ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΕΛΛΑΣ
Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ
 Η Πέλλα πρωτεύουσα των αρχαίων Μακεδόνων για
τρείς περίπου αιώνες, ένας από του
σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της
Ελλάδας.
 Η πόλη που υπήρξε το σπουδαιότερο πολιτικό,
οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της Ελλάδας
ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ
ΠΕΛΛΑΣ
 Η πόλη απλώνεται σε έκταση 4,000 περίπου
στρεμμάτων.
 Είναι κτισμένη με ορθογώνια οικοδομικά
τετράγωνα ορισμένου πλάτους, 46 -47μ και μήκος
που ποικίλλει από 110 ως 152μ
 Κάθετοι και οριζόντιοι δρόμοι, πλάτους 6,00-
6,50μ και 9-10μ αντίστοιχα, χωρίζουν τα
οικοδομικά τετράγωνα.
 Δυο κάθετοι πλακοστρωμένοι δρόμοι, πλάτους 9μ
με πεζοδρόμια, οδηγούσαν από το λιμάνι στο
κέντρο της πόλης, ενώ ένας πλατύτερος δρόμος
15μ διέσχιζε την πόλη καταλήγοντας στην είσοδο
της Αγοράς ανατολικά και δυτικά.
 Το πυκνό δίκτυο υδροδότησης και
αποχέτευσης που εντοπίστηκε σε όλους
σχεδόν του δρόμους της πόλης τα
φρεάτια οι κρήνες οι δεξαμενές τα
δημόσια και ιδιωτικά λουτρά,
μαρτυρούν το ανώτατο βιοτικό επίπεδο
των κατοικιών που επιβεβαιώνεται και
στις κατοικίες
 Τόσο στις μικρότερες από αυτές έκτασης 125-1500τμ όσο και στις
μεγαλύτερες των 2500-3160τμ οι κεντρικές περίστυλες αυλές με τα
δωρικά και ιωνικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, οι αίθουσες συμποσίων
με τα περίτεχνα διακοσμημένα με φυσικές ψηφίδες δάπεδα , η
ζωγραφική διακόσμηση των τοίχων με απόδοση αρχιτεκτονικών
στοιχείων, τα μικρά οικιακά ιερά, τα ιδιωτικά διαμερίσματα, οι
βοηθητικοί, αλλά και οι χώροι υγιεινής υποδεικνύουν μια
ακμάζουσα κοινωνία τόσο οικονομικά όσο και πολιτιστικά.
 Από την άλλη πλευρά η ισχυρή οχύρωση από το τέλος του 5 ου αιώνα
π.Χ. το ανακτορικό συγκρότημα το μεγάλο εμπορικό και διοικητικό
κέντρο της Αγοράς, τα δημόσια κτήρια και τα οργανωμένα και
ενταγμένα στον πολεοδομικό ιστό της πόλης ιερά και τέλος τα
νεκροταφεία στα οποία αντιπροσωπεύονται όλοι οι τύποι της ταφικής
αρχιτεκτονικής, προσφέρουν σημαντικά στοιχεία για τη δημόσια και
ιδιωτική ζωή των κατοίκων της Πέλλας από το τέλος του 5ου αιώνα
π.Χ. που γίνεται πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους ως την
καταστροφή της από το σεισμό στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ.
 ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
(146π.Χ.-330μ.Χ.)

Η Εγνατία Οδός ήταν ένας από τους μεγαλύτερους στρατιωτικούς και

εμπορικούς δρόμους του αρχαίου κόσμου. Ο άξονας που συνέδεε τη
Ρώμη με τις κτίσεις της στην Ανατολή. Κατασκευάστηκε μεταξύ 146
και 120 π.Χ. από τον ανθύπατο της Μακεδονίας Γναίο Εγνάτιο, πάνω
στα ίχνη του πανάρχαιου δρόμου που διέσχιζε τη Μακεδονία και τη
Θράκη από τα ανατολικά προς τα δυτικά.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ (330 μ.Χ.-1453)

 Περί το 1,5 χλμ. δυτικά της ελληνιστικής Πέλλας, χωροθετείται η παλαιοχριστιανική πόλη. Οικοδομικά
κατάλοιπα, νομίσματα και κεραμική, σηματοδοτούν την αναβίωση της Πέλλας κατά την παλαιοχριστιανική
περίοδο, σε νέα επίκαιρη θέση επί της Εγνατίας Οδού, στην περιοχή βόρεια των λεγόμενων «Λουτρών του
Μεγάλου Αλεξάνδρου».
Ο ναός που αποκαλύφθηκε το 1997, ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα, εξωνάρθηκα και
πιθανότατα αίθριο στα δυτικά, το οποίο όμως δεν έχει αποκαλυφθεί ακόμα. Στο εσωτερικό της ημικυκλικής
κόγχης του ιερού διαμορφώνεται κτιστό τριβαθμιδωτό σύνθρονο με μαρμάρινη επένδυση. Ψηφιδωτά με
χοντρές ψηφίδες, περίτεχνα μαρμαροθετήματα και μαρμάρινα πλακίδια καλύπτουν τα δάπεδα των επιμέρους
χώρων του ναού. Η διακοσμητική αυτή πολυμορφία χαρακτηρίζει σειρά ψηφιδωτών δαπέδων του β' μισού
του 5ου αι., και ενισχύει τη χρονολόγηση της α΄ φάσης του μνημείου σε αυτή την εποχή. Ανεικονικές
τοιχογραφίες διακοσμούσαν κατά σημεία τους τοίχους του νάρθηκα, στη συνέχεια όμως καλύφθηκαν με
πολυτελείς ορθομαρμαρώσεις. Από τα ανασκαφικά ευρήματα διαπιστώθηκε μια ευρεία φάση ανακαίνισης
του κτηρίου τον 6ο αι. μετά από καταστροφή που προηγήθηκε. Στη φάση αυτή πάνω από τα πλάγια κλίτη
και το νάρθηκα του ναού κατασκευάστηκαν υπερώα με αποτέλεσμα να αυξηθεί το ύψος του κτηρίου και
ταυτόχρονα η βασιλική να αποκτήσει μνημειακότητα. Η έρευνα νότια της βασιλικής έφερε στο φως
μνημειακή κλίμακα, η οποία συνέδεε πιθανότατα μια οδική αρτηρία της πόλης με τον ναό.
Ο ναός θα πρέπει να καταστράφηκε από αιφνίδιο γεγονός, πιθανότατα σεισμό, ίσως στις αρχές του 7ου αι.
 ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
(1453-1821)
 ΑΡΧΑΙΑ ΚΡΗΝΗ
Στην ομώνυμη πλατεία της σύγχρονης Πέλλας και μόλις λίγα μέτρα σε απόσταση από
το νέο Αρχαιολογικό μουσείο, βρίσκεται η Αρχαία Κρήνη, που αποτελεί σύμβολο
του σύγχρονου οικισμού.
Με διάφορες εκπαιδευτικές δράσεις που σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν κατά
καιρούς, η κρήνη έγινε επίκεντρο εκπαιδευτικών παιχνιδιών και απέκτησε φωνή,
καθώς διαπραγματεύθηκε και αναλύθηκε από τους ομιλητές η σημασία της στη ζωή
του χωριού, αλλά και στην επιδιωκόμενη τουριστική ανάπτυξη της Πέλλας.
Την ακολουθούν πολλές παραδόσεις, θρύλοι και μύθοι. Σε μια απ' αυτές ο τοπικός
βασιλιάς προκειμένου να νυμφευθεί μία βασιλοπούλα από ορεινή τοποθεσία
χρειάστηκε να κατασκευάσει υπόγειο αγωγό για να φέρει νερό καλής ποιότητας
από ψηλά, απαραίτητη προϋπόθεση για να εγκριθεί ο γάμος, καθώς η περιοχή
μαστιζόταν από ελονοσία. Υπάρχουν κι άλλες πολλές με νεράιδες, δράκους κι άλλα
στοιχειά που την συντρόφευαν και την προστάτευαν, όπως συμβαίνει συνήθως με
το νερό πατροπαράδοτα στην ελληνική επικράτεια...
 Το νερό της βρύσης μεταφέρεται με υπόγεια σήραγγα μήκους πάνω από 2 χιλιόμετρα, η οποία είναι
αρκετά ψηλή, ώστε μπορείς να περπατάς όρθιος μέσα σ' αυτή (έχει ύψος 1.80 μ.) και έχει καμαρωτή
οροφή. Στην πρόσοψη της κρήνης, είναι εντοιχισμένη μαρμάρινη επιτύμβια στήλη 4ου αι. π.X. Σήμερα
τροφοδοτείται με νερό από τις σύγχρονες δεξαμενές ύδρευσης της Πέλλας.
 Λίγες 10ετίες πίσω, η κρήνη εκτός του ότι τροφοδοτούσε με πόσιμο νερό όλο το χωριό, έφερε και δύο
χαβούζες στην δυτική και ανατολική πλευρά της, που τα παιδιά τις χρησιμοποιούσαν ως πισίνες τους
καλοκαιρινούς μήνες, ενώ τα Θεοφάνεια ο ιερέας του χωριού κατά το καθαγιασμό των υδάτων έριχνε
τον Τίμιο Σταυρό.  Ίσως να μην υπάρχει Πελλιώτης κάτοικος παιδί, νέος, μεσήλικας ή γέροντας, που να
μην έχει μια μικρή ή μια μεγάλη ιστορία να αφηγηθεί με επίκεντρο την "παλιά την βρύση"...

