DYSLALIA

Gabriela Rupik
Czym jest dyslalia?
 Dyslalia (z grec. dys – zaburzenie, lalia – mowa) to nazwa kategorii
zaburzeń o ściśle określonej etiologii tj. pochodzenia obwodowego, których
istotą jest nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy. Zaburzenia te mogą
się przejawiać zniekształcaniem (deformacją) dźwięków mowy, ich
zastępowaniem (substytucją) lub opuszczaniem (elizją), czego efektem jest
brzmienie odbiegające od ogólnie przyjętej normy wymawianiowej.

INNE OKREŚLENIA NA DYSLALIĘ:

zaburzenia artykulacyjne, zaburzenia wymowy, wady artykulacyjne,
nieprawidłowe realizacje fonemów
 Nie istnieje jedna obowiązująca definicja dyslalii. W literaturze
przedmiotu definiowana jest ona m.in. jako:

 zaburzenie mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania

określonych dźwięków (Spionek 1969);
 symptom zaburzenia rozwoju mowy, dotyczący tylko jednego aspektu
języka – aspektu artykulacyjnego (Rodak 1992);
 zaburzenie mowy charakteryzujące się zakłóceniami dźwięków mowy,
którym nie towarzyszą inne patologiczne zjawiska językowe
(Mierzejewska, Emiluta-Rozya 1997);
 jedna z wielu form specyficznych zaburzeń artykulacji, w którym
posługiwanie się przez dziecko dźwiękami mowy jest poniżej poziomu
odpowiedniego do wieku umysłowego, ale w którym poziom pozostałych
umiejętności językowych jest prawidłowy (ICD-10)
Przyczyny dyslalii
 zaburzenia przetwarzania bodźców słuchowych w lewej półkuli mózgu,
 zaburzenia słuchu fonemowego (zdolności precyzyjnego słyszenia i różnicowania
dźwięków mowy),
 opóźnienie rozwoju psychomotorycznego i emocjonalnego dziecka (tzw. dyslalia
rozwojowa),
 anatomiczne uszkodzenia obwodowych organów mowy (m.in. wady zgryzu,
nieprawidłowe uzębienie, nieprawidłowa budowa języka, podniebienia, przerost
trzeciego migdałka, polipy)
 słaba sprawność narządów mowy (m.in. niska sprawność języka i warg, zakłócona
praca mięśni napinających i przywodzących więzadła głosowe),
 choroby organiczne układu nerwowego i porażenia okolicy rdzenia przedłużonego,
 warunki niesprzyjające uczeniu się mowy – nieprawidłowe wzorce wymowy, brak
stymulacji rozwoju mowy (tzw. dyslalia związana z czynnikiem społecznym)
 przyczyny psychiczne – niechęć do mówienia w ogóle, ograniczenie
zainteresowania wypowiedziami innych osób, postrzeganie mówienia jako
wyjątkowo trudne (tzw. dyslalia asocjacyjna)
 Wyróżnia się trzy rodzaje wadliwej artykulacji głosek (Kania, 1982):
 opuszczanie oczekiwanego dźwięku  ELIZJA (mogilalia)
 zastępowanie dźwięku przez inny, realizowany prawidłowo  SUBSTYTUCJA
(paralalia)
 zniekształcenie dźwięku  DEFORMACJA (dyslalia właściwa)

ELIZJA SUBSTYTUCJA DEFORMACJA

Brak realizacji jakiegoś Realizacja jakiegoś Realizacja jakiegoś

fonemu w postaci fonemu mieści się w polu fonemu wykracza poza
osobnego segmentu realizacji innego fonemu; właściwe pole realizacji
(głoski) jeden fonem może tego fonemu, a zarazem
posiadać kilka lub nie mieści się w polu
kilkanaście substytutów realizacji innych
fonemów
[yba] zamiast [ryba] [tot] zamiast [kot] np. międzyzębowa
[lyba] zamiast [ryba] wymowa głosek
dentalizowanych
Jak dzieli się dyslalię według kryterium
objawowego?
 Kania (1982) proponuje następujący podział:
 dyslalia głoskowa - substytucja (np. sz  s, cz  c) lub opuszczanie głosek,

 dyslalia sylabowa - opuszczanie lub wstawianie dodatkowej sylaby (np. babusia  busia, maja
 majaja),
 dyslalia wyrazowa - wadliwa realizacja wyrazów poprzez opuszczanie i przestawianie
głosek lub sylab, przekręcanie lub zniekształcanie wyrazu

 Kaczmarek (1966) wyróżnia trzy rodzaje dyslalii:

 dyslalię jednoraką – kiedy tylko jeden fonem jest realizowany odmiennie,
 dyslalię wieloraką – wadliwa realizacja fonemów w obrębie dwu i więcej stref artykulacyjnych,
kiedy kilka lub kilkanaście fonemów realizowanych jest niezgodnie z tradycyjną formą,
Zarówno dyslalia jednoraka jak i wieloraka może być:
o prosta- zniekształcenie tylko jednej cechy dystynktywnej fonemu (np. dźwięczności – zamiana g na k)
o złożona – jednoczesne zniekształcenie kilku cech dystynktywnych fonemu (np. miejsca artykulacji i
dźwięczności np. zamiana g na t)

 dyslalię całkowitą (inaczej alalia motoryczna, bełkot) – rozpoznawana, gdy wada

wymowy dotyczy ponad 70 proc. wymawianych głosek, mowa jest wówczas bełkotliwa, zachowana
jest jednak jej melodyczność i rytm
Jakie wady wymowy zalicza się do dyslalii?

1. sygmatyzm,
2. rotacyzm,
3. kappacyzm,
4. gammacyzm,
5. lambdacyzm,
6. betacyzm,
7. mowę bezdźwięczną,
8. inne odchylenia od normalnej artykulacji
 SYGMATYZM (seplenienie) – nieprawidłowa realizacja głosek
dentalizowanych jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów (zębowych: s, z, c, dz;
dziąsłowych: sz, ż, cz, dż; palatalnych: ś, ź, ć, dź)
 parasygmatyzm (substytucje) – zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi realizowanymi
prawidłowo (np. sz  s), uznawane za rozwojowe do ok. 5/6 r.ż., potem staje się patologiczne,
 mogisygmatyzm (elizje) – opuszczanie głosek dentalizowanych,
 sygmatyzm właściwy (deformacje) – jest wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek; ze względu na
ułożenie języka w stosunku do zębów wyróżnia się jego następujące postacie:

• seplenienie międzyzębowe, • seplenienie krtaniowe,

• seplenienie przyzębowe, • seplenienie wargowe,

• seplenienie wargowo-zębowe, • seplenienie podniebienne,

• seplenienie przydechowe,
• seplenienie boczne,
• seplenienie szumiące,
• seplenienie świszczące
• seplenienie gardłowe
• seplenienie nosowe
 ROTACYZM  nieprawidłowa realizacja głoski r
 pararotacyzm (substytucje) – zastępowanie głoski r innymi głoskami wymawianymi
prawidłowo (j, l, ł, d), które jest rozwojowe do ok. 6-7 r.ż, później staje się patologiczne,
 mogirotacyzm (elizje) – opuszczanie głoski r obecnej w wyrazie,
 rotacyzm właściwy (deformacje) – na skutek zmiany miejsca artykulacji brzmienie r jest
zdeformowane; w zależności od miejsca, w którym dźwięk powstaje rozróżnia się liczne
odmiany rotacyzmu właściwego:

• reranie języczkowe, • reranie międzyzębowe

• reranie wargowe, • reranie podniebienne
• reranie policzkowe, • reranie gardłowe
• reranie nosowe, • reranie boczne
• reranie językowo-wargowe, • reranie krtaniowe
• reranie językowo boczne,
• reranie świszczące
 KAPPACYZM – nieprawidłowa realizacja głoski k

 GAMMACYZM – nieprawidłowa realizacja głoski g

 LAMBDACYZM – nieprawidłowa realizacja głoski l

 BETACYZM – nieprawidłowa realizacja głoski b

 MOWA BEZDŹWIĘCZNA – wymawianie głosek dźwięcznych jak ich

bezdźwięczne odpowiedniki (np. g  k, b  p, d  t, dz  c)
 całkowita – wszystkie głoski dźwięczne są wymawiane bezdźwięcznie,
 częściowa – niektóre głoski dźwięczne są wymawiane właściwie
Terapia dyslalii – metody pracy
 metody pasywne – powodowanie właściwego ułożenia narządów mowy pacjenta za
pomocą narzędzi i sond logopedycznych lub manipulacji manualnej np.
przytrzymywania palcem języka w jamie ustnej dziecka; działa tylko przez krótką
chwilę i nie przynosi szybkiej poprawy,
 metody odczytywania mowy z ust (wzrokowe) – dziecko siedząc przed lustrem
obserwuje demonstrowane przez logopedę ruchy narządów mowy i próbuje je
naśladować,
 metody aktywne polegające na wyprowadzaniu dźwięku docelowego z dźwięku
pomocniczego (wyjściowego)  metoda substytucyjna – dźwięk wyjściowy jest
znany dziecku, istnieje w jego zasobie fonetycznym i ma wspólne kategorie
fonetyczne z dźwiękiem docelowym; dziecko modyfikuje dźwięk wyjściowy
poprzez zmianę ułożenia narządów mowy w sposób podany przez logopedę np.
rozciągnięcie warg w trakcie tworzenia dźwięku [f] spowoduje powstanie [s];
przekształcenie następuje w czasie trwania celowo przedłużanej artykulacji dźwięku
pomocniczego (nie prosimy dziecka, by powiedziało dźwięk [s], lecz zadajemy
pytanie: „co usłyszysz, jeśli wymawiając długo głoskę [f] rozciągniesz wargi?”)
Terapia dyslalii – metody pracy
 metody wywoływania dźwięku drogą usprawniania narządów artykulacyjnych
– całościowe metody wywoływania dźwięków przez naśladowanie naturalnych
szmerów (np. szczekanie psa, syczenie, brzęczenie muchy, mlaskanie, cmokanie 
bezmyślna „paplanina” sylab), dzięki czemu udaje się zaobserwować, że
brakujący/zamieniany dźwięk istnieje w zasobie fonetycznym dziecka; w dalszym
etapie następuje wbudowanie tego dźwięku w system fonetyczny języka ojczystego
poprzez (Van Riper, 1978):
o stopniowe zbliżanie się do dźwięku docelowego („wskazywanie szlaku” przez logopedę)
o stymulację słuchową,
o fonetyczne kształtowanie dźwięku,
o modyfikację dźwięków pomocniczych,
o zastosowanie tzw. słów kluczowych (wyrazy, w których dziecko wymawia właściwie głoskę
zazwyczaj wymawianą źle)
opanowywanie i utrwalanie tego nowego dźwięku musi następować na kolejnych
poziomach: izolowanej głoski, sylaby, wyrazu, wyrażenia oraz zdania w różnych
sytuacjach komunikacyjnych
Bibliografia

 Gałkowski T., (red.)(2003) Logopedia : pytania i odpowiedzi : podręcznik

akademicki. T. 2, Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób
dorosłych. Opole. Wydawnictwo Uniwersytet
 Rodak H., (1994) Terapia dziecka z wadą wymowy. Warszawa.
Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego
 Cieszyńska-Rożek J., (2013) Metoda Krakowska wobec zaburzeń rozwoju
dzieci. Kraków. Omega Stage System – Jędrzej Cieszyński.