EĞİTİMDE ÖLÇME

VE
DEĞERLENDİRME
Prof. Dr.
Mustafa Çelebi 2023
 İÇİNDEKİLER

1. Temel Kavramlar
2. Ölçme Araçlarının Nitelikleri ve Ölçme Hataları
3. İnsan Davranışları ve Ölçme Araçlarını Sınıflandırma
4. Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri
5. Ölçme Sonuçlarının Yorumlanması
6. Ölçme Puanları Üzerinde İstatistiksel İşlemler
7. Bilgisayar Tabanlı Ölçme ve Değerlendirme
8. Çevrimiçi Değerlendirme
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama

Eğ itim sü reci bireyin ve toplumun gereksinim duyduğ u nitelik veya

ö zelliklerin belirlenmesi ile başlar ve insan yaşamı boyunca devam eder.
Sö z konusu bu nitelikler eğ itim programlarına hedefler olarak yansır.
Uzak Hedefler
HEDEF SÜZGEÇLER
Genel Hedefler
HEDEFLER

HEDEFLER
KAYNAKLARI 1. Ekonomi
1. Toplum 2. Psikoloji
ADAY

ASIL
Ö zel Hedefler
2. Birey 3. Sosyoloji
3. Konu Alanı 4. Felsefe
4. Doğ a 5. Diğ er Bilim Bilişsel Duyuşsal Devinişsel

Hedefler kendi içerisinde uzak, genel ve ö zel hedefler olarak ü çe ayrılır.

Okullarda dersler olarak karşımıza çıkan ö zel hedeflerde belirlenen
davranışlar ise bilişsel, duyuşsal ve devinişsel olarak sınıflanmaktadır.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama

Eğ itim sü recinde belirlenmiş olan asıl hedeflerin kazandırılması için

hedefe uygun içerik ve eğ itim durumları tasarlanır. Daha sonra da
hedefe ne dü zeyde ulaşıldığ ını gö rmek için değ erlendirme boyutu
bulunur.

Eğ itim-ö ğ retim programında EĞİTİMİN

hedefler davranış olarak ifade HEDEFLERİ
edilir. Sö z konusu bu davranışlar
ÖLÇME VE
farklı şekillerde belli ö lçü tlere DEĞERLENDİRME
İÇERİK
gö re sınıflandırılmaktadır. En
yaygın olarak kullanılanı ise EĞİTİM
Bloom Taksonomisi adı verilen DURUMU
sınıflamadır…
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama

Davranışlar aşamalı olarak sıralamada belli ö zelliklere dikkat

edilmektedir. Buna gö re davranışları aşamalı olarak sıralarken aşağ ıdaki
işlemlerden herhangi birisini kullanmak mü mkü ndü r:
Basitten karmaşığa doğ ru

Ö n koşul olma ilişkilerine

bağ lı olarak en dar Kolaydan zora doğ ru
kapsamlıdan en geniş
kapsamlıya doğ ru

Yakından uzağa doğ ru Somuttan soyuta doğ ru

 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Bilişsel Basamak

Bloom taksonomisi, ö ğ renmenin birden fazla çeşidi olduğ unu sö yler ve

eğ itim etkinliklerinin ü ç alanını şö yle belirler:

1. Bilişsel taksonomi yani zihinsel etkinlikler

2. Duygusal alan yani duygusal ve tavırlardaki etkinlikler
3. Devinişsel (Psikomotor) yani fiziksel etkinlikler

1. BİLİŞSEL TAKSONOMİ

Bu taksonomi çeşidi, bilgi ve zihinsel becerilerin gelişimini içerir.

Bloom’a gö re ö ğ rencilerin dü şü nme seviyeleri en basitten en karmaşığa
doğ ru altı seviyeden oluşmaktadır.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Bilişsel Basamak

Bilgi: Ö nceden edinilen bilginin hatırlanması ve tanımlanması yani geri

çağ ırma olarak adlandırılabilir.

Kavrama: Yorumlama, başka sö zcü klerle tanımlama, diğ er biçimdeki

malzeme ve materyallere dö nü ştü rme, problem yorumu olarak
ö zetlenebilir.

Uygulama: Ö nceden edinilen bir bilgiyi yeni koşullarda kullanabilmek

olarak ö zetlenebilir. Matematik problemleri bu grupta ele alınabilir.

Analiz: Elde olan verilerden mantıklı çıkarımlar yaparak çö zmek, sonuç

odaklı inceleme işlemi yapmak olarak ö zetlenebilir.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Bilişsel Basamak

Sentez: Parçaları birleştirerek Hü kü m verme Yaratma

bü tü ne ulaşmak olarak Değerlendirme yargıda bulunma
adlandırılabilir.
Ö zgü n eser
Sentez ortaya koymak Değerlendirme
Değ erlendirme:
Sorgulama Parçalara ayırma, ilişkileri
Çözümleme
Analiz bulma, karşılaştırma
diyebiliriz
kısaca, bir Problem çö zme, hesaplamak,
bilgiyi doğ ru Uygulama yapmak, kullanma Uygulama
ö lçü tleri Yorumlama, çevirme, ö teleme, tahmin,
seçerek Kavrama Ö rnek verme, ö zetleme, sonuç çıkarma, Anlama
sorgulamak. açıklama
Bilgi Ezber, tekrar, tanıma, anımsama Hatırlama
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Bilişsel Alan

Yeni Bloom sınıflandırmasında (2001) Sentez Değ erlendirme

(Yaratma) ile Değ erlendirme basamakları yer Sentez
değ iştirmektedir. Analiz
Uygulama
Kavrama  Birleştirme  Sonuçlandırma
 Kurma  Karar verme
Bilgi  Ayırt etme  Savunma
 Betimleme  Uygulama   Ö lçme
 Tanılama Ö lçme  Tayin etme
 Hesaplama  Çalıştırma   Sorgulama  Yargılama
 Listeleme Sorgulama
 Ayırt etme  Gö sterme  Tasarlama  Tahmin etme
 Adlandırma  Envanter
 Eşleştirme  Yorumlama  Geliştirme  Eleştirme
 Tanıma yapma  Karşı çıkma
 Sıralama  Kullanma  Açıklama
 Sö yleme  Sınıflama
 Gruplama  Çö zme
 Yazma
 Seçme
 Belirtme
 Hatırlama
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Duyuşsal Alan
Sevgi, hoşlanma, saygı gibi tutum, takdir, değ er ve duygular konusunda
hedefler içeren duyuşsal alandır.
Bu alanlar kişilerin yaşam boyu geçirdiğ i yaşantılarının ü rü nü dü r.
Kişilik haline
Yani içinde yaşadığ ı çevre (aile, arkadaş grupları vb.) getirme
onun kişiliğ ini, değ erlerini, benliğ ini, Ö rgü tleme
ilgisini, motivasyonunu
belirler… Değ er verme
Destekleme
Tepkide Dü zenleme Savunma
bulunma Benimseme Uyarlama Koruma
İlgilenme, razı Sorumluluk Karşı koyma Hizmet etme
Alma
olma, işbirliğ i duyma Dü zeltme Zorlama
Farkına varma yapma, kabul Ö zen gö sterme Yer alma
Dikkat etme etme, gö nü llü Tercih etme
Gö zleme olma
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Duyuşsal Alan

Alma: Bilgi, konu, olay, olgu ve objeye karşı dikkat edildiğ i ve seçici
davranıldığ ı basamaktır; (sorma, seçme, kabul ve dikkat etme
davranışları).

Ö rnek: Kitaplıktaki program geliştirme kitabına dikkat eder.

Tepkide bulunma: Bilgi, konu, olay, olgu ve objeye karşı ilgili, istekli
olma, tepkide bulunma ve cevap vermeyi gerektiren basamaktır;
(izleme, onaylama, cevap verme, destekleme, tartışma davranışları).

Ö rnek: Karşılaştığ ı birinin tanışma isteğ ine karşılık verir.

 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Duyuşsal Alan

Değ er verme: Bilgi, konu, olay, olgu ve objeye değ er verme, kendini
adama, razı olma davranışlarını içerir; (razı oluş, değ er verme, yeterliliğ i
artırma, katılma, ö nemseme, zaman ayırma davranışları).
Ö rnek: Sınıftaki kurallara uymaya razı olur.

Ö rgü tleme: Bilgi, konu, olay, olgu ve objeye ilişkin gö rü şleri organize
etmeyi gerektirir; (alışkanlık kazanma, kurumsallaştırma, dü zenleme,
birleştirme, ö rgü tleme davranışları).

Ö rnek: Sınıftaki kurallara uymaya ilişkin alışkanlık kazanır.

 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Duyuşsal Alan

Kişilik haline getirme: İçselleştirilen, ö zü msenen değ erle ilgili bir

davranış kalıbı ve yaşam felsefesi geliştirmeyi içerir; (gö zden geçirme,
etkileme, değ iştirme, yapma, en ö nemli kılma davranışları).
Ö rnek: Çalışmayı yaşam felsefesi haline getirir.

Ö nemli Not: Duyuşsal alan kazanımlarının gerçekleştirilmesi ve

ö lçü lmesi diğ er alanlara gö re daha zordur. Çü nkü diğ er alanlar kadar
gö zlenebilir ve ö lçü lebilir değ ildir; içsel ö ğ renmeleri, tutumları,
duyguları, sevgileri ve ilgileri içerir.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Devinişsel Alan

Kişi kaslarını, vü cut organlarından biri ya da birkaçını veya bü tü nü nü

kullanarak bazı davranış şekilleri ortaya koyar. Devinişsel (Psiko-motor)
alan, jest, mimik, el, kol, vü cut hareketlerinin baskın olduğ u ö ğ renilmiş
davranışları kapsar.

Belli fiziksel hareketlerin, belli sıra

içerisinde, hızlı ve kuralına uygun
yapılması şeklindeki davranışları
içerir. Zihin- kas koordinasyonunu
gerektirir. Ö rneğ in; bir mü zik aletini
çalma, taklayı kuralına uygun olarak
atma, otomobil sü rme vb.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Devinişsel Alan

Bu alandaki davranışların temelinde “ö ğ renilmiş olma” vardır. Yani

devinişsel davranış, çoğ unlukla bilişsel içerik taşır. Bilişsel ve işlemsel
yö nü , duyuşsal yö nü nden daha ağ ır basar. Zaten hiçbir alan (bilişsel-
duyuşsal-devinişsel) bir diğ erinden bü tü nü yle bağ ımsız değ ildir.

İlkö ğ retimin ilk sınıflarında

hedef alınan kalem tutma,
parmak kaldırarak sö z
istediğ ini belli etme, kitabı
belli bir uzaklıktan okuma
gibi davranışlar psikomotor
alanın kapsamı içindedir.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Devinişsel Alan
Yaratma
a ş ığa Duruma
tte n k ar m uydurma
, ba s i Beceri haline
z ora getirme
ayda n
Kol Mekanikleşme
Kılavuzluk
yapma
Kurulma  Karmaşık
hareketle-  Uyarlama
Algılama  Birleştirme
ri en usta,  Yeniden  Planlama
 Gö sterme
 Taklit etme
 Tamamla- yeterli, ö rgü tleme  Yaratma
 Tekrar etme  İşi rehber hızlı,  Değiştirme  Oluşturma
Duyma  Kopyalama
ma
deneti- doğru ve  Gö zden
Dinleme  Rehberle  Otomatik
Gö zlemleme minde perfor- geçirme
yapma olarak
Hissetme  Gö zlem yapma yapma manslı
Tatma altında yapma
İzleme yapma
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Devinişsel Alan

Algılama: Bir beceriye, berecinin gerçekleşme aşamalarına dikkat

etmeyi, becerinin gerçekleşme birimlerinin farkına varmayı içerir. (bir
beceriyi bulma, teşhis etme, fark etme, dikkat etme, farkı belirtme,
davranışları algılama dü zeyinde gerçekleşir.)
Ö rnekler:
1. Otomobil kullanmada beceri birimlerinin farkına varır.
2. Maddenin renk ve kokusuna bakarak, ne olduğ unu yazma/ sö yleme.
3. Trafik dersinde çeşitli levhaları tanıma.
Kurulma / Hazırlık: Beceriyi yapmaya hazır olma, kurulma ve beceri
birimlerini kavramayı içerir. (başlama, gö sterme, hareket etme
davranışları)
Ö rnekler: Otomobil kullanmaya hazır olur.
100 metre koşu yarışı için vü cudu hazır hale getirir.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Devinişsel Alan

Kılavuzla yapma: Bir beceriyi taklit etme, kendi kendine yapmaya

çalışma aşamasıdır. (dü zenleme, yapma, taslak çizme, yardımla
gerçekleştirme davranışları)
Ö rnekler: Otomobili babasının yardımıyla (onu taklit ederek) kullanır.
Yemek kitabından faydalanarak yemek pişirme. Beden eğ itimi dersinde
istenilen hareketi ö ğ retmen yardımıyla yapabilme.
Mekanikleşme: Bir beceriyi istenen standartlara yakın yapmayı
gerektirir. (yapma, onarma, netleştirme, kendi başına uygulama
davranışları)
Ö rnekler:
1. Otomobili istenen dü zeye yakın kullanır.
2. Karadeniz bö lgesinin fiziki haritasının taslağ ını ezbere çizebilir.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Devinişsel Alan

Beceri haline getirme: Beceriyi otomatikleştirme, istenen standartlarda

yapmayı içerir. (becerme, değ iştirme, inşa etme, eksiksiz gerçekleştirme
becerileri)
Ö rnekler:
1. Otomobili hatasız kullanır.
2. Daktiloda 10 parmakla yazı yazar.
3. Tü rkiye’nin fiziki haritasını tam ve doğ ru çizebilir.
Uyum / Duruma uydurma: Becerileri yeni ve farklı bir durumda
gerçekleştirmeyi gerektirir. (uyarlama, değ iştirme, yanlışları dü zeltme.)
Ö rnekler:
1. Farklı bir otomobili rahatlıkla kullanabilir, trafiğ e çıkabilir.
2. Ö ğ renci ihtiyacına gö re ö ğ retme yö ntemini değ iştirebilir.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama – Devinişsel Alan

Yaratma: Orijinal bir beceri ö rü ntü sü gerçekleştirmeyi gerektirir.

(tanzim etme, birleştirme, akrobatik hareketler yapma, yaratma, ö zgü n
bir beceri sergileme davranışları)

Ö rnekler:
1. Otomobille kendine ö zgü sü rü ş stili geliştirir.
2. Duyguları ve dü şü nceleri anlatan ö zgü n bir resim yapabilir.
3. Ö zel bir basket atış yö ntemi geliştirir.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama
Kendimizi Sınayalım!
1) Ö ğ retmen: Tü rkiye’de nü fus yoğ unluğ u en fazla olan bö lge hangisidir? (l)
Ö ğ renci: ….
Ö ğ retmen: Gü zel. Bu gö lgenin belirgin ö zelliğ i nedir? (ll)
Ö ğ renci: ….
Ö ğ retmen: İnsanların o bö lgeye gö ç etmelerinin yaşamları ü zerinde ne gibi
faydaları olmuştur? (lll)
Ö ğ renci:….
Ö ğ retmen: Peki, zararlardı da olmuştur. Bunu ekonomik ve sosyal açıdan
tartışınız.(lV)
Ö ğ renci:…. D
Yukarıdaki diyalogda hangi ifadeler bilgilerin yanıtlanmasında analiz yapmayı
gerektiren ö zelliktedir? (KPSS 2010)
A) l ve ll B) l ve lll C) ll ve lll D) lll ve lV E) l, ll ve lV
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama
Kendimizi Sınayalım!
2) Tü m ö ğ rencilerin bü yü k bir dikkatle katıldıkları (l) Tü rkçe dersinde Esra
ö ğ retmen ö ğ rencilerden konuya ilişkin farklı ö rnekler vermelerini (ll) ister.
Ayrıca ö ğ rendiklerini kullanarak bir ö ykü nü n temel çatısını kurmalarını (lll)
sağ lar.
Bu uygulamada altı çizili davranışlar sırasıyla hangi dü zeydedir? (KPSS 2010)
l ll lll
A) Alma Bilgi Sentez
B) Değ er verme Bilgi Sentez
C) Alma Kavrama Uygulama C
D) Değ er verme Analiz Uygulama
E) Alma Kavrama Sentez
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama
Kendimizi Sınayalım!
3) Aşağ ıda verilen hedef davranışlardan hangisi diğ erlerine gö re daha zor ö ğ retilir
ve ö lçü lü r? (KPSS 2010)
A) Kendini topluma hizmet yoluna adama
B) Bir problemin çö zü mü ne ilişkin hipotez kurma
A
C) Bulgulardan hareketle genellemelere varma
D) Demokratik davranışların toplumsal yaşam ü zerindeki etkilerini yorumlama
E) Gü neş enerjisinin aydınlatma teknolojisinde kullanımına ilişkin deney tasarlama
4) Bilişsel alan sınıflamasına gö re, aşağ ıdaki kazanımlardan hangisi diğ erlerinden
daha yü ksek dü zeyde zihinsel beceri gerektirir? (KPSS 2006)
A) Bir olaya yol açmış olabilecek nedenleri sayma
B) Yapılan tanıma uygun ö rnek vermek
C
C) Probleme, yeni ve orijinal bir çö zü m yolu bulma
D) Verileri tablo ya da grafikle gö sterme
E) Şekil ve bilgilere dayanarak açıklama yapma
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama
Kendimizi Sınayalım!
5) Aşağ ıdakilerden hangisi yenilenmiş Bloom taksonomisinin bilişsel sü reç
boyutunun en ü st basamağ ında bir kazanım ö rneğ idir? (KPSS 2020)

A) Okul kaynaklarının etkili ve verimli kullanım alanlarını ö rneklerle açıklar.

B) Okul kaynaklarının etkili ve verimli kullanımını elektronik kaynaklardan
araştırır.
C) Okul kaynaklarının etkili ve verimli kullanımına yö nelik ö zgü n ö nerilerde
bulunur.
D) Okul kaynaklarını etkili ve verimli kullanır. C
E) Okul kaynaklarının etkili ve verimli kullanılıp kullanılmadığ ını değ erlendirir.
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama
Kendimizi Sınayalım!
6) Bir ö ğ retmenin “teknolojik aletlerin hayatımızdaki yeri”ne ilişkin hazırladığ ı
aşağ ıdaki sorulardan hangisi, Bloom’un yenilenmiş bilişsel alan taksonomisine
gö re daha ü st dü zeyde bir kazanımı ö lçmeye yö neliktir? (KPSS 2019)

A) Evinizde kullandığ ınız teknolojik aletlere ö rnek verebilir misiniz?

B) Yeni bir teknolojik alet tasarlasanız bu alette hangi ö zellikler olurdu?
C) Son otuz yılda hayatımıza giren teknolojik aletler nelerdir?

B
D) İnternet’i kullanırken nelere dikkat etmeliyiz?
E) Teknoloji ü retmek bir toplumu neden gü çlü hâ le getirir?
 İnsan Davranışlarını - Hedefleri Sınıflama
Kendimizi Sınayalım!
7) Aşağ ıdaki kazanımlardan hangisi, yenilenmiş Bloom taksonomisinin
değ erlendirme boyutundadır? (KPSS 2017)

A) Testten elde edilen verilere gö re madde ayırt edicilik indekslerini hesaplar.

B) Verilen bir maddenin ö lçtü ğ ü beceri alanını belirler.
C) Bir testin, belirtke tablosuna uygun olup olmadığ ına karar verir.
D) Ö lçek tü rlerinin ö zelliklerini açıklar.
E) Verilen bir belirtke tablosuna gö re uygun maddeler yazar?
C
 Ö lçme Araçlarının Nitelikleri

Beni dinlediğiniz için

teşekkür ederim