PRAWO RZYMSKIE

TEMIDA
bogini prawa i sprawiedliwości, była czczona przez
Greków jako doradczyni Zeusa. Opiekowała się sądami.
Przedstawiano ją z opaską na oczach, symbolizującą
bezstronność i wydawanie wyroków wyłącznie na podstawie
prawa. Trzymała wagę służącą do sprawiedliwego oceniania
dowodów winy i niewinności oskarżonego, a miecz był
symbolem wymierzenia kary w przypadku naruszenia norm
prawnych.
DATY
753 roku p.n.e.
476 r.

Tempora mutantur et nos mutamur in illis – zmieniają się czasy, a my razem

z nimi.
 3 OKRESY PRAWA
RZYMSKIEGO
•okres prawa archaicznego – trwa od początków Rzymu, czyli około 753 roku p.n.e. do około
połowy III wieku p.n.e.
Głównym źródłem prawa było prawo zwyczajowe, które w źródłach nazywane jest mos
maiorum lub consuetudo. Na ten okres przypada fundament rzymskiej myśli prawniczej, czyli 
prawo XII Tablic;
•okres rozwoju i prawa klasycznego – trwa od połowy III wieku p.n.e. do 235 roku n.e.
•okres schyłkowy (poklasyczny) – trwa od 235 do 565 roku n.e. Dzieli się go również na dwa
podokresy: okres poklasyczny (od 235 do 527 roku n.e.) i okres justyniański (od 527 do 565
roku n.e.).
PIERWSZA KONSOLIDACJA
PRAWA – OKRES ARCHAICZNY
PRAWO ZWYCZAJOWE
powstanie pierwszego spisu obowiązującego prawa –
USTAWA XII TABLIC ustanowione ok. 451–450 r. p.n.e.
 ŹRÓDŁA PRAWA
W OKRESIE KLASYCZNYM
Uchwały senatu – od 10 r. n.e. zaczęły zastępować decyzje zgromadzenia ludowego
w kwestiach ustawodawczych.
Konstytucje cesarskie – prawo wydawane przez kolejnych cesarzy w postaci edyktów, mandatów,
dekretów i
Działalność jurystów – możliwa była na mocy przywileju ius publice respondendi nadawanego
niektórym prawnikom rzymskim; mieli oni prawo do udzielania odpowiedzi na zapytania w kwestiach
prawnych, które to odpowiedzi miały wiążącą moc dla organów państwowych; j
Instytucje – czyli podręczniki do nauki prawa.
CZYM BYŁA WULGARYZACJA
PRAWA?
W następstwie upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 roku na jego
terytorium weszły liczne plemiona germańskie, przynosząc ze sobą własne
rozwiązania prawne, które zaczęły zniekształcać obowiązujące dotychczas prawo
rzymskie. Jest to okres kryzysu nauk prawniczych, które dotychczas kwitły w
Rzymie.
ŹRÓDŁA PRAWA OKRESU
POKLASYCZNEGO
438 r. Codex Theodosianus, który stał się oficjalnym zbiorem prawa w zachodniej
części imperium rzymskiego. Był on we wczesnym średniowieczu podstawą wiedzy
o prawie rzymskim i głównym źródłem dla germańskich spisów prawa.

Kodeks Justyniana – (łac. Codex Iustinianus) 534 r.

KODYFIKACJA JUSTYNIANA
WIELKIEGO VI W.
W 534 roku 3 zbiory praw:
Kodeks Justyniana,
Digesta
Instytucje.
 KODEKS JUSTYNIANA

składa się z 12 ksiąg podzielonych na tytuły (w liczbie 765).

Zawierają one ponad 4600 konstytucji wydawanych przez
cesarzy rzymskich.
Wyszczególniają imię cesarza, który przyjął dany akt, adresata konstytucji oraz
daty i miejsca ich ogłoszenia (przy braku informacji umieszczano słowa sine die et consule – bez dnia i
konsula).
DIGESTA
wybór fragmentów pism 39 jurystów dokonany urzędowo.

zostały one podniesione do rangi ustawy.

najobszerniejsza z trzech części wielkiej kompilacji prawa rzymskiego

podjętej w latach 528–534 przez cesarza Justyniana I Wielkiego.
INSTYTUCJE
podręcznik prawa rzymskiego skierowany do młodzieży dążącej do
poznania prawa.
ułożono je według systematyki prawnika rzymskiego z podziałem na:
personae (przepisy dotyczące osób), res (przepisy dotyczące rzeczy) i
actiones (skargi, przepisy proceduralne).
Księgi podzielono na tytuły.
wyróżniono księgę czwartą, w której omówiono normy prawa karnego i
sądowego.
 PRAWO WŁASNOŚCI
W Starożytnym Rzymie swoje korzenie ma również prawo własności.
jednostka otrzymała szerokie uprawnienia względem rzeczy.
podmiot miał prawo rozporządzać, korzystać i w dowolny sposób władać swoimi przedmiotami,
uregulowane zostały kwestie dochodzenia jego praw przed władzą sądowniczą.
 rei vindicatio -właściciel mógł przy tym rozporządzać swoimi rzeczami nie tylko za swojego życia,
ale również po śmierci.
 ZASADY PRAWA
Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz. Zasada ta pochodzi z prawa rzymskiego. Oznacza,
że ustawodawca nie może ustanawiać norm prawnych powodujących skutki prawne w odniesieniu
do zdarzeń z przeszłości. Zakaz stosowania nowego prawa wstecz.
Praesumptio boni viri – zasada domniemania niewinności. Wywodzi się z prawa rzymskiego.
Według niej dana osoba jest uznawana za niewinną, dopóki stawiane jej zarzuty nie zostaną
udowodnione przed sądem.
Nulla poena sine lege – nie ma kary bez ustawy. Nie można zostać ukaranym za czyn, jeśli
w czasie jego popełnienia nie istniała norma prawna określająca sankcję za popełnienie tego czynu.
Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi. To znaczy, że nieznajomość normy
prawnej nie zwalnia z odpowiedzialności w przypadku jej naruszenia.
 ZASADY PRAWA
***Pecunia non olet – pieniądze nie śmierdzą. Zasada wywodzi się ze starożytnego Rzym.
To nie jest zasada prawa. Przypisuje się ją cesarzowi Wespazjanowi. Miał tak odpowiedzieć
na oburzenie obywateli, jakie wzbudził dość kontrowersyjny pomysł wprowadzenia podatku
od toalet.
Dura lex sed lex – twarde prawo ale prawo. Wyraża konieczność bezwzględnego
podporządkowania się przepisom prawa. Nie ma tu mowy o usprawiedliwieniu ich łamania
jakimikolwiek względami moralnymi czy etycznymi.
In dubio pro reo – wątpliwości rozstrzyga się no korzyść oskarżonego. Istotą tej zasady jest
to, iż wątpliwości nie dające się usunąć w drodze czynności dowodowych sąd musi
rozstrzygać nakorzyść oskarżonego.
ZASADY PRAWA
Nemo iudex in causa sua – nikt nie może być sędzią we własnej sprawie. W
sytuacji, w której bezstronność organu budzi uzasadnioną wątpliwość, może zostać
on wyłączony z toczącego się postępowania.
Audiatur et altera pars – należy wysłuchać także drugiej strony. Zasada stosowana
nadal w postępowaniu sądowym, dająca prawo ustosunkowania się do wypowiedzi
innej strony