ERROMA

k.a. 753 – k.o. 476

MEDITERRANEOAN IZAN ZUEN HEDAPENA

• k.a I. milurtekoan Italiar penintsulan

– Iparraldean etruskoak
– Erdialdean latindarrak
– Hegoaldean Greziarrak
• Erroma Erromatar zibilizazioaren jatorria
– K.a. VIII mendean sortua (k.a. 753)
• Italiar penintsulan
• Tiber ibai ondoan
• 7 muinoz inguratua  Lazio (biztanleak latinoak)
– Erraz defendatzeko
 SORRERAREN KONDAIRAK
• Eneas-en kondaira
– Troyako gerratik ihes egin zuen eta Lacio
eskualdean kokatu zen.
• Romulo eta Remo
– Luperca otsemeak txikitan esnea eman zien
– Faustulok aurkitu eta hezi egin zituen
• Nagusi egin zirenean, Aitonaren tronua berreskuratu
eta haien erreinu propioa sortzea erabaki zuten.
– Estabaidatu ondoren, Romulok, Remo hil eta Erroma sortu
zuen.
• K.a. VI mendean, lur eremu zabalak konkistatu
– Lehenengo Italiar penintsula
• Gero Europa, Asia eta Afrikan hedatu
– Mediterraneo osoa kontrolatu
» Mare Nostrum  gure itsasoa
 KRONOLOGIA
• Monarkia  k.a. 753 – k.a.509
• Errepublika  k.a. 509 – k.a. 27
• Inperioa  k.a. 27 – k.o. 476
• Goi inperioa
• Behe inperioa
 MONARKIA
• K.a. 753tik k.a.509 arte
– Patrizioek hautaturiko erregea gobernatu
– 7 errege egon ziren
• Lehen laurak latinoak: Romulo, Numa Pompilio, Tulio
Hostilio, Anco Marcio.
• Azken hirurak etruskoak: Tarquinio el Antiguo, Servio
Tulio eta Tarquinio el soberbio
 MONARKIA
• Erregeak, senatuaren laguntza gobernatzeko
– Batzar bat zen
• Patrizioek osatua
– Hiritar bakarrak, gutxiengoa eta lurren jabe

• Bestalde plebeiuak nekazariak, merkatariak,

eskulangileak
– Biztanleriaren gehiengoa  botere politikorik gabe
• VI. Mendean etruskoek Erroma menderatu
– Ez zuten inoiz onartu
• K.a. 509an Tarkinio Superbo errege etruskoa kendu
– Errepublika ezarri
 ERREPUBLIKA
• K.a. 509 – k.a. 27
• Erromatarrek azken errege etruskoa bota
zutenean hasten da.
• Erregerik gabe, zenbait erakunde eta instituzio
eratu zituzten.
– Komizioak
– Magistraturak
– Senatua
 ERREPUBLIKA
• Komizioak (comitia)
– Herritarren batzarrak.
– Zereginak:
• Kargu publikoak hautatu
• Legeak egin eta onartu
– K.a. 494an plebeko tribunoa lortu zuten
• Herritarrak defendatzea zen bere betebeharra
 ERREPUBLIKA
• Magistratuak
– Komizioek hautatzen zituzten urtero.
– Postu bakoitzeko 2 pertsona, botere gehiegikeriarik
ez egoteko
– Magistraturak: Kontsul (imperium boterea), Pretor,
Censor, Cuestor, Edil, Plebearen tribunoa, Dictator
• Kontsul  botere nagusia
(imperium). Armada zuzentzeko
boterea + gobernua
• Pretorea justizia
administratzailea.
• Zentsorea biztanle zerrendak
egiten zituzten
• Kuestorea finantzak
• Edila hiriko administrazioa
• Plebearen tribunoa plebea
defendatzea, estatu eta patrizioen
aurrean.
• Dictator: ezohiko boteredun
magistratua (Krisi egoeretan
hautatua)
 ERREPUBLIKA
• Senatua
– 300 patriziok osatua (magistratu ohiak)
– Funtzioak:
• Magistratuei jarraibideak eman.
• kanpo politikaz arduratzen ziren.
• Legeak berresten zituzten.
 Gizartea
– Biztanleria bi talde handitan
• Patrizioak
– Familia aberatsak eta boteretsuak
– Gutxiengoa
– Lur gehienen jabe
• Plebeioak
– Gainerako biztanleak
» Nekazariak
» Artizauak
» Merkatariak
– Ugarienak
• Esklaboak
– Pertsona baten jabetzako objetua
» Ez gizakia
– Gerrako presoak edo esklaboen semeak
– Askatasuna erosita
» Libertoa bilakatu
• Emakumeak
– Patrizio, plebeio, esklabo
 PAT
RIZ
IO
AK
PLEBEIOAK

LIBERTOAK

ESKLABOAK
 ERREPUBLIKA
• Plebeioen borroka euren eskubideen alde
– Errepublika hasieran patrizioek bakarrik
eskubide politikoa
– Magistratu eta senatariak
• Plebeioek egoera aldatu nahi borrokatu
– K.a. V mendean plebearen tribunoa sortu
» Plebearen ordezkaria senatuan
– K.a. IV mendetik aurrera plebeioek
» magistratu eta senatari izateko eskubidea
• Konkistak
– Monarkia garaian hasi zen eta Erroma inguruko lurrak
hartu zituen.
– K.a. 270 urte aldera, Italiar penintsula osoa
kontrolatzen zuten
– Lehen gerra punikoa (k.a. 264-241)
• Kartagori Siziliako kontrola kendu zion
– Bigarren gerra punikoa (k.a. 218-201)
• Anibal Erromaren aurkako kanpaina egin zuen (Erromako
ateetaraino heldu zen Hannibal at portas)
• Erromak garaitu zuen eta iberiar penintsularekin egin zen
– Hirugarren gerra punikoa (k.a.146)
• Kartago behin betiko garaitu eta bere lurrak hartu zituen
– Herrialde helenistikoen aurka (k.a. II. Mendea)
• Honekin ekialdeko mediterraneoa bereganatu zuen
 ERREPUBLIKAREN KRISIA
• K.a. I mendean
– Ustelkeria
– Barne borrokak
– Istiluak
• Zenbait herri-matxinada
– Herritar txiroenak bideratua
• Esklabo matxinadak
– Espartako
• Nahasmen garai hartan armada indartu
– Botere handiago lortu
• Zenbait militarrek boterea lortu nahi
– Gerra zibila
• Egoera konpontzeko
– Senatuak eta magistratuak 3 buruzagi militarri
boterea eman
• Kraso, Pompeio eta Julio Zesar
– lehenengo Triunbiratoa

• Hiru hauen artean gerra zibil sortu zen  K.a.

48 Julio Zesar garaile
– Senatuak diktadore izendatu zuen (Berak zituen
botere guztiak)
– K.a. 44an hil zuten (senatore batzuk Bruto…)
• Zesar hil eta gero gerra zibila
– Bigarren triumviratoan: Marco Antonio, Oktavio
eta Lepido
• Oktavio irabazi
– K.a. 27 botere gorena lortu
» Augusto titulua jainkoak hautatua
 INPERIOA
• K.a. 27 – k.o. 476
• Gerra zibila hasi zen bigarren triunbiratoan: Marco
Antonio, Octavio eta Lepido
– Oktavio, Marco Antonio garaitu zuen, Egipto Erromaren
barnean geratuz.

• K.a. 27 urtean, gerra zibil ostean, senatuak Octavio

Augusto enperadore izendatu zuen.
 INPERIOA
• Enperadoreak botere guztiak biltzen zituen
– Hurrengo botereak eskuratu zituen:
• Imperator: armadako buruzagia
• Princeps: Erromako lehen hiritarra
• Augusto: jainkoekin senidetzen zuen

• Pontifex maximus: agintari erlijioso gorena

• Kontsula + plebearen tribunoa + senatuko
lehendakaria
 INPERIOA
• Pax erromatarra bakealdia, ekonomia eta kultura goraldia
– Oktabio enperadore izendatzearekin bakealdi luzea hasi zen. (2
mende iraun zuen)
– K.o. I eta II mendeak hartu zituen Goi inperioa
• Inperioaren goren unea
– K.o. I eta II mendeetan
• Augusto, Klaudio, Vespasiano, Trajano eta Marko Aurelioren agintaldietan
• Konkista handiena
– Britainiar uharteak
– Mesopotamia
– Hispania osoa
– Dazia
– Asia
• Erromanizazioa areagotu zen
– Beste kulturek Erromatarren kultura eta
bizimodua bereganatzea
• Hizkuntza  latina
• Legeak zuzenbide erromatarra
• Jainkoak
• 212 urtean Karakala enperadoreak, inperioko
gizon libre guztiei eman zien hiritar estatusa.
 INPERIOA

• Goi inperioa
– Lurraldean probintziatan antolatu zen:
• Senatuaren probintziak Senatuaren agintepean
zeuden eta kontsulek gobernatzen zituzten
• Probintzi inperialak enperadorean agintepean
zeuden. Haren legatu edo ordezkariak gobernatzen
zuten.
 INPERIOA
– Erromanizatu gabeko lurraldeekin zituen mugak
limes esaten zieten
• Hauek babesteko gotorlekuak eraiki ziren.
– Adibide dugu Adrianoren harresia

– Enperadorearen botere pertsonala sendotu zen.

• Berak kontrolatzen zuen senatua eta magistratuak
izendatzen zituen
• Enperadorea jainkotu zen enperadoreari gurtza
egiten zitzaion
Adrianoren harresia
Konkistak
– K.a. I.mendean
• Iberiar penintsulan geratzen zitzaizkion
lurrak hartu zituen (Asturias, Kantabria
eta Baskonia).
• Britainia Handiko hegoaldea
• Europa erdialdea (Germania)
– Inperio garaian, Trajano
enperadoreak Asia (gaur egungo
Anatolia) eta Dazia konkistatu
zituen (II. Mendea)
• Inperioaren hedapenik handiena izan
zen
III. MENDEKO KRISIALDIA (BEHE INPERIOA)

• Krisialdiaren faktoreak:
– Krisi politikoa
• Enperadorearen agintea ahuldu
• Militarrek enperadore asko kendu
– Haien autagaia
– Krisi militarra
• Armadak eraginkortasuna galdu
– Segurtasuna jeitsi zen
» Erasoak ugaritu
• Herri germaniarrak, persiarrak…
– Krisi ekonomikoa
• Lurrak konkistatu ezean diru sarrera handia galdu
(harrapakinak)
– Ondorioz esklabo gutxiago (ekonomiaren oinarri)
• Segurtasun ezak merkataritza behera
– Zergak gora
• Lurraldearen defentsa finantzatzeko zergak igo ziren
– Honek asaldura eragin zuen gizartean
– Gizarte krisia
• Inperioa landartatu hirietatik landa mundura
bizitzera
– Segurtasun bila + zergak ekiditeko
» Txiroak ere
• Jatekoa errazago lortu
 EKONOMIA
• Nekazaritza
– Labore nagusiak  Garia, mahatsondoa eta olibondoa
– Berrikuntzak  Goldea, errota…
– Lur gehienak jabe handien esku latifundioak
• Nekazari eta esklaboak landu
– Latifundioaren zentroa villa (landako etxea)
• Eskulangintza
– Hirietako lantegi txikietan egiten zen
• Zeramika, beira, ehuna…
• Meatzaritza
– Urre eta zilar meatzeak
• Estatuaren jabetzakoak ziren
– Partikularrei alokatu
» Esklaboak landu
• Merkataritza
– Inperio osoan zabaldua
– Kanpoan ere merkataritzan aritu ziren
• Esklaboak Afrikatik
• Zeta Asiatik
– Bi alderdik erraztu merkataritza
• Inperio osoan txanpon bera
– Aureoa urrezkoa
– Denarioa zilarrezkoa
– Sestertzioa brontzea
• Errepide sarea (galtzada) + portuak
– Inperio osoa lotu
ERROMATAR INPERIOAREN ERORKETA

• Diokleziano enperadorea egoera konpontzen

saiatu zen 284 urtean
– Tetrarkia ezarri zuen 4 agintari, bakoitza lur
eremu baten kontrola
• Erreforma ekonomiko eta politikoak egin zituzten
– Dioklezianoren tetrarkia eraginkorra izan zen 305 urte arte
» Ondorengoekin porrot
• Constantino tetrarkiarekin bukatu zuen,
inperioa berriro batu
– Bera eta Teodosio ediktu erabakigarriak egin
zituzten kristautasunak arrakasta izateko
• 313 urtean Constantinok Milango Ediktua egin zuen
gurtza askatasuna
• 380 urtean Teodosiok Tesalonikako Ediktua egin
zuen Kristautasuna erlijio ofiziala
– 395. Urtean Teodosio hil zenean, Inperio bitan
banatu zen
• Mendebaldeko inperioa Honorio (Erroma)
• Ekialdeko inperioa Arkadio (Konstantinopla)
– 406 urtean herri germaniar batzuk mendebaldeko
inperioan sartu ziren
• Hauek erreinuak sortu zituzten: Frankoak, bisigodoak,
ostrogodoak, burgundioak…
• 476an Odoakro (Heruloa)
– Erromako azken enperadorea kendu
» Romulo Augustulo
• Mendebaldeko erromatar inperioaren bukaera
 ERLIJIOA
• Menderatutako herrien erlijioa mantendu
– Askotan bereganatu
• Politeistak
– Greziar jainkoak bereganatu
• izenak aldatu zizkieten
– Jainko nagusiak Jupiter, Juno eta Minerva
» Hiruko kapitolinoa

• Enperadorea jainkotzat hartu

• Tenpluetan
– Apaizek erlijio errituak egin
• Animaliak sakrifikatu
– Oso supertiziosoak
• Erabakiak hartu aurretik kontsulta
– Augureei jainkoen borondatea jakiteko

• Etxeko gurtza
– Hiru jainko mota
• Lareak
– Etxearen jeinu babesleak
• Penateak
– Etxeko elikagaien hornidura bermatzen zuten
• Maneak
– Arbasoen espirituak
 ERAIKITZAILE ETA INGENIARI APARTAK

• Eraikitzaile bikainak ziren

• Bi material berri erabili
– Zementua eta hormigoia
• Greziar elementu
arkitektonikoak erabili
– Elementu berriak gehitu
• Arkua, ganga eta kupula
 TENPLUA
• Erlijio-errituak egiteko
 FOROA
• politika, kultura eta gizarte jardueretarako plaza.
 ANTZOKIA
• komediak eta tragediak antzezteko
 ANFITEATROA
• Gladiatoreek elkarren aurka edo piztien aurka
borrokatzeko
 ZIRKUA
• Koadrigen lasterketak egiteko
 TERMA
• Bainuak hartzeko
ZUTABEAK ETA GARAIPEN ARKUAK
• Gertaera eta garaipen garrantzitsuak
gogorarazteko
 GALTZADA
• Pertsonak eta salgaiak garraiatzeko
 AKUEDUKTOA
• Ibaietako ura herriguneetaraino eramateko
 BIDEOAK
• Romulo eta Remo
• Errepublika
• Inperioa
• Inperioaren erorketa
• Laburpena
• Erroma 3D