ჭურვისა და თანამგზავრების მოძრაობა

13 მსოფლიო მიზიდულობა
ყველაფერი იზიდავს
ყველაფერ დანარჩენს
ნიუტონს არ აღმოუჩენია
გრავიტაცია. ვარდნილი
ვაშლის შემხედვარემ მან
დაასკვნა, რომ
გრავიტაცია არის
უნივერსალური ძალა –
რომელიც არ არის
დამახასიათებელი
მხოლოდ
დედამიწისთვის,
როგორც მისი
თანამედროვეები
ფიქრობდნენ.
13.1 ვარდნილი ვაშლი
ნიუტონმა ივარაუდა, რომ მთვარე იგივე მიზეზით

ეცემა დედამიწას, რა მიზეზითაც ვაშლი ვარდება
მიწაზე — ორივე მათგანი მიიზიდება დედამიწის
მიერ.

ნიუტონს ესმოდა გალილეოს მიერ ადრე შემოღებული
ინერციის ცნება.
• მან იცოდა, რომ გარე ძალის ზემოქმედების
გარეშე, მოძრავი სხეულები აგრძელებდნენ
მოძრაობას სწორხაზოვნად.
• მან ასევე იცოდა, რომ თუ სხეულის სიჩქარე, ან
მისი მოძრაობის მიმართულება იცვლება, ამაზე
პასუხისმგებელია რაღაც ძალა.

ლეგენდის მიხედვით
ნიუტონმა აღმოაჩინა
გრავიტაცია ვაშლის ხის
ძირში ჯდომისას.

მან დაინახა ვარდნილი ვაშლი. შესაძლოა მაღლა
ახედვისას შეამჩნია მთვარეც.
• მას შესაძლოა უკვირდა, რომ მთვარე
მოძრაობდა წრიულ ტრაექტორიაზე, დედამიწის
გარშემო.
• მან იცოდა, რომ წრიული მოძრაობა არის
აჩქარებული მოძრაობა, რომელსაც ესაჭიროება
ძალა.
• ნიუტონი მიხვდა, რომ მთვარე ვარდება
დედამიწაზე ისევე, როგორც ვაშლი.
13.2 ვარდნილი მთვარე
მთვარე სინამდვილეში გამუდმებით

ვარდება დედამიწაზე, მაგრამ საკმარისად
დიდი მხები სიჩქარის გამო, ის დედამიწის
ზედაპირზე არ ეცემა.

მთვარე რომ არ ვარდებოდეს, ის იმოძრავებდა
სწორი ხაზის გასწვრივ.

ნიუტონის ჰიპოთეზა
ეს არის ნიუტონის მიერ

შესრულებული ნახატი,
რომელიც აჩვენებს თუ
როგორ იმოძრავებს
საკმარისი სიჩქარით
ნასროლი ჭურვი
დედამიწის გარშემო,
და გახდება მისი
თანამგზავრი.

ჭურვსაც და მთვარესაც გააჩნიათ დედამიწის
ზედაპირის პარალელური სიჩქარის კომპონენტი.
ეს „გვერდითი“ ანუ მხები სიჩქარე საკმარისია

იმისთვის, რომ სხეული კი არ დავარდეს დედამიწის
ზედაპირზე, არამედ „ვარდებოდეს“ მის გარშემო.
თუკი მთვარე იმოძრავებს უჰაერო სივრცეში, ანუ

ხახუნის გარეშე, ის გააგრძელებს „ვარდნას“
სამუდამოდ.

მხები სიჩქარე არის სიჩქარის ის კომპონენტი,
რომელიც მიზიდულობის ძალის მართობულია.

ნიუტონის ვაშლისა და მთვარის ტესტი
იმისათვის რომ ნიუტონის იდეა ჰიპოთეზიდან
გამხდარიყო სამეცნიერო თეორია, ის უნდა
შემოწმებულიყო.
• მისი მსჯელობით მთვარის მასას არ უნდა ჰქონოდა
გავლენა იმზაე, თუ როგორ ვარდება ის, ისევე
როგორც სხეულების მასას დედამიწის ზედაპირზე
არ აქვს გავლენა მათ თავისუფალი ვარდნის
აჩქარებაზე.
• ის თუ როგორ ვარდება მთვარე ან ვაშლი
დედამიწაზე დამოკიდებული უნდა იყოს მხოლოდ
მათ დაშორებაზე დედამიწის ცენტრიდან.

პირველი წამის
განმავლობაში ვაშლი
ვარდება 5 მ-ით.
ნიუტონმა დასვა კითხვა
რამდენით უნდა
ჩამოვარდნილიყო
მთვარე იგივე დროში (1
წამში), თუკი ის
დედამიწის ცენტრიდან
დაშორებულია
დედამიწის რადიუსზე
60-ჯერ მეტი მანძილით.


ნიუტონმა განაზოგადა თავისი მთვარესთან
დაკავშირებული აღმოჩენა ყველა სხეულზე, და თქვა,
რომ სამყაროში ყველა სხეული იზიდავს ერთმანეთს.
რატომ არ ეჯახება მთვარე დედამიწას?

13.3 ვარდნილი დედამიწა
ნიუტონის გრავიტაციის თეორიამ

დაასაბუთა კოპერნიკის პლანეტარული
მოდელი.

დედამიწას აღარ განიხილებოდა როგორც სამყაროს
ცენტრი.
• ნათელი გახდა რომ პლანეტები ისევე უვლიან
გარს მზეს, როგორც მთვარე დედამიწას.
• პლანეტები გამუდმებით „ეცემიან“ მზის გარშემო,
ჩაკეტილ ტრაექტორიებზე.

დედამიწის მხები სიჩქარე საშუალებას აძლევს
დედამიწას, რომ ის დაეცეს მზის გარშემო, და არა
პირდაპირ მზეს.

რა მოხდება პლანეტების მხები სიჩქარეები ნულამდე
რომ შევამციროთ?
ისინი დაეცემოდნენ პირდაპირ მზეს.
მზის სისტემაში, ნებისმიერი სხეული, რომელსაც არ

გააჩნდა საკმარისი მხები სიჩქარე, დიდი ხანი
დაეცნენ მზეს.
მზის სისტემის რომელი თეორია დაამტკიცა

ნიუტონის გრავიტაციის თეორიამ?
13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

კანონი მსოფლიო მიზიდულობის კანონი მიხედვით,
ნიუტონის
ყოველი სხეული იზიდავს ყველა დანარჩენ სხეულს
ძალით, რომელიც ყოველი მოცემული წყვილისთვის
პროპორციულია მათი მასების ნამრავლის, და
უკუპროპორციულია მათ შორის მანძილის კვადრატის.

კანონი შორის მიზიდულობის ძალა დამოკიდებულია
სხეულებს
მათ მასათა ცენტრებს შორის მანძილზე.

კანონი
მთის წვერზე იწონით
ნაკლებს, რადგან
დედამიწის ცენტრიდან
უფრო შორს ხართ.

კანონი
უნივერსალური გრავიტაციული მუდმივა, G
მსოფლიო მიზიდულობის კანონი შეიძლება გამოისახოს
როგორც ზუსტი ფორმულა, თუკი გამოვიყენებთ
პროპორციულობის კოეფიციენტს.
უნივერსალური გრავიტაციული მუდმივა, G, მსოფლიო
მიზიდულობის კანონის განტოლებაში აღწერს გრავიტაციის
სიძლიერეს.
G = 6.67 × 10−11 N·m2/kg2


კანონი
G-ს გაზომვა
G პირველად გაზომა, ნიუტონის აღმოჩენიდან 150
წლის შემდეგ, ინგლისელმა ფიზიკოსმა ჰენრი
კევენდიშმა.
კევენდიშმა ამის გაკეთება შეძლო ორ ტყვიის მასას

შორის არსებული ძალზე სუსტი ძალის გაზომვით,
ძალიან მგრძნობიარე ტორსიონული სასწორით.

კანონივონ ჯოლიმ გამოიგონა ორ მასას შორის
ფილიპ
გრავიტაციული მიზიდულობის გაზომვის გამარტივებული
მეთოდი.

კანონი
G- ს მნიშვნელობა მეტყველებს იმაზე, რომ
გრავიტაცია ძალიან სუსტი ძალაა.
დღეს ცნობილი 4 ფუნდამენტური ძალიდან,

გრავიტაცია ყველაზე სუსტია.
გრავიტაციას ვგრძნობთ მხოლოდ მასიური

სხეულების (მაგ. დედამიწა) მახლობლად.

კანონი მიერ G-ს პირველ გაზომვას ეწოდა „დედამიწის აწონვის”
კევენდიშის
ექსპერიმენტი.
• როგორც კი ცნობილი გახდა G-ს მნიშვნელობა, დედამიწის
მასის გამოთვლა ადვილი საქმე იყო.
• ძალა, რომლითაც დედამიწა მოქმედებს მის ზედაპირზე მყოფ 1
კგ მასის სხეულზე ტოლია დაახლოებით 10 ნიუტონის.
• მანძილი ამ 1 კგ-იანი სხეულიდან დედამიწის ცენტრამდე არის
დედამიწის რადიუსის ტოლი, 6.4 × 106 მეტრი.
საიდანაც დედამიწის მასა ტოლია m1 = 6 × 1024 კგ.


კანონი 1700-იანებში
როდესაც
პირველად გაზომეს G-ს
მნიშვნელობა, ყველა
გაზეთმა ეს მიღწევა
წარმოაჩინა როგორც
დედამიწის მასის
გაზომვა.

კანონი
რა აღმოაჩინა ნიუტონმა გრავიტაციის

შესახებ?
13.5 გრავიტაცია და მანძილი: კვადრატის უკუპროპორციულობა
მიზიდულობის ძალა მცირდება მანძილის

კვადრატის უკუპროპორციულად.


მიზიდულობის ძალის დედამიწის ცენტრამდე
მანძილზე დამოკიდებულება.

იფიქრეთ!
დავუშვათ ხის კენწეროზე მყოფ ვაშლს
დედამიწა იზიდავს 1 N ძალით. ხე რომ
ყოფილიყო 2-ჯერ უფრო მაღალი,
შემცირდებოდა თუ არა ვაშლზე მოქმედი ძალა
¼ N-მდე? პასუხი ახსენით.

დავუშვათ ხის კენწეროზე მყოფ ვაშლს
დედამიწა იზიდავს 1 N ძალით. ხე რომ
ყოფილიყო 2-ჯერ უფრო მაღალი,
შემცირდებოდა თუ არა ვაშლზე მოქმედი ძალა
¼ N-მდე? პასუხი ახსენით.
პასუხი:
არა, რადგან 2-ჯერ უფრო მაღალი ხე არ არის
დაშორებული დედამიწის ცენტრიდან 2-ჯერ
უფრო მეტი მანძილით. ხის სიმაღლე უნდა
იყოს დედამიწის რადიუსის ტოლი (6370 კმ),
იმისათვის, რომ ვაშლის წონა შემცირდეს 1/4 N-
მდე.
როგორ იცვლება გრავიტაციული ძალა

მანძილთან ერთად?
13.6 გრავიტაციული ველი
დედამიწა შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ

როგორც ობიექტი, რომელსაც გარს აკრავს
გრავიტაციული ველი, რომელიც
ურთიერთქმედებს სხეულებთან და
აიძულებს მათ იგრძნონ გრავიტაციული
ძალები.

მთვარე შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც სხეული,
რომელიც შეხებაშია დედამიწის გრავიტაციულ ველთან.
გრავიტაციულ ველს უკავია სივრცე, მასიური სხეულის

გარშემო.
გრავიტაციული ველი არის ძალური ველის მაგალითი,

რადგან ველის სივრცეში ნებისმიერ მასაზე მოქმედებს
ძალა.

ძალწირებით შეგვიძლია გამოვსახოთ ველის სიძლიერეც,
და მიმართულებაც.
• სადაც გრავიტაციული ველი ძლიერია, იქ
ძალწირები უფრო ახლო-ახლოა განლაგებული.
• დედამიწის მახლობლად ნებისმიერი მასა
აჩქარდება იგივე მიმართულებით, რა
მიმართულებაც აქვს ძალწირს იმ წერტილში სადაც
ეს მასა მდებარეობს.

ველის ძალწირები გამოსახავენ გრავიტაციულ ველს
დედამიწის მახლობლად.
13.7 გრავიტაციული ველი პლანეტის შიგნით
დედამიწის გრავიტაციული ველი მის

ცენტრში ნულია!

დედამიწაში გახვრეტილ
ორმოში ვარდნისას შენი
აჩქარება მცირდება. შენს
ზემოთ არსებული მასის
მხრიდან მიზიდვა
ნაწილობრივ აბათილებს
შენს ქვემოთ არსებული
მასის მიერ მიზიდვას.

დედამიწის ცენტრში
შენი წონა იქნებოდა
ნული, რადგან ყველა
მხრიდან ერთნაირად
მიიზიდები.

დედამიწაში, პოლუსებზე გამავალ ორმოში რომ ჩახტეთ,
რა სახის მოძრაობას შეასრულებდით?

დედამიწაში, პოლუსებზე გამავალ ორმოში რომ ჩახტეთ,
რა სახის მოძრაობას შეასრულებდით?
პასუხი:
შეასრულებდით რხევით მოძრაობას ერთი პოლუსიდან,
მეორემდე და უკან. თითოეულ სრულ რხევას
დასჭირდებოდა დაახლოებით 90 წუთი.
აღწერეთ გრავიტაციული ველი

დედამიწის ცენტრში
13.8 წონა და უწონადობა
დედამიწაზე ზეწოლას ჩვენ ვაძლევთ

წონის ინტერპრეტაციას.

მიზიდულობის ძალა, სხვა ძალების მსგავსად, იწვევს
აჩქარებას.
მიზიდულობის ძალის გავლენის ქვეშ მყოფი სხეულები

მიიზიდებიან ერთმანეთისკენ და აჩქარდებიან.
ჩვენ ყოველთვის შეხებაში ვართ დედამიწასთან, ამიტომ

გრავიტაციაზე ვფიქრობთ როგორც რაღაცაზე, რომელიც
გვაჭერს დედამიწის ზედაპირზე, და არა როგორც
რაღაცაზე, რაც გვანიჭებს აჩქარებას.

წონა განვმარტეთ როგორც ძალა, რითაც ვაწვებით
საყრდენს, ან ვექაჩებით საკიდს.
უწონადობის პირობა არის არა გრავიტაციის არ

არსებობა, არამედ საყრდენი ძალის არ არსებობა.

წონის გრძნობა ტოლია ძალისა, რომლითაც ვაწვებით
იატაკს.

არცერთი მათგანი არ
გრძნობს საყრდენ ძალას,
ამიტომ ორივე განიცდის
უწონადობას.
რა გრძნობას ვუკეთებთ უწონადობის

ინტერპრეტაციას?
13.11 მსოფლიო მიზიდულობა
მსოფლიო მიზიდულობის კანონის ფორმულირება არის

ერთერთი მიზეზი იმ სამეცნიერო წინსვლისა, რაც
შემდეგ მოხდა, რადგან მან მოგვცა იმედი, რომ
სამყაროს სხვა მოვლენებიც შესაძლოა აღიწერებოდნენ
მსგავსი მარტივი და უნივერსალური კანონებით.

დედამიწა მრგვალია გრავიტაციის გამო.
• რადგან ყველაფერი იზიდავს ყველაფერს,
დედამიწაც იზიდავდა თავისთავს მაშნაც კი, სანამ
მყარი გახდებოდა.
• მზე, მთვარე, დედამიწა... მრგვალები არიან,
რადგან სხვა გზა არ აქვთ.

გრავიტაცია თამაშობდა როლს მზის სისტემის ჩამოყალიბებაში.
a. ოდნავ მბრუნავი კოსმოსური გაზი ურთიერთმიზიდვის გამო შეიკუმშა.

b. გაზის ბურთის ბრუნვითი სიჩქარე გაიზარდა.

b. გაზის ბურთის ბრუნვითი სიჩქარე გაიზარდა.
c. ცალკეულ ნაწილაკთა და ნაწილაკთა დაჯგუფებების გაზრდილმა
იმპულსმა გამოიწვია მათი ბრუნვა, ღერძიდან მოშრებით და წარმოიქმნა
დისკის ფორმის სტრუქტურა. დისკის გაზრდილმა ზედაპირის ფართობმა
ხელი შეუწყო გაციებას, ხოლო მბრუნავი დაჯგუფებებიდან წარმოიქმნა
პლანეტები.

შეშფოთებები მზის სისტემაში
თუ ყველაფერი ყველაფერს იზიდავს, მაშინ
პლანეტებიც უნდა იზიდავდნენ ერთმანეთს.
მაგალითად ჯამური ძალა, რომელიც განაპირობებს
იუპიტერის მოძრაობას წარმოიქმნება არა მხოლოდ
მზის მიერ, არამედ სხვა პლანეტების მერადაც.
მათი გავლენა მზესთან შედარებით მცირეა, მაგრამ

შესამჩნევი.
იმ ორბიტიდან გადახრას, რაზეც იმოძრავებდა
პლანეტა მხოლოდ მზის ზეგავლენით, ეწოდება
შეშფოთება.

მე–19 საუკუნის შუამდე ასტრონომები თავს იმტვრევდნენ
პლანეტა ურანის ტრაექტორიის ამუხსნელი
შეშფოთებებით.
ურანის ტრაექტორიის შეშფოთებების მიზეზი გაირკვა 1845

და 1846 წლებში, როდესაც, ნიუტონის მიზიდულობის
კანონის გამოყენებით, ასტრონომებმა დაადგინეს რომ
უნდა არსებულიყო კიდევ ერთი პლანეტა, რომელიც
ურანზე შორს მდებარეობდა.
ასე აღმოაჩინეს ნეპტუნი.

გაფართოებადი სამყარო
შორეული გალაკტიკების ფორმა ასევე მეტყველებს
იმაზე, რომ მიზიდულობის კანონი მუშაობს დიდ
მანძილებზეც.
თანამედროვე სამეცნიერო შეხედულებით სამყარო

წარმოიქმნა და ზომებში გაიზარდა 13.7 მილიარდი
წლის წინ.
ამ თეორიას უწოდებენ სამყაროს წარმოქმნის “დიდი

აფეთქების თეორიას”.

ახალი მონაცემებით სამყარო უბრალოდ კი არ
ფართოვდება, არამედ ფართოვდება აჩქარებულად.
ეს გაფართოება გამოწვეულია ანტი–გრავიტაციული

თვისებების მქონე ბნელი ენერგიით, რომელიც
სხვადასხვა გამოთვლით შეადგენს სამყაროში არსებული
მატერიის 73 %–ს.
სამყაროს 23%–ს წარმოადგენს ჯერ კიდევ არ

აღმოჩენილი ბნელი მატერია.

ნიუტონის გავლენა მეცნიერებაზე
ცოტა თეორიამ იქონია
იმხელა გავლენა
მეცნიერებაზე და
ცივილიზაციაზე, როგორც
ნიუტონის გრავიტაციის
თეორიამ.
ნიუტონმა აჩვენა, რომ

დაკვირვებით და ლოგიკური
მსჯელობით, ადამიანებს
შეუძლიათ ამოხსნან
მატერიალური სამყაროს
მოწყობა.
რა გავლენა იქონია მსოფლიო

მიზიდულობის კანონის ფორმულირებამ
მეცნიერებაზე?
შესაფასებელი კითხვები
1. მთვარე ვარდება დედამიწაზე იმ გაგებით, რომ ის ვარდება
a. 10 m/s2–ის ტოლი აჩქარებით, როგორც ვაშლი ვარდება
დედამიწაზე.
b. 10 m/s2–ზე მეტი აჩქარებით.
c. იმ სწორხაზოვანი ტრაექტორიის ქვემოთ, რომელსაც
გაუყვებოდა მიზიდულობის ძალის არარსებობის
შემთხვევაში.
d. იმ სწორხაზოვანი ტრაექტორიის ზემოთ, რომელსაც
გაუყვებოდა გრავიტაციის არარსებობის შემთხვევაში.
1. მთვარე ვარდება დედამიწაზე იმ გაგებით, რომ ის ვარდება
a. 10 m/s2–ის ტოლი აჩქარებით, როგორც ვაშლი ვარდება
დედამიწაზე.
b. 10 m/s2–ზე მეტი აჩქარებით.
c. იმ სწორხაზოვანი ტრაექტორიის ქვემოთ, რომელსაც
გაუყვებოდა მიზიდულობის ძალის არარსებობის
შემთხვევაში.
d. იმ სწორხაზოვანი ტრაექტორიის ზემოთ, რომელსაც
გაუყვებოდა გრავიტაციის არარსებობის შემთხვევაში.
პასუხი: C
1. პლანეტები რჩებიან ორბიტებზე, მაშინ როცა ვარდებიან მზის
გარშემო
a. მათი მხების სიჩქარეების გამო.
b. ნულოვანი მხები სიჩქარის გამო.
c. დაახლოებით 10 m/s2–ის ტოლი აჩქარების გამო.
d. ცენტრიდანული ძალების წყალობით.
1. პლანეტები რჩებიან ორბიტებზე, მაშინ როცა ვარდებიან მზის
გარშემო
a. მათი მხების სიჩქარეების გამო.
b. ნულოვანი მხები სიჩქარის გამო.
c. დაახლოებით 10 m/s2–ის ტოლი აჩქარების გამო.
d. ცენტრიდანული ძალების წყალობით.
პასუხი: A
1. ნიუტონს არ აღმოუჩენია გრავიტაცია, რადგან ის
პირველყოფილმა ადამიანებმაც შეამჩნიეს, როდესაც
ვარდებოდნენ. ნიუტონმა აღმოაჩინა, რომ გრავიტაცია
a. გვეუბნება თუ რატომ ფართოვდება სამყარო.
b. გვეუბნება თუ როგორ აღმოვაჩინოთ ახალი პლანეტები.
c. ხსნის შავი ხვრელების არსებობას.
d. გავრცელებულია მთელ სამყაროში.
1. ნიუტონს არ აღმოუჩენია გრავიტაცია, რადგან ის
პირველყოფილმა ადამიანებმაც შეამჩნიეს, როდესაც
ვარდებოდნენ. ნიუტონმა აღმოაჩინა, რომ გრავიტაცია
a. გვეუბნება თუ რატომ ფართოვდება სამყარო.
b. გვეუბნება თუ როგორ აღმოვაჩინოთ ახალი პლანეტები.
c. ხსნის შავი ხვრელების არსებობას.
d. გავრცელებულია მთელ სამყაროში.
პასუხი: D
1. ზედაპირთან შედარებით, დედამიწის გრავიტაციული ველი მისი
ცენტრიდან სამჯერ უფრო შორს არის
a. სამჯერ ნაკლები.
b. ორჯერ ნაკლები.
c. ცხრაჯერ ნაკლები.
d. ნული.
1. ზედაპირთან შედარებით, დედამიწის გრავიტაციული ველი მისი
ცენტრიდან სამჯერ უფრო შორს არის
a. სამჯერ ნაკლები.
b. ორჯერ ნაკლები.
c. ცხრაჯერ ნაკლები.
d. ნული.
პასუხი: C
1. დედამიწის ზედაპირზე გრავიტაციულ ველთან შედარებით,
დედამიწის გრავიტაციული ველი მის ცენტრში არის
a. ნული.
b. ნახევარი.
c. ორჯერ მეტი.
d. სამჯერ მეტი.
1. დედამიწის ზედაპირზე გრავიტაციულ ველთან შედარებით,
დედამიწის გრავიტაციული ველი მის ცენტრში არის
a. ნული.
b. ნახევარი.
c. ორჯერ მეტი.
d. სამჯერ მეტი.
პასუხი: A
1. როდესაც ორბიტაზე მყოფი კოსმონავტი უწონადობის
მდგომარეობაშია, ის იმყოფება
a. დედამიწის მიზიდულობის ძალის მოქმედების არეალის
გარეთ.
b. კვლავაც დედამიწის მიზიდულობის ძალის გავლენის ქვეშ.
c. კოსმოსური გრავიტაციის გავლენის ქვეშ.
d. მზის გრავიტაციის მოქმედების საზღვრებს მიღმა.
1. როდესაც ორბიტაზე მყოფი კოსმონავტი უწონადობის
მდგომარეობაშია, ის იმყოფება
a. დედამიწის მიზიდულობის ძალის მოქმედების არეალის
გარეთ.
b. კვლავაც დედამიწის მიზიდულობის ძალის გავლენის ქვეშ.
c. კოსმოსური გრავიტაციის გავლენის ქვეშ.
d. მზის გრავიტაციის მოქმედების საზღვრებს მიღმა.
პასუხი: B
1. ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის კანონმა დიდი გავლენა
იქონია საზოგადოებაზე რადგან ბევრი მეცნიერი, ხელოვანი,
მწერალი, და ფილოსოფოსი იმედოვნებდა, რომ
a. უფრო რთული და უნივერსალური კანონები ახსნიდნენ
სამყაროს სხვა მოვლენებს.
b. უფრო დიდი დაკვირვებები საჭიროებდნენ უფრო ნაკლებ
დაკვირვებებს.
c. სამყაროს სხვა მოვლენების ასახსნელად სხვა კანონი აღარ
იქნებოდა საჭირო.
d. სამყაროს სხვა მოვლენების შესწავლა მიგვიყვანდა მსგავს
მარტივ და უნივერსალურ კანონებამდე.
1. ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის კანონმა დიდი გავლენა
იქონია საზოგადოებაზე რადგან ბევრი მეცნიერი, ხელოვანი,
მწერალი, და ფილოსოფოსი იმედოვნებდა, რომ
a. უფრო რთული და უნივერსალური კანონები ახსნიდნენ
სამყაროს სხვა მოვლენებს.
b. უფრო დიდი დაკვირვებები საჭიროებდნენ უფრო ნაკლებ
დაკვირვებებს.
c. სამყაროს სხვა მოვლენების ასახსნელად სხვა კანონი აღარ
იქნებოდა საჭირო.
d. სამყაროს სხვა მოვლენების შესწავლა მიგვიყვანდა მსგავს
მარტივ და უნივერსალურ კანონებამდე.
პასუხი: D
13.10 შავი ხვრელები
When a massive star collapses into a black hole,

there is no change in the gravitational field at any
point beyond the original radius of the star.

Two main processes go on continuously in stars like our
sun.
• Gravitation tends to crush all solar material toward
the center.
• Thermonuclear fusion, consisting of reactions
similar to those in a hydrogen bomb, tends to blow
solar material outward.
When the processes of gravitation and thermonuclear
fusion balance each other, the result is the sun of a given
size.

The size of the sun is the result of a “tug of war”
between two opposing processes: nuclear fusion and
gravitational contraction.

Formation of Black Holes
If the fusion rate increases, the sun will get hotter
and bigger.
If the fusion rate decreases, the sun will get cooler
and smaller.
When the sun runs out of fusion fuel (hydrogen),
gravitation will dominate and the sun will start to
collapse.

For our sun, this collapse will ignite the nuclear ashes of
fusion (helium) and fuse them into carbon.
During this fusion process, the sun will expand to become
the type of star known as a red giant.
When the helium is all “burned,” the red giant will collapse.
It will no longer give off heat and light. It will then be the
type of star called a black dwarf—a cool cinder among
billions of others.

For a star that is at least two to three times more massive
than our sun, once the flame of thermonuclear fusion is
extinguished, gravitational collapse takes over—and it
doesn’t stop!
The star caves in on itself and the atoms that compose the
star cave in on themselves until there are no empty spaces.
The density becomes infinite near these black holes.
Even light cannot escape a black hole.

Gravitational Field Near Black Holes
A black hole is no more massive than the star from
which it collapsed.
The gravitational field near the black hole may be
enormous but the field beyond the original radius of
the star is no different after collapse than before.
The amount of mass has not changed, so there is no
change in the field at any point beyond this distance.

The gravitational field strength near a giant star that
collapses to become a black hole is the same before
collapse (left) and after collapse (right).

The gravitational field around a black hole is usually
represented as a warped two-dimensional surface.

Astronauts could enter the fringes of
this warp and, with a powerful
spaceship, still escape.
After a certain distance, however,
they could not escape, and they
would disappear from the
observable universe.

Effects of Black Holes
Although black holes can’t be seen, their effects can be.
Many stars in the sky occur as binaries—pairs that orbit
around each other. Sometimes only one star of a binary
pair is seen.
Matter streams from this visible star toward its invisible
companion, emitting X-rays as it accelerates toward the
black hole.

Near the centers of most galaxies are immensely massive
yet very small centers of force that cause stars near them
to speed around in tight orbits.
These black holes, if that’s what they are, are more
massive than a million suns.
What happens to the gravitational field of a star

that has collapsed into a black hole?
1. A black hole is
a. simply a collapsed star.
b. a two-dimensional surface in space.
c. barely visible with high-powered telescopes.
d. a new form of gravity.
1. A black hole is
a. simply a collapsed star.
b. a two-dimensional surface in space.
c. barely visible with high-powered telescopes.
d. a new form of gravity.
Answer: A

ჭურვისა და თანამგზავრების მოძრაობა

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ჭურვისა და თანამგზავრების მოძრაობა

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

13 მსოფლიო მიზიდულობა

13.1 ვარდნილი ვაშლი

ნიუტონმა ივარაუდა, რომ მთვარე იგივე მიზეზით

13.1 ვარდნილი ვაშლი

13.1 ვარდნილი ვაშლი

13.1 ვარდნილი ვაშლი

13.2 ვარდნილი მთვარე

მთვარე სინამდვილეში გამუდმებით

13.2 ვარდნილი მთვარე

13.2 ვარდნილი მთვარე

ეს არის ნიუტონის მიერ

13.2 ვარდნილი მთვარე

ეს „გვერდითი“ ანუ მხები სიჩქარე საკმარისია

თუკი მთვარე იმოძრავებს უჰაერო სივრცეში, ანუ

13.2 ვარდნილი მთვარე

13.2 ვარდნილი მთვარე

13.2 ვარდნილი მთვარე

13.2 ვარდნილი მთვარე

13.2 ვარდნილი მთვარე

13.2 ვარდნილი მთვარე

რატომ არ ეჯახება მთვარე დედამიწას?

13.3 ვარდნილი დედამიწა

ნიუტონის გრავიტაციის თეორიამ

13.3 ვარდნილი დედამიწა

13.3 ვარდნილი დედამიწა

13.3 ვარდნილი დედამიწა

ისინი დაეცემოდნენ პირდაპირ მზეს.

მზის სისტემაში, ნებისმიერი სხეული, რომელსაც არ

13.3 ვარდნილი დედამიწა

მზის სისტემის რომელი თეორია დაამტკიცა

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

G = 6.67 × 10−11 N·m2/kg2

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

კევენდიშმა ამის გაკეთება შეძლო ორ ტყვიის მასას

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

დღეს ცნობილი 4 ფუნდამენტური ძალიდან,

გრავიტაციას ვგრძნობთ მხოლოდ მასიური

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

საიდანაც დედამიწის მასა ტოლია m1 = 6 × 1024 კგ.

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

13.4 ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის

რა აღმოაჩინა ნიუტონმა გრავიტაციის

13.5 გრავიტაცია და მანძილი: კვადრატის უკუპროპორციულობა

მიზიდულობის ძალა მცირდება მანძილის

13.5 გრავიტაცია და მანძილი: კვადრატის უკუპროპორციულობა

13.5 გრავიტაცია და მანძილი: კვადრატის უკუპროპორციულობა

13.5 გრავიტაცია და მანძილი: კვადრატის უკუპროპორციულობა

13.5 გრავიტაცია და მანძილი: კვადრატის უკუპროპორციულობა

13.5 გრავიტაცია და მანძილი: კვადრატის უკუპროპორციულობა

როგორ იცვლება გრავიტაციული ძალა

13.6 გრავიტაციული ველი

დედამიწა შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ

13.6 გრავიტაციული ველი

გრავიტაციულ ველს უკავია სივრცე, მასიური სხეულის

გრავიტაციული ველი არის ძალური ველის მაგალითი,

13.6 გრავიტაციული ველი

13.6 გრავიტაციული ველი

13.7 გრავიტაციული ველი პლანეტის შიგნით

დედამიწის გრავიტაციული ველი მის

13.7 გრავიტაციული ველი პლანეტის შიგნით