5 ჭურვის მოძრაობა

ჭურვის მოძრაობა
შესაძლებელია
აღვწეროთ მოძრაობის
ჰორიზონტალური და
ვერტიკალური
კომპონენტებით.
5 ჭურვის მოძრაობა

წინა ლექციაზე ჩვენ

შევისწავლეთ მარტივი,
სწორხაზოვანი მოძრაობა.
დღეს გადავალთ არაწრფივ
მოძრაობაზე. ნასროლი
ბურთის მოძრაობა არის
წრფივი (და თანაბარი)
ჰორიზონტალური და
აჩქარებული ვერტიკალური
მოძრაობების კომბინაცია.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.2 სიჩქარის ვექტორები

80 კმ/სთ სიჩქარის თვითმრინავი მოძრაობს 60 კმ/სთ
სიჩქარის გვერდით ქარში. თვითმფრინავის სიჩქარე მიწის
მიმართ იქნება 100 კმ/სთ.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.3 ვექტორის კომპონენტები

ვექტორის პერპენდიკულარული
კომპონენტები ერთმანეთისგან
დამოუკიდებელნი არიან.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.3 ვექტორის კომპონენტები

•ხშირად დაგვჭირდება ერთი ვექტორის გამოსახვა
ორი არა-პარალელური ვექტორის ჯამის სახით:
• ორ, ურთიერთ-მართობულ ვექტორს,
რომელთა ჯამი არის მოცემული ვექტორის
ტოლი, უწოდებენ მოცემული ვექტორის
კომპონენტებს.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.3 ვექტორის კომპონენტები

X და Y ვექტორები არიან V ვექტორის
ჰორიზონტალური და ვერტიკალური
კომპონენტები.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.3 ვექტორის კომპონენტები

5 ჭურვის მოძრაობა

5.3 ვექტორის კომპონენტები

რა გავლენა აქვთ ვექტორის

კომპონენტებს ერთმანეთზე?
5 ჭურვის მოძრაობა

5.4 ჭურვის მოძრაობა

ჭურვის მოძრაობის ჰორიზონტალური

კომპონენტი მსგავსია სწორ
ჰორიზონტალურ ზედაპირზე
თავისუფლად, უხახუნოდ მგორავი
ბურთის მოძრაობისა.

ჭურვის მოძრაობის ვერტიკალური

კომპონენტი მსგავსია თავისუფლად
ვარდნილი სხეულის მოძრაობისა.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.4 ჭურვის მოძრაობა

წურვი არის ნებისმიერი სხეული, რომელიც
სივრცეში ან ჰაერში მოძრაობს მხოლოდ
მიზიდულობის ძალის (და შესაძლოა ჰაერის
წინააღმდეგობის ძალის) გავლენით.
ზარბაზნიდან ნასროლი ჭურვი, ჰაერში ნასროლი
ქვა, მაგიდიდან გადმოგორებული ბურთი (ან
ფანქარი), დედამიწის გარშემო მბრუნავი
ხელოვნური თანამგზავრი, მთვარე და ა.შ. – ყველა
შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც ჭურვი.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.4 ჭურვის მოძრაობა

დედამიწის ზედაპირზე ჭურვები ერთი შეხედვით
მიუყვებიან რთულ ტრაექტორიას.
ეს ტრაექტორია სინამდვილეში ძალია მარტივია,
როდესაც მოძრაობას დავშლით ჰორიზონტალურ
და ვერტიკალურ კომპონენტებად.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.4 ჭურვის მოძრაობა

ჭურვის მოძრაობა შეიძლება დავშალოთ ორ
კომპონენტად.
a. გააგორეთ ბურთი ჰორიზონტალურ ზედაპირზე
და მისი სიჩქარე იქნება მუდმივი, რადგან
ჰორიზონტალურ სიბრტყეში გრავიტაციულ
ძალას კომპონენტი არ გააჩნია.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.4 ჭურვის მოძრაობა

ჭურვის მოძრაობა შეიძლება დავშალოთ ორ
კომპონენტად.
a. გააგორეთ ბურთი ჰორიზონტალურ ზედაპირზე
და მისი სიჩქარე იქნება მუდმივი, რადგან
ჰორიზონტალურ სიბრტყეში გრავიტაცულ
ძალას კომპონენტი არ გააჩნია.
b. ჩამოაგდეთ ბურთი და ის აჩქარდება
ქვემოთკენ, დაფარავს რა უფრო და უფრო მეტ
მანძილს ყოველ გასულ წამში.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.4 ჭურვის მოძრაობა

რაც მთავარია, წურვის მოძრაობის
ჰორიზონტალური კომპონენტი აბსოლუტურად
დამოუკიდებელია მოძრაობის ვერტიკალური
კომპონენტისგან.

მოძრაობის ამ ორი კომპონენტის კომბინაცია

წარმოშობს ჭურვების სხვა და სხვა ტრაექტორიას.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.4 ჭურვის მოძრაობა

აღწერეთ ჭურვის მოძრაობის სხვა

და სხვა კომპონენტები.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.5 ჰორიზონტალურად ნასროლი ჭურვი

ჰორიზონტალურად ნასროლი ჭურვის

ვერტიკალური მოძრაობა იგივეა, რაც
თავისუფლად ვარდნილი სხეულის
მოძრაობა.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.5 ჰორიზონტალურად ნასროლი ჭურვი

ერთდროულად ნასროლი ორი ბურთის
სტრობოსკოპული ფოტო – ერთი ბურთი ვარდება
ვერტიკალურად, ხოლო მეორე ნასროლია
ჰორიზონტალურად.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.5 ჰორიზონტალურად ნასროლი ჭურვი

The ball moves the same horizontal distance in the
equal time intervals because no horizontal component
of force is acting on it.
იმ ჭურვის ტრაექტორია, რომელიც ვერტიკალურად
მოძრაობს თანაბარაჩქარებულად, ხოლო
ჰორიზონტალურად – მუდმივი სიჩქარით, არის
პარაბოლა.
როდესაც შესაძლებელია ჰაერის წინააღმდეგობის
უგულებელყობა, ტრაექტორია წარმოადგენს
პარაბოლას.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.5 ჰორიზონტალურად ნასროლი ჭურვი

იფიქრეთ!
ზუსტად იმ მომენტში, როდესაც ზარბაზანი
ჰორიზონტალური მიმართულებით ისვრის ჭურვს, მეროე
ჭურვი, რომელიც მოთავსებულია ზარბაზნის ლულის
სიმაღლეზე იწყებს ვერტიკალურ ვარდნას. რომელი
ჭურვი დაეცემა პირველი მიწაზე?
5 ჭურვის მოძრაობა

5.5 ჰორიზონტალურად ნასროლი ჭურვი

იფიქრეთ!
ზუსტად იმ მომენტში, როდესაც ზარბაზანი
ჰორიზონტალური მიმართულებით ისვრის ჭურვს, მეორე
ჭურვი, რომელიც მოთავსებულია ზარბაზნის ლულის
სიმაღლეზე იწყებს ვერტიკალურ ვარდნას. რომელი
ჭურვი დაეცემა პირველი მიწაზე?

პასუხი: ორივე ჭურვი ეცემა ერთი და იმავე სიმაღლიდან

ერთი და იმავე აჩქარებით, g-ით. ამიტომ ორივე ჭურვი
მიწაზე დაეცემა ერთდროულად.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.5 ჰორიზონტალურად ნასროლი ჭურვი

აღწერეთ ჰორიზონტალურად
ნასროლი ჭურვის ვერტიკალური
მოძრაობა.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

ვერტიკალური მანძილი, რომლითაც

ჭურვი ცამოცდება გასროლის
წერტილში გავლებულ წარმოსახვით
წრფეს, დროის მსვლელობასთან ერთად
იზრდება და ტოლია 5t2 მეტრის.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

გასროლის კუთხის მიუხედავად, დროის
ერთი და იმავე ინტერვალისთვის
წარმოსახვითი წრფის მიმართ ვარდნის
ვერტიკალური მანძილი ტოლია.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

წყვეტილი წრფე აჩვენებს ჭურვის ტრაექტორიას,
მიზიდულობის ძალის არარსებობის შემთხვევაში.
ამ წრფიდან მანძილი დამოუკიდებელია იმისგან, თუ რა
ხდება ჰორიზონტალურად.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

გრავიტაციის
გარეშე ჭურვი
იმოძრავებდა
წყვეტილი წრფის
გასწვრივ. მაგრამ
გრავიტაციის გამო
ჭურვი ამ წრფეს
შორდება იმავე
მანძილით, რა
მანძილზეც
ჩამოვარდებოდა ის
უძრავი
მდგომარეობიდან,
შესაბამის დროში.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

გრავიტაციის
გარეშე ჭურვი
იმოძრავებდა
წყვეტილი წრფის
გასწვრივ. მაგრამ
გრავიტაციის გამო
ჭურვი ამ წრფეს
შორდება იმავე
მანძილით, რა
მანძილზეც
ჩამოვარდებოდა ის
უძრავი
მდგომარეობიდან,
შესაბამის დროში.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

გრავიტაციის
გარეშე ჭურვი
იმოძრავებდა
წყვეტილი წრფის
გასწვრივ. მაგრამ
გრავიტაციის გამო
ჭურვი ამ წრფეს
შორდება იმავე
მანძილით, რა
მანძილზეც
ჩამოვარდებოდა ის
უძრავი
მდგომარეობიდან,
შესაბამის დროში.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

გრავიტაციის
გარეშე ჭურვი
იმოძრავებდა
წყვეტილი წრფის
გასწვრივ. მაგრამ
გრავიტაციის გამო
ჭურვი ამ წრფეს
შორდება იმავე
მანძილით, რა
მანძილზეც
ჩამოვარდებოდა ის
უძრავი
მდგომარეობიდან,
შესაბამის დროში.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

სიმაღლე
სიჩქარის ჰორიზონტალური კომპონენტი მუდმივია
(არ იცვლება), ხოლო ვერტიკალური კომპონენტი
იცვლება.
ტრაექტორიის პიკში ვერტიკალური კომპონენტი
ნულია, ასე რომ სიჩქარის ვექტორი ამ წერტილში
იგივეა, რაც მისი ჰორიზონტალური კომპონენტი (ამ
წერტილშიც და ტრაექტორიის სხვა, ნებისმიერ
წერტილში).
სხვა ნებისმიერ წერტილში სიჩქარის სკალარული
მნიშვნელობა უფრო მეტია, ზუსტად ისევე, როგორც
მართკუთხედის დიაგონალის სიგრძე მეტია მისი
ნებისმიერი გვერდის სიგრძეზე.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

ნაჩვენებია ჭურვის სიჩქარის ვექტორი ტრაექტორიის
სხვადასხვა წერტილში. მიაქციეთ ყურადღება, რომ სიჩქარის
ვერტიკალური კომპონენტი იცვლება, ხოლო ჰორიზონტალური
მუდმივია. ჰაერის წინააღმდეგობა უგულებელყოფილია.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

ნაჩვენებია ჭურვის სიჩქარის ვექტორი ტრაექტორიის
სხვადასხვა წერტილში. მიაქციეთ ყურადღება, რომ სიჩქარის
ვერტიკალური კომპონენტი იცვლება, ხოლო ჰორიზონტალური
მუდმივია. ჰაერის წინააღმდეგობა უგულებელყოფილია.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

ნაჩვენებია ჭურვის სიჩქარის ვექტორი ტრაექტორიის
სხვადასხვა წერტილში. მიაქციეთ ყურადღება, რომ სიჩქარის
ვერტიკალური კომპონენტი იცვლება, ხოლო ჰორიზონტალური
მუდმივია. ჰაერის წინააღმდეგობა უგულებელყოფილია.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

ნაჩვენებია ჭურვის სიჩქარის ვექტორი ტრაექტორიის
სხვადასხვა წერტილში. მიაქციეთ ყურადღება, რომ სიჩქარის
ვერტიკალური კომპონენტი იცვლება, ხოლო ჰორიზონტალური
მუდმივია. ჰაერის წინააღმდეგობა უგულებელყოფილია.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

ნაჩვენებია ჭურვის სიჩქარის ვექტორი ტრაექტორიის
სხვადასხვა წერტილში. მიაქციეთ ყურადღება, რომ სიჩქარის
ვერტიკალური კომპონენტი იცვლება, ხოლო ჰორიზონტალური
მუდმივია. ჰაერის წინააღმდეგობა უგულებელყოფილია.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

მანძილი
ჭურვის გასროლის კუთხე განსაზღვრავს
სროლის სიშორეს.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

ორივე ჭურვს აქვს ერთიდა იგივე გასროლის სიჩქარე (სკალარული).
ერთ შემთხვევაში საწყისი სიჩქარის ვექტორს აქვს უფრო მეტი
ვერტიკალური კომპონენტი. ეს იწვევს იმას, რომ ჭურვი აღწევს უფრო
მეტ სიმაღლეს. სამაგიეროდ ჰორიზონტალური კომპონენტია უფრო
პატარა და სროლის მანძილიც შესაბამისად უფრო მცირეა.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

სხვა და სხვა კუთხით ნასროლი ჭურვების ტრაექტორიები. ჰაერის
წინააღმდეგობა უგულებელყოფილია.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

ორი სხვა და სხვა კუთხით გასროლისას, რომელთა ჯამიც ტოლია
90°-ის, მიიღწევა სროლის ერთი და იგივე სიშორე.
ერთი და იგივე სიჩქარით, მაგრამ 60° და 30° ნასროლი სხეული
დაეცემა ერთი და იგივე ადგილზე.
მაქსიმალური სიშორე მიიღწევა 45° -ით სროლისას.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

სიჩქარე
ჰაერის წინააღმდეგობის გარეშე ჭურვი მიაღწევს
ტრაექტორიის პიკს იგივე დროში, რა დროც დაჭირდება
ტრაექტორიის პიკიდან, მიწაზე ჩამოვარდნას.
აღმასვლისას გრავიტაციით გამოწვეული შენელება
იგივეა რაც ვარდნისას გრავიტაციით გამოწვეული
აჩქარება.
ჭურვი მიწას ეცემა იგივე სიჩქარით, რა სიჩქარეც ჰქონდა
მას გასროლისას (საუბარია სკალარულ სიჩქარეზე).
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

აღმასვლისას
დაკარგული სიჩქარე
ტოლია ვარდნისას
მიღებული სიჩქარის.
აღმასვლის დრო ტოლია
ვარდნის დროის.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

ჰაერის წინააღმდეგობის არსებობის შემთხვევაში,
მაღალი სიჩქარის ჭურვის ტრაექტორია (უწყვეტი ხაზი)
მოქცეულია იდეალური შემთხვევის პარაბოლის ქვეშ
(წყვეტილი ხაზი).
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

იფიქრეთ!
ჰაერში ჭურვი ისროლეს კუთხით. უგულებელყავით
ჰაერის წინააღმდეგობა. რისი ტოლია მისი
ვერტიკალური აჩქარება? ჰორიზონტალური აჩქარება?
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

იფიქრეთ!
ჰაერში ჭურვი ისროლეს კუთხით. უგულებელყავით
ჰაერის წინააღმდეგობა. რისი ტოლია მისი
ვერტიკალური აჩქარება? ჰორიზონტალური აჩქარება?

Answer: მისი ვერტიკალური აჩქარებაა g რადგან მასზე

მოქმედებს მიზიდულობის ძალა (მიმართული
ვერტიკალურად). მისი ჰორიზონტალური აჩქარება კი
ნულია, რადგან მასზე არ მოქმედებს არანაირი
ჰორიზონტალურად მიმართული ძალა.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

იფიქრეთ!
ტრაექტორიის რომელ წერტილში აქვს ჭურვს
მინიმალური სიჩქარე?
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

იფიქრეთ!
ტრაექტორიის რომელ წერტილში აქვს ჭურვს
მინიმალური სიჩქარე?

პასუხი: ტრაექტორიის პიკში. თუ ჭურვი ნასროლია

ვერტიკალურად, მაშინ მისი სიჩქარე ტრაექტორიის
პიკში ნულის ტოლია. თუ ის ნასროლია კუთხით, მაშინ
მისი სიჩქარის ვერტიკალური კომპონენტი
ტრაექტორიის პიკში ნულია და რჩება მხოლოდ
ჰორიზონტალური კომპონენტი.
5 ჭურვის მოძრაობა

5.6 კუთხით ნასროლი ჭურვი

აღწერეთ რამდენით ჩამოვარდება

ჭურვი წარმოსახვითი წრფიდან.
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. ამათგან რომელი გამოსახავს ვექტორულ სიდიდეს?
a. 10 კგ
b. 10 კგ სამხრეთისკენ
c. 10 მ/წმ
d. 10 მ/წმ ცრდილოეთისკენ
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. ამათგან რომელი გამოსახავს ვექტორულ სიდიდეს?
a. 10 კგ
b. 10 კგ სამხრეთისკენ
c. 10 მ/წმ
d. 10 მ/წმ ცრდილოეთისკენ

პასუხი: D
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. ზემსუბუქ თვითმფრინავს, რომელიც მიფრინავს ჩრდილოეთისკენ
40 კმ/სთ სიჩქარით 30 კმ/სთ სიჩქარის გვერდით ქარში, მიწის
მიმართ აქვს სიჩქარე:
a. 30 კმ/სთ.
b. 40 კმ/სთ.
c. 50 კმ/სთ.
d. 60 კმ/სთ.
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. ზემსუბუქ თვითმფრინავს, რომელიც მიფრინავს ჩრდილოეთისკენ
40 კმ/სთ სიჩქარით 30 კმ/სთ სიჩქარის გვერდით ქარში, მიწის
მიმართ აქვს სიჩქარე:
a. 30 კმ/სთ.
b. 40 კმ/სთ.
c. 50 კმ/სთ.
d. 60 კმ/სთ.

პასუხი: C
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. ჰორიზონტისადმი 45° -ით ნასროლ ბურთს გასროლის მომენტში
აქვს სიჩქარის
a. ტოლი ჰორიზონტალური და ვერტიკალური კომპონენტები.
b. კომპონენტები, რომლების ფრენის განმავლობაში არ
იცვლებიან.
c. კომპონენტები, რომლების ფრენის განმავლობაში
ერთმანეთზე ზემოქმედებენ.
d. უფრო მეტი ჰორიზონტალური კომპონენტი, ვიდრე
ვერტიკალური.
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. ჰორიზონტისადმი 45° -ით ნასროლ ბურთს გასროლის მომენტში
აქვს სიჩქარის
a. ტოლი ჰორიზონტალური და ვერტიკალური კომპონენტები.
b. კომპონენტები, რომლების ფრენის განმავლობაში არ
იცვლებიან.
c. კომპონენტები, რომლების ფრენის განმავლობაში
ერთმანეთზე ზემოქმედებენ.
d. უფრო მეტი ჰორიზონტალური კომპონენტი, ვიდრე
ვერტიკალური.

პასუხი: A
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. როდესაც სწრაფად მოძრავ ტყვიაზე არ მოქმედებს ჰაერის
წინააღმდეგობის ძალა, მისი აჩქარება არის
a. ქვემოთ მიმართული, g.
b. გამოწვეული მუდმივი ჰორიზონტალური მოძრაობისა და
აჩქარებული ვარდნის კომბინაციით.
c. მიმართული გრავიტაციის საწინააღმდეგოდ.
d. მართობული.

პასუხი: A
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. როდესაც სწრაფად მოძრავ ტყვიაზე არ მოქმედებს ჰაერის
წინააღმდეგობის ძალა, მისი აჩქარება არის
a. ქვემოთ მიმართული, g.
b. გამოწვეული მუდმივი ჰორიზონტალური მოძრაობისა და
აჩქარებული ვარდნის კომბინაციით.
c. მიმართული გრავიტაციის საწინააღმდეგოდ.
d. მართობული.

პასუხი: A
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. ჰაერის წინააღმდეგობის უგულებელყოფისას, ვერტიკალურად
ნასროლი სხეულისთვის სროლის წერტილში დასაბრუნებლად
საჭირო დრო არის
• 10 მ/წმ ჰაერში დაყოფილი ყოველი წამისთვის.
• აღმასვლისთვის საჭირო დროის ტოლი.
• აღმასვლისთვის საჭირო დროზე ნაკლები.
• აღმასვლისთვის საჭირო დროზე მეტი.
5 ჭურვის მოძრაობა

შემაჯამებელი ტესტი
1. ჰაერის წინააღმდეგობის უგულებელყოფისას, ვერტიკალურად
ნასროლი სხეულისთვის სროლის წერტილში დასაბრუნებლად
საჭირო დრო არის
• 10 მ/წმ ჰაერში დაყოფილი ყოველი წამისთვის.
• აღმასვლისთვის საჭირო დროის ტოლი.
• აღმასვლისთვის საჭირო დროზე ნაკლები.
• აღმასვლისთვის საჭირო დროზე მეტი.

პასუხი: B