Środowiska

i rodzaje
wychowania

Rodzina
 Rodzaje
wychowania
Wychowanie jako zjawisko społeczno-
historyczne zmieniało na przestrzeni
wieków swój zakres, treści, formy
oraz funkcje, modyfikowało główne
środowiska (rodzina, szkoła, grupa
rówieśnicza, a ostatnio przestrzeń
medialna). Tradycyjnymi rodzajami
tego procesu wydają się wychowanie
naturalne, wychowanie organizowane
na tle procesów naturalnych oraz
wychowanie instytucjonalne.
 • Pierwotną, tj. najdawniejszą formę wychowania, dokonującą się
samorzutnie, bez pomocy instytucji i specjalistów, poprzez
uczestnictwo dzieci w życiu dorosłych było wychowanie naturalne.
Proces wychowania zachodził tu drogą naśladownictwa (młode
pokolenie przejmowało sposoby zachowań i zasady moralne
panujące w danej grupie, zaś wszelka ich modyfikacja dokonywała się
stopniowo, w sposób niemalże niezauważalny), jako wzór płynący z
bezpośredniego kontaktu
i doświadczenia uczestniczącego. Główną cechą wychowania
naturalnego był zachowawczy charakter, a jego celem przede
Wychowanie wszystkim adaptacja do istniejącej rzeczywistości. Taki typ
naturalne wychowania, choć w zmodyfikowanym zakresie zachował się również
do dzisiaj, obejmując zwłaszcza małe dzieci, poprzez oddziaływanie
na ich psychikę (priorytety, nawyki, ideały) oraz jakość relacji
międzyludzkich. Wzory te płyną z najbliższego otoczenia, tj. rodziny i
znajomych z tego środowiska. Oczywiście w model ten wplecione jest
także (niestety coraz bardziej agresywne) oddziaływanie środków
masowego przekazu, treści filmów, programów telewizyjnych, gier
komputerowych, social media, itp. , które wydają się nieść również
głęboko destrukcyjne
i ahumanistyczne skutki (świat wirtualny, podwyższony poziom
adrenaliny, komercja, rywalizacja, kultura upozorowania, agresja).
 • Niezależnie od wszelkich przemian, jakim
podlegała rodzina na przestrzeni wieków
w procesie rozwoju społecznego, w odniesieniu do
zmian historycznych i kulturowych zawsze pełniła
najważniejsze ogniwo wychowawcze, dlatego to
ona najpełniej reprezentuje naturalny typ
Rodzina jako
wychowania. Rodzina ulegała przemianom główne
strukturalnym (zmieniała się dzietność,
podejście do wielopokoleniowości, rola osób środowisko
starszych, więzi pokrewieństwa, itp.) oraz
funkcjonalnym (zmianie ulegały konkretne
wychowania
obszary zadań/ powinności/ obowiązków należące
do wskazanych osób), zmieniał się też model
oraz status poszczególnych członków.
 Dawnej zazwyczaj głową rodziny był mężczyzna
(ojciec), główny żywiciel i opiekun wszystkich
pozostałych, a w jego zastępstwie - inna blisko
spokrewniona osoba, płci męskiej (jednak w sile wieku) .
Z biegiem lat – model patriarchalny ulegał osłabieniu
w kierunku modelu partnerskiego. Również liczebność
dzieci i ilość pokoleń żyjąca w jednym gospodarstwie
rodzinnym ulegała uszczupleniu.
 Bezpieczeństwa rodzinnej siły i spójności nie zapewniała
już duża liczebność członków lub wymienne czynności, którymi
kierowano pomoc – ale bilans ekonomiczny, decyzyjna
niezależność, co niestety wpłynęło także na liczbę rozwodów
i separacji, prowadząc do upowszechnienia modelu rodzin
Przemiany rozbitych lub niepełnych, oficjalnego pojawienie się zjawiska
konkubinatu (zawsze takowy układ funkcjonował, ale na tle
modelu formalnie zawartych małżeństw był marginalny). Niezależnie
od tych przemian prawa rodziny nadal są wyeksponowane,
rodziny strzegą je sankcje formalne, ustawodawcze i administracyjne
(Konstytucja, prawo cywilne, sądy rodzinne). Przynależność
do rodziny może mieć charakter naturalny (z racji urodzenie)
bądź ustanowiony (adopcja, przysposobienie). W myśl wykładni
resortu sprawiedliwości obie formy, jeśli tylko wykazują
zgodność z obowiązującym prawem - są równoważne.
 Dla dziecka najważniejszymi osobami w ich życiu
i rozwoju są - rodzice, rodzeństwo, dziadkowie. To w oparciu o
relacje z najbliższymi dziecko buduje własną wizję świata
i interpretację kontaktów z innymi ludźmi. Zmiany
cywilizacyjne wewnętrznej struktury oraz faktycznych więzi
między członkami rodziny nie pozostają bez wpływu na
Rola rodziny w całożyciowy rozwój i kondycję osobowości człowieka,
poczucie jego tożsamości i wartości, zdolności i aspiracje,
wychowaniu poczucie własnych kompetencji, znaczenia relacji z drugą
dziecka osobą/grupą/zbiorowością – jednym zdaniem – własnego
miejsca w świecie – czasem niestety bardzo mylnego,
zniekształconego, skrajnie ambiwalentnego – od braku
zaradności czy niewykształcenia umiejętności służących
osiągnięciu dojrzałości i samodzielności życiowej do
przesadnego egocentryzmu, decyzyjnego despotyzmu
(toksyczność relacyjna, narcyzm).
 Na tle wielowiekowych przemian kulturowo-obyczajowych zmianie ulegały
środki wychowawcze, wśród których najbardziej podstawowymi była kara
bądź nagroda społeczna, oczywiście definiowana przez starszych. Obecnie
zabrania się - pod groźbą uznania za przestępstwo - jakichkolwiek kar
cielesnych. Także przemoc psychiczna, równie dotkliwa dla poczucia godności
i podmiotowości dziecka jest niedozwolona i karana.
Środkami wychowawczymi winny być postulowane przez pedagogów i
psychologów czytelne, zaakceptowane przez wszystkich członków rodzinnej
wspólnoty – sprawiedliwe zasady funkcjonowania, oparte na wzajemnym
wsparciu, życzliwości i zaufaniu oraz wewnętrznej motywacji
do czynienia dobra.
.
 Funkcje rodziny
a) Prorozwojowo-opiekuńcza, związana z uznaniem
rodziny za najważniejsze dla życia i rozwoju dziecka
naturalne środowisko zabezpieczające
i wychowawcze, stopniowo zapewniające coraz
bardziej złożone potrzeby bytowo-społeczne oraz
otwierające młodego człowieka na szeroki krąg
kontaktów społecznych.
b) Opiniotwórczo-światopoglądowa, związana
z faktem postrzegania świata zewnętrznego przez
najbliższą rodzinę, uświadamiania sobie szczególnych
praktyk społecznych oraz innych osób poprzez to,
co zachodzi w domu rodzinnym, jaka panuje w nim
atmosfera, jakie stanowiska się w nim artykułuje,
w jaki sposób interpretuje się rzeczywistość, jakiego
typu reakcje są obserwowane oraz doświadczane, na
co się przyzwala, co aprobuje, na co nie zwraca
zupełnie uwagi, itp.
 Funkcje rodziny
• c) Tożsamościowa – rodzina kształtuje w dziecku
największe pokłady obrazu samego siebie, poczucia
pewności - bądź niepewności, bezpieczeństwa - albo
lęku, zaspokojenia potrzeby miłości – lub stałego jej
deficytu, ugruntowanej motywacji do działania
w kierunku własnego doskonalenia, bądź też
przekonania, że jest to daremny wysiłek, gdyż
w mniemaniu tej osoby: nigdy jej nie będzie stać na
coś ważnego, godnego uznania. Zbyt surowy,
niesłuszny, zinstrumentalizowany obraz dziecka jest
niezwykle trudny do naprawienia, również ze
względów emocjonalnych. Wyparcie się bowiem
„krzywego zwierciadła” własnego Ja – jest
równoznaczne z wyparciem się własnego dzieciństwa
oraz osób, które jako dziecko się kochało, którym się
ufało i wierzyło. To bardzo trudne i złożone zadanie.
 Funkcje rodziny
d) Terapeutyczna, związana z koniecznością niwelowania
wszelkich interakcyjnych wstrząsów i nieporozumień na tle
społecznym. Rodzina stanowić powinna naturalny
katalizator wszystkich spotykających człowieka
rozczarowań, kontrowersji, ambiwalencji. Powinna być
dogodną przestrzenią na odreagowanie napotkanych
niepowodzeń (również tych, których sami jesteśmy
powodem) oraz odbudową własnej wiarygodności,
własnego wizerunku i godności. Powinna być pierwszym,
najbardziej skutecznym środowiskiem odpowiedniego
czasu, miejsca i okazji na zaleczenie ran
i odrodzenia się jeszcze silniejszym i bardziej odpornym
na działanie niekorzystnych sytuacji, niż przed danym
wstrząsem. Rodziny, w których powyższe funkcje nie
rozwinęły się, tzn. nie są w pełni zaspokajane –
nazywamy rodzinami dysfunkcyjnymi, a te w których
rażąco się ich nie przestrzega – patologicznymi.
 Mój idealny
model rodziny
dyskusja
 Literatura
I. Lepalczyk, T. Pilch (red.), Pedagogika społeczna,
Wyd. Żak, Warszawa 1995;

S. Kawula, J. Brągiel, A. Janke, Pedagogika rodziny. Obszary

i panorama problematyki, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2012.