Europees mededingingsrecht

voor ondernemingen

3 – Kartels

Academiejaar 2021-2022

Prof. dr. Filip Tuytschaever

Kartels
• Begrip ‘kartel’

• Soorten kartels

• Hoe komen kartels aan het licht?

• Bewijs in kartelzaken

• Gevolgen van kartels

2
 Kartels
• Begrip ‘kartel’

Begrip ‘kartel’

• Definitie

• Kartelbestanddelen

4
 Definitie kartels

• Kartels EU

een overeenkomst of onderling afgestemde feitelijke gedraging tussen twee of meer

concurrenten met als doel hun concurrentiegedrag op de markt te coördineren of de
relevante parameters van mededinging te beïnvloeden via praktijken zoals onder meer,
doch niet uitsluitend, het bepalen of coördineren van aan- of verkoopprijzen of andere
contractuele voorwaarden, onder meer met betrekking tot intellectuele-
eigendomsrechten, de toewijzing van productie- of verkoopquota, de verdeling van
markten en klanten, met inbegrip van offertevervalsing, het beperken van importen of
exporten of mededingingsverstorende maatregelen tegen andere concurrenten

Definitie kartels

• Kartels België

een overeenkomst of onderling afgestemde feitelijke gedraging tussen twee of meer

concurrerende ondernemingen en/of ondernemingsverenigingen – met
desgevallend één of meer andere niet-concurrerende ondernemingen en/of
ondernemingsverenigingen – met als doel hun concurrentiegedrag op de markt te
coördineren of de relevante parameters van mededinging te beïnvloeden via praktijken
zoals onder meer, doch niet uitsluitend, het bepalen of coördineren van aan- of
verkoopprijzen of andere contractuele voorwaarden, onder meer met betrekking tot
intellectuele-eigendomsrechten, de toewijzing van productie- of verkoopquota, de
verdeling van markten en klanten, met inbegrip van offertevervalsing, het beperken van
import of export of mededingingsverstorende maatregelen tegen andere concurrenten

6
 Definitie kartels

• Kartelbestanddelen

• Overeenkomst
• Tussen concurrenten
• Bepaalde doelbeperkingen

Definitie kartels - concurrenten

• Tussenpersonen

• Kartelfacilitatoren

• Beroepsfederaties

8
 Vragen?

Kartels
• Soorten kartels

10

10
 #1
Prijsafspraken

11

11

Prijsafspraken

• Verkoopprijzen, minimumprijzen, doelprijzen, richtprijzen

• Prijsverhogingen of –verlagingen
• Onderdelen van de prijs
• Kortingen
• Bonussen
• Aanbevolen wederverkoopprijs

12

12
 Prijsafspraken

Industriële batterijen (BMA 2016)

• Ondernemingen: Battery Supplies, Celectric, Emrol, Enersys, Exide en
Hoppecke
• Betrokken markt: levering en onderhoud van industriële batterijen, in het
bijzonder voor rollend materieel
• Wat? N.a.v. stijging van de loodprijs hadden ondernemingen meetings om een
gezamenlijke loodtoeslag af te spreken, op verzoek van de klanten
• Periode: 2004-2011
• Boetes: 4 clementieverzoekers

13

13

Prijsafspraken

Industriële batterijen (BMA 2016)

• Betrokken markt: levering en onderhoud van industriële batterijen, in het

bijzonder voor rollend materieel
• Wat? N.a.v. stijging van de loodprijs hadden ondernemingen meetings om
een gezamenlijke loodtoeslag af te spreken, op verzoek van de klanten
• Periode: 2004-2011
• Boetes: 4 clementieverzoekers

14

14
 Prijsafspraken

Smart Card Chips (Commissie 2014)

• Ondernemingen: Infineon, Philips, Samsung en Renesas (joint venture Hitachi
en Mitsubishi)
• Betrokken markt: smart card chips (SIM kaarten, bankkaarten, ID-kaarten,
paspoorten)
• Wat? Kartelvorming door netwerk van bilaterale contacten om hun onderlinge
reacties te coördineren voor vragen voor lagere prijzen vanwege consumenten
• Periode: sept. 2003-sept. 2005
• Boetes: 2 clementieverzoekers

Titel van dia

15

15

Prijsafspraken

Smart Card Chips (Commissie 2014)

• Ondernemingen: Infineon, Philips, Samsung en Renesas (joint venture Hitachi
en Mitsubishi)
• Betrokken markt: smart card chips (SIM kaarten, bankkaarten, ID-kaarten,
paspoorten)
• Wat? Kartelvorming door netwerk van bilaterale contacten om hun onderlinge
reacties te coördineren voor vragen voor lagere prijzen vanwege consumenten
• Periode: sept. 2003-sept. 2005
• Boetes: 2 clementieverzoekers

Titel van dia

16

16
 Marktverdeling

17

17

Marktverdeling

• Verdeling van markten

• Verdeling van klanten

• Alleen leveren aan bestaande klanten: niet-aanvalspact/wapenstilstandsovereenkomst
• Gemeenschappelijke aanpak t.o.v. belangrijke klanten

18

18
 Marktverdeling

Telefonica / Portugal Telecom (Commissie 2013)

• Betrokken markt: de Iberische telecommunicatiemarkt
• Wat? Niet-concurrentiebeding: Telefonica in Spanje, Portugal Telecom in
Portugal.
• Periode: sept. 2010 – feb. 2011
• Boetes: 79 miljoen EUR

19

19

Klantenverdeling

Autoglaskartel (Commissie 2008)

• Ondernemingen: Asahi, Pilkington, Saint-Gobain, Soliver

• Wat? Toewijzing van nieuwe automodellen om de marktaandelen van elke
individuele autoglasproducent op Europees niveau zo stabiel mogelijk te
houden.
• Wanneer? 1998-2003
• Boetes? Totaal 1,3 miljard EUR

20

20
 Verdeling
voorzieningsbr
onnen

21

21

Verdeling voorzieningsbronnen

• Verdelen van leveranciers

• Afspraken over hoeveelheden die elke concurrent bij een

bepaalde leverancier zal kopen

• Vaak koppeling met afspraken over inkoopprijzen

22

22
 Inkoopkartel

Recycling autoaccu’s (Commissie 2017)

• Ondernemingen: Johnson Controls, Campine, Eco-Bat, Recyclex
• Wat? Afspraken over inkoopprijzen voor afgedankte loodaccu’s
• Waar? België, Frankrijk, Duitsland, Nederland
• Wanneer? 2009-2012
• Boetes: 68 miljoen EUR

https://
mail.co
ntrast-
23
law.be

23

Inkoopkartel

Recycling autoaccu’s (Commissie 2017)

• Ondernemingen: Johnson Controls, Campine, Eco-Bat, Recyclex
• Wat? Afspraken over inkoopprijzen voor afgedankte loodaccu’s
• Waar? België, Frankrijk, Duitsland, Nederland
• Wanneer? 2009-2012
• Boetes: 68 miljoen EUR

https://
mail.co
ntrast-
24
law.be

24
 Aanbestedings
vervalsing

25

25

Aanbestedingsvervaling

• Schijnbiedingen (nepoffertes)
• Biedonderdrukking
• Rotatiesysteem

26

26
 Aanbestedingsvervalsing

• België: strafrechtelijke sancties (art 314 Sw)

Zij die bij toewijzingen van … een aanneming … de vrijheid van opbod of
van inschrijving door [geweld of bedreiging of door schenkingen of
beloften of door] gelijk welk ander frauduleus middel belemmeren of
storen, worden gestraft met gevangenisstraf van vijftien dagen tot zes
maanden en met geldboete van honderd [euro] tot drieduizend [euro].

• Gids BMA, Samenspanning bij overheidsopdrachten (2019)

27

27

Aanbestedingsvervalsing

Liften en roltrappen (Commissie 2007)

• Ondernemingen: Otis, KONE, Schindler, ThyssenKrupp, Mitsubishi
Elevators
• Wat? Aanbestedingsvervalsing/marktverdeling o.b.v. overeengekomen
quota en regel “existing customers remain”, prijsafspraken
• Waar? België, Duitsland, Luxemburg, Nederland
• Wanneer? 1995-2004
• Boetes: 990 miljoen EUR

https://
mail.co
ntrast-
28
law.be

28
 Productiebeper
kingen

29

29

Productiebeperkingen

• Afgeleide prijsafspraken
• Afspraken over quota
• Voorafgaande goedkeuring nodig vooraleer productie uit te breiden
• Controle/beperking commerciële investeringen
• Uitzondering: CECED (1999)
• Afspraken over timing marktintroductie

30

30
 Uitwisseling
bepaalde
strategische
informatie

31

31

Uitwisseling strategische informatie

… particuliere uitwisselingen van individuele voornemens met betrekking tot

toekomstige prijzen of hoeveelheden tussen concurrenten [worden] in de
regel als kartels … beschouwd en beboet, omdat deze over het algemeen
het vaststellen van prijzen of hoeveelheden beogen. Informatie-
uitwisselingen die tot kartelvorming leiden, maken niet alleen inbreuk op
artikel 101, lid 1, maar voldoen hoogstwaarschijnlijk ook niet aan de
voorwaarden van artikel 101, lid 3.

32

32
 Vragen?

33

33

Kartels
• Hoe komen kartels aan het licht?

34

34
 Kartels
• Bewijs in kartelzaken

35

35

Bewijslast

• Artikel 2 Verordening 1/2003

In alle nationale of communautaire procedures tot toepassing van artikel 101 of

artikel 102 van het Verdrag dient de partij of autoriteit die beweert dat een
inbreuk op artikel 101, lid 1, of artikel 102 van het Verdrag is gepleegd, de
bewijslast van die inbreuk te dragen. De onderneming of ondernemersvereniging
die zich op artikel 101, lid 3, van het Verdrag beroept, dient daarentegen de
bewijslast te dragen dat aan de voorwaarden van deze bepaling is voldaan.

36

36
 Bewijslast

• Vermoeden van onschuld

• Actor incumbit probatio

• Onderzoek van de mededingingsautoriteit = à charge en à

décharge

37

37

Bewijsstandaard

• Rechtens genoegzaam het bestaan aantonen van de feiten die

een inbreuk vormen

• Nauwkeurige en onderling overeenstemmende bewijzen die de vaste

overtuiging kunnen dragen dat de gestelde inbreuk is gepleegd
• Bewijsvoering is vrij:
• Enige criterium = geloofwaardigheid van bewijsmateriaal
• Rechtstreeks bewijs: notulen van kartelbijeenkomst
• Onrechtstreeks bewijs: reistickets, agenda’s, telefoonfacturen, enz.
• Clementieverklaringen? Bijzonder betrouwbare bewijzen, indien gestaafd door
andere bewijzen

38

38
 Bewijsstandaard

• Niet alleen kartel, maar ook deelname van karteldeelnemer en

duur van deelname

• Vermoedens

39

39

Kartels
• Gevolgen van kartels

40

40
 Gevolgen kartels

• Geen de minimis

• Dubbel negatief vermoeden

• Vermoeden van inbreuk verbod art. 101(1) VWEU
• Vermoeden van geen vrijstelling art. 101(3) VWEU

• Sancties

41

41

Vragen?

42

42