LES D3

De lange reformatie

HB. pg 77-87
 1 | Op weg naar de reformatie
• Situatie rond ca. 1500: West-Europa = katholiek
• Religie speelt belangrijke rol in het leven
• Geloof in hemel, vagevuur en hel
• Andere geloofsopvattingen worden niet getolereerd

• Grote onwetendheid over het geloof:

• Priesters zijn (soms) slecht opgeleid en leven celibaat niet na
• Hoge geestelijkheid (bisschoppen, abten, …): rijkelijk leven  zorg voor gelovigen

• Wantoestanden in de kerk: winstgevende handel in aflaten om nieuwe Sint-

Pieterskerk in Rome te bekostigen

• Macht van de paus ondermijnd door Westers Schisma (1378-1417)

• Verschillende initiatieven om vanaf late middeleeuwen de katholieke
Kerk van hoog tot laag te hervormen

 bv. Moderne Devotie in de Nederlanden (14e eeuw): persoonlijke beleving

van het christendom, ook in de volkstaal!

 Ook de humanisten beïnvloeden dit sterk:

• Vanuit hun belangstelling voor de klassieke oudheid en het idee om ‘naar
de bronnen’ te gaan (in dit geval de Bijbel) (zie les D2, bv. Erasmus)
• Vanuit hun algemeen kritische ingesteldheid
 2 | De lange protestantse reformatie (16e-17e
eeuw)
• In het begin van de 16e eeuw ontstaat het protestantisme als nieuwe
hoofdstroming binnen het christendom

• Er bestaan meerdere stromingen:

• Lutherse Kerk of Lutheranisme LUTHERANISME CALVINISME

• Gereformeerde Kerk: PROTESTANTSE

• Calvinisme REFORMATIE

• Anabaptisme ANABAPTISME ANGLICANISME

• Anglicaanse Kerk

• Maar grootste rol weggelegd voor de grote ‘reformatoren’:

 Luther en Calvijn
a) Luther en het lutheranisme

• Maarten Luther (1483-1546)

• Monnik en priester
• Professor in theologie

• Buigt zich over de vraag: ‘hoe kom ik in de hemel terecht?’

• Ergernis over misbruiken bij aflatenhandel

 31 oktober 1517: 95 stellingen = start van de protestantse

reformatie!
 BRON 2, HB p. 81
Luther bezoekt Rome (Uit ‘Luther’ (2003)
• De kritiek van Luther verspreidde zich razendsnel over Duitse Rijk en
de rest van Europa (rol boekdrukkunst!)

• Paus veroordeelde heel wat stellingen van Luther, maar die weigerde
zijn visie te herroepen!
1520 in de kerkelijke ban geslagen (=excommunicatie)
1521 ook in de keizerlijke ban (= vogelvrij verklaard) door Karel V
 BRON 3, HB p. 81

• Luther werd door hooggeplaatste vrienden in bescherming genomen,

waardoor hij zijn verdere hervormingen kon uitwerken
• Visie van Luther op geloof vertrekt vanuit de
Bijbel

• Sola fide: enkel het geloof en de overgave aan God

kunnen de mens van een plaats in de hemel
verzekeren (dus niet naleven van kerkelijke wetten of
goede werken doen)

• Sola scriptura: enkel wat in de Bijbel staat is

bepalend, niet het gezag van pausen, concilies en de
tradities van de katholieke Kerk

• Vertaalde de Bijbel in de volkstaal!

• Enkel 2 sacramenten: het avondmaal (eucharistie) en

het doopsel Luther te Erfurt (J. N. Paton, 1861)
b) Calvijn en het calvinisme
• Johannes Calvijn (1509-1564)
• Frans-Zwitserse theoloog

• Beïnvloed door de lutherse leer (sola fide en sola

scriptura), maar is veel radicaler in de interpretatie ervan

• Centrale idee is de predestinatie: God bepaalt op

voorhand wie in de hemel komt, mens zelf kan daar niets
aan veranderen!  BRON 5, HB p. 83

• Zeer invloedrijk in Noordelijke-Nederlanden (zie les D5)

c) Het anabaptisme

• Ook ‘wederdopers’ genoemd

• Verwerpen de kinderdoop: enkel (volwassen) gelovigen kunnen gedoopt

worden
• De Kerk is een vereniging op vrijwillige basis, los van de staat (dus kan
geen invloed op elkaar uitoefenen!)

• Streng vervolgd door zowel katholieken als andere protestanten!

d) Hendrik VIII en het anglicanisme
• Hendrik VIII wil scheiden van Catharina van Aragon, maar
paus weigert dit te doen
• Act of Supremacy (1534): definitieve breuk met Rome en
Hendrik VIII als hoofd van de eigen, anglicaanse Kerk
• Ontbinding kloosters en abdijen (= inkomsten!)
• Pas na zijn dood komen er protestantse invloeden in de
anglicaanse Kerk (was zelf zeer anti-protestants)

 Zie ook les D6

De weegschaal van het ware geloof: allegorie op de suprematie
van de Reformatie over het Rooms-katholieke geloof
Anoniem, Noordelijke Nederlanden, begin 17e eeuw
 3 | De lange katholieke reformatie (16e-18e eeuw)
• Protestantse reformatie zorgde voor diepe breuk in de westerse Kerk

• Pas succesvolle hervormingspoging met het Concilie van Trente (1543-1565)

• Doel van het concilie?
• De Kerk opnieuw herenigen
• De vele misbruiken aanpakken door interne hervorming
• Duidelijkheid scheppen in de geloofsleer

• Maar.. breuk is al te ver gevorderd dus hereniging faalt

• Concilie benadrukt naast de Bijbel ook het belang van de kerkelijke traditie (zoals de 7
sacramenten, geldigheid van aflaten, het gezag van de paus en het vereren van
heiligen)
• Bepalingen van het concilie in de praktijk:
• Betere opleiding van de clerus:
• Bisschoppen met universitaire vorming
• Priesters opgeleid aan seminaries
 BRON 9, HB p. 85
• Priesters moeten gewone gelovigen ook geloofsonderwijs (catechismus) geven

• De oude kloosterorden worden hervormd en belangrijke rol weggelegd voor nieuwe

orde van de jezuïeten

• Strenge controle door de bisschoppen die nieuwe regels in de praktijk moeten

toepassen

De invloed van de Kerk op het leven van de mensen neemt enorm toe!

 Deze katholieke reactie wordt ook de CONTRAREFORMATIE genoemd

 BRON 7, HB p. 84
 4 | De wereldlijke vorsten en de reformatie
• De religieuze reformatie heeft ook grote politieke impact:
16e en 17e eeuw kennen veel godsdienstoorlogen, bv. de opstand
tussen Noordelijke- en Zuidelijke Nederlanden (zie les D5)

• Wereldlijke vorsten aanhanger van “één staat, één vorst, één geloof”

• Duitse Rijk:
• Vele rijksvorsten verkiezen het lutheranisme om onafhankelijker van Rome en de
keizer te worden  conflict met Karel V
• Karel V verliest de oorlog met lutherse vorsten  Vrede van Augsburg (1555):
vorsten mogen religie in eigen territorium zelf bepalen
• Frankrijk:
• Sterke centrale gezag van de koning gekoppeld aan trouw aan het katholieke
geloof (vrees dat protestantisme dit gaat ondermijnen)
• Edict van Nantes (1598) brengt vrede:
• De hugenoten (=Franse protestanten) mogen hun godsdienst (beperkt) uitoefenen
• In loop van 17e eeuw echter herroepen (zie les D6)

• Engeland:
• Mary Tudor (dochter Hendrik VIII) probeert halfweg 16e eeuw het katholicisme te
herstellen, zeer strenge vervolging van protestanten (Bloody Mary)
• Opvolgster Elisabeth herstelt anglicanisme