Zaliczenie z przedmiotu Historia administracji 2022/2023

1.
1. Wyobrażenia starożytnych Egipcjan dotyczące genezy władzy państwowej

Teorie teistyczne. Starożytne Egipcjanie wiązali powstanie państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej
według Doktryn starożytnego wschodu z elementami mitologii. Konsekwencją tego było uznanie, że
władca sam jest bogiem lub że jego władza pochodzi od boga. Takie tłumaczenie genezy państwa
narodziło się na terenach starożytnego Wschodu (Egipt, Babilonia, Chiny).

2. Faraon i jego aparat urzędniczy w starożytnym Egipcie

Faraon-monarcha w Egipcie, jaki miał teokratyczny i despotyczny charakter władzy. W starym państwie
egipskim faraon był bogiem, później był synem boga, wreszcie pośrednikiem, między bogami a ludem.

Panujący łączył bowiem w swym ręku władzę: ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą, wojskową.
Wolę władcy wypełniali urzędnicy państwowi. Na szczeblu centralnym pierwszą osobą po władcy był
wezyr (zarząd dworu, kierowanie sprawami państwa itd). Wezyrowi podlegali kanclerz i główny skarbnik.

Egipt terytorialnie był podzielony na nomy, na czele ich stali nomarchy-władcy lokalni, które po
zjednoczeniu mianowani urzędnikami. Podlegał im szereg niższych urzędników.

3. Zasady ustrojowe administracji starożytnego Egiptu

I. Ustrój społeczny:

Zarodkiem socjalnym starożytnego Egiptu były klany z bóstwem opiekuńczym totemem lub fetyszem na
czele z biegiem czasu przez połączenie w tzw. nomy, czyli powiaty; nomy stały się niezależnymi
księstwami pod przewodnictwem monarchy. Zespolenie nomów Górnego i Dolnego Egiptu przez
Menesa stworzyło około roku 3200 przed Chrystusem królestwo o społecznym ustroju starożytnego
Egiptu: Król – faraon – jest właścicielem całego kraju.

II. Ustrój polityczny:

1. Faraon stoi na czele państwa. Władza jego jest absolutna, uważana za władzę boską Jako monarcha
sprawuje w kraju w czasie pokoju najwyższą władzę administracyjną i sądową, w czasie wojny zaś
dowodzi wojskiem w charakterze naczelnego wodza. Cała władza państwowa jest scentralizowana w
stolicy u boku faraona, on wydawał rozporządzenia i bezapelacyjne wyroki.

2.Wezyr jest w państwie najwyższą osobistością po faraonie. W zakresie administracji państwowej stoi
na czele wielkorządców prowincji egipskich, a władza jego wzrosła szczególniej za czasów
średniowiecznego państwa egipskiego i zagrażała nawet potędze faraona.

3. Naczelny skarbnik zarządzał skarbem państwa przy pomocy jednego lub dwóch podległych mu
skarbników.
4. Regenci królewscy występujący w miejsce dawnych nomarchów są zależni od najbliższych faraonowi
urzędów, a to wezyra i naczelnego skarbnika. Otrzymywali od nich rozkazy i składali raporty z
wykonywanych obowiązków.

5. Wojsko w razie zachodzącej potrzeby obrony kraju lub wyprawy na zewnątrz rekrutowało się z
mieszkańców prowincji lub najemnych żołdaków cudzoziemskich Na czele wojska stał zwykle w czasie
wojny o pokoju faraon, zastępował go wezyr lub naczelny skarbnik.

III. Prawo karne i sądowe

Prawo prywatne

I. Prawo rodzinne i spadkowe

II. Prawo majątkowe

4. Wyobrażenia dotyczące zadań władzy państwowej w Kodeksie Hammurabiego

Kodeks Hammurabiego był zbiorem orzeczeń i wyroków wydawanych przez władcę. Kodeks był bardzo
surowy i wyznawał prawo oko za oko, ząb za ząb. Gdy pacjent lekarzowi umrze i lekarz zostanie zabity,
gdy budowlaniec wybuduje dom, który się zawali i jemu dom zburzą, lecz jeśli ktoś umrze przy waleniu
domu i jego zabiją. Jeśli syn ojca uderzy rękę mu utną. Kodeks wisiał przy bramach do miast i każdy
musiał go przestrzegać, jak wchodzi do miasta. Był on pokazywany najczęściej w hieroglifach, ponieważ
każdy kto nie umie czytać i tak ma przestrzegać tego kodeksu. Odznaczał się on wielką surowością, nie
było kar łagodniejszych dla nikogo nawet rodziny królewskiej.

5. Organizacja aparatu urzędniczego w państwie staro babilońskim

Władca był w 3 tysiącleciu inkarnacją boga, w 2 go uważano za wybrańca bóstw, zastępcę boga na ziemi.
Hammurabi stworzył na podległym mu obszarze silne, scentralizowane państwo. Kraj dzielił się na
prowincje z gubernatorami, wywodzącymi się z dawnych władców lokalnych. Te dzieliły się na okręgi z
naczelnikami. Najniższą jednostką administracyjną była gmina na czele z wójtem. Wszyscy urzędnicy
mianowani były przez króla i sprawowali funkcje administracyjne, policyjne i sądownicze.

6. Geneza państwa według względów starożytnych Greków

Teorie umowy społecznej. Wyjaśniają powstanie państwa jako skutek dwóch umów. Pierwsza – umowa
o zjednoczeniu – została zawarta między członkami społeczeństwa. Drugą – umowę o
podporządkowaniu – zawarło społeczeństwo z władzą. Wskutek tej ostatniej powstało państwo, co
wiązało się z przejściem ludzkości ze stanu natury do stanu społecznego. Teoria ta pojawiła się już w
starożytności, a głosili ją filozofowie greccy, Epikur (341 – 270 p.n.e.) i Platon (ok. 427 – 347 p.n.e.) oraz
myśliciel rzymski Cyceron (106 – 43 p.n.e.).
 7. Królowie i urzędnicy w Sparcie

W okresie archaicznym na czele państwa stał król w Sparcie dwóch. Początkowo był elekcyjny, z czasem
stał dziedziczny. Nie mieli oni jednak szerokich uprawnień; ograniczały się one głównie do funkcji
religijnych oraz dowództwa nad armią w czasie wojny. Bardzo ważną rolę w państwie odgrywała
natomiast geruzja (28 członków), czyli rada starszych. Natomiast faktyczne sprawowanie władzy
znajdowało się w rękach pięciu urzędników – eforów. Do ich obowiązków należało kierowanie polityką
zagraniczną, dbanie o wewnętrzny porządek w państwie, a także sprawowanie sądów oraz nadzór nad
helotami. Eforowie mieli także prawo aresztować królów, jeśli zaistniały ku temu jakieś podstawy.

Z czasem królowie zaczęli przekształcać się w najwyższych urzędników, czyli eforów. Eforom mógł zostać
wyłącznie pełnoprawny obywatel, który ukończył 30 lat. W Sparcie liczba urzędników była nikła. Zaliczali
się do niej eforowie, dwaj królowie i gerontowie. Przy czym królowie i gerontowie tworzyli jedno ciało
zwane- Geruzją. Nie zachodziły tu konflikty kompetencji, a największa władza leżał w rękach eforów.
Więc najlepszym mianem na określenie ustroju Spart jest oligarchia.

8. Geruzja i jej pozycja w ustroju Sparty

Geruzja pełniła funkcje rady starszych. Składała się z 2 królów i 28 gerontów, wybieranych dożywotnio.
Gerontem mógł zostać każdy spartiata, który ukończył 60 rok życia. Do uprawnień Geruzji należało:
rozpatrywanie i rozstrzyganie najważniejszych spraw państwa, sądownictwo w sprawach karnych
zagrożonych karą śmierci, wygnania lub pozbawienia czci, przygotowywanie projektów uchwał
przedkładanych zgromadzeniu ludowemu, które wszakże mogły się stać obowiązującym prawem.

9. Kolegium Archontów w Atenach

Archonci to najważniejsze urzędnicy. Po ograniczaniu władzy króla, kompetencje przekazano w ręce

archontów. Najpierw utworzono urząd archonta polemarchosa ( wojskowe funkcje), potem archonta
eponymosa (kierowanie wewnętrznymi sprawami państwa), Archonta basileusa( król, funkcje
kapłańskie) . Ustanowiono 6 nowych tesmothetów ( sądownictwo i ustawodawstwo) Razem to
kolegium 9 archontów. Przewodniczył mu archont eponymos.

10. Organizacja i kompetencje aparatu urzędniczego w Atenach w ustroju demokratycznym

Zmiany, które wprowadził Klejstenes położyły podwaliny pod narodziny ateńskiej demokracji.
Kluczowym organem w państwie stało się zgromadzenie ludowe, reprezentujące wszystkich obywateli.
Nowy podział administracyjny wyznaczył w państwie 10 okręgów. Z każdego z nich wybierano 50
przedstawicieli, którzy wchodzili do Rady Pięciuset. Członków Rady wybierano corocznie poprzez
losowanie. Także prawdopodobnie Klejstenes wprowadził procedurę, której celem było zapobieganie
obejmowaniu władzy w Atenach przez tyranów. Procedurę tę stanowił tzw. sąd skorupkowy. Odbywał
się on co roku. Zgromadzonych obywateli pytano czy w mieście jest ktoś, kto może zagrażać
bezpieczeństwu i wolności Aten. Jeśli zebrani odpowiedzieli twierdząco odbywało się głosowanie,
podczas którego na glinianych skorupkach wypisywano imię tego obywatela. W przypadku skazania
przez sąd skorupkowy groziło 10 lat wygnania. Dzięki reformom Klejstenesa przywileje, które dotąd
posiadała tylko arystokracja stały się udziałem wszystkich obywateli. Ustrój demokracji ateńskiej umocnił
się w II połowie V w. p.n.e. za rządów Peryklesa, jednego z najwybitniejszych greckich polityków, który w
443 r. p.n.e. objął on funkcję stratega. Za Peryklesa wprowadzono diety dla urzędników, co umożliwiło
obejmowanie urzędów przez ludzi mniej zamożnych. Zwiększył się znacznie dostęp do życia publicznego,
a zatem ilość osób uprawnionych do obejmowania urzędów. Był to dla Aten czas rozkwitu
gospodarczego i kulturalnego.

3. Początek demokracji w Atenach;

- reformy Klejstenesa

- obalenie rządów arystokracji

- podział na okręgi wyborcze, obejmujące wszystkich obywateli *Instytut demokracji;

- Rada 500 (po 50 przedstawicieli z każdej prowincji Aten, było ich 10), przygotowywała projekty uchwał
dla zgromadzenia ludowego, zarządzała dochodami państwa.

- Zgromadzenie Ludowe; zbierało się 4 razy w msc, uchwalało prawa, decydowało o wojnie i pokoju,
wybierało urzędników, załatwiało sprawy bieżące.

4. Urzędnicy (wybierani 1 na rok) pobierali dietę (opłaty)

- Archonci – zajmowali się sprawami sądowymi i kultu

- Stratedzy – dowodzili wojskiem, kierowali polityką zagraniczną

- Apodekci – ściągali podatki

- Metronomowie – kontrola miar i wag

11. Zasady ustrojowe organizacji urzędów w starożytnych Atenach

Grupy społeczne:

1) Ateńczycy (urodzeni w Atenach) – pełne prawa obywatelskie (wyłącznie dla mężczyzn!),

2) metojkowie (cudzoziemcy) – wolni, ale bez praw politycznych,

3) niewolnicy – pozbawieni wszelkich praw.

Instytucje:

– eklezja (zgromadzenie ludowe) – mężczyźni-Ateńczycy; głosowanie po dyskusji,

– bule (Rada Pięciuset) – członkowie losowani w grupach majątkowych; projekty uchwał,

– heliaja (sąd przysięgłych) – członkowie losowani na rok,

– areopag (sąd w sprawach zabójstwa i zdrady stanu) – byli urzędnicy zw. archontami,

– urzędnicy losowani na rok (wyjątek: archonci i wybierani stratedzy dowodzący armią).

 2.
12. Organizacja zarządu urzędniczego w państwie Franków

Urzędnicy nadworni.

Dwór królewski przenosił się wraz z królem a miejsca na miejsce. Osobowy skład członków określał król.
Dryżyna królewska pełniła funkcje gwardii przybocznej władcy i instytucji. Byli jeszcze możnowładcy
duchowni i świeccy. Na urzędy powoływano wyłącznie starszych członków drużyny. Najważniejszy
urzędnik to majordoma, który pełnił punkcje zastępcy króla i głównego doradcy oraz rządy w państwie w
okresie małoletności króla.

Pepin Mały utworzył własną dynastię: cześnik (zawiadywał piwnicami i winnicami króla), marszałek
(nadzór na stajniami), skarbnik (zarządzał dochodami i wydatkami), stolnik (nadzór funkcjonowania
dworu). Z czasem utworzono kancelarie królewską.

Administracja terytorialna

Państwo frankońskie dzieliło się na hrabstwa, na czele stał hrabia (wojskowe, sądowe, administracyjne,
skarbowe i polityczne funkcje), on posiadał ban. Jego zastępcą był wicehrabia. W zachodniej części
państwa nazywano wikariatami, a we wschodniej setniatami (obaj urzędnicy pomocnicze)

13.Feudalny zarząd państwem w ramach ustroju lennego

Podstawową cechą ustroju feudalnego był agraryzm, związek z ziemią i produkcją rolną. Istotą
feudalizmu były stosunki poddańcze między właścicielami gruntów a chłopami, którzy je uprawiali oraz
ustrój lenny – stosunek między wasalem a seniorem, który początkowo miał charakter dożywotni, ale z
czasem stał się dziedziczny. Ustrój lenny doprowadził do wykształcenia zhierarchizowanej struktury
zwanej drabiną feudalną. Na jej wierzchołku stał monarcha, a poniżej wasale, bezpośrednio od niego
zależni. Oni z kolei mieli własnych wasali. Wielostopniowa hierarchia lenna prowadziła do anarchii. Ta
sama osoba mogła łączyć w swym ręku kilka lenn, różnie usytuowanych na szczeblach tej drabiny.

Wasal – zobowiązywał się wobec seniora do służby wojskowej, musiał stawić się na każde wezwanie
seniora. Ponadto zobowiązywał się do służby dworskiej, czyli do uczestniczenia w sądach oraz do
okazjonalnych świadczeń pieniężnych, np. gdy najstarszy syn seniora był pasowany na rycerza, córka
wychodziła za mąż albo gdy pan dostał się do niewoli i trzeba było zebrać okup.

Senior – zobowiązywał się do ochrony wasala, zapewnienia mu odpowiedniego wymiaru

sprawiedliwości, tzw. sąd równych i zabezpieczenia mu bytu materialnego: senior nadawał, zatem
wasalowi lenno, najczęściej ziemię, choć czasem rentą był urząd i związane z nim korzyści.

Komendacja – umowa między seniorem a wasalem dotycząca wzajemnych zobowiązań, umowę

zawierano publicznie w trakcie ceremoniału lennego.

Ceremoniał lenny składał się z dwóch części:

Hołd lenny – wasal klękał przed seniorem, wkładał swoje ręce w jego i w tej pozycji składał przysięgę
wierności .

Inwestytura – symboliczne przekazanie wasalowi w posiadanie lenna przez wręczenie jego symbolu.

14. Zasady organizacji i cechy charakterystyczne administracji państwowej w monarchii absolutnej

The monarchia absolutna jest to forma rządu, w której jest monarcha, który cieszy się całkowitą kontrolą
polityczną bez praw, które go ograniczają. Oparł się na argumencie, że król cieszył się boskim prawem i
miał poparcie kościoła, aby utrzymać tę władzę.

Administracja monarchii absolutnej, gdzie władza monarchy nie była ograniczona przez żaden inny organ
państwowy. Absolutyzm oparty jest na idei pełnej suwerenności monarchy, który może ingerować we
wszystkie sfery życia, na idei jedności i niepodzielności władzy politycznej. Absolutni władcy, skupiający
w swych rękach władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, stali na szczycie piramidy władz
administracyjnych. Aparat zorganizowany był hierarchicznie, organy wyższego stopnia miały prawo
wydawania poleceń organom niższym, które odpowiadały za ich realizację pod rygorem sankcji
dyscyplinarnych. Najwyższym rozkazodawcą był oczywiście sam władca, który przed nikim nie
odpowiadał. Poddani nie mieli w tych warunkach żadnych praw wobec władzy a.p.a. Najważniejszymi
podstawami władzy absolutnej były stałe podatki i stała armia. Dla ich organizacji niezbędny okazał się
rozbudowany aparat administracyjny. W państwie absolutnym nastąpiła maksymalna koncentracja
władzy w rękach monarchy, powodująca ograniczenie wpływów arystokracji i szlachty, a jednocześnie
tłumienie politycznych aspiracji bogatej burżuazji. Struktura organizacyjna administracji publicznej
została oparta na dwóch podstawowych zasadach: centralizmu i biurokratyzmu. Wydawane przez
monarchę normy prawa administracyjnego obowiązywały jedynie wobec poddanych, aparat
administracyjny natomiast nie był ściśle związany prawem, ponieważ najważniejsze kryterium jego
funkcjonowania stanowił interes władcy, który działał w imię praw boskich dla dobra swoich poddanych.
Cechy monarchii absolutnej:

 Całkowita kontrola polityczna

 Kontrola wojskowa
 Online dziedziczny transfer
 Społeczeństwo ustawowe z wyraźną nierównością między członkami
 Boskie prawo
 Wpływ duchowieństwa
 Wpływ szlachty
 Luksus i ekstrawagancja
 Podwyższenie króla w sztuce i propagandzie
 Szereg urzędników bezpośrednio związanych z ludem

15. Król i rady królewskie we Francji w okresie monarchii absolutnej

Władza króla była nieograniczona, nie poddawano jej żadnej kontroli, zaś sam władca nie podlegał
żadnym prawom, poza boskimi, nie był też przed nikim odpowiedzialny. Król stanowił jedyną władzę w
państwie. Wyrażano to w postaci reguły „ to, co podoba się władcy, ma moc prawa”. Sam podejmował
wszelkie istotne decyzje, a podległe mu organy miały jedynie głos doradczy. Ukształtowana wówczas
teoria tzw. Prawa policyjnego uzasadniała w imię dobra powszechnego wkraczanie przez
panującego we wszystkie dziedziny poddanych. Miało to zapobiec grożącym społeczeństwu
niebezpieczeństwom, od których uchronić mógł jedynie władca. Hierarchicznie zorganizowany aparat
administracji zależny był wyłącznie od panującego. Urzędnicy podlegali władcy, nie zaś państwu

Wśród organów władzy centralnej funkcjonowała we Francji Rada Królewska. W jej skład wchodziło 30-
120 radców, a kryterium uczestnictwa w jej obradach było związane z urodzeniem, piastowaną
godnością czy nominacją królewską. Rada z racji tego, że zajmowała się wieloma sprawami, została
podzielona na cztery sekcje: Radę Stanu, Radę Depesz, Radę Finansów i Radę Prywatną. Najważniejszą
spośród wymienionych była Rada Stanu. Zajmowała się ona polityką zagraniczną oraz sprawami
wewnętrznymi państwa. obradowała pod królewskim przewodnictwem. Rada Depesz nadzorowała
państwową administrację. Ustalaniem podatków oraz podziałem państwa na podatkowe okręgi, trudniła
się Rada Finansów. Rada Prywatna działała jako sąd pod przewodnictwem kanclerza i pełniła rolę sądu
kasacyjnego oraz trybunału kompetencyjnego, rozstrzygając spory pomiędzy sądami. Do powyższych
czterech rad w XVIII wieku dołączyła Rada do Spraw Handlowych, która zajmowała się sprawami kolonii.

16. Postulaty Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789r. w zakresie organizacji państwa

Art. 2. Celem każdej organizacji politycznej jest utrzymanie naturalnych i nie przedawnionych praw
człowieka. Tymi prawami są: wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciwko uciskowi.

Art. 3. Źródło wszelkiego zwierzchnictwa spoczywa całkowicie w Narodzie. Żadne ciało, żadna jednostka
nie może wykonywać władzy, która nie pochodziłaby wyraźnie od Narodu.

Art. 6. Ustawa jest wyrazem woli powszechnej. Wszyscy obywatele mają prawo brać udział w jej
tworzeniu bądź osobiście, bądź przez swych przedstawicieli. Powinna ona być jednakowa dla wszystkich
zarówno gdy broni, jak wówczas, gdy karze. Wszyscy obywatele są równi wobec prawa i mają równy
dostęp do wszystkich godności, stanowisk i funkcji publicznych, zależnie od ich zdolności i z
zachowaniem takich tylko różnic, które wynikają z ich cnoty i talentu.

Art. 12. Zabezpieczenie praw człowieka i obywatela stwarza konieczność istnienia publicznej siły
zbrojnej. Ta siła jest więc ustanowiona w interesie ogółu, a nie dla szczególnej wygody tych, którym
została powierzona.

Art. 13. Dla utrzymania publicznej siły zbrojnej oraz dla pokrycia wydatków administracji niezbędny jest
ogólny podatek; obowiązek jego uiszczania winien być rozłożony na obywateli stosownie do ich
możliwości.

Art. 14. Wszyscy obywatele mają prawo: stwierdzić osobiście lub przez swych przedstawicieli
konieczność podatku publicznego, wyrazić nań zgodę w sposób niczym nieskrępowany, czuwać nad jego
zużyciem, ustalić jego wysokość, podstawę wymiaru, sposób jego ściągania oraz czas trwania.

Art. 15. Społeczeństwo ma prawo żądać od każdego urzędnika publicznego sprawozdania z jego
działalności.
 Art. 16. Społeczeństwo, w którym nie ma należytej gwarancji praw ani określonego z góry podziału
władz, nie ma ustroju konstytucyjnego.

17. Król i jego aparat urzędniczy w okresie wg konstytucji z 1791 r.

Pierwsza konstytucja z 1791 roku, powierzała władzę wykonawczą w ręce króla. Mianował on ministrów,
którzy ponosili odpowiedzialność prawną przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. Ponieważ
monarcha pozostał nietykalny i nieodpowiedzialny, wszystkie jego akty wymagały dla swej ważności
kontrasygnaty ministerialnej.

18. Podziały terytorialne i ich zarząd we Francji wg konstytucji z 1791 r.

Podstawy współczesnego podziału administracyjnego Francji ukształtowały się w okresie rewolucji

francuskiej. Zniesiono wówczas podział na prowincje i wprowadzono departamenty. W tym samym
czasie pojawiły się także francuskie gminy, nieco później kantony i okręgi. Najwyższy stopień tego
podziału – regiony – wprowadzono dopiero w 2. połowie XX wieku. Jednocześnie od końca XIX wieku
podejmowano nieudane próby ograniczenia nadmiernej liczby gmin. Ostatecznie nacisk kładzie się teraz
bardziej na współpracę gmin, która przyjmuję formę związków międzygminnych bądź terytoriów
zwanych pays.

19. Reformy Napoleona 1 w zakresie administracji państwowej

W wyniku kryzysu społecznego i politycznego, u schyłku XVIII wieku doszło we Francji do

obalenia monarchii absolutnej. Podstawę owych przeobrażeń stanowiła uchwalona w sierpniu 1789
roku „Deklaracja praw człowieka i obywatela” wg. Której tworzono nowy system prawa państwowego
oraz podwaliny ustroju demokracji burżuazyjnej. Było to także moment zwrotny w rozwoju
nowoczesnej administracji. Wprowadzenie zasady praworządności spowodowało konieczność
oparcia zarówno działalności, jaki i struktury organów administracyjnych na prawie. Jednocześnie
uregulowanie przepisami prawa stosunków pomiędzy obywatelem a organem administracji.
Administracja centralna we Francji kształtowana była różnie w poszczególnych konstytucjach czasu
rewolucji.

 Pierwsza konstytucja z 1791 roku, powierzała władzę wykonawczą w ręce króla. Mianował on
ministrów, którzy ponosili odpowiedzialność prawną przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. Ponieważ
monarcha pozostał nietykalny i nieodpowiedzialny, wszystkie jego akty wymagały dla swej ważności
kontrasygnaty ministerialnej.
 Konstytucja z 1793 roku stawiała na czele władzy wykonawczej 24 – osobową Radę
Wykonawczą, powoływana przez Ciało Prawodawcze na 2 lata i przed nim odpowiedzialną. Ponieważ
konstytucja ta nie weszła ostatecznie w życie, rzeczywistą władzę sprawował Komitet Ocalenia Publicznego.
 Konstytucja z 1794 roku powierzała władze wykonawczą Dyrektoriatowi, kolegialnej instytucji,
złożonej z 5 dyrektorów wybieranych na 5 lat przez wyższa izbę ciała ustawodawczego i zmieniających się, co
roku – po jednym.
  Konstytuanta powołana do życia 9.07.1789 roku, której głównym zadaniem było
uchwalenie pierwszej konstytucji, w tym samym jeszcze roku podjęła prace nad reformą administracji
terytorialnej. Miała to być zatem administracja prosta i jednolita, oparta na racjonalizmie nie zaś na
tradycji, pozbawiona różnic wynikających z przywilejów partykularyzmów lokalnych. Istotną cechą nowej
administracji była idea suwerenności ludu i demokracji bezpośredniej. W konsekwencji nacechowana ona
była niesłychanie mocno elementami decentralizacji i samorządności. Wprowadzony wówczas model
zarządu terytorialnego nie zdał egzaminu i nie przetrwał długo. Zmieniony został całkowicie przez
Napoleona Bonapartego w 1800 roku.

Reforma administracji terytorialnej, wprowadzona dekretem z 22.12.1789 roku, tworzyła nowy,

oparty na kryteriach racjonalistycznych, 4 – stopniowy podział administracyjny państwa na:

- departamenty (83)

- dystrykty (zlikwidowane w 1795)

- kantony

- gminy (wiejskie i miejskie)

Władze administracyjne działały zgodnie z zasadą kolegialności wszyscy członkowie byli wybierani
przez obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Brak było całkowicie elementów
biurokratycznych.

Na czele poszczególnych szczebli podziału administracyjnego stały wieloosobowe rady :

- departamentalne

- dystryktu

- municypalne

Wybory organów departamentalnych i dystryktowych były pośrednie. Radnych wybierano na dwuletnią

kadencję lecz co roku odnawiano połowę składu rady. Rady departamentalne zbierały się jedynie
raz w roku, podczas gdy municypalne co miesiąc.

20. Zasady ustrojowe administracji w państwach 19 i 20 w.

Ustrój państwowy oznacza całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej

Zasady ustroju to naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwowy ( B.

Banaszak). Pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym państwa i określają
panujący w nim system władzy (L. Garlicki). Wskazują przede wszystkim: do kogo należy władza,
ustanawiają podstawowe formy wykonywania tej władzy i rodzaje organów państwowych, które ją
wykonują . Zawarte są w Konstytucji, jeśli państwo taka posiada ( zasady konstytucyjne)

1. Zasada demokratycznego państwa prawa

2. Zasada zwierzchnictwa Narodu

3. Gwarancje praw i wolności jednostki

4. Podział władz

5. Istnienie samorządu terytorialnego

6. Uznanie społecznej gospodarki rynkowej opartej na wolności działalności gospodarczej i własności

prywatnej za podstawę ustroju politycznego
 3.
21. Książę i jego aparat urzędniczy w monarchii patrymonialnej.

Zarząd centralny sprawowali nadworni. Głównym urzędnikiem centralnym w monarchii patrymonialnej

był komes pałacowy, zwany też palatynem, który z czasem przekształcili się w wojewodę – urzędnika,
który dowodził wojskiem w zastępstwie monarchy. Ważną rolę na dworze książęcym odgrywał także
kanclerz odpowiedzialny za prowadzenie kancelarii książęcej oraz polityki zagranicznej. Dostojnicy
dworscy pilnowali, by dwór i książę mieli odpowiednie zabezpieczenie ekonomiczne. Na książęcym
dworze byli także miecznik odpowiedzialny za zbroje, koniuszy, stolnik, cześnik (wino), a także notariusz i
komornik. Urzędnicy dworscy egzekwowali daniny. Aparat terytorialny stanowili namiestnicy książęcy
zarządzający prowincjami (kasztelan- ściąganiem danin na rzecz panującego, obroną i sądownictwem na
terenie kasztelanii). Podlegali mu chorąży i wojski (sprawy militarne), sędzia grodowy i włodarz
(nadzorujący wykonywanie pańszczyzny przez chłopów). W XIII/XIV wieku, kiedy aparat kasztelański był
już zrujnowany pojawiają się starości.

22. Urzędy ministerialne i zarząd lokalny w Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Urzędy centralne= urzędy ministerialne - urzędnicy powoływani przez króla pełnili swoje funkcje
dożywotnio.Kanclerz i podkanclerz- jeden z nich musiał być duchowy, prowadzili kancelarie królewską,
prowadzili politykę zagraniczną; koronny- zachód, litewski- wschód, prowadzili metrykę koronną,
przewodniczyli sądom asesorskim Podskarbi wielki i podskarbi nadworni-zarządzali skarbem
królewskim, podskarbi nadworni zarządzał wydatkami na potrzeby króla i dworu, odpowiadali za
wpływy do budżetu i ich dystrybucjeMarszałek wielki- zarządzał dworem królewskim, był mistrzem
ceremonii, określał ceny żywności w miejscu pobytu dworu, dbał o bezpieczeństwo monarchy,
podlegała mu straż marszałkowska, sprawował sądownictwo karne w miejscu pobytu
władcyMarszałek nadworny- zastępca marszałka wielkiego, opiekował się zaopatrzeniem dworu
królewskiego, administrował wydatkami dworu królewskiegoHetman wielki i polny- dowódca armii,
miał prawo zarządzać budżetem armii, miał prawo karać śmiercią w czasie wojny, nie był to urząd
senatorski; hetman często łączył swój urząd z urzędem kasztelana czy wojewody, był to urząd
dożywotni (od 1581)Regimentarze- byli minowani przez króla tymczasowo w zastępstwie hetmanów
w przypadkugdy hetmanów zabrakło lub nie mogli pełnić swoich funkcjiReferendarze- było ich dwóch;
duchowy i świecki, prowadzili sprawy w sadach królewskich imieli głos doradczy w senacie

Urzędy terytorialne były nadawane wyłącznie członkom rodów szlacheckich i były one
dożywotnie.Starostw grodowy- nadzorował spokój i bezpieczeństwo publiczne, przewodniczył sądowi
grodzkiemu, pełnił funkcje administracyjne, polityczne i sądowe Wojewoda- ustalał taksy, kontrolował
miary i wagi, urząd senatorski, sprawował sądownictwonad ludnością żydowska Kasztelan- stał na
czele armii, urząd senatorski, stał niżej w hierarchii niż wojewoda (wyjątek kasztelan krakowski

23. Władza wykonawcza wg Konstytucji 3- Maja 1791 r.

Konstytucja wprowadziła istotne zmiany w pozycji monarchy. Ustalono zasadę dziedziczności tronu i
zniesiono wolną elekcję. Król utracił pozycję odrębnego stanu sejmującego, przewodnicząc jedynie
sejmowi. Pozostawiono mu inicjatywę ustawodawczą, ale wespół ze Strażą Praw i odebrano prawo
sankcji ustawodawczej. Zachował prawo zwoływania sejmu, lecz ten w określonych przypadkach mógł
się zbierać i obradować bez jego udziału. Należała do niego nominacja najwyższych urzędników, w tym
ministrów i przewodniczenie Straży Praw, która była nowym centralnym organem władzy wykonawczej.
Składała się z króla, prymasa oraz pięciu ministrów: policji, spraw wewnętrznych, interesów
cudzoziemskich, wojen i skarbu. Bez prawa głosu w Straży Praw zasiadali marszałek sejmu oraz
pełnoletni następca tronu. Za swą działalność ministrowie ponosili odpowiedzialność konstytucyjną i
parlamentarną. Straży Praw przyporządkowane były cztery komisje wielkie: Policji, Wojska, Skarbu i
Edukacji Narodowej. Składały się z przewodniczącego, którym był minister nie wchodzący do Straży
Praw, oraz 14 do 15 komisarzy wybieranych przez sejm na okres dwóch lat. Organami administracji
lokalnej były komisje porządkowe cywilno-wojskowe dla województw, ziem i powiatów. Do ich zadań
należały sprawy wojskowe: pobór rekruta, kwaterunku, aprowizacji, wydawania paszportów i kontroli
ruchu ludności oraz ogólne, związane z handlem, rolnictwem, szkolnictwem, opieką społeczną itp.

24. Rada Stanu w Księstwie Warszawskim

Rada Stanu składa się z ministrów pod prezydencją króla, wicekróla lub prezesa mianowanego przez
króla. Ponadto do Rady dodanych jest czterech referendarzy, którzy zajmują się między innymi
przygotowywaniem spraw administracyjnych. Zadaniem Rady Stanu jest rozpatrywanie i układanie
projektów do praw lub urządzeń administracji publicznej przedkładanych jej przez odpowiednich
ministrów. Ponadto Rada pełni rolę sądu kasacyjnego oraz rozpoznaje sprawy pomiędzy władzami
administracyjnymi i władzami sądowymi. Wszystko co wychodzi od Rady Stanu podlega, jednakże
zatwierdzeniu królewskiemu.

25. Podziały i zarząd terytorialny Księstwa Warszawskiego

Administrację terytorialną Księstwa Warszawskiego oparto na wzorcu francuskim. Kraj podzielono na:
departamenty, powiaty oraz gminy wiejskie i miejskie. Początkowo było sześć departamentów, cztery
kolejne dodano w 1809 roku. Na czele departamentu stał mianowany przez króla prefekt,
podporządkowany ministrowi spraw wewnętrznych. Podlegała mu władza administracyjna i częściowo
policyjna. Podejmował decyzje jednoosobowo. Przy prefekcie działała rada prefekturalna, składająca się
z 3-5 radców mianowanych przez króla. Do jej uprawnień należało sprawowanie w pierwszej instancji
sądownictwa administracyjnego poprzez rozpoznawanie odwołań od aktów administracyjnych
wydanych przez prefekta i podprefekta oraz doradzanie prefektowi w sprawach miejscowych.
Departamenty dzieliły się na powiaty. Powiatami zarządzali podprefekci, również mianowani przez króla.
Przewidziana konstytucją najmniejsza jednostka terytorialna, jaką była municypalność, nie została
zasadniczo ustanowiona. Na czele miast municypalnych stali prezydenci. W pozostałych miastach i
wsiach dekretem z lutego 1809 r. utworzono gminy miejskie i wiejskie. Gminą miejską zarządzał
burmistrz, natomiast na czele gminy wiejskiej stał wójt. Organami samorządu były rady:
departamentalne, powiatowe, miejskie i wiejskie. Do ich kompetencji należały sprawy lokalne służące
"dobru" departamentu lub powiatu, np. rozkład podatków, bezpieczeństwo publiczne, sprawy sanitarno-
porządkowe.
26. Organizacja i kompetencje władzy wykonawczej w Rzeczypospolitej wg konstytucji z 1921 r

W dniu 17 marca 1921 r. wymaganą większością głosów Sejm uchwalił Konstytucję Rzeczpospolitej
Polskiej, później nazwaną konstytucją marcową. Władzę wykonawczą zgodnie z konstytucją stanowili
Prezydent Rzeczypospolitej oraz Rada Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej stać miał na czele władz
wykonawczych państwa, aczkolwiek przyznany mu konstytucyjnie zakres kompetencji powodował, że
jego wpływ na bieżący zarząd państwem był stosunkowo skromny. Prezydent wybierany był na swój
urząd w wyborach pośrednich przez Zgromadzenie Narodowe. Zgromadzenie to tworzyły połączone
dla wyboru Prezydenta Sejm i Senat. Wybór dokonywany był w Zgromadzeniu bezwzględną
większością głosów. Kadencja sprawującego urząd Prezydenta wynosiła siedem lat, a Konstytucja nie
przewidywała ograniczeń w liczbie sprawowanych przez tę samą osobę kadencji. Jako zwierzchnik
władzy wykonawczej, Prezydent powoływał i odwoływał premiera, a na jego wniosek ministrów,
którzy wspólnie tworzyli Radę Ministrów. Prezydent reprezentował państwo w stosunkach
zewnętrznych, był również zwierzchnikiem sił zbrojnych. W czasie wojny kierownictwo wysiłkiem
zbrojnym państwa przejmować miał Naczelny Wódz mianowany przez Prezydenta na wniosek Prezesa
Rady Ministrów. Prezydent, oprócz wymienionych wyżej uprawnień związanych z funkcjonowaniem
parlamentu, mógł również wydawać akty prawne (w tym rozporządzenia) na podstawie upoważnień
zawartych w ustawach. Wszystkie akty Prezydenta musiały być kontrasygnowane przez Prezesa Rady
Ministrów orazprzez właściwego ministra. Stąd Prezydent nie ponosił odpowiedzialności politycznej,
natomiast mógł być pociągany do odpowiedzialności konstytucyjnej. Ponosił ją w przypadku
naruszenia konstytucji, zdrady państwa lub popełnienia przestępstwa, a organem orzekającymw takiej
sytuacji był Trybunał Stanu.Bieżące kierownictwo polityką wewnętrzną oraz zagraniczną wykonywała
Rada Ministrów, składająca się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów, odpowiadających za
określone dziedziny życia państwowego. Konstytucja wskazywała, że każdy urzędnik w państwie
polskim musi być podporządkowany jakiemuś ministrowi, który ponosił konstytucyjną i polityczną
odpowiedzialność za funkcjonowanie powierzonego mu obszaru życia państwowego. Oprócz
indywidualnej odpowiedzialności każdego z ministrów cała Rada Ministrów ponosiła solidarną
odpowiedzialność polityczną przed Sejmem. Brak zaufania większości sejmowej dla Rady Ministrów
powodował konieczność dymisji rządu i obligował Prezydenta do rozpoczęcia tworzenia nowego
gabinetu. Podobnie jak Prezydent, Premier i ministrowie mogli być również w sytuacjach szczególnych
pociągani do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu

27. Prezydent RP wg Konstytucji z 1935 r.

Według konstytucji z 1935 r. prezydent skupiał w sobie jednolitą i niepodzielną władzę. (otrzymał
bardzo duże uprawnienia). Kadencja prezydenta wynosiła 7 lat. Konstytucja z 1935 roku przyjęła
specjalny system wyboru prezydenta. Zgodnie z konstytucja kwietniową zwierzchnictwu prezydenta
podlegały wszystkie pozostałe władze: Sejm, Senat, rząd, siły zbrojne, sądy i kontrola państwowa.
Prezydent nie ponosił żadnej odpowiedzialności. Podlegał jedynie ocenie Boga i historii.
Uprawnienia prezydenta podzielono na zwykłe i wynikające z prerogatyw. Pierwsze wymagały
kontrasygnaty premiera i właściwego ministra. Drugie wynikały z władzy osobistej, w związku z tym nie
wymagały kontrasygnaty. Do prerogatyw prezydenta konstytucja zaliczała m.in.: wskazanie kandydata
na prezydenta, wyznaczenie na czas wojny swojego następcy, mianowanie i odwołanie premiera oraz
wszystkich pozostałych najwyższych urzędników, rozwiązanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji,
oddanie członków rządu pod sąd Trybunału Stanu czy też stosowanie prawa łaski.

Kompetencje prezydenta dzielono na:

• Kompetencje ustawodawcze – należało do nich:

- wydawanie dekretów z mocą ustawy,

- weto zawieszające,

- mianowanie 1/3 senatorów,

- zwoływanie, otwieranie, odraczanie i zamykanie posiedzeń parlamentu - promulgacja i publikacja

ustaw.

• Kompetencje ustrojodawcze:

- prawo inicjatywy w zakresie zmiany konstytucji,

- prawo weta w stosunku do poselskich projektów zmiany konstytucji, uchwalonych przez parlament,
które można było ponownie rozpatrzyć dopiero w następne kadencji.

28. Struktura administracji państwowej 2 Rzeczypospolitej

Aparat administracji publicznej w II Rzeczypospolitej tworzyły różne organy. Ze względu na zasięg

terytorialny działania dzieliły się na administrację centralną oraz terytorialną. Administracja centralna
wykonywana była przez Rade Ministrów i ministrów. Administracja terytorialna dzieliła się na
administrację rządową i samorząd.

Administracja centralna Od początku organy centralne, wyróżniane wg kryterium rzeczowego

nazywano ministerstwami. Na ich czele stali kierownicy resortów – ministrowie. Tworzyli oni
kolegialne Radę Ministrów pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów.

Administracja terytorialna a) Administracja rządowa

Administracja zespolona przed unifikacją

Z. rosyjski :

- 1919 – powiaty z komisarzami ludowymi reprezentującymi MSW;

- Przekształcenie powiatów na starostwa ze starostami

Całokształt administracji państwowej oraz nadzór nad samorządem w ramach obejmowanego

terytorium - VIII.1919 – utworzenie 5 województw – wojewodowie mianowani przez naczelnika
państwa; Pomocniczo urząd wojewódzki oraz rada wojewódzka
 - Odrębna administracja w Warszawie, Łodzi i Lublinie – na ich czele stali komisarze rządowi

Z. austriacki:

- 1919 – urząd Generalnego Delegata Rządu dla byłej Galicji – kompetencje byłego namiestnika;

- 1920 – podział na 4 województwa, w ramach których funkcjonują powity

Z. pruski:

- Już od 1918 roku polscy starości zaczęli przejmować niektóre kompetencje od Komisariatu
Naczelnej Rady Ludowej

- po traktacie wersalskim utworzono 2 województwa – poznańskie i pomorskie; dzieliły się na

powiaty; - Ministerstwo byłej dzielnicy Pruskiej działało do 1922 roku;

G. Śląsk:

- VII/1920 – specjalna autonomia dla tego obszaru; posiada własny organ ustawodawczy – Sejm
Śląski (48 posłów) oraz wykonawczy (Radę Wojewódzką z wojewodą i 5 członkami). Utworzono wreszcie
Skarb Śląski

b) Samorząd terytorialny

Samorząd gminny. W chwili odzyskania niepodległości samorząd gmin wiejskich istniał na terenie
całego kraju. Pierwsze zmiany wprowadzono w 1918. Nową instytucję stanowiła rada gminna z wójtem
na czele. Rada (12 członków) wybierana była przez zgromadzenie gminne w tajnym głosowaniu.
Rada gminna stanowiła organ zarządzający i kontrolujący działalność wójtów. Gminy miały nadal
charakter gmin zbiorowych, zaś struktura gromad nie uległa zmianie.

Samorząd gmin miejskich istniał na wszystkich ziemiach. Największe zmiany w jego organizacji
wprowadzono na terenach byłego Królestwa Polskiego. Na mocy dekretu wprowadzono pojęcie
gminy jako samodzielnej jednostki terytorialnej, wyposażonej w osobowość prawa publicznego.
Członkami gminy stali się wszyscy obywatele polscy. Organami uchwałodawczymi i kontrolującymi
samorządu miejskiego były rady miejskie wybierana na 3 lata. Organ wykonawczy stanowił magistrat. W
jego skład wchodzili: burmistrz, jego zastępcy, ławnicy.

Administracja państwa polskiego obejmowała struktury administracji centralnej oraz administracji

terytorialnej. Wynikało to z przyjętego podziału administracyjnego państwa na jednostki terytorialne. W
kraju było zatem 16 województw oraz miasto Warszawa, mające takiż status, te dzieliły się na powiaty
ziemskie oraz grodzkie ), te z kolei na gminy miejskie i wiejskie.Konstytucja kwietniowa, w myśl ogólnych
swych zasad, przyjęła jednolite pojęcie administracji państwowej.

29.Centralne i terenowe organy administracji państwowej w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej