‫مکانیک خاک – روابط وزنی و حجمی‬

‫مقدمه‬
‫یک حجم مشخص از خاک از شامل ذرات جامد و فضای خالی بین آن ها می باشد‪ .‬فضای خالی ممکن است‬
‫توسط آب یا هوا پر شود‪ ،‬بنابراین خاک یک سیستم سه فازی است‪ .‬اگر تمام فضای خالی توسط آب پر شود‪،‬‬
‫خاک اشباع و اگر بخشی از آن با آب پرشود‪ ،‬مرطوب نامیده می شود‪ .‬از این رو شناخت روابط جرمی و‬
‫حجمی خاک در کارهای ژئوتکنیکی اهمیت ویژه ای دارد‪.‬‬

‫روابط وزنی و حجمی‬

‫مطابق شکل یک توده طبیعی خاک به‬
‫حجم ‪ V‬و وزن ‪ W‬از سه فاز جامد‪،‬‬
‫مایع و گاز تشکیل شده که با‬
‫جداسازی آن ها داریم‪:‬‬
‫در این رابطه ‪ V‬حجم کل‪ Vs ،‬حجم ذرات جامد‪ Vv ،‬حجم فضای خالی که برابر است با ‪ Vs‬حجم ذرات آب و‬
‫‪ Va‬حجم هوا‪.‬‬
‫با فرض ناچیز بودن وزن هوا‬

‫که ‪ W‬وزن کل‪ Ws ،‬وزن ذرات جامد و ‪ Ww‬وزن آب است (‪.)Wa=0‬‬

‫روابط حجمی در یک توده خاک عبارتند از‪ :‬نسبت تخلخل (‪ ،)e‬تخلخل (‪ )n‬و درجه اشباع (‪.)s‬‬

‫‪ -‬نسبت تخلخل (‪ :)e‬عبارت است از نسبت حجم فضای خالی به حجم ذرات جامد‬

‫‪ -‬تخلخل (‪ :)n‬نسبت حجم فضای خالی به حجم کل‬

 ‫درجه اشباع (‪ :)s‬نسبت حجم آب به حجم فضای خالی‬ ‫‪-‬‬

‫روابط وزنی یک توده خاک عبارتند از‪ :‬گنجایش رطوبتی (‪ )w‬یا رطوبت وزنی‪ ،‬وزن مخصوص‬
‫(‪)ɣ‬‬

‫گنجایش رطوبتی‪ :‬نسبت وزن آب به وزن ذرات جامد است‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫وزن مخصوص‪ :‬نسبت وزن توده مرطوب خاک به حجم کل است‪.‬‬ ‫‪-‬‬
 ‫وزن مخصوص خشک (‪ :)ɣd‬نسبت وزن ذرات جامد به حجم کل خاک است‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫با استفاده از روابط وزن مخصوص می توان به رابطه زیر رسید‪.‬‬

‫در سیستم ‪ SI‬واحد رابطه وزن مخصوص ‪ KN/m3‬است‪ .‬مشابه فوق برای جرم مخصوص (چگالی) نیز می‬
‫توان روابط زیر را نوشت‪:‬‬

‫در این روابط ‪ M‬جرم کل خاک‪ Ms ،‬جرم ذرات جامد‪ V ،‬حجم کل‪ ρ ،‬چگالی کل توده خاک و ‪ ρd‬چگالی خاک‬
‫خشک است‪.‬‬

‫است وزنمخصوصآب(‪ 9.81KN/m3 ،)ɣw‬ی ا ‪1000Kgf/m3‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪ g‬ش تابث قلک ه مقدار آن‪9.81m/s2‬‬
‫است‪.‬‬
‫روابط بین وزن مخصوص‪ ،‬نسبت تخلخل‪ ،‬گنجایش رطوبتی (رطوبت جرمی یا وزنی) و چگالی ویژه‬

‫برای به دست آوردن رابطه بین وزن مخصوص (چگالی)‪،‬‬

‫نسبت تخلخل‪ ،‬گنجایش رطوبتی و چگالی ویژه‪ ،‬توده ی‬
‫خاکی را درنظر بگیرید که حجم ذرات جامد آن برابر واحد‬
‫(یک) است‪.‬‬

‫‪Vs=1‬‬

‫‪e=Vv‬‬

‫در چنین شرایطی حجم فضای خالی برابر با نسبت تخلخل (‪ )e‬خواهد بود‪ .‬همچنین خواهیم داشت‪:‬‬

‫در این روابط ‪ Gs‬چگالی ویژه ذرات جامد‪ w ،‬گنجایش رطوبتی و ‪ ɣw‬وزن مخصوص آب است‪.‬‬
 ‫چگالی ویژه (‪ :)Gs‬نسبت وزن ذرات جامد به وزن آب هم حجم با آن است‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫با توجه به مطالب فوق برای وزن مخصوص مرطوب‪ ،‬خشک‪ ،‬نسبت تخلخل و درجه اشباع خواهیم داشت‪:‬‬

‫در شرایطی که خاک اشباع باشد‪ ،‬وزن مخصوص اشباع خاک و نسبت تخلخل به صورت زیر خواهد بود‪:‬‬
‫مشابه روابط وزن مخصوص برای جرم مخصوص‪ ،‬جرم مخصوص خشک و جرم مخصوص اشباع نیز به‬
‫دست می آوریم‪:‬‬

‫چگالی آب (‪ )ρw‬در سیستم ‪ SI‬برابر ‪1000kg/m3‬است‪.‬‬

‫با توجه به تعریف گنجایش رطوبتی براساس جرم (رطوبت جرمی) و ‪ Ms=Gs.ρw‬جرم آب را می توان به‬
‫صورت زیر تعیین کرد‪:‬‬
‫ و‬18.55KN/m3 ‫ وزن مخص وص اشباع و گنجایش رطوبت ی خاک مزرع ه ای ب ه ترتیب‬:‫مثال‬
 sat  18.55KN.‫خاک‬
/ m3 ‫ مطلوبست تعیین چگالی ویژه ذرات جامد و نسبت تخلخل‬.‫ است‬33%
W  33%  0.33
(G  Sr.e) (G  e) G e
 sat  s  w Sr
1
  sat  s w  s  0.53
1 e 1 e 1 e
W
W  w  Ww  0.33 *Ws
Ws
Ww
w   Ww   w .Vw
Vw
Soil is Saturated  Vw  Vv
Vv
e  Vv  e.Vs  Vw  e.Vs
Vs
Ww   w .e.Vs
Ws
Gs 
Vs . w
0.33 *Ws   w .e.Vs   e  0.33 * Gs
Gs  e 1.33Gs
 0.53 e
 0.33Gs
  0.53  Gs  2.667
1 e 1  0.33Gs
e  0.88
 ‫مثال‪ :‬یک خاک مرطوب در حالت طبیعی دارای حجم ‪³m³¯10*9.34‬و جرم ‪³KN¯10*177.66‬‬
‫است‪ .‬پس از قرار دادن در اون‪ ،‬وزن خشک خاک ‪ ³KN¯10*153.6‬به دست آمد‪ .‬گنجایش‬
‫رطوبتی‪ ،‬وزن مخصوص مرطوب‪ ،‬وزن مخصوص خشک‪ ،‬نسبت تخلخل‪ ،‬تخلخل و درجه‬
‫اشباع را محاسبه کنید‪.‬‬