Hoofdstuk 5: DE TIJD VAN

ONTDEKKERS EN HERVORMERS
 Periode 1500-1600 (16e eeuw)
 Begin van de vroegmoderne tijd (1500-1800)

Paragraaf 5.1: De Renaissance

KA: - Het veranderde mens- en wereldbeeld van de Renaissance

- Hernieuwde oriëntatie op (het erfgoed) van de klassieke oudheid

De Renaissance (= herboren belangstelling voor de klassieken)

Ontstaat in Italië (15e eeuw):
-Handel  geld  tonen van rijkdom en genieten van het leven
-Restanten van het klassieke erfgoed
↓
Via handel/boekdrukkunst  Renaissance verspreidt zich over rest van Europa (16 e eeuw)

Veranderde mens en wereldbeeld van de renaissance

Toename welvaart  mens- en wereldbeeld van burgers in Italië verandert:

 Nieuw levensgevoel  geïnspireerd door de oudheid  carpe diem: geniet van het leven
 Meer belangstelling voor de wereld/natuur*
↓
Niet van natuur afwenden maar perfectioneren (in de kunst)

Kennis neemt toe*

Leergierigheid en kritisch denken
↓
Impuls aan het natuurwetenschappelijk denken
↓
Het wereldbeeld gaat veranderen
↓
Voorbeeld: Copernicus
↓
Opmaat naar de wetenschappelijk revolutie in 17 e eeuw

~‘’Memento mori wordt carpe diem’’

Hernieuwde oriëntatie op de klassieke oudheid
Herboren interesse voor Grieks-Romeinse cultuur:

 Wereldlijke en realistische schilder- en beeldhouwkunst (zoals de klassieken)

 Toepassing van de klassieke vormentaal in de bouwkunst
 Ontstaan Humanisme*

Beroemdheden
Schilders/beeldhouwers:
↓

 ME  anoniem ambachtslieden
 Renaissance  bekende kunstenaars
↓
Creëren mooiere versie van natuur

Humanisme*
Geleerden gaan klassieke geschriften kritisch bestuderen/vertalen
↓
Willen denkwereld van de klassieken begrijpen
↓
Herkennen bij klassieken hun eigen levenshouding

1453 Val Constantinopel

 Gaf een impuls aan humanisme
↓
 Geleerden vluchten naar Italië met Griekse manuscripten/kennis

Bekende humanist Erasmus

Erasmus: door studie van oude teksten komen tot het ware/zuivere geloof

Maakt een nieuwe vertaling van de bijbel (veel fouten)

Paragraaf 5.2: De Europese Expansie

KA: Begin van de Europese expansie*

*uitbreiden van politieke/economische macht

Kennis van de wereld in de Middeleeuwen:

- Europa
- Deel van Afrika (Boven Sahara)
- Deel van Azië (Midden-Oosten)
Redenen om de wereld te verkennen: (ontdekkingsreizen)
 Avontuur
 Verspreiden geloof (=christendom)
 Uitbreiden grondgebied
 Goud
 Handel (Indië)  Specerijen

Op zoek naar Indië

Producten uit Azië (Indië) komen via het land Europa binnen (zijderoute)
↓
Arabische tussenhandelaren vragen hoge prijzen voor de specerijen
↓ ↓
Peperduur
Portugezen (later ook andere landen) gaan zelf (via de zee) op zoek naar Indië (via het zuiden)

Portugal -zoektocht naar route naar Indië

 1488 Bartolomeus Diaz zeilt om de Kaap
 1498 Vasco da Gama bereikt India
↓
Portugezen stichten langs de kusten van Azië/Afrika handelsposten (factorijen)

De Portugezen
 A Gaan handeldrijven tussen Europa en Azië
 B Gaan handeldrijven tussen verschillende delen in Azië (verdrijven de Arabieren/Chinezen)

Spanje
 Columbus gaat in de opdracht van Spanje op zoek naar Indië via het westen
↓
 Hij ontdekt per toeval Amerika! (12 oktober 1492)

Columbus
 Gelooft (zijn hele leven) dat hij Indië is geweest
↓
 Noemt de lokale bevolking daarom Indianen
 Later wordt Amerika West-Indië/ de West genoemd en Azië Oost-Indië/de Oost

1507 Amerigo Vespucci ‘’ondekt’’ Amerika (Mundus Novus)

Het nieuwe continent (de nieuwe wereld) wordt vernoemd naar Amerigo Vespucci

Paragraaf 5.3: De Reformatie

KA: De protestantse Reformatie/Hervorming (die splitsing