OSCILOSKOPI

I ?
P Osciloskop je,uz univerzalni
KO
S
instrument za mjerenje

I LO napona, struje i
otpornosti,najviše korišten
S C mjerni instrument u
O Osciloskop je instrument
SU
elektronici.
namijenjen za posmatranje
T A vremenske promjene električnih
Š signala. Prikaz je
dvodimenzionalan s tim da je na
osi x vrijeme,a na osi y iznos
Osnovna namjena mu je prikazivanjem vremenskih
signala.
oblika periodičnih naponskih signala,ali se može
koristiti i za prikazivanje međusobne zavisnosti dva
naponska signala, kao i prikazivanje aperiodičnih
signala.
Osciloskop nesumnjivo predstavlja najznačajniji indikatorski i mjerni instrument
svake laboratorije za elektroniku. Mnoštvo mogućnosti koje osciloskop pruža,
izvanredna mogućnost vizuelizacije i široka oblast primjene, uslovljavaju poznavanje
rukovanja osciloskopom preduslovom za bilo kakav eksperimentalni rad u elektronici.
Uz primjenu odgovarajućih strujnih sondi koje konvertuju strujne signale u
naponske, moguće je prikazivanje vremenskih oblika strujnih signala.
Također, uz primjenu odgovarajućih senzora koji konvertuju neelektrične fizičke
veličine u električni napon, moguće je vršiti posmatranja i mjerenja na neelektričnim
signalima.
Osciloskop je instrument sa velikim mogućnostima, a ujedno i osnovni
instrument u elektronici. Uspjeh u primjeni osciloskopa mnogo više nego kod drugih
instrumenata zavisi od kvalifikovanosti operatera za njegovu svestranu i uspješnu
primjenu.
 PA
Imamo više vrsta osciloskopa, među

K O njima:

OS
I L 1. CRT osciloskop (katodna cijev)
SC
O 2. Analogni osciloskop
LA
J E 3. Digitalni osciloskop
D
PO 4. Računarski osciloskop
 CRT OSCILOSKOP (KATODNA CIJEV)

Katodnu cijev ili CRT izumio je Karl Ferdinand Braun. Katodna cijev je
uređaj za prikaz i koristi se na većini računalnih monitora, televizora,te
osciloskopa. Katodne cijevi koristile su se u svim vrstama uređaja do
kraja 20. stoljeća kada su ih počeli zamjenjivati plazma i LCD ekrani.
Najranije verzije katodnih cijevi za osciloskope bile su hladne
katodne diode, tj. modifikacija Crookes-ove cijevi sa ekranom
prekrivenim fosforom. Kao takve nazivane su i Braun cijevima. Prvu
cijev koja je koristila vruće katode izradili su J. B. Johnson i H. W.
Weinhart. Katodna cijev postala je komercijalni proizvod 1922.

Po definiciji, katodna cijev čine zrake viskobrzinskih elektrona

emitiranih iz zagrijane katode vakuumske cijevi. U katodnoj cijevi,
elektroni su pažljivo usmjereni u zraku i ta zraka je otklonjena od
strane magnetskog polja kako bi skenirala površinu na kraju
poglednog kraja - anodi. Anoda je poravnata sa fosfornim
materijalom. Kada elektroni udare taj materijal, emitira se svijetlo.
Prethodna slika prikazuje katodnu cijev osciloskopa i njene osnovne
dijelove: kontrolni graničnik, grijač, katodu, anode, pločicu za
fokusiranje, pločice za deflektiranje, flouroscentni ekran, te, naravno,
elektronsku zraku. Važno je napomenuti kako (analogni) osciloskopi
temeljeni na katodnim cijevima polako ulaze u povijest, a zamjenjuju ih
digitalni osciloskopi sa digitalnom memorijom i LDC ekranima. Bilo
kako bilo, analogni osciloskop osigurao je svoje mjesto kao standardna
oprema u tehničkim školama, te među entuzijastima.
 ANALOGNI OSCILOSKOP

Blok shema analognog osciloskopa

Kod analognih osciloskopa signali koji se mjere prikazuju se na zaslonu osciloskopa tj. na
KATODNOJ CIJEVI. Katodna cijev se sastoji od tri dijela: elektronski top,otklonski sustav i
katodne cijevi osciloskopi sadrže niz sklopova kao što su: sustav za vertikalni otklon, sustav za
horizontalni otklon te izvor napona za rad spomenutih sklopova. Suvremenim osciloskopima
najčešće se mogu pratiti istodobno dva signala,ali ima izvedbi i sa četiri signala.
 DIGITALNI OSCILOSKOP
U praksi je potrebno analizirati neku pojavu koja se ne ponavlja, tako je razvijen osciloskop sa
pamćenjem.Napretkom tehnike izrađeni su digitalni osciloskopi koji imaju memorije i mogu
pamtiti signale u memoriji odnosno snimiti na disketu ili hard disk i po potrebi naknadno
analizirati.

Pojednostavljena blok shema digitalnog osciloskopa

Ulazni sistem je isti kao i kod analognih osciloskopa. Digitalni osciloskopi sadrže A/D
konvertor koji pretvara analogni signal u digitalni i taj pretvoreni signal ide u memoriju pa na
obradu.
Posle ide na prikaz preko sistema za prikaz koji može biti D/A konvertor ako prikazuje sliku na
katodnoj cevi.
Kada na ulaz digitalnog osciloskopa dovedemo neki signal vertikalni sistem se automatski
prilagodi amplitudi tog signal.
Analogno digitalni konvertor je deo sistem za prikupljanje podataka koji uzorkuje signal.
Konvertor uzima tačke iz određenih vremenskih intervala i pretvara napon signala u tim
tačkama u određene digitalne signale.
 Digitalni osciloskopi se dijele na:
1. Digitalni osciloskopi za
skladištenje
2. Digitalni osciloskopi za
uzorkovanje
3. Digitalni fosfor
osciloskopi
4. Kombinovani
5. Prenosivi
6. Ručni
7. PC osciloskopi
Metode uzorkovanja
Metodi uzorkovanja govore osciloskopu kako da pri kupe podatke. Za sporo promenjive
signale je lako prikupiti podatke i napraviti preciznu sliku na ekranu. Međutim za brze
signale osciloskop ne može prikupiti dovljno tačaka. Osciloskop tada može uraditi dve
stvari:

*Prikupiti nekoliko tačaka signal u jednom prolazu

(U sempelovanju u realnom vremenu) i pribeći interpolijaciji. Interpolijacija je tehnika za
procenjivanje kako će talasni oblik izgledati na osnovu nekoliko tačaka.

*Može napraviti sliku talas preko vremena, sve dok se signal ponavlja (equivalent-time
mod uzorkovanja).

Tektronix DSA8200
Osciloskop za
uzorkovanje koji košta
oko 24,000 eura.
Analogni ili digitalni osciloskopi?
Današnji digitalni osciloskopi imaju komande veoma slične komandama
analognog osciloskopa, a pružaju i dodatne pogodnosti u oblasti lakog prijenosa
rezultata mjerenja na računar, njihove dalje digitalne obrade, kao i niza
automatizovanih mjerenja na posmatranom vremenskom dijagramu. Osim ovoga, noviji
digitalni osciloskopi napuštaju koncept katodne cijevi kao indikatorskog sistema i
prelaze na displej na bazi tečnog kristala,čime se bitno smanjuju dimenzije i težina
osciloskopa. Očigledno, i kod osciloskopa sve više prodire koncepcija računara kao
mjernog sistema, svodeći mjerenje na senzorski dio koji vrši konverziju posmatrane
fizičke veličine u električni napon ili struju, konverziju tog signala u digitalni oblik i
njegovu naknadnu digitalnu obradu.
Digitalni osciloskop Analogni osciloskop
Prednosti digitalnih nad analognim osciloskopima:
1. Prva uočljiva razlika je ta što kod digitalnih osciloskopa nemao CRT displej vec tanji,
jeftiniji LCD displej.

2. Digitalni osciloskopi sadrže dodatni sistem obrade podataka, sa tim sistemom digitalni
osciloskop prikuplja podatke o signalu pa ih obrađene prikazuje.

3. Digitalni osciloskopi imaju mogućnost čuvanja podataka na neku eksternu

memoriju(npr. SD karticu) što omogućava kasniju obradu na računaru, štampanje itd.

4. Digitalni osciloskopi ne radi direktno sa dovedenim signalima, kao analogni, vec

dovedeni signal uzorkuje i pretvara u digitalni kod,koristeci analogno-digitalni
konvertor (ADC).

5. Posle konverzije, digitalni osciloskop te kodove koristi da prikaze sliku na ekranu

6. Kada je potrebno da pratimo promenjiv signal, analogni osciloskop je bolji dok su

digitalni osciloskopi mogu da obrade događaj koji se dogodio samo jednom
 MJERENJA POMOĆU OSCILOSKOPA
Osciloskop je prvenstveno instrument za posmatranje
signala i ne spada u najpreciznije mjerne instrumente.
Greška mjerenja vremenskih intervala i napona
primjenom analognog osciloskopa je tipično reda 2% i
više. I pored toga, osciloskop se veoma često koristi za
niz mjerenja. Popularnost osciloskopa kao mjernog
instrumenta leži u nizu veoma raznovrsnih mjerenja
koja se njime mogu vršiti, kao i u izuzetnoj vizuelizaciji
fizičkog procesa koju osciloskop omogućava.
GRADUACIJA EKRANA
Tipičan ekran osciloskopa, diskutovan u poglavlju koje je
obrađivalo katodnu cijev i prikazan na slici 1 je izgraduisan
kako je prikazano na slici 2. Graduacija je ucrtana na ekran
osciloskopa sa unutrašnje strane kako bi se izbjegla greška
uslijed paralakse. Mjerenja pomoću osciloskopa se svode na
očitavanja rastojanja na slici formiranoj na ekranu
osciloskopa. Osnovna jedinica rastojanja na ekranu jeste
podeok( division, skraćeno div). Visina ekrana osciloskopa je
tipično 8 podeoka, a širina 10 podeoka. Dvije centralne linije
su dodatno izgraduisane na rastojanja od po 0.2
podeoka.Takođe, za mjerenje trajanja usponske i silazne
ivice digitalnih impulsa uvedene su dvije pomoćne tačkaste
linije, koje označavaju 0% i 100% nivoa posmatranog
signala. U tom slučaju horizontalna centralna linija je na
50% posmatranog signala, druga horizontalna linija ispod
centralne je na 10%, a druga horizontalna linija iznad
centralne linije je na 90% posmatranog signala.
GRADUACIJA EKRANA-EKRAN OSCILOSKOPA NA SLICI 1 JE
IZGRADUISAN KAKO JE PRIKAZANO NA SLICI 2.

Slika 1. Slika 2.
 MJERENJE NAPONA
Mjerenje naponskog nivoa se svodi na mjerenje rastojanja na ekranu
osciloskopa pogodnim korištenjem njegove graduacije. Da bi se odredili
naponski nivoi potrebno je znati gdje se nalazi linija nultog potencijala i
kolika je podjela naponske ose. Podjela naponske ose se može odrediti
ispravnim očitavanjem sa preklopnika za podjelu naponske ose
specificiranog kanala, dok se pozicija linije nultog potencijala može
odrediti prebacivanjem preklopnika za selekciju tipa prikazivanja signala
u položaj GND. Na ekranu će se pojaviti horizontalna linija koja označava
liniju nultog potencijala. Podešavanjem potenciometra POSITION
moguće je dovesti liniju nultog potencijala na pogodno mjesto radi lakšeg
očitavanja. Obično je to neka od linija graduacije ekrana. U slučaju da se
posmatraju samo pozitivni signali pogodno je koristiti krajnju donju
liniju, a za posmatranje stalno negativnih signala krajnju gornju.
Naponski nivo se dobija množenjem rastojanja od linije nultog potencijala
sa podjelom naponske ose. Na slici 3 je prikazan jedan vremenski oblik
napona. Ukoliko je podjela naponske ose 2 V/div i ako je linija nultog
potencijala na centralnoj horizontalnoj liniji graduacije ekrana, naponski
nivo A do koga od centralne linije ima 1.5 podeoka je 3V, dok je naponski
nivo B do koga od linije nultog napona ima 3 podeoka je -6V.
Slika 3.
 MJERENJE AMPLITUDE

Mjerenje amplitude je u osnovi mjerenje naponskog nivoa. Kako bi se precizno

izmjerila amplituda naizmjeničnog signala moguće je koristiti sljedeći postupak:

