HZ.

SÜLEYMAN
CAMİİ VE
27 ŞEHİT SAHABE
TÜRBESİ
Angela Ablaberdieva
22 Kasım 2022
GNS 539
 TANTIM
Diyarbakır İli’nin en önemli kutsal yerlerden
biridir
Türbe, 1155–1169 yılları arasında
yapılmıştır; cami ise 1631–1633 yılları arası
Hz. Ömer’in döneminde şehrin Araplar
tarafından fethedilme süresinde (~639
yılında) şehit düşen 27 sahabenin kabri
burada bulunmaktadır

2
NEREDE BULUNUYOR?
3
İnsan yerleşimi Taş Devrimi’ne kadar uzanmaktadır
Hz. Ömer (r.a.) döneminde, 630’larda Diyarbakır
(Amida) Bizansların kontrolü altındaydı
639 yılında: şehir Araplar tarafından fethedilmiştir
 Fetih, bugünkü caminin olduğu yerden başlamıştır
 Şehre ilk giren: Süleyman bin Halid bin Velid
 Şehit düşen 27 sahabenin yattığı meşhed orada bulunmaktadır

SİTENİN TARİHİ

4
ŞÜHEDÂN Süleyman b. Hâlid · Rıdvan · Mes’ûd · Beşir
Hamza · Amr · Şa’be · Sâbit · Zeyd (x2)
IN (R.A.) Halid (x2) · Nu’mân · Muhammed (x2)
Abdullah (x3) · Hasan (x2) · Ka’b-i Zişan ·
İSİMLERİ Fudayl Mâlik · Fahr · Ebu’l-Hamd · Ebu Nasr ·
Muğire

5
CAMİ VE TÜRBENİN
TARİHİ
639: Diyarbakır, Araplar tarafından fethedilip 27 sahabe şehit
olmuştur
1160: Nisanoğlu Ebu’l Kasım Ali (1156–1179) tarafından cami
yapılmıştır (mimari bilinmemektedir)
1520–1566: Kanûnî Sultan Süleyman tarafından ilk kez genişletilmiş
ve adına vakfiye düzenlenmiştir
1631–1633: Murad Gazi tarafından görevlendirilmiş Diyarbekir
Eyaleti’nin valisi olan Silahtar Murtaza Paşa tarafından cami
onarılmış ve eklentiler yapılmıştır (türbe, çeşme, tuvalet vs.)
1850–1925: Eklentiler yine yapılmıştır
1960–1961, 1974–1977, 2004 ve 2010: Cami onarılmıştır
6
YENİ KELİMELER
ÖĞRENELİM!
Arâzi: yer, toprak
Türbe: önemli bir kişinin ziyaret edilen mezarı
Namazgâh: namaz kılmak için hazırlanılan açık bir yer (dışarıda, avluda vs.)
Çeşme: kullanılmak amacıyla getirilen suyu akıtan musluklu bir yapı (bazılarına
şadırvan denir)
Revak: portiko
Son cemaat yeri: caminin giriş kapısının iki tarafında bulunan revaklı bölüm;
namaza geç kalanlar namazını burada kılar
Kubbe: yarım küre şeklinde olan bina/çatı
Harim: caminin içerisinde, kubbenin altında bulunan büyük ve açık namaz kılma
yeri
Kitabe: Taş veya mermer üzerine yazılmış veya kazılmış yazı

7
namazgâh şadırvan/çeşme son cemaat yeri (ve kubbe)

harim kitabe 8
DIŞ ÖZELLİKLERİ
Bulunduğu arâzi eğimlidir
Neredeyse tamamı taştan
yapılmıştır
Farklı dönemlerde yapılan
onarılar ve eklentiler yüzünden
cami topluluk haline gelmiştir

9
DIŞ ÖZELLİKLERİ Batısı: Sahabeler Türbesi,
namazgâh, çeşme
Kuzeyi: türbe, çeşme
Kuzey-güney doğrultusunda:
cami (dikdörtgen bir alan
kaplamaktadır)
Caminin kuzeyi: son cemaat
yeri, harime geçiş
Caminin kuzey doğusu: kare
gövdeli kitabeli minare

10
12 KİTABESİNDEN BİRİ:
Halid oğlu fatih-i Amid Süleyman Hazreti
Yiğirmidört sahabeyle olup bunda şehit
Kubbenin altında metfundur sahabe cümlesi
Bu müşerref yerde mesken kıldırlar vekt-i medid
Murtaza Paşa Silahdara Huda ihsan edüp
Bir müzehhep perde astı üstüne anın cedid
Kıldı ihya zib ü ziynette der ü divarını
Kim okursa fatiha ruz-i ceza ola said
11
YENİ KELİMELER
ÖĞRENELİM!
Kıble: namaz kılınması gereken yön (Mekke’ye bakar)
Mescit: vakit namazları kılınan ama Cuma veya bayram namazları
kılınmayan küçük bir “cami”/namaz kılma yeri
Mihrap (nişi): cami, mescit veya namazgâhta kıbleyi gösteren bir yapı
Hutbe: Cuma namazından önce/bayram namazından sonra yapılan
dînî konuşma (yapan kişiye hatip denir)
Minber: hutbenin okunduğu merdivenli yüksek yer (genellikle
mihrabın sağ tarafında)

12
İÇ ÖZELLİKLERİ
Mihrap nişi ve tavanında kalem
işi süslemeler/kitabeler
rastlanmaktadır
Başka camilerle
karşılaştırdığımızda bu camide
ilgi çekici süslemeler daha azdır

13
KORUNMA DURUMU:
OSMANLI VAKFİYE
Kanûnî Sultan Süleyman, 1500’lerde adına vakfiye düzenlemiştir (ilk koruma çabası)
Vakıfnameler bu kısımlardan ibarettir:
1. Allah'a hamd u senâ ile vakfetmenin sevâbı hakkındaki ayet ve hadisler
2. Vakfedilen mallar
3. Vakfedilen malların nasıl idare edileceği
4. Gelirlerin sarf yeri
5. Vakfın kimler tarafından idare edileceği
6. Hâkimin, vakfın sıhhat ve lüzumuyla ilgili hükmü
7. Nihayet tarih ve belgenin üst tarafında hâkimin mührü
Vakıf kurucusu padişah, hanım sultan [veya başka önemli kişi] ise, vakıf kurucusunun
tanıtıldığı kısım edebî bir üslupla ve uzun cümleler kurularak yazılır.
Kaynak: Vikipedi
14
“Vakfiye”
Sur’un (caminin bulunduğu mahallenin) ihya edilmesi için
yapılmış bir proje
2010’ların orta yıllarında
Diyarbakır Valiliği, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ve Toplu
Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) yürütmekteydi
Bu restorasyon çalışması sırasında, Hz. Süleyman Camii’nin
çevresindeki “çirkin yapılar,” gecekondular ve yıkık harabeler
yerle bir edilmiştir
Bunun ardından 115 dönümlük alanı, parka dönüştürülmüştür

KORUNMA DURUMU:
KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJESİ

15
ÖNC SONR
E A 16
KORUNMA DURUMU:
TERÖRDEN
KORUNMA

2012: kutsal bir sancak

Gaziantep Mevlevihane Vakıf
Müzesi’ne teslim edilmiştir
Sancak, 1225–1235 yılında
ipekten dokunmuştur (şehrin
fethinde kullanılan sancak
değildir)
Aynı dönemde caminin içinden
biçilmez çiniler çalınmıştır
(sonra İngiltere’de bulunmuştur
ve 2019 yılında iadesi ile ilgili
girişimler başlatılmıştır)

17
Cami manzûmesi nispeten küçük olduğu için onun gezilmesine fazla zaman
ayırmamıza gerek yok
Diyarbakır’a 4 günlüğe gideceğiz
1. gün: varış (Gaziantep’ten otobüsle 5 saatlik yol)
2. gün: gezme
3. gün: dinlenme
4. gün: gidiş

GEZME PLANI

18
Green Park Hotel: Konaklama, Diyarbakır
Kahvaltı Surları

Arkeoloji Ulu Cami: Gezi, Öğle

Müzesi Namazı 19
 Hasan Paşa Hanı: Öğle Yemeği, Meşru yemeklerden biri:
Çay Tırşık

Hz. Süleyman Camii & 27 Şehit Türbesi: Gezi, İkindi Ön Gözlü 20

Namazı Köprü
FOTOĞRAF KAYNAKLARI
1. slayt: Hz. Süleyman Türbesi - Diyarbakır - Hz. Süleyman Türbesi Yorumları –
Tripadvisor
3. slayt: Diyarbakır ilinin Türkiye haritasındaki yeri ve konumu nerede? - Laf Sözlük
(lafsozluk.com); Dosya:Sur, Diyarbakır.svg - Vikipedi (wikipedia.org)
8. slayt: Namazgah – bvnyian (wordpress.com); Şadırvan Nedir? Ne İşe Yarar? Amacı
Nedir? Örnekleri (insapedia.com); Defterdar Mustafa Paşa Camii Son Cemaat Yeri »
Turkau; 18 camide namaz kıldırdılar (habercim19.com); Salt Research: Konya'da bulunan
bazı camii ve türbe kitabelerinin fotoğrafları.
9. slayt: HAZRETİ SÜLEYMAN CAMİ | Kültür Portalı (kulturportali.gov.tr)
10. slayt: Diyarbakır'daki 850 Yıllık Hz. Süleyman Camiisi - Gündem (agrisoz.com)
11. slayt: Diyarbakır'daki 850 Yıllık Hz. Süleyman Camiisi - Gündem (agrisoz.com)
21
FOTOĞRAF KAYNAKLARI
13. slayt: Diyarbakır'daki 850 Yıllık Hz. Süleyman Camiisi - Gündem (agrisoz.com)
16. slayt: Hz. Süleyman Camisi'nin restorasyonu beğeni topladı - Foto
Haber (ogunhaber.com)
17. slayt: Hz. Süleyman Camii'ndeki kutsal sancak, terör olaylarından dolayı
Gaziantep'e gönderilmiş Kültür & Sanat Haberleri Düzce Tv (duzcetv.com)
19. slayt: The Green Park Diyarbakir, Diyarbakır
– Updated 2022 Prices (booking.com); Diyarbakır Surları, üzerindeki kitabelerden
okunması ile dünyada tek örnek – Emlak Haberleri, Güncel Emlak Piyasası;
Diyarbakır'da Gezilecek Yerler | Görülecek En İyi 29 Yer | Fixbilet
Blog (biletbayi.com); Diyarbakır Ulu Cami Tarihi Bilgiler ve Nerede? & Nasıl
Gidilir? | GezilmesiGerekenYerler.com
22
FOTOĞRAF KAYNAKLARI
20. slayt: https://d.neoldu.com/gallery/2601_2.jpg; Diyarbakır Yemekleri:
Diyarbakır'ın En Meşhur 28 Yöresel Yemeği | Fixbilet Blog (biletbayi.com); Hz.
Süleyman Camii-Diyarbakır (risalehaber.com);
10 eyes bridge | CC BY-SA 2.0 - William John Gauthier | William John Gauthier | Fli
ckr

23