Panitikan

Ang Panitikan ay batay ito sa repleksyon ng

pamumuhay ng mga tao at pakikipamuhay
ng mga tao sa kanyang ginagalawang
lipunan. Pinakikilos ng panitikan ang ating
isip at binibigyang pintig nito ang ating
mga puso.
Pang-+titik+-an = pangtitikan
 Anyo ng Panitikan
Tuluyan/Prosa at Patula
 Akdang Tuluyan/Prosa
• Nobela
• Maikling kwento
• Dula
• Alamat
• Pabula
• Parabola
• Anekdota
 Akdang Tuluyan/Prosa
• Sanaysay
• Talambuhay
• Balita
• Talumpati
 Patula
• Tulang pasalaysay = epiko, awit at korido
• Tulang pandamdamin = awiting-bayan,
soneto, elehiya, dalit, pastoral at oda
• Tulang padula = o Dramatiko
• Tulang patnigan = duplo, karagatan at
juego de prenda
Mga Akdang Nakaimpluwensya sa
Panitikan ng Pilipinas at ng Daigdig
• Banal na Kasulatan/Bibliya
(Aramaic, Latin, Griyego, Hebreo)
• Koran mula Arabia
(Arabic)
• Iliad at Odyssey ni Homer (Griyego)
• Mahabharata ng India (Sanskrit)
• Canterbury Tales ni Chaucer (Old English)
• Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher Stowe
(Modern English)
• Divina Comedia ni Dante Alighieri (vulgar Italian)
• El Cid Compeador (Espanyol)
• Isanlibo at Isang Gabi (Arabic at
Persyano)
• Aklat ng mga Araw ni Confucius (Intsik)
• Aklat ng mga Patay ng Ehipto
• Awit ni Rolando (Pranses)
Mga Akdang Nakaimpluwensya sa
Panitikan ng Pilipinas at ng Daigdig
• {Pinakamahabang epiko}
Mahabharata
• {Pag-uyam sa pag-uugali ng mga Ingles}
Canterbury Tales
• {Pananaw sa impyerno, langit at
purgatoryo}
Divina Comedia
• {Pananampalatayang Kristyano}
Banal na Kasulatan/Bibliya
Mga Akdang Nakaimpluwensya sa
Panitikan ng Pilipinas at ng Daigdig
• {Pang-aalipin sa mga Itim}
Uncle Tom’s Cabin
• {Islam}
Koran
• {Mitolohiya ng Gresya}
Iliad at Odyssey
• {Espanya}
El Cid Compeador
• {Arabo at Persyano}
Isanlibo at Isang Gabi
• {Intsik}
Aklat ng mga Araw
• {Ehipto}
Aklat ng mga Patay
• {Pranses}
Awit ni Rolando
 Ilang Kuru-kuro ukol sa mga akdang
nakaimpluwensya sa panitikan ng Pilipinas

• Karamihan ay nakasulat sa wikang HINDI

INGLES
• Karamihan ay mga akdang Europeo
• Salamin ng kolonyal/kolonisadong pag-
iisip ng mga Pilipino (utak-Kanluranin)
Ang Mga Panahon ng Panitikan
sa Pilipinas
(Historikal na Dulog/Approach)
Panahong Katutubo/Pre-Kolonyal/
Bago Dumating ang mga Kastila
(BAGO mag-1521)
 Panahong Katutubo/Pre-Kolonyal/
Bago Dumating ang mga Kastila
Ang panitikan sa panahong ito ay…
• Karaniwang pasalindila (oral)
• Tumatalakay sa paraan ng pamumuhay (way of
life) ng ating mga ninuno
• Nagpapatunay na MAY
SIBILISASYON/KABIHASNAN na ang mga
katutubo sa Pilipinas bago pa dumating ang mga
Kastila
• Matatagpuan din sa mga palayok, banga,
kawayang bumbong (isang species ng bamboo)
atbp. kung nakasulat
 Anyo ng Panitikan sa
Panahong Katutubo
• Alamat
• Kwentong Bayan (folklore)
• Epiko
• Awiting Bayan
• Bugtong
• Salawikain at Kasabihan
 Iba’t Ibang Epiko
• Bidasari (Moro)
• Tatuang, Tulalang, Tuwaang (Bagobo)
• Parang Sabir (Moro/Tausug)
• Haraya (Bisaya)
• Maragtas (Bisaya)
• Kumintang (Tagalog)
• Biag (Buhay) ni Lam-Ang (Ilokano)
• Ibalon (Bicolano)
• Bantugan (Muslim/Maranao)
 Iba’t Ibang Epiko
• Labaw Donggon (Ilongo)
• Handiong (Bikol)
• Hudhud (Ifugao)
• Alim (Ifugao)
• Hinilawod (Bisaya)
• Indarapatra at Sulayman (Magindanaw)
• Darangan (Maranao)
 Awiting Bayan
• Oyayi/hele / holoborin(pagpapatulog ng bata)
• Kalusan (paggawa)
• Kundiman/Pamulinawen (Ilokano) =pag-ibig
• Diona/ihiman (kasal)
• Kumintang/tagumpay/tikam (pandigma)
• Dalit/himno (pagsamba sa anito/panrelihiyon)
• Dung-aw (pagdadalamhati/pagluluksa sa patay)
• Soliranin (pagsasagwan)
• Talindaw (pamamangka)
• Balitaw – sayaw at awit panliligaw ng mga
Cebuano at Waray na gumagamit ng
balse.
 Katutubong Awitin
• Cariñosa / Dandansoy – Bisaya
• Atin Cu Pung Singsing – Kapampangan
• Sarong Banggi – Bicolano
• Leron-leron Sinta / Sitsiritsit – Tagalog
• Pamulinawen - Ilokano
 Mga Bugtong
• Gintong binalot ng pilak/pilak na binalot ng balat.
(itlog)
• Hindi hayop, hindi tao/walang gulong tumatakbo.
(agos ng tubig)
• Dahong pinagbungahan/bungang
pinagdahunan.
(pinya)
• Bumili ako ng alipin/mataas pa sa akin.
(sombrero)
• Pinihit ko si kaibigan, bumukas ang daanan.
(susi)
 Mga Bugtong
• Nang bata’y submarino, nang tumanda’y eroplano.
(lamok)
• Natuwa ang nawalan, nagalit ang nakakuha.
(utot)
• Prutas na kaysarap kainin, may itim na perlas kung
hatiin.
(papaya)
• Isang pindot ng daliri, impormasyo’y sari-sari.
(internet)
• Tubig sa kaitaasan, ang ulo’y bilugan.
(niyog/buko)
 Salawikain
• Kinapapalooban ito ng mabubuting payo
at paalala hango sa mga naging
karanasan ng mga matatanda.
 Salawikain at Kasabihan
• Ang hipong palatulog, inaanod ng agos.
• Kung may isinuksok, may madudukot.
• Ang magtanim ng hangin, bagyo ang
aanihin.
• Kung may tiyaga, may nilaga.
• Umiwas sa baga, sa apoy nasugba.
• Ang maniwala sa sabi-sabi, walang bait sa
sarili.
 Mga Bulong
• Ginagamit na pangkulam o pang-
engkanto.
 Panahon ng
Kolonyalismong Espanyol
(1521?-1860s)
 Panahon ng
Kolonyalismong Espanyol
Ang panitikan sa panahong ito ay…
• Karaniwang pasulat
• Tumatalakay sa paksang panrelihiyon
• Salamin ng kulturang Kanluranin (western)
• Karaniwang nakasulat sa wikang Espanyol
 Mga Unang Aklat na Nilimbag
• Doctrina Cristiana (bilinggwal na katesismo;
aklat ng mga panalangin atbp.)
Hal. “Ylan po ang Dios?” “Isa po laman,
datapuat may tatlon persona.”
• Nuestra Señora del Rosario (novenario; aklat
ng nobena/debosyon sa Mahal na Birhen) 1602
ni Padre Blancas de San Jose
= ikalawang aklat na nalimbag
• Barlaan at Josaphat
–ikatlong aklat panrelihiyon at kauna-
unahang nobelang nalimag sa Pilipinas na
sinulat ni Fr. Antonio de Borja
 Pasyon
• Nagsasaad sa buhay at pagpapakasakit
ng Panginoong Jesucristo mula sa
kanyang kapanganakan.
 Bersyon ng Pasyon
• Padre Gaspar Aquino de Belen
• Luis Guian
• Padre Mariano Pilapil (pinakagamitin ang
kanya)
• Padre Aniceto dela Merced
 Halimbawa ng
mga saknong sa pasyon
 Panitikang Didaktiko
• Nangangaral
• Nagbibigay ng mga tuntuning dapat
sundin sa maayos na pamumuhay
• Dalawang pangunahing halimbawa:
“Pagsusulatan ng dalawang binibinbi na
sina Urbana at Feliza” (Padre Modesto de
Castro) – tungkol sa kagandahang asal ng
dalawang magkapatid.
 Panitikang Didaktiko
(Padre Modesto de Castro) “Ama ng
Tuluyang Klasika sa Tagalog”

• “Tandang Basio Macunat”

 Ang Awit at Korido
• Hango sa mga akdang Europeo
• Romantisista
• Eskapista
• Kasangkapan upang maipalaganap ang
kolonyal na pag-iisip
• Ginamit din ng mga Pilipino upang ilantad
at tuligsain ang pagmamalabis ng
gobyernong kolonyal
 Awit Korido
• 12 pantig • 8 pantig
• Madalang o • Mabilis o
adante allegre
• Florante at
• Ibong Adarna
Laura
 Duplo at Karagatan
• Patulang pagtatalo na may halong malalim
na pagpapatawa/humor/wit
• Isinasagawa sa burol/lamay/wake at sa
pasiyam, anibersaryo ng pagkamatay
atbp.
• Pang-aliw sa kamag-anak ng yumao
• Pampalipas-oras sa mga gabi ng lamay
 Karagatan
• Tungkol sa alamat ng prinsesa na
naghahanap ng mapapangasawa sa
pamamagitan ng pagsisid ng singsing sa
sa dagat.
Mga Dula
 Karilyo
• Puppet show (anino ng mga tau-tauhang
gawa sa karton na nasa likod ng puting
tabing na iniilawan ng gasera/lamp sa
likuran nito)
 Zarzuela
• Ang dulang musikkal o melodramang may
3 yugto at may paksang pag-ibig.
 Moro-moro/Komedya
• Magarbong presentasyon
• Isinasagawa sa tanghalan na itinayo sa
lansangan
• Ginamit na kasangkapan upang
ipalaganap ang Kristyanismo
• Romantisista
• Kanluraning tagpuan/setting
 Komedya
• Tungkol sa pakikipaglaban ng mga Kastila
sa mga moro na minsang sumakop sa
Espanya
 Mga Dulang Panrelihiyon
• Tibag (ukol sa paghahanap ni Emperatris
Santa Elena sa krus ni Kristo)
• Senakulo (ukol sa pagpapakasakit,
pagkamatay at muling pagkabuhay ng
Panginoong Hesukristo)
• Panunuluyan (ukol sa paghahanap ng
matutuluyan ng Banal na Mag-anak sa
panahong kagampan/manganganak na
ang Birheng Maria)
 Ang unang “tula”
May bagyo ma’t may rilim
ang ola’y titigisin,
aco’y magpipilit din:
aking paglalakbayin
tuluyin kong hanapin
Diyos na ama namin.
 Tulang bilinggwal
• Nililikha ng mga LADINO (makatang
bihasa sa Tagalog at Espanyol)
• Karaniwang nakasingit lamang sa mga
aklat sa gramatika o kaya’y katesismo
• Mga LADINO: Fernando Bagongbant at
Pedro Suarez Osorio
• Tomas Pinpin – kauna-unahang
manlilimbag na Pilipino
 “Tunay na Tula”
• Phelipe de Jesus ng San Miguel, Bulacan – ang “unang
tunay na makata” sa Tagalog
“Ybong camunti sa pugad A small bird in the nest
sa inang inaalagad Nurtured by its mother
ay dili macalipad is unable to fly
hangan sa di magcapacpac until its wings develop.

Loob ninyong masilacbo Your angry feelings

parang ningas na alipato are like flying embers
sa alapaap ang tongo that will go to the sky
ay bago hamac na abo. and become lowly ash.
 Panahon ng Kilusang Propaganda/
Pagbabagong-Diwa/Pagbabagong-Isip
(1860s-1892)
 Panahon ng Kilusang Propaganda/
Pagbabagong-Diwa/Pagbabagong-Isip
Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…
• Tumutuligsa sa pang-aabuso ng gobyernong
kolonyal
• Nagkikintal ng pagkamakabayan
• Humihingi ng reporma
• Humuhubog ng sariling pagkakakilanlan ng mga
Pilipino (pinauso ang pagtukoy sa mamamayan
ng Pilipinas na Filipino; ikinarangal ang pagiging
indio)
• Nakasulat sa Espanyol (sapagkat nais nilang
magbago ang mga Kastila; hindi PA nila nais na
maging malaya ang Pilipinas)
 Mga Repormang Hinihingi ng
Kilusang Propaganda
• Asimilasyon ng Pilipinas bilang
lalawigan/probinsya ng Espanya
• Iba’t ibang karapatan para sa mga Pilipino
na tinatamasa ng mga Espanyol sa
Espanya (malayang pamamahayag,
pagpoprotesta, pagpupulong atbp.)
• Pilipinisasyon ng mga parokya
• Pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa
Cortes (ang tawag sa
parlamento/parliament ng Espanya)
 Mga Nobela
• La Loba Negra (Ang Babaeng Lobong Itim) ni
Padre Jose Burgos – pinaniniwalaang
nakaimpluwensya rin sa mga 2 obra maestra ni
Rizal
• Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose
Rizal
• Fray Botod (ayon sa ibang aklat ay maikling
nobela ngunit sa aktwal ay maikling kwento) ni
Graciano Lopez-Jaena – ukol sa masasamang
katangian ng mga prayle sa Pilipinas noon
• Ninay ni Pedro Paterno – diumano’y kauna-
unahang “nobelang panlipunan”
 Mga Sanaysay
• Filipinas Dentro de Cien Años (Ang Pilipinas
Pagkalipas ng 100 Taon) ni Jose Rizal – mga
hula ni Rizal ukol sa kahihinatnan ng Pilipinas:
binanggit niya na posibleng sakupin tayo ng
Estados Unidos sa ating paglaya at totoo nga…
• Sobre La Indolencia de los Filipinos (Hinggil sa
Katamaran ng mga Pilipino) – sinagot
(sinupalpal) ni Rizal ang mga buladas ng mga
Kastila na diumano’y tamad ang mga Pilipino
 Mga Sanaysay
• Sa Mga Kababayang Dalaga sa Malolos
(liham) ni Jose Rizal – isa sa mga akdang
Tagalog ni Rizal na naging popular;
nagbibigay-inspirasyon at -papuri sa mga
kababaihan ng Malolos, Bulacan na nais
magtayo ng paaralang pambabae sa
kanilang bayan
 Mga Sanaysay
• La Frailocracia en Filipinas
(Pangingibabaw ng mga Prayle sa
Pilipinas) – tumutuligsa sa katiwalian at
kawalang-katarungan at pangingibabaw
sa Pilipinas ng mga prayle noon
 Parodiya (Parody/Lampoon)
• Dasalan at Tocsohan ni Marcelo H. del
Pilar – koleksyon ng Katesismo at mga
dasal na pinarodiya upang tuligsain ang
mga prayle
 Ilang bahagi ng
“Dasalan at Tocsohan”
Aba ginoong barya, nakapupuno ka ng
alkansya. Ang prayle ay sumasaiyo.
Bukod ka niyang pinagpala’t pinahigit sa
lahat. Pinagpala rin naman ang kaban
mong mapasok. Santa barya, ina ng
deretso, ipanalangin mo kaming huwag
anitan at kami’y ipapatay. Siya nawa.
salin ng Aba Ginoong Barya
Hail oh coin, you fill up the piggy bank.
The friars are with you. Blessed are you
among all and further multiplied by the
friars. And blessed also is the chest that
you enter. Holy coin, mother of rights, pray
for us so that we will not be scalped and
be assassinated. Amen.
 Mga Tula
• Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya ni
Hermenigildo Flores
• Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas
ni Marcelo H. del Pilar
 Mga Pahayagan
• Diariong Tagalog (unang pahayagang
Tagalog) – pinamatnugutan ni Marcelo H.
Del Pilar 1882
• La Solidaridad (Espanyol ang wika) –
opisyal na pahayagan ng Kilusang
Propaganda; pinamatnugutan nina
Graciano Lopez-Jaena at Del Pilar.
 Tatlong Haligi ng Kilusang
Propaganda
• Jose Rizal (Laong-laan/Dimasalang)
Mga Akda:
• Sa Aking mga Kabata – 8 taong gulang
• Sobre La Indolencia de los Filipinos –
hinggil sa katamaran ng mga Pilipino
• Mi Ultimo Adios – Si Andres Bonifacio ang
nagsalin sa Tagalog
 Tatlong Haligi ng Kilusang
Propaganda
• Marcelo H. del Pilar (Dolores Manapat;
Pupdoh; Piping Dilat; Plaridel)
• Graciano Lopez-Jaena
 Iba Pang Propagandista
• Jose Maria Panganiban (Jomapa) kilala sa
pagkakaroon ng memorya fotografica
• Mariano Ponce (Naning; Tikbalang;
Kalipulako)
• Isabelo de los Reyes
• Antonio Luna – (obra maestra- Noche
Buena)
• Pedro Paterno (bagamat malao’y 2 beses
magtataksil sa Pilipinas)
(obra maestra - Ninay)
• Pascual Poblete – Nagtatag ng El
Resumen
= Ama ng Pahayagang Tagalog
Panahon ng Himagsikan/
Rebolusyon ng 1896 at
ng Unang Republika
(1892-1899)
 Panahon ng Himagsikan/
Rebolusyon ng 1896
Ang panitikan sa panahong ito ay
karaniwang…
• Nananawagan ng himagsikan
• Nakasulat sa bernakular (wikang katutubo)
• Nagpapahayag ng marubdob na
pagkamakabayan
 Mga Tula
• Katapusang Hibik ng Pilipinas ni Andres
Bonifacio – tahasang nananawagan ng
pagbaklas/paghiwalay ng Pilipinas sa
“Inang Espanya”
• Mi Ultimo Adios ni Jose Rizal
• Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ni Andres
Bonifacio
• Filipinas ni Jose Palma – pinagbatayan
ng liriko/titik ng Pambansang awit
 Bahagi ng
“Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
Kung ang bayang ito’y mapapasa-panganib
at siya ay dapat na ipagtangkilik,
ang anak, asawa, magulang, kapatid,
isang tawag niya’y tatalikdang pilit.

If this country will be endangered

and if she needs protection,
children, wife, parent and brethren
shall be left to heed her call.
Bahagi ng “Katapusang Hibik…”
Ang lupa at bahay na tinatahanan,
bukid at tubigang kalawak-lawakan
at gayon din pati ng mga halaman
sa paring Kastila ay binubuwisan.

Paalam na, Ina, itong Pilipinas

Paalam na, Ina, itong nasa hirap,
Paalam, paalam, Inang walang habag.
Paalam na ngayon, katapusang tawag.
 Mga Sanaysay
• Ang Ningning at Ang Liwanag ni Emilio
Jacinto – ukol sa masasamang dulot ng
pag-ibig sa ningning ng kayamanan
• Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog ni
Andres Bonifacio – panawagan sa mga
Pilipino na tuklasin kung saan nagmula
ang mga paghihirap na kanilang dinaranas
(sa KOLONYALISMO/Pananakop at
pangingibabaw ng mga dayuhan)
• Emilio Jacinto – Utak ng Katipunan
• Andres Bonifacio – Ama ng Katipunan
 Mga Sanaysay
• El Verdadero Decalogo (Ang Tunay na
Sampung Utos) ni Apolinario Mabini –
sampung utos na kahawig ng 10 Utos sa
Bibliya; nagbibigay-diin sa pag-ibig sa
bayan at kapwa
• Kartilya ng Katipunan ni Emilio Jacinto –
naglalaman ng mga tuntuning dapat
sundin ng mga Katipunero
 Mga Sanaysay
• Ordenanzas dela Revolucion at
Programa Constitucional dela
Republica Filipina ni Apolinario Mabini –
dokumentong nagpapahayag ng mga
patakaran ng gobyernong rebolusyunaryo
ng mga Pilipino (na malao’y magiging
republikano); binanggit sa Ordenanzas…
ang reporma sa lupa
Ilang bahagi ng “Ang Dapat Mabatid
ng Mga Tagalog”
Itong Katagalugan (Pilipinas) na
pinamahalaan ng unang panahon ng ating
tunay na mga kababayan niyaong hindi pa
tumutungtong sa mga lupaing ito ang mga
Kastila ay nabubuhay sa lubos na
kasaganaan at kaginhawahan….bata’t
matanda at sampung (pati) mga babae ay
marunong bumasa at sumulat ng talagang
pagsulat nating mga Tagalog (ang alibata)
…
Ilang bahagi ng “Ang Dapat Mabatid
ng Mga Tagalog”
Itinuturo ng katwiran na huwag sayangin
ang panahon sa pag-asa sa ipinangakong
kaginhawahan na hindi darating at
mangyayari. Itinuturo ng katwiran ang
tayo’y umasa sa ating sarili at huwag
antayin sa iba ang ating kabuhayan…
 Mga Pahayagan
• Kalayaan – opisyal na pahayagan ng
Katipunan
• Heraldo dela Revolucion [Tagapagbalita
ng Himagsikan] – opisyal na pahayagan
ng Republikang Pilipino
• La Independencia [Ang Kalayaan] –
pahayagang pinamatnugutan ni Heneral
Antonio Luna
Panahon ng Kolonyalismong
Amerikano
(1900s-1942)
 Panahon ng Kolonyalismong
Amerikano
Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…
• Nagpapakita ng dalawang pwersang
nagtutunggalian
• Nakasulat sa wikang Katutubo, Kastila at Ingles
• Tumatalakay sa pagkamakabayan o kaya’y mga
paksang romantisista
• Nananawagan ng pagpapatuloy ng rebolusyon o
pagpapailalim sa mga Amerikano
• Nagsisikhay na mapanatili ang sariling identidad
o nangongopya ng mga estilong Kanluranin
 Bakit sa Espanyol pa rin
nagsulat ang iba?
• Protesta sa pananakop ng mga Amerikano
na nagsasalita ng Ingles
• Mas matulain at mas akma sa panitikan
ang Kastila kaysa Ingles, ayon sa kanila
• Bibihira pa ang sanay mag-Ingles sa mga
unang taon ng pananakop ng Amerikano
• Espanyol pa rin ang wika ng mga
intelektwal noon
 Mga Manunulat sa Kastila
• Cecilio Apostol – sumulat ng mga tulang handog
sa mga bayani at tumutuligsa sa mga Amerikano
• Fernando Ma. Guerrero – naglabas ng
antolohiya/koleksyon ng mga tula na
pinamagatang Crisalidas (“Mga Higad”)
• Jesus Balmori – may sagisag na Batikuling
(isang uri ng puno); “poeta laureado” (poet
laureate)
• Manuel Bernabe – makatang liriko
• Claro M. Recto – naglabas ng
antolohiyang Bajo Los Cocoteros
(“Sa Lilim/Shade ng Niyugan”)
• Apolinario Mabini – “utak ng
Himagsikan”; ipinatapon ng mga
Amerikano sa Guam dahil popular sa
taumbayan ang kanyang mga
sinusulat
 Mga Nagsulat sa Tagalog
• Julian Cruz Balmaceda – sumulat ng
“Bunganga ng Pating”
• Lope K. Santos – nobelista at
mambabalarila (grammarian); Ama ng
Balarilang Tagalog
(obra maestra – Banaag at Sikay)
• Jose Corazon de Jesus – “Huseng
Batute”; “Makata ng Puso/Pag-ibig”
(obra maestra – Isang Punongkahoy)

• Pascual Poblete – sumulat ng pasyon na

anti-prayle
 Mga Nagsulat sa Tagalog
• Florentino Collantes – batikang duplero;
“Kuntil-Butil”
• (obra maestra – Lumang Simbahan)
• Amado V. Hernandez – “Makata ng mga
Manggagawa”
(obra maestra – Ibong Mandaragit, Isang
Dipang Langit)
• Valeriano Hernandez-Peña – “Tandang
Anong – tawag ng mga kakilala at
kaibigan”; nobelista
(obra maestra – Nene at Neneng)
• Iñigo Ed Regalado – “Odalager”;
kwentista, nobelista at peryodista
 Mga Nagsulat sa Tagalog at Iba Pang
Wikang Katutubo
• Severino Reyes – “Ama ng Dulang
Tagalog”
Kilala bilang Lola Basiang
(obra maestra - Walang Sugat)
• Aurelio Tolentino – “Ama ng Dulang
Kapampangan”
(obra maestra – Kahapon, Ngayon at Bukas
(1903))
• Juan Crisostomo Sotto – “Ama ng
Panitikang Kapampangan”
“Binibining Phathupats”
• Hermogenes Ilagan – mandudula
(playwright)
• Patricio Mariano – kwentista
(obra maestra – Anak ng Dagat)
 Mga Nagsulat sa Ingles
• Jose Garcia Villa – makatang Pormalista
(art for art’s sake); “Doveglion” pen name

• Zoilo Galang – nagsulat ng unang nobela

sa Ingles
A Child Sorrow
• Zulueta de Costa – makata
“Like the Molave”
• N.V.M. (Nestor Vicente Madali) Gonzales
– kwentista
“My Island at Children of the Ash Covered
Loom”
• Paz Marquez Benitez – kwentista
• Estrella Alfon – pangunahing manunulat
na babae sa Ingles Bago magkadigma
• Maximo Kalaw – nobelista
• Juan Laya – nobelista
• Leon Arguilla – kwentista
• Nick Joaquin – kwentista
 Mga Sanaysay
• El Desarrollo Caida Dela Republica Filipina
(Ang Pagbagsak ng Republikang Pilipino) ni
Apolinario Mabini – tumatalakay sa pagtataksil
ng mga Pilipinong ilustrado sa Unang Republika
ng Pilipinas
• Aves de Rapiña (Mga Ibong Mandaragit-
EDITORYAL; iba pa sa nobela ni AVH) –
tumutuligsa sa Amerikanong ganid at tiwali;
nilathala sa pahayagang “El Renacimiento”;
ipinasara ang pahayagan at ipinakulong ang
mga editor at ibinenta/isinubasta ang lahat ng
ari-arian ng dyaryo
 Isinaling sipi ng Aves…

Sa daigdig, ang ilang tao ay ipinanganak

upang kumain o manila (to prey upon), at
ang iba nama’y para kainin o silain (to
become prey).
Inuutos niya sa pamamagitan ng mga
lihim na ahente at m
 Mga Tula
• Al Yanqui ni Apostol – tumutuligsa sa
pananakop ng mga Amerikano
• Maria Clara ni Guerrero – nagpapahayag
ng pagluluksa dahil sa inagaw na
kalayaan
• Pasyong Poblete – tumuligsa sa mga
prayle sa pamamagitan ng tulang estilong
pasyon
 Mga Tula
• Kahapon, Ngayon at Bukas (IBA PA SA DULA)
ni Aurelio Tolentino – alegorikal at sarkastikong
batikos sa huwad na kabaitan ng Estados
Unidos
• Sa Dakong Silangan (“modernong awit”) ni
Jose Corazon de Jesus – alegorikal na
pagtalakay sa kasaysayan ng Pilipinas mula
pagdating ng mga Kastila hanggang sa
pagdating ng mga bagong mananakop
(Amerikano)
 Mga Tula
• Bayan Ko ni Jose Corazon de Jesus –
tumutuligsa sa pananakop ng dayuhan at
nagbibigay-pag-asa na balang araw,
lalaya rin ang bayan (nilapatan ng musika
ni Prop. Constancio de Guzman kaya
naging awit)
• Mahalin Ang Sariling Wika ni Joaquin
Mañibo
 Mga Tula
• Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking
Bayan ni Amado V. Hernandez
• Ang Lumang Simbahan ni Florentino
Collantes
 Sipi mula sa “Kung Tuyo na ang
Luha Mo, Aking Bayan”
Lumuha ka, aking bayan, buong lungkot mong iluha
ang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa:
ang bandilang sagisag mo’y lukob ng dayong bandila,
pati wikang minana mo’y busabos ng ibang wika…

(Weep, my country, with all sadness weep for

the miserable plight of your poor land:
the flag that symbolizes you is eclipsed by a foreign banner,
even your language of heritage is enslaved by another.)
 Sipi mula sa “Kung Tuyo na ang
Luha Mo, Aking Bayan”
Iluha mo ang sambuntong kasawiang nagtalakop
na sa iyo’y pampahirap, sa banyaga’y pampalusog:
ang lahat mong kayamana’y kamal-kamal na naubos,
ang lahat mong kalayaa’y sabay-sabay na natapos…

[Weep over a thousand and one tragedies that conspired

to heap burdens upon you, tonic for the foreigners:
all of your treasure chests have been totally emptied,
all of your liberties were simultaneously murdered.
 Sipi sa tulang
“Al yanqui”(Sa mga Yankee)
ni Apostol
¡Yankee!
Si mis estrofas logra sobrevivirme,
sus palabras vibraran
en los siglos venideros el odio eterno
del eterno paria.
(Yankee!
Should my lines outlive me,
their words will make known
to future ages the eternal outcast’s
eternal hatred.)
 Sipi sa tulang
“Maria Clara” ni Guerrero
ni Apostol
Lore sobre nosotros,
alma hermana,
Sobre esta tierra que te
quiere y te nombra…
¡Todavia no surge la mañana!
¡Todavia lloramos en la sombra!

{Weep over us, sister spirit

Weep for this land which
loves you and calls on you…
Morning still has not come!
We are still weeping in the shadows!}
Sipi sa tulang “Kahapon, Ngayon at
Bukas” (iba pa sa dula)
(Nagsasalita ang Estados Unidos
At sasagot ang Pilipinas:)
Ang tunay kong nais kayo ay turuan
ng pamamahala nitong inyong bayan
saka pagkatapos sa inyo’y ibigay
ang pagsasarili ng malayang buhay.

Ani Kalayaan: Aking hinihiling

Itong aking baya’y iyong palayain
Pabayaan akong gumawa ng aming
Mga kautusang sukat kailanganin.
Sipi sa tulang “Kahapon, Ngayon at
Bukas” (iba pa sa dula)
(patama sa Estados Unidos:)
Siya palibhasa ay MALAKING hari
Sa ibayong dagat MALAKI ang lahi
kaya MALALAKI lahat niyang gawi
at lalong MALAKI gugol na salapi.

Pawang MALALAKI ang ginawang bahay

at MALALAKI rin ang tulay at lansangan
at lalo pang MALALAKI naman
ang lahat ng buwis na pataw sa bayan
Sipi mula “Sa Dakong Silangan”
(Patama sa katangahan ng ilang Pilipinong maka-
Amerikano)
Sa gayo’y pamuling lumamlam ang araw
nitong sawing lahi sa dakong silangan;
Mayroon bayan palang kahit sinasakal,
ay di mo makita ang bakas ng kamay.

(Patama sa edukasyong Kanluranin/Kano:)

At ang kabataang tila nabubulag
kay dami ng aklat ngunit walang aklat
libo-libong aral, laksa-laksang pilak
paglabas sa templo’y dayuhan ang utak.
Sipi mula “Sa Dakong Silangan”
(Tagubilin sa kabataan:)
Kayong kabataang pag-asa ng bukas
huwag mangawili sa masayang palad
habang ang bayan mo’y may kadena’t hirap
paglaya’y hanapin sa aklat o tabak.

{Oh young men and women, tomorrow’s hope,

do not be intoxicated with the good life
while your country’s enslaved and oppressed
seek out liberty in books or through force.}
 Sipi mula “Mahalin
Ang Sariling Wika”
Ang wikang sarili’y arteng mahiwaga
landasin ng bayan sa pagkatimawa
ngunit kapag ito’y hindi nakalaya
malulugami na sa pagdaralita

{A nation’s language is a mysterious art

the path of a country towards freedom
but if it fails to be liberated
the nation will miserably stay in poverty.}
 Bayan Ko
Ang bayan kong Pilipinas,
Lupain ng ginto’t bulaklak
Pag-ibig ang sa kanyang palad
Nag-alay ng ganda’t dilag

At sa kanyang yumi at ganda

Dayuhan ay nahalina
Bayan ko, binihag ka
Nasadlak sa dusa.
 Bayan Ko
Ibong mang may layang lumipad
Kulungin mo at umiiyak
Bayan pa kayang sakdal-dilag
ang di magnasang makaalpas

Pilipinas kong minumutya

Pugad ng luha ko’t dalita
Aking adhika
Makita kang sakdal-laya.
 Mga Dula
• Walang Sugat (sarswela) ni Severino Reyes –
ukol sa pag-iibigan ng isang babae at ng
Katipunero
• Napun, Ngeni at Bukas [Kahapon, Ngayon at
Bukas] sarswela ni Aurelio Tolentino – tuligsa sa
pananakop ng mga Amerikano; ipinaaresto si
Tolentino at ang mga artistang gumanap; ni-raid
ang mga pagpapalabas
• Anac Ning Katipunan [Anak ng Katipunan]
sarswela ni Juan Crisostomo Sotto
• Tanikalang Ginto ni Juan Abad – dulang pag-ibig
ang paimbabaw (superficial) na tema ngunit
pagtuligsa sa imperyalismong Amerikano ang
tunay na mensahe
 Mga Dula
• Pobres y Ricos [Mga Mahirap at Mga
Mayaman] sarswela ni Isabelo delos
Reyes – tumatalakay sa kaawa-awang
kalagayan ng mga manggagawa sa
Pilipinas
• Bagong Cristo ni Aurelio Tolentino –
tumatalakay sa minimithing pagkakaisa ng
mga manggagawa upang makamit nila
ang kanilang hinahangad na uri ng lipunan
 Mga Nobela
• Banaag at Sikat [Glimmer and Sunshine] ni
Lope K. Santos – kauna-unahang nobelang
tumalakay sa sosyalismo
• Nena at Neneng ni Valeriano Hernandez Peña
• Madaling Araw [Dawn] ni Iñigo Ed Regalado
• Pinaglahuan ni Faustino Aguilar – nobelang
nananawagan ng rebolusyon ng mga
manggagawa
• Mga Anak-Dalita ni Patricio Mariano
• Mga Anak-Bukid ni Rosauro Almario
 Mga Nobela
• Bulalakaw ng Pag-asa ni Ismael A.
Amado – tampok ang karakter na mala-
Simoun
• Pusong Walang Pag-ibig ni Roman
Reyes
 Sipi sa “Banaag at Sikat”
…Sa Estado Sosyalista, ang lahat ay mag-aaral,
gagawa ng bagay-bagay ayon sa kanyang hilig
at sa pangangailangan ng sambayanan. Wala
nang matututong magnakaw, sapagkat wala
namang pag-aari ng ibang nanakawin: ang lahat
ay sa lahat na.
{…In the socialist state, everyone will study, will
do things in accordance to what he wants and
what the people needs. There would no longer
be thieves, because private property that can be
stolen no longer exists: everything belongs to
everyone.}
 Sipi sa “Pinaglahuan”
Sa ikapagtatagumpay ng alinmang layon, sa
ikabibihis ng katauhang dinudusta, at sa
ipagwawagi ng Katwiran laban sa Lakas ay
kailangan ang luha’t ang apoy na panunog.
Maggiba muna saka magbuo pagkatapos.
{To successfully attain any objective, to redeem
the oppressed people, and for Right to
overcome Might, tears and fire that burns are
needed. Destroy first so as to create
afterwards.}
 Sipi mula sa
“Bulalakaw ng Pag-asa”
(Pag-aalay ng may-akda sa “Bayan Ko”)
…Upang matubos nang ganap sa kuko ng mga kaaway
mong lihim ay kinakailangang matanim sa puso at
mabatid ng bawat Pilipino, na ang una at huling tungkulin
niya sa iyo ay ang matutong gumiba, gumutay, tumupok,
nang walang kapangi-pangimi, sa dapat igiba, gutayin at
tupukin.
{…So as to totally redeem you from your disguised
enemies, it should be inculcated in the hearts of and be
known to every Filipino, that his first and last duty is to
learn how to demolish, destroy and burn, without any
restraint, things that should be demolished, destroyed
and burned.}
 Ang Balagtasan
• Nagsimula noong unang bahagi ng 1900s
• Pagtatangka ng mga makabayang makata na ikiling (to
tilt) ang paksa ng mga patulang pagtatalo gaya ng sa
duplo sa mga paksang pampulitika at panlipunan
• Ang mga unang balagtasan ay tumalakay sa mga
paksang gaya ng: wikang sarili, wikang Ingles o Kastila?;
obrero o eskirol; kagyat (immediate) na kalayaan o
awtonomiya?
• Ipinangalan kay Francisco Balagtas; nagkaroon ng
bersyon sa ibang wika gaya ng sa Kapampangan
(Crisottan: parangal kay Juan Crisostomo Sotto) at sa
Ilokano (Bukanegan: parangal kay Pedro Bukaneg)
 Mga Pahayagan
• El Nuevo Dia [Ang Bagong Araw]
• El Grito del Pueblo [Ang Sigaw ng
Bayan]
• El Renacimiento [Ang Muling Pagsilang]
 Mga Nobelang Ingles
• A Child of Sorrow ni Zoilo Galang
• The Filipino Rebel ni Maximo Kalaw
• His Native Soil ni Juan Laya
• His Dishonor the Mayor ni Leon Ma.
Guerrero
 Panahon ng Pananakop ng
Hapon/Gintong Panahon ng Panitikang
Tagalog
(1942-1944)
 Panahon ng Pananakop ng Hapon
Ang panitikan sa panahong ito ay
karaniwang…
• Nakasulat sa wikang katutubo gaya ng
Tagalog
• May “katutubong kulay”
• Tumatalakay sa buhay sa
lalawigan/kanayunan (countryside),
paghahangad ng kalayaan at
pagkamakabayan
 Mga Tula
• Haiku (5-7-5)
Hila mo’y tabak…
Ang bulaklak: nanginig!
Sa paglapit mo.
• Tanaga (7-7-7-7)
Palay siyang matino
Nang humangi’y yumuko
Ngunit muling tumayo
Nagkabunga ng ginto
 Maikling Kwento
• Suyuan sa Tubigan ni Macario Pineda
• Lupang Tinubuan ni Narciso Reyes
• Uhaw ang Tigang na Lupa ni Liwayway
Arceo
• Lunsod, Nayon at Dagat-Dagatan ni
NVM Gonzales
 Dula
• Sa Pula, Sa Puti ni Francisco “Soc”
Rodrigo
 Natatanging Kontribusyon ng mga
Hapon sa Panitikan ng Pilipinas
• Ipinagbawal ang paggamit ng Ingles (taktika
upang maakit ang mga Pilipino sa republikang
papet ng mga Hapon)
• Hinikayat ang mga manunulat na magsulat sa
Tagalog at iba pang wikang katutubo
• Pinayagan ang pag-iral (existence/operation) ng
mga magasin na gaya ng Liwayway (1922) na
nagpalaganap sa sariling panitikan ng Pilipinas
(bagamat nakapailalim ito sa sensura o
censorship)
Panahon ng “Isinauling Kalayaan”/
“Malayang Republika”
(1946-1960)
 Panahon ng “Isinauling Kalayaan”/
“Malayang Republika”
• Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…
• Tumatalakay sa masasamang karanasan ng
mga Pilipino sa ilalim ng mga Hapon
• Isinasali/inilalahok sa mga patimpalak gaya ng
Carlos Palanca Memorial Awards for Literature
(ang pinakapopular na timpalak sa pagsulat sa
Pilipinas)
• Sosyal-realista (social realist: sumasalamin sa
lipunan)
 Mga Antolohiya/Koleksyon
• Ako’y Isang Tinig – mga tula at sanaysay
ni Genoveva Edroza-Matute
• Parnasong Tagalog – mga piling tulang
Tagalog
 Mga Unang Nagwagi sa
Timpalak Palanca
Maikling Kuwento
• Unang Gantimpala – “Kuwento ni Mabuti”
ni Genoveva Edroza-Matute
• Ikalawang Gantimpala – “Mabangis na
Kamay…Maamong Kamay” ni Pedro S.
Dandan
• Ikatlong Gantimpala – “Planeta, Buwan at
Mga Bituin”
 Mga Unang Nagwagi sa
Timpalak Palanca
• “Hulyo 4, 1954 A.D.” ni Dionisio Salazar
 Mga Nobela
• Maganda Pa Ang Daigdig ni Lazaro
Francisco
• Pagkamulat ni Magdalena nina Elpidio
Kapulong at Alejandro G. Abadilla
• Mga Ibong Mandaragit ni Amado V.
Hernandez
• Tundo Man Ay May Langit Din ni Andres
Cristobal-Cruz
 Mga Tula
• Ako Ang Daigdig ni Alejandro G. Abadilla
(AGA) – unang tumalikod sa paggamit ng
tulang tradisyunal
Panahon ng Aktibismo
(1960s-1970s)
 Panahon ng Aktibismo
• Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…
• Aktibista
• Sosyal-realista (social realist: sumasalamin sa
lipunan)
• Tumatalakay sa mga suliraning panlipunan
(kawalan ng lupa ng mga magsasaka,
mababang sahod ng mga manggagawa,
rebelyon sa kanayunan, katiwalian sa
pamahalaan atbp.)
• Mapanghimagsik
 Mga Tula
• Mga Duguang Plakard [mahabang tulang
alay sa mga demonstrador na pinatay sa
Mendiola] ni Rogelio Mangahas
• Ang Burgis sa Kanyang Almusal
[pagtuligsa sa
kawalang-pakialam/insensitivity ng mga
middle class sa karukhaan ng taumbayan]
ni Rolando S. Tinio
 Mga Tula
• Tata Selo [iba pa sa maikling kwento] ni
Romulo Sandoval
• Ang Mga Kagila-gilalas na
Pakikipagsapalaran ni Juan de la Cruz
ni Jose “Pete” Lacaba
• May Bango Ang Awit ng Rebolusyon ni
P.T. Martin
• Elehiya sa Isang Rebelde ni Virgilio
Almario
 Sipi sa “Kagila-gilalas…”
Nang wala nang malunok
si Juan de la Cruz
dala-dala’y gulok
gula-gulanit na ang damit
wala pa ring laman ang bulsa
umakyat
sa Arayat
ang namayat
na si Juan de la Cruz
 Sipi mula sa “May Bango…”
Ang awit ng rebolusyon The song of
revolution
ay awit ng isang baliw is the song of a lunatic
sa lipunang in a society where
kabaliwa’y kalayaan lunacy is freedom
para lumaya to be free
sa kabaliwan from the lunacy
ng pagiging alipin. of slavery.
 Sipi mula sa “May Bango …”
Aling awit pa kaya What other song
ang magpapaligaya can give happiness
sa pusong inulila to a heart forsaken
ng pag-ibig at hustisya by love and justice
kundi awit ng rebolusyon. except the song of the revolution.
O kaysarap How sweet it is
masamyo,madama to savor, to feel
ang lagitik, ang sonata the creak, the sonata
ng bala’t pulbura of bullet and gunpowder
sa bayang pinuputa. in a prostituted country.
 Sipi mula sa “Elehiya…”
Ngayon lalong luksa ang kalang malamig
Maging ang ulilang araro sa linang
Daga’y magpiging man sa banga’t kamalig
Wala nang sisinop sa ipang iiwan.

(Now the cold stove is more mournful

so is the plow forsaken in the field
Though the rats feast on pots and in the barn
no one will throw the hulls that are left.)
 Sipi mula sa “Elehiya…”
Sapagkat nang ikaw’y bistayin ng punglo
Habang nagpupunla ng bagong pag-asa
Sa nayo’t bukirin, ang tumapong dugo’y
may katas at samyong sa lupa’y pamana.

(Because when you were smothered by bullets)

while you were sowing renewed hope
in the fields and the countryside, the blood spilled
had flavor and fragrance that is your legacy to the land
 Mga Nobela
• Daluyong ni Lazaro Francisco
• Luha ng Buwaya ni Amado V. Hernandez
• Dugo sa Bukang-Liwayway ni Rogelio
Sicat
• Sa Mga Kuko ng Liwanag ni Edgardo
Reyes
 Mga Maikling Kuwento
• Banyaga ni Liwayway Arceo
• Impeng Negro ni Rogelio Sicat
• Tata Selo ni Rogelio Sicat
• Ang Kamatayan ni Tiyo Samuel ni Efren
Abueg
• Servando Magdamag ni Ricky Lee
• Isang Araw sa Buhay ni Lazaro ni Jose
Rey Munsayac
 Panahon ng Batas Militar/
“Bagong Lipunan”/
Diktadurang Marcos
Ang panitikan sa panahong ito ay
karaniwang…
• Tumatalakay pa rin sa mga suliraning
panlipunan
• Matimpi (subdued) at pailalim/indirekta
(subtle) ang pagbatikos sa kawalan ng
kalayaan
 Mga Tula
• Kung Ang Tula Ay Isa Lamang ni Jesus
Manuel Santiago