1. Vertikalnim pomjeranjem slike pozicionira se slika tako da minimalna vrijednost

signala leži na nekoj od horizontalnih linija, kako je prikazano na slici 4.
2. Horizontalnim pomjeranjem slike pozicionira se maksimalna vrijednost signala
na
centralnu vertikalnu liniju graduacije koja ima ucrtanu finu podjelu naponske ose.
3. Očita se rastojanje od minimuma do maksimuma signala, u slučaju sa slike 4 to
je 4.4 podeoka.
4. Izračuna se napon koji odgovara tom rastojanju, u slučaju da je podjela naponske
ose 5 V/div to je 22V.
5. Izračuna se amplituda kao polovina vrijednosti dobijene pod 4., u slučaju sa
slike 4 to je 11V.
Slika 4.
MJERENJE JEDNOSMJERNE KOMPONENTE
NAIZMJENIČNIH SIGNALA
Veoma često je potrebno izmjeriti jednosmjernu komponentu naizmjeničnih
signala, što predstavlja problem u slučaju da je naizmjenična komponenta
složenoperiodična. U takvom slučaju se može koristiti sljedeći postupak:
1. Posmatrani signal se dovede na oba kanala osciloskopa i posmatra se sa istom
podjelom naponske ose i istom linijom nultog potencijala.
2. Na kanalu 1 se prikaže trenutna vrijednost signala, preklopnik za način
prikazivanja signala u položaju DC.
3. Na kanalu 2 se prikaže naizmjenična komponenta signala, preklopnik za način
prikazivanja signala u položaju AC.
4. Pomjeranjem potenciometra za vertikalno pozicioniranje slike sa kanala 2 dovede
se do poklapanja obje slike.
5. Preklopnik za način prikazivanja signala kanala 2 se prebaci u položaj GND.
Rastojanje od nivoa nultog potencijala kanala 1 do linije koju pokazuje kanal 2 u
položaju GND odgovara jednosmjernoj komponenti posmatranog signala.
MJERENJE VREMENSKIH INTERVALA
Potpuno analogno mjerenju naponskih nivoa, osciloskopom je moguće vršiti mjerenja
vremenskih intervala. Ukoliko se mjere intervali vremena na jednom signalu,mjerenje
je potpuno analogno mjerenju naponskih nivoa, treba samo izmjeriti horizontalno
rastojanje između dvije tačke koje definišu mjereni vremenski interval i preračunati ga
u vrijeme u skladu sa podjelom vremenske ose. Pri tom treba provjeriti da li je
potenciometar za kontinualnu promjenu podjele vremenske ose u kalibrisanom
položaju i u kome je položaju preklopnik za povećavanje rezolucije vremenske ose.
U slučaju da se mjeri vremenski interval definisan karakterističnim tačkama na dva
nezavisna signala, treba biti izuzetno oprezan zbog različitih mogućnosti sinhronizacije
u tom slučaju.Na primjer, kod osciloskopa Tektronix 2215A ukoliko se posmatraju dva
signala i položaj preklopnika za izbor tipa prikazivanja (CHOP, ALT,ADD) je na ALT, i
ukoliko je tip sinhronizacije VERTICAL MODE, sinhronizacija se vrši tako što je za
prikazivanje vremenskog dijagrama svakog od posmatranih signala taj signal
sinhronizacioni. Na ovaj način se gubi informacija o međusobnom faznom stavu signala
i sigurno se pravi greška prilikom mjerenja vremenskih intervala. Stoga,u ovakvim
slučajevima treba uvijek imati jedinstven sinhronizacioni signal, bilo sa kanala 1 ili
kanala 2.
Procedura mjerenja vremenskih intervala definisanih na dva nezavisna signala se
stoga može formalizovati na sljedeći način:
1. Postaviti izvor sinhronizacionog signala na Ch 1, Ch 2, LINE ili EXTERNAL,
zavisno od potrebe, nikako ne koristiti VERTICAL MODE.
2. Koristiti isti način prikazivanja ulaznog signala na oba kanala (bilo AC ili DC).
Na ovaj način se eliminiše uticaj ulaznog filtra u položaju AC.
3. Kod mjerenja kratkih vremenskih intervala na oba kanala treba koristiti sonde sa
identičnim kašnjenjem, najbolje identične sonde.
4. Podesiti podjele naponske i vremenske ose tako da se precizno može izvršiti
očitavanje rastojanja.
5. Pogodnim horizontalnim i vertikalnim pozicioniranjem dovesti sliku u položaj
da se očitavanje može precizno izvršiti na centralnoj horizontalnoj liniji
graduacije.
6. Očitati rastojanje između tačaka koje definišu mjereni interval vremena i
preračunati ga u vrijeme u skladu sa podjelom vremenske ose.
Na slici 5 je dat primjer mjerenja vremenskog intervala definisanog uzlaznim
ivicama dva nezavisna signala. Vremenski dijagrami oba signala su ispravno
pozicionirani da se može izvršiti precizno očitavanje. Rastojanje između vremenskih
trenutaka označenih sa A i B je 4.6 podeoka. Ako je podjela vremenske ose bila na
50*s DIV, mjereni vremenski interval traje 230*s.
Slika 5.
MJERENJE PERIODE I FREKVENCIJE
Mjerenje periode se svodi na mjerenje vremenskog intervala na
dijagramu posmatranog signala.Na ekranu osciloskopa treba
obezbijediti prikazivanje jedne cijele periode signala. Treba
očitati rastojanje između početka i kraja posmatrane periode
(za ovu svrhu je pogodno koristiti presječne tačke sa
centralnom horizontalnom linijom graduacije ekrana) i
izmjereno rastojanje preračunati u vrijeme u skladu sa
podjelom vremenske ose.Na slici 6 je prikazan primjer mjerenja
periode. Označeno je rastojanje koje definiše periodu i ono
iznosi 8.3 podeoka. U slučaju da je podjela vremenske ose 2
ms/div, perioda signala traje 16.6 ms, što odgovara frekvenciji
od 60 Hz.
Slika 6.