GROENE CHEMIE EN

EVENWICHTEN
OVER PRODUCTIEPROCESSEN EN OPTIMALISATIE
PLANNING

• PTA in toetsweek (week 12)

• 9 weken te gaan (3 weken vakantie)
• Module (zie studiewijzer)
• Ruimte voor NLT
PTA

• Presentatie in week 12 (toetsweek)

• Context: op 10km afstand wordt een fabriek gebouwd!
• Jullie zijn advies bureau ‘green chemistry’
• Titaan(IV)oxide, Adipinezuur
• Proces 1, Proces 2
• Twee weken voor presentatie wordt kennis gedeeld
• Presentatie gaat over de keuze voor proces 1 of 2 met sterke argumentatie (zie uitgangspunten verder
op in presentatie)
VERDELING

• Meike, Isis, Roos, Jaco, Rick -> Titaan(IV)oxide: Proces 1 -> 1 tweetal 1 drietal
• Lars, Mads, Marte, Eva, Ilja -> Titaat(IV)oxide: Proces 2 -> 1 tweetal 1 drietal
• Coen, Pepijn, Lindy, Fenna, Rhobynn, Jent -> Adipinezuur: Proces 1 -> 3 tweetallen
• Matthijs, Dax, Yannick, Rodi, Nadira, Jana -> Adipinezuur: Proces 2 -> 3 tweetallen
Beoordelingspunt weging Punten Opmerking
(0-4)
Naam en klas zijn herkenbaar terug te vinden 1    
Er is gebruik gemaakt van een geschikte vorm van presenteren 2    
De visuele tools ondersteunen het verhaal en verduidelijken de structuur 2    
De presentatie heeft een duidelijke en relevante inleiding waarin de context wordt 2    
beschreven.
In de presentatie wordt het blokschema getoond en in verband gebracht met andere 3    
aspecten van de afweging
Er wordt een juiste totaalvergelijking van de reactie(s) gegeven 2    
De volgende onderdelen van de eigen synthese route worden besproken en met de      
verkregen synthese route vergeleken:
- Preventie 2    
- Atoomeconomie 2    
- Minder gevaarlijke chemische productiemethode 1    
- Ontwikkelen van minder schadelijke chemische stoffen 1    
- Veiliger oplosmiddelen 1    
- Energie efficiënt ontwerpen 2    
- Gebruik hernieuwbare grondstoffen 1    
- Reacties in weinig stappen 1    
- Katalyse 1    
- Ontwerpen met het oog op afbraak 1    
- Preventie milieauverontreiniging 1    
- Minder risicovolle chemie 1    
Tijdens de presentatie wordt duidelijk beargumenteerd welke onderdelen zwaarder 3    
wegen in de afweging.
De presentatie heeft een duidelijk slot met een heldere aanbeveling 3    
De presentatie maakt duidelijk wat de leerling heeft geleerd van dit onderzoek, welke 3    
zaken anders aangepakt kunnen worden in het vervolg en welk beeld de leerling heeft
van de ontwikkeling, studie en banen in de chemie.

Leerling 1: Heeft duidelijk kennis van zaken én is actief betrokken bij de presentatie. 4    
Hij/Zij is in staat vragen te beantwoorden
Leerling 2: Heeft duidelijk kennis van zaken én is actief betrokken bij de presentatie. 4    
Hij/Zij is in staat vragen te beantwoorden
DINGEN DIE JE NODIG HEBT

• PDF werkbestand
• Nova handboek (HF4, HF14)
• Antwoorden pdf (staan fouten in!)
• Deze PowerPoint
• Een brede glimlach 
WAT KOM JE ALLEMAAL TEGEN?

• Veiligheid en duurzaamheid van chemische processen

• Effectiviteit
• “Thermodynamica”
• Evenwichten
UITGANGSPUNTEN GROENE CHEMIE
1. Preventie 7. Gebruik hernieuwbare grondstoffen
2. Atoomeconomie 8. Reacties in weinig stappen
3. Schonere productiemethoden 9. Katalyse
4. Schonere productie 10. Ontwerpen met het oog op afbraak
5. Veiliger oplosmiddelen 11. Minder risicovolle chemie
6. Energie-efficiënt ontwerp

BINAS 97F
Nova H14.3
EVEN OEFENEN
Welke chemische industrieën kennen je?
• (Grondstofwinning, petro, farmaceutisch, kunststof, voeding, verf en coating, cosmetisch, recycling)

• Bij welk(e) principe(s) horen de volgende toepassingen? (BINAS)

a) Kunststof maken uitgaande van het afval van suikerriet?
b) Het ontwerpen van plastic tassen die afbreekbaar zijn in het milieu?
c) Het gebruik van bio-ethanol in het vervoer
d) Fabriek A levert verwarmd (rest)water aan fabriek B, die het gebruikt voor het verwarmen van zijn
uitgangsstoffen
HOE MAAK JE EEN PRODUCTIEPROCES
GROENER?
• 5 minuten om met je buurman/vrouw te overleggen

Samengevat zijn er 3 manieren:

1) Opnieuw ontwerpen van productie proces  minder gevaarlijke en/of duurzamere

grondstoffen

2) Gebruik maken van minder gevaarlijke omstandigheden  lagere temperatuur, lagere druk,
katalysatoren en minder (gevaarlijke) oplosmiddelen

3) Gebruik van een productieproces met minder reactiestappen

WERK

• Lees nova H14.3

• Lees hoofdstuk 1 van het document Groene Chemie in de studiewijzer

• Maak opdracht 3, 4 en 5
• Lees hoofdstuk 2 van Groene chemie
• Maak vragen 2 en 3
• Hint vraag 3: Schrijf eerst glucose voor de pijl en melkzuur (figuur 2) na de pijl. Vul indien nodig
stoffen/verhoudingen aan om de reactie kloppend te maken
VRAAG 3: DE PRODUCTIE VAN MELKZUUR

Methode 1: Methode 2:

m glucose: 180,16
Totaal:
m melkzuur (x2): 180,16

180,16/180,16*100% = 100% Gewenst product: 180,156

Beginstoffen: 312,28
Atoomeconomie = 100%

Atoomeconomie: 180,156 / 312,28 *100% =57,7%

E-FACTOR

• E-factor = (m alle producten – m gewenste producten) / m gewenst product = m afval / m gewenst product

• E-factor is hoeveelheid afval per kg product

• Klein voor synthese waarbij weinig
niet-bruikbare bijproducten zijn
• Bijproduct = alles behalve gewenst product
En water
Q FACTOR

• Geeft informatie over de schadelijkheid/vervuiling

• Water: Q = 0
• Giftige producten: Q = 100 … 1000

• Q is willekeurig gekozen en niet op te zoeken/berekenen  redeneren

MAC-WAARDE

• Maximaal aanvaardbare concentratie in 1,0 m3 lucht

• BINAS 97A
• Uitgedrukt in ppm (parts per million)
THUIS: NOVA HF14.3
• De reactie van stikstof en waterstof die in een molaire verhouding van 1:3 in een
ammoniaksynthesereactor worden ingebracht, verloopt met een rendement van 60,0%. In de
condensor na de reactor wordt 100% van de geproduceerde ammoniak gecondenseerd en afgevoerd.
De stikstof en waterstof die niet hebben gereageerd, worden gerecirculeerd in de synthesereactor.

• 1) Geef in het processchema aan wat de molaire hoeveelheden zijn van elke stofstroom in dit proces. Ga
daarbij uit van een ingaande stroom van 1,00 kmol/s waterstofgas.
• 2) Bereken in een tabel van elke stof welke massa in kg dit vertegenwoordigt en toon getalsmatig aan
dat er in elk proces sprake is van massa balans

3) Teken daarbij het blokschema van dit proces en breng daarin de massastromen aan.
BEGRIPPEN H4

• Exotherm en endoterm
• Fasenovergangen kunnen ook exo- en endotherm zijn

• ΔE = verandering totale hoeveelheid energie in Joule (J)

• Q = benodigde energie
• Verwarmen stof: Q = cmΔT (c opzoeken in BINAS 8 tm 12)
• Fasenverandering stof: Q = Cm (C = smelt of verdampingswarmte)
ONLINE

• - Doornemen studiewijzer + opdracht week 12

• - Terugblik
• - Oefenen opdracht 4 (volgende les bespreken we deze)
• - Naar buiten + Podcast
• https://open.spotify.com/episode/0fhmJQKoK1W9I1hUymCw2J?si=NqWCuR0YSTe61miVQIcaJA
• CaCO3 (s) + 2HCl (aq) → CaCl2 (s) + CO2 (g) + H2O (l)

CaCO3 = 100,09 u
HCl = 36,461 u
CaCl2 = 110,98 u
CO2 = 44,010 u
H2O = 18,015 u
UITWERKING VRAAG 4
Reactie 1: CaCO3 (s) + 2HCl (aq) → CaCl2 (s) + CO2 (g) + H2O (l)
Reactie 2: CaSO3 (s) + 2HCl (aq) → CaCl2 (s) + SO2 (g) + H2O (l)
PARAGRAAF 3: ENERGIEBALANSEN

• Exotherm en Endotherm
• Faseovergangen
• Fysische processen
• Chemische processen
• Reactie energie
• Hergebruik
ENDOTHERM EN EXOTHERM
FYSISCH PROCES: VERWARMEN

• Verwarmen van een stof: Q = cmdT

• Q = toegevoegde energie (benodigd) in (k)J
• c = de soortelijke warmte in J * kg-1 * K-1
• m = massa in kg
• dT (delta T) = verschil in temperatuur

• BiNaS TB 8, 9 en 10
FYSISCH PROCES: FASEOVERGANG

• Q = Cm
• Q = toegevoegde energie (benodigd) in (k)J
• C = de smelt of verdampingswarmte in kJ * kg-1
• m = massa in kg

• BiNaS TB 8, 10 en 12
FYSISCH PROCES: ENERGIEBALANS EN -
DIAGRAM

• Q = E2 – E1 > 0

• Q = E2 – E1 < 0
VOORBEELD: AFKOELEN VAN WATER
• 10 kg water wordt afgekoeld tot 10kg ijs van -20 graden Celcius. Wat is de energie afgifte?
• Gegevens:
m water = 10 kg
c ijs = 2,2*10^3 J * kg-1 * K-1
C water = -344*10^-3 J * kg-1
VRAAG 3
• Bereken hoeveel energie er vrijkomt wanneer 100kg stoom wordt afgekoeld van 200 graden Celcius tot
water van 20 graden Celcius
UITWERKING
CHEMISCHE PROCESSEN

• Wet van behoud van energie

• dE(reactie) = E(reactieproducten) – E(beginstoffen)
• Exotherm -> dE<0
• Endotherm -> dE>0
• Vormingsenergie / vormingswarmte
• BiNaS TB 57A en 57B
VOORBEELD

• C (s) + 2H2 (g) -> CH4 (g)

REACTIE-ENERGIE

∆ 𝐸 𝑟𝑒𝑎𝑐𝑡𝑖𝑒=∑ ∆ 𝐸 − ∑ ∆ 𝐸 𝑣𝑜𝑟𝑚𝑖𝑛𝑔( 𝑏𝑒𝑔𝑖𝑛𝑠𝑡𝑜𝑓𝑓𝑒𝑛)

𝑣𝑜𝑟𝑚𝑖𝑛𝑔 (𝑟𝑒𝑎𝑐𝑡𝑖𝑒𝑝𝑟𝑜𝑑𝑢𝑐𝑡𝑒𝑛)

𝐶 𝑂 2 ( 𝑔 ) + 𝐻 2 ( 𝑔 ) →𝐶𝑂 ( 𝑔 ) + 𝐻 2 𝑂(𝑙)
• CO2(g): = -3,935x10^5 j*mol-1
• H2(g): = 0
• H2O(l): = -2,86*10^5 j*mol-1
• CO(g): = -1,105*10^5 j*mol-1

∆ 𝐸 𝑟𝑒𝑎𝑐𝑡𝑖𝑒=∑ ∆ 𝐸 − ∑ ∆ 𝐸 𝑣𝑜𝑟𝑚𝑖𝑛𝑔( 𝑏𝑒𝑔𝑖𝑛𝑠𝑡𝑜𝑓𝑓𝑒𝑛)

𝑣𝑜𝑟𝑚𝑖𝑛𝑔 (𝑟𝑒𝑎𝑐𝑡𝑖𝑒𝑝𝑟𝑜𝑑𝑢𝑐𝑡𝑒𝑛)
ACTIVERINGSENERGIE EN KATALYSATOREN

• Tekenen van energiediagrammen

• Activeringsenergie
• Katalysator
EVENWICHTEN
EVENWICHTEN
HET MENGEFFECT
CHEMISCHE EVENWICHTEN
EVENWICHTSVERGELIJKING
N2 (g) + 3H2 (g) <-> 2NH3(g)
TOETSING

• Week 10 PTO toets -> vooral rekenwerk wat voor komt in paragraaf 1 t/m 5
• 60 min toets (online) (openboek tentamen?) Oefentoets in week 8 klaar.
• Week 12 presentaties -> argumentatie belangrijk!
PARAGRAAF 5: PROCESCHEMIE

• Scheidingsmethodes
• Bijproducten
• Reactiesnelheid
• Energiebalans
• Evenwichtsreactie
• Blokschema
SCHEIDINGSMETHODES
Scheidingsmethodes: Berust op:

• Destilleren Verschil in kookpunt

• Filtreren Verschil in deeltjesgrootte

• Centrifugeren Verschil in dichtheid

Verschil in dichtheid
• Bezinken
Verschil in oplosbaarheid
• Extraheren
• Adsorptie Verschil in aanhechtingsvermogen
BLOKSCHEMA’S
• Binas TB 38B
VOORBEELDOPGAVE:
• Bij de productie van margarine wordt als grondstof plantaardige olie gebruikt. Deze wordt gewonnen uit
zaden. Om zoveel mogelijk olie uit de zaden te halen mengt men de fijn gemalen zaden met hexaan.
Tenslotte worden olie en hexaan van elkaar gescheiden. Het hexaan wordt opnieuw in het proces
gebruik, de olie gaat naar de margarine fabriek. Hieronder is het proces in een blokschema
weergegeven.

In dit blokschema hoort bij

de letters A tot en met E
telkens één van de hierna
genoemde woorden: afval,
destillatie, extractie,
filtratie, hexaan.
Geef aan welk woord bij
welke letter hoort.
PARAGRAAF 5.3 & 5.4
MINI-REACTOREN
EINDOPDRACHT (BLZ 76)

• Maak van het door jullie gekozen proces een blokschema

• Geef de totale reactievergelijking van het proces
• Vul de tabel in, vergelijk, en formuleer je advies.
VANDAAG:

• Oefenen voor de toets (zie studiewijzer)

• Doorwerken Eindopdracht (zie groepjes)
• Bespreken vraag 9