cj:yfdf ;+s6 x'G5=
!!= development is affected by cultural changes
!@= development is affected by cultural
changes
१३ समान प्रतिमानको नियमः मानिस र हात्ति
१४ चक्राकार प्रगतिको सिद्दान्त मानिसको जीवन घण्टिको आकार समान हुन्छ -
हर्लक
YP
dfgj ljsf;sf r/0fx?
YP
dfgj ljsf;sf r/0fx?
YP
!= hGdk"j{sf] cj:yf
ljif]ztfx?
◦ a+zf0f'qmdsf] k|;f/0fsf] ;do
◦ of}g jf lnË lgwf{/0fsf] ;do
◦ lta| a[l4 / ljsf;sf] ;do
◦ k"0ftM cfdf dfly cfl>t ;do
◦ ;d:of u|:t ;do
YP
@= gjhft cj:yf
ljif]ztfx?
◦ ;a}eGbf 5f]6f]
◦ ;dfof]hgsf] ;do
◦ ljsf;df k7f/ cj:yf
◦ ;+s6k"0f{ cj:yf
◦ c;xfokgsf] cj:yf
d'Vo ;dfof]hg
◦ :jf;k|Zjf;
◦ kf]if0f, r':g] lgNg]
◦ tfkqmd
◦ pT;h{g
YP
#=z}za cj:yf
YP
z}za cj:yf
ljif]ztfx?
◦ jf:tljs cfwf/l;nfsf] pd]/
◦ tLa| a[l4 / ljsf;sf] pd]/
◦ 36\bf] k/lge{/tf
◦ ;dflhs u'0fx?sf] yfngL
◦ of}g e"ldsfsf] l;sfOsf] yfngL
◦ /x/ nfUbf] cj:yf
YP
$=k"j{afNofj:yfM
YP
k"j{afNofj:yfM
ljsf;fTds sfo{x?
◦ lx8\g, bf}8\g / pkm|g ;Sg]
◦ vfg]s'/f cfkm} vfg ;Sg]
◦ s'/fsfgL ug{ ;Sg]
◦ of}g e'ldsf lgjf{x
◦ zAb e08f/0fsf] lgdf{0f
YP
% pQ/ afNofj:yfM
s]6Lx? ^ b]lv !)
s]6fx? ^ b]lv !@
cfTds]lGb|otf 36\5
ljif]ztfx?
s= cfdfafa'sf cg'';f/
◦ ;d:ofk"0f{ cj:yf trouble age
◦ eb\bf kmf]xf]/L pd]/ sloppy age
◦ emu8Lof cj:yf quarrelsome age
v= lzIfssf cg';f/
◦ k|f/lDes ljBfnosf] cj:yf
◦ ;+j]bgl;n jf ;f]rgLo cj:yf critical age
YP
Con..
u= dgf]a}1flgsx?sf cg';f/
◦ afn ;d'x pd]/ gang age
◦ ;fb[Zotfsf] cj:yf age of conformity
◦ /rgfTds pd]/
◦ v]n pd]/
◦ ;'lv pd]/
of] pd]/df ljsf;x'g] ;Lkx?
◦ :jfjnDaL ;Lk
◦ ;dfh ;xof]uL ;Lk
◦ ljBfnoLo ;Lk
◦ v]n ;Lk
YP
उत्तरबाल्यावस्था
शारीरिक विकास
◦ Slow rate of physical development
◦ के टीहरूमा बृद्धि १०- १२ बर्षामा उच्च हुन्छ भने के टाहरूमा के टीको भन्दा अल ढिला हुन्छ ।
◦ दुबै अग्ला, पताला र बलिया
◦ थकान प्रतिरोधि क्षमता बढि हुन्छ
◦
YP
उत्तरबाल्यावस्था
मानसिक विकास
◦ बच्चाले आफ्नो र बाह्य संसारका वीच स्पष्ट भेद छु ट्टाउछ
◦ प्राकृ तिक नियम प्रति पूर्ण जानकार
◦ सूचना प्राप्त गर्ने तिब्र अभिलासा
◦ सिकाइ र स्मृति प्रभावकारी हुन्छ ।
◦ तार्कि क चिन्तनको विकास
◦ शाहस र बहादुरी बढ्छ ।
◦ काल्पनिक खेलहरू
YP
उत्तरबाल्यावस्था
संवेगात्मक विकास
◦ संवेगको नियन्त्रण गर्न सक्ने
◦ भावनात्मा प्रतिकृ या असंगठित
◦ ठोसबस्तु विना पनि संवेग देखाउने
◦ संवेग एक अर्कामा छिटो सर्ने खालको किन कि एक अर्काको अनुसरण गर्ने
◦ जनावर वा अलौकिक शक्तिसंग डराउने
◦ अरूसंग प्रतिकु ल तुलना गर्दा चिन्ता
◦ Parental favoritism causes jealousy
YP
उत्तरबाल्यावस्था
सामाजिक विकास
◦ साथि समुह सामाजिकरणका महत्वपुर्ण एजेन्ट
◦ सामाजिक मान्यता वा अरूप्रति disobedient, अबज्ञागर्ने
◦ पौढको मान्यता वा आधारहरूलाई अस्वीकार
◦ लैङ्गिक फरकपनाको चरम अवस्था
YP
^= of}jg cj:yf Puberty
◦ Puberty zAb Nofl6g efiffsf] pubertus af6 cfPsf] h;sf] cy{ age
of manhood x'G5 .
◦ ;a} eGbf blv pd]/
◦ Asexual to sexual
ljif]ztfx?
◦ vlK6Psf] cj:yf
◦ 5f]6f] cj:yf
◦ ljeQm cj:yf
◦ tLa| a[l4 / kl/jt{gsf] cj:yf
◦ gsf/fTds cj:yf
◦ ljleGg pd]/df b]vf kb{5
YP
^= of}jg cj:yf Puberty
◦ Puberty zAb Nofl6g efiffsf] pubertus af6 cfPsf] h;sf] cy{ age
of manhood x'G5 .
◦ ;a} eGbf b'Mlv pd]/
◦ Asexual to sexual
ljif]ztfx?
◦ vlK6Psf] cj:yf
◦ 5f]6f] cj:yf
◦ ljeQm cj:yfM prepubescent, pubescent, post pubescent
◦ tLa| a[l4 / kl/jt{gsf] cj:yf
◦ gsf/fTds cj:yf
◦ ljleGg pd]/df b]vf kb{5
YP
Con..
of}jg cj:yfsf cfwf/x?— s]6Lx?df /h:jnf / s]6fx?
df :jKgbf]if b]vf kg'{ . of] cj:yf cfP gcfPsf] yfxf kfFpg
lk;fjsf] /;folgs k/LIf0f / hf]lg{x?sf] PS;/] ug{ ;lsg] .
of}jg cj:yfsf zf/Ll/s kl/jt{gx?
◦ z/L/sf] cfsf/df kl/jt{g
◦ z/L/sf] cg'kftdf kl/jt{g
◦ k|fylds of}g ljif]ztfx?
◦ ;xfos of}g ljif]ztfx?
YP
Con..
of}jg cj:yfsf b'Mv
3 As sf] sdL jf k|fKt ug{ g;Sg'
◦ Acceptance
◦ Affection
◦ Achievement
oL kfP v';L x'G5g\ .
YP
of}jg cj:yfsf lrGtfsf ;|f]tx?
zf/Ll/s tyf of}lgs kl/jt{g ;DaGwL lrGtf / rf;f]
of}g pko'Qmtf ;dDaGwL
tf}n ;DaGwL
of}g c+ux?sf] a[l4 ;DaGwL
;xfos of}g ljif]ztf ;DaGwL
YP
of}jg cj:yfsf vt/fx?
zf/Ll/s vt/f jf ;+s6
◦ lj/fdLkg
◦ b'3{6gf
◦ d[To'
◦ cfTdxTof
◦ cGt/>faL u|lGysf] sfo{Ifdtfdf x|f;
dgf]j}1flgs ;+s6
◦ cfTdwf/0ff sdhf]/
◦ Go"g pknlAw
◦ of}jg cj:yfdf x'g] kl/jt{gsf] tof/Lsf] cefj
zf/Ll/s kl/jt{gaf6 ;[lht dfgl;s ;d:of
;fdflhs e"ldsfdf kl/jt{g, of}g kl/kSjtfdf leGgtf
YP
&= lszf]/fj:yf -Adolescence_
YP
Con..
ljif]ztfx?
◦ Ps dxTjk"0f{ cj:yf
◦ ;+qmd0fsf] cj:yf
◦ kl/jt{gsf] cj:yf
◦ ;d:ofk"0f{ cj:yf
◦ :j klxrfg vf]Hg] cj:yf
◦ ePlet x'g] cj:yf Dreaded age
◦ lbjf:jKg / cjf:tljstfsf] ;do
◦ jo:skgsf] ;+3f/sf] cj:yf Threshold to adulthood
YP
शारीरिक विकास
२७ - २८ दाँत
लम्बाई बढ्छ
मुटुको धड्कन औषतमा ७२
मस्तिष्कको वजन १.४ किलो
थाईराईड ग्रन्थि सकृ य हुन्छ ।
YP
संवेगात्मक विकास
YP
मानिसिक विकास
क्रो एण्ड क्रोले १६ बर्षमा पूर्ण मानसिक विकास हुन्छ भन्छन भने वाटसनले १८ बर्षमा
मानसिक शक्तिको तिब्र विकास
दिवा स्वप्न
चञ्चचल र अस्थिर
YP
सामाजिक विकास
समूहमा घनिष्ठता
स्वतन्त्रताको भावना र स्वाविमान
त्याग बलिदान परोपकार
नेतृत्व भावनाको विकास
वीरपुँजाको भावना (role model)
अपराधको एक नाजुक अबस्था - वेलस्टाईन
YP
Con..
lszf]/fj:yfsf ?rLx?
s= d'Vo ?rLx?
◦JolQmut ?rLx?
◦;fdflhs ?rLx?
◦dgf]/~hgfTds ?rLx?
v= cGo ?rLx?
◦wfld{s
◦z}lIfs
◦Jojxfl/s
◦of}g
;+s6x?
◦zf/Ll/s ;+s6x?M la/fddLkg, cfTdxTof, b'3{6gf, of}g, cg'ko'Qm zf/Ll/s ;+/rgf
◦dgf]a}1flgs ;+s6x?M ;fdflhs Jojxf/, of}g Jojxf/, g}lts Jojxf/, kfl/jfl/s ;DjGw
YP
शिक्षक अभिभावकको भूमिका
उपयुक्त वातावरणको निर्माण गर्नु पर्छ
उनिहरूको अनुभूति व्यक्त गर्ने अभिप्रेरित गर्नु पर्छ
सुरक्षा र स्वतन्त्रता दिनु पर्छ
खेल तथा सास्कृ तिक क्रियाकलापमा सहभागि हुने अवसर दिनु पर्छ
अरूसंग तुलना नगर्ने
व्यक्तिगत भिन्नताको स्वीकार
YP
cleefjssf] e"ldsf
;flysf ?kdf
lzIfssf?kdf
;d:of ;dfwfgstf{
;xhstf{
pTk|]/s
dfu{lgb]{zs
;Nnfxsf/
k/fdz{bftf
cg';Gwfgstf{
YP