 Η Αρχαία Κρήνη είναι το μόνο ορατό ολοκληρωμένο αρχαίο κτίσμα εντός του σύγχρονου οικισμού της
Πέλλας και μέχρι σχετικά πρόσφατα εκτός από αξιοθέατο, λειτουργούσε προσφέροντας το καθαρό
νερό της στους κατοίκους αλλά και στους επισκέπτες της πλατείας. Κατά τα τελευταία χρόνια η «φωνή
του νερού» της έχει σιγήσει λόγω της μόλυνσής του. Καθώς η σημασία της κρήνης έχει μειωθεί πλέον,
μετατράπηκε σε χώρο παιχνιδιού για τα παιδιά και χώρο αναψυχής για τους ενήλικες, ενώ έχει
υποστεί αρκετές φθορές και παρεμβάσεις που καθιστούν το μέλλον και τον χαρακτήρα της αβέβαιο.
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1821-…)

 Η εκκλησία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου Πέλλας βρίσκεται στη

βορειανατολική άκρη του χωριού. Πρόκειται για μία τρίκλιτη βασιλική που
χρονολογείται στα μέσα του 19ου αιώνα. Το πυργοειδές κωδωνοστάσιο, το οποίο
είναι ανεξάρτητο, βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της εκκλησίας και χτίστηκε το 1930.
Η εκκλησία φέρει δύο εισόδους στη νότια και δυτική πλευρά, ενώ τα παράθυρα
της διαμορφώθηκαν κατά τις επισκευαστικές εργασίες του 1950. Στο εσωτερικό
δεν διατηρείται το παλιό δάπεδο με επιστρωμένες πλάκες το  οποίο έχει
αντικατασταθεί με μωσαϊκά πλακάκια. Στη δυτική πλευρά, πάνω από τον πρόναο
διαμορφώνεται ο γυναικωνίτης. Οι φορητές εικόνες του 19ου αιώνα, που
διατηρούνται στο ναό υπενθυμίζουν στους πιστούς την παλαιότητα του.

 Την ίδια περίοδο χτίστηκε το παρεκκλήσι του Αγίου Τρύφωνα και το Αγίασμα τα
οποία βρίσκονται στην Αρχαία Πέλλα.
 Με την ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου,
που επιτεύχθηκε στο πλαίσιο του έργου
συντήρησης-ανάδειξης της Πέλλας (2002-2015)
και τη διάνοιξη μεγάλου αριθμού αρχαίων
οδικών αρτηριών της πόλης, αποκαταστάθηκε
ο πολεοδομικός ιστός της σε έκταση 362.000
τ.μ. περίπου.
 Έγινε, επομένως, εμφανές το μέγεθός
της, αλλά και η καθαρότητα και
συμμετρία της πολεοδομικής
οργάνωσης, που έδωσε τη
δυνατότητα μιας όχι τυχαίας αλλά
μελετημένης και μεθοδικής
χωροθέτησης των κτηρίων, η οποία
γίνεται άμεσα αντιληπτή στον
επισκέπτη, καθώς διασχίζει τους
αρχαίους δρόμους, εισερχόμενος στην
πόλη από τα νότια, από την πλευρά
του λιμανιού, όπως και στην
αρχαιότητα.
 Ταυτόχρονα, όμως, υποδεικνύει και μια
συστηματοποίηση των λειτουργιών των
συγκροτημάτων, που μπορούν να
γίνουν κατανοητές από τον επισκέπτη
με την είσοδό του στα κτήρια,
επιλεκτικά και από κατάλληλα
διαμορφωμένες προσβάσεις
 Καθώς κύριο χαρακτηριστικό του χώρου είναι η επιπεδότητα των
αρχιτεκτονικών λειψάνων, αποκλείσθηκαν αναστηλώσεις μεγάλης κλίμακας.
Επιχειρήθηκαν μόνο επιλεκτικά αποκαταστάσεις σε κομβικά σημεία, εφόσον
το αρχαίο υλικό το επέτρεπε και μετά από εξαντλητική εξέταση των
ιδιομορφιών κάθε επέμβασης.
Το νέο μουσείο, που κατασκευάσθηκε στην Πέλλα την περίοδο 2006–2009 (Γ΄ΚΠΣ), ένα
μοντέρνο, λιτό αρχιτεκτονικό κτήριο, είναι διακριτικά ενταγμένο στον αρχαιολογικό
χώρο και έχει άμεση γειτνίαση με το σύγχρονο οικισμό.
Στην έκθεση του μουσείου αντιπροσωπεύεται ο αρχαιολογικός χώρος με
ενότητες κατανεμημένες σε διαφορετικά επίπεδα, ορατές από παντού.
Έτσι, ο επισκέπτης μετά από την επίσκεψη των μνημείων του χώρου,
μπορεί να σχηματίσει, με την εξέταση των ευρημάτων στο μουσείο, μια
σαφή εικόνα της καθημερινής και δημόσιας ζωής στη μακεδονική
πρωτεύουσα.
 Η μακεδονική πρωτεύουσα είναι σήμερα επίκεντρο σημαντικών δράσεων
πολιτιστικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα, που διευρύνουν τη σχέση του
μουσείου με τις κοινωνικές ομάδες. Ασκείται εκτεταμένη σωστική ανασκαφική
έρευνα στην πόλη και στην ευρύτερη περιοχή στο πλαίσιο δημόσιων έργων,
ενώ η συνέχιση της συντήρησης- ανάδειξης του χώρου, με προτεραιότητα στο
συγκρότημα του ανακτόρου.
Η ΟΜΑΔΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ
ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ:

ΆΚΗΣ ΓΚΟΥΔΕΡΑΚΗΣ
ΜΑΝΟΣ ΤΖΑΚΡΗΣ
ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΜΠΙΤΣΙΑΚΗΣ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΜΙΟΥΔΗΣ