The Ascent of Merchants from the Southern Low

Countries: From Antwerp to Europe 1480-1585

Jeroen Puttevils

Mercurius boven Antwerpen en andere steden, Johannes

Sadeler naar Maarten de Vos, Planetarum Effectus …,
1585.
 2

John Wheeler, Treatise of Commerce, 1601.

“to eat out the Adventurers out of their
trade, as they of Antwerpe therefore did
to the Merchants of other nations,
Portugals, Italians, Dutches or
Germans, and others, whereby they
greatly enriched themselves, their
prince and countrey”
“and amongst them not past foure of
any credite, or estimation”
 3

Vraagstelling
• Nederlandse kooplieden en hun opkomst in de zestiende
eeuw via Antwerpen
• Groeiend commercieel belang?
• 1480-1585
• Verklaring?

Antwerpia in Brabantia (c. 1540), MAS

 4

Historiografie
• Focus op buitenlandse kooplieden
• Vanaf jaren ’60: aandacht voor Nederlandse kooplieden
• 1585: diaspora en rol in zeventiende-eeuws Amsterdam

• Pre-industriële ondernemers als indicator voor

economische ontwikkeling
• Relationeel en institutioneel vertrouwen (Greif, Landa,
Ogilvie)
• Complementariteit van private en public-order institutions
• ° open-access institutions en effect
 5

Aanpak
• Wat sneuvelde er: concept vertrouwen & prosopografie
• Combinatie van een structuralistische analyse en een actor-
perspectief

Structuren waarbinnen Opportuniteiten, strategieën

handelaars opereerden:  en gecombineerd gebruik van
structuralistische instituties op meso-niveau
benadering
 Avner Greif, Sheilagh Ogilvie
Wilfrid Brulez, Herman
Van der Wee
 6

Bronnen
• Documenten van handelaars: rekeningen,
briefwisselingen…
• Geregistreerde contracten (notarisakten, schepenakten,
certificaties)
• Vonnissen en procesdossiers van rechtbanken
• Douanestatistieken
• Documenten koopmansgilden en –verenigingen
• Beleidsdocumenten stedelijke en centrale overheid

Parameters, randvoorwaarden en instellingen voor opkomst

vs. Hindernissen en risico’s
 7
Resultaten: relaties tussen Antwerpen,
hinterland en Europese markten
• Industriële expansie van de Nederlanden: het kip-of-het-ei-
probleem
• Relatieve specialisatie
• Comparatief voordeel: hinterland-relaties
• Prikkels
• Commerciële democratisering?
 8

Resultaten: relaties tussen Antwerpen,

hinterland en Europese markten
50
45
Number of merchants

40
35
30
25
20
15
10
5
0

Foreign Year Low Countries

 9

Resultaten: relaties tussen Antwerpen,

hinterland en Europese markten
800
700
600
500
400
300
200
100
0
0 1 0 7 13 1 9 25 3 1 37 43 4 9 5 5 6 1 67 73 79 8 5 9 1 9 7
1 5 1 5 1 5 1 5 15 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5
Linen price index Old Castile & Leon (1502=100) (silver deflated)
Linen price index Flanders (1502=100) (silver deflated)
 10
Resultaten: relaties tussen Antwerpen,
hinterland en Europese markten

• Industriële expansie van de Nederlanden: het kip-of-

het-ei-probleem
• Relatieve specialisatie
• Comparatief voordeel: hinterland-relaties
• Prikkels
• Commerciële democratisering?
 11

Vaardigheden & opleiding

• Combinatie van leerkanalen

• Schaalvoordelen in Antwerpse educatie
• Leercontracten
• Mobiliteit
• Eerste carrièrestappen
• Ars Mercatoria drukwerk
 12

Vaardigheden & opleiding

25
20
15
10
5
0 1490- 1500- 1510- 1520- 1530- 1540- 1550- 1560- 1570- 1580- 1590-
1499 1509 1519 1529 1539 1549 1559 1569 1579 1589 1599

Correspondence models Commercial arithmetic Coins & currencies Bookkeeping

Measures and weights Interest rates tables Land roads & sea routes Insurance
Exchange Maritime laws
 13

Vaardigheden & opleiding

• Combinatie van leerkanalen
• Schaalvoordelen in Antwerpse educatie
• Leercontracten
• Mobiliteit
• Eerste carrièrestappen
• Ars Mercatoria drukwerk
 14

Financiering: equity
• Vennootschappen: internationalisering?
• Rol van familieleden en outsiders
• Registratie, flexibiliteit en wetgeving
• Leverage via deposito’s

Gravure Pieter Bruegel de Oude, Het

gevecht van de geldzakken en de
schatkisten, na 1570.
 15

Financiering: debt

• Flexibiliteit, circulatie  anonimiseringsproces

• Optreden stedelijke overheid: installatie garanties
• Trager parcours centrale overheid
• Verschillende attitudes onder Nederlandse en
buitenlandse kooplieden
 16

Financiering: debt

Gemiddelde waarde obligatie (gram goud) 1490-1585

Crediteur/debiteur Buitenlander Nederlander
Buitenlander 1684.65 1349.69
Nederlander 1042.71 1128.38
 17

Rechtbanken en risico’s
• Law and Economics
• Rechtszaken als inverse spiegel van de historische
realiteit
• Mercantiele aversie tegenover de rechtbank?
• Relatieve efficiëntie van de stedelijke rechtbank vs.
Centrale rechtbanken
 18

Koopmansgilden
• Motor of rem op pre-industriële economische
ontwikkeling?
• ° open-access institutions: verval van de
koopmansgilde?
• Corporatieve reflex bij Nederlandse kooplieden
• Ambigue houding stedelijke overheid
The Ascent of Merchants from the Southern Low
Countries: From Antwerp to Europe 1480-1585

Jeroen Puttevils

Mercurius boven Antwerpen en andere steden, Johannes

Sadeler naar Maarten de Vos, Planetarum Effectus …,
1585.