Dynamiek en stagnatie in de Republiek

Hoofdvraag:
Hoe kwam het dat de Republiek in de 17e
en 18e eeuw een zo lange periode van
welvaart meemaakte?
Algemene beschouwingen 2006:
Minister- president Balkenende
VOC-mentaliteit
 Onderwerpen:
H1 Holland in de 15e en 16e eeuw
H2 De economie in de Gouden Eeuw
H3 De Republiek in de Gouden Eeuw
H4 De economie in de Zilveren Eeuw
H5 De Republiek in de Zilveren Eeuw

Het gaat dus om de periode 1400-1813

 Hoofdstuk 1
Voorspel van de Gouden Eeuw
Holland in de 15e en 16e eeuw

Hoe valt de opkomst van Holland in de 15e

en 16e eeuw te verklaren?
Ontwikkelingen 1000-1600
Holland in de 16e eeuw
Wat valt je op als je de kaart uit 1570
vergelijkt met nu?
 Holland 1000-1500
1000 Holland grotendeels onbewoonbaar door vele water en
moerassen→ ontginningen
1300 Ontginningen bijna voltooid→ vruchtbaar akkerland en
ontstaan steden.

Probleem?
veenbodem: is zacht dus bodem zakt naar beneden (inklinken) en wordt
te nat voor akkerbouw + last van overstromingen→ bewoners vluchten
naar steden (urbanisatie).

1500 45% van de inwoners van Holland woont in steden

Canon van Amsterdam

Bewoners Holland zoeken nieuwe middelen van bestaan
 Holland en Zeeland liggen Bodem Holland drassig
Urbanisatie gunstig op dus niet geschikt
knooppunt van handelswegen voor graan

Groei binnenlandse Groei internationale Graan importeren

vraag handel uit Oostzee

Groei handel ook gunstig voor Hollandse handelaren

scheepsbouw en aanverwante ontwikkelen groot handels-
nijverheidsbedrijven netwerk in Oostzeegebied

Ontwikkeling stapelmarkt
Stapelmarkt is een plaats waar goederen uit allerlei landen in
pakhuizen worden opgeslagen en vandaar verder worden
verhandeld
 Nijverheid
Door toenemende handel ook groei daarmee verbonden nijverheidsbedrijven

Maar ook trafieken; bedrijven die grondstoffen

veredelen→ suikerraffinaderij, houtzagerij, zoutziederij
Malthusiaanse spanningen:

Ongeremde bevolkingsgroei leidt tot ellende;

Als bevolking sneller groeit dan voedselproductie,
ontstaan er spanningen zoals voedseltekorten en
politieke spanningen
Gevolg: oorlog, ziekten, hongersnoden
Europa 16e eeuw Holland 16e eeuw
Groei bevolking
Groei bevolking 275.000→ 400.000
(1500) (1580)

Groei vraag naar voedsel Groei vraag naar voedsel

Prijzen graan stijgen Prijzen graan stijgen

Import graan
Koopkracht daalt uit Oostzee

Prijzen graan stijgen

Godsdienstoorlogen minder hard dan
in rest van Europa
 Hoofdstuk 1
Voorspel van de Gouden Eeuw
Holland in de 15e en 16e eeuw

Hoe valt de opkomst van Holland in de 15e

en 16e eeuw te verklaren?
1.2 Opkomst Holland
 Landbouw:
Graan werd ingevoerd dus boeren schakelen over op:
 Ontstaan commerciële landbouw:
• Boeren produceerden niet alleen voor zich
zelf maar ook voor de steden, reageerden
op de markt en konden investeringen terug
verdienen met hoge inkomsten
• Boeren samen verantwoordelijk voor
waterbeheer in waterschappen
• Positie adel in Holland zwak, bezit weinig
grond en hebben dus weinig zeggenschap over
boeren
 16 eeuw
e

• Holland in opmars maar nog minder groot dan

concurrent Vlaanderen (Brugge en
Antwerpen)
• Geen last van Malthusiaanse spanningen:
in rest van Europa groeide bevolking maar
bleef de hoeveelheid voedsel gelijk→
hongersnood, epidemieën, oorlogen
• Opbouw groot handelsnetwerk
 Verklaring opkomst Holland

Hollanders en Zeeuwen bouwden veel schepen;

rond 1530 Hollandse een Zeeuwse handelsvloot groter dan
die van Frankrijk en Engeland samen
En ze bouwden betere schepen→ fluitschip

Deze schepen konden

veel meer vracht
vervoeren dan
concurrenten
Financiering schepen
 Concurrentie
De Hanze= samenwerking van handelssteden rond de Noord- en de
Oostzee in de middeleeuwen, begonnen vanaf de 12e eeuw en eindigde in
de 15 eeuw door de toenemende concurrentie van Hollandse en Engelse
handelaren.

Tussen 1438 en 1544 werden vier Sontoorlogen uitgevochten

 Concurrentie
• Brugge (tot laatste kwart 15e eeuw)
• Antwerpen;
Rond 1550 80% van export uit
de Nederlandse gewesten in handen
Financiële hart van de wereldhandel
 1.3 De val van Antwerpen
• Portugezen laten Antwerpen links liggen en verplaatsen
handel naar Sevilla
• Spaanse koning grote leningen in Antwerpen
afgesloten→1557 Spanje gaat failliet door de vele
oorlogen die het voerde→ koning kan leningen niet
terug betalen→ veel handelaren ten onder
• 1575; Spanje opnieuw failliet→
soldaten krijgen geen soldij meer,
gaan muiten en plunderen→
Spaanse Furie
• 1576 Antwerpen sluit zich aan bij de Opstand
• 1585 verovering door de Spanjaarden→Hollanders
en Zeeuwen sluiten Schelde af→ tienduizenden
kooplieden en handwerkslieden vluchten naar
het noorden
Na 1593 wordt er in Holland
en Zeeland niet meer
gevochten. De oorlog speelt
zich voornamelijk in de
zuidelijke Nederlanden af
Gevolgen val van Antwerpen voor Holland

• Vlaamse en Brabantse kooplieden en

handwerkslieden nemen kapitaal en kennis
mee→ stimulans Hollandse nijverheid en handel
• In Holland en Zeeland wordt nauwelijks meer
gevochten
• Holland wordt nieuwe centrum
handelkapitalisme; Amsterdam wordt
belangrijkste stapelmarkt en nieuwe financiële
en commerciële centrum van Europa
De Dam
 1.4 Het bestuur van de Nederlanden in de 16e eeuw

Koning

Landvoogd(es), bestuurt land namens

koning

Filips II

Stadhouder (bestuurt
gewest namens koning)
Staten Generaal
(vertegenwoordigers adel,
geestelijkheid en burgerij
uit alle gewesten)
 Het bestuur van de Republiek na 1588

Koning

Landvoogd(es)

raadspensionaris

Opperbevelhebber leger en
het recht om bepaalde
functionarissen te benoemen
Stadhouder
Gemeenschappelijk buitenlands
beleid en defensie
Staten Generaal
(vertegenwoordigers adel,gewesten
geestelijkheid en burgerij
uit alle gewesten)
 Kenmerken Republiek
• Belasting stelsel uit Habsburgse tijd overgenomen; elke
gewest betaalde een bedrag aan de gemeenschappelijke pot.
Inkomsten gewesten vooral uit accijnzen (belasting op
levensmiddelen en gebruiksgoederen)
• Gewesten en steden behouden privileges
• Geen gemeenschappelijke economie; elk gewest, regio of
stad eigen munt- en belastingstelsel, in- en uitvoerrechten
• Gilden in de steden die lokale ambachten beschermden tegen
concurrentie
• Ontbreken centraal gezag, niet één stad die alle macht had→
zorgde er voor dat er overlegd moest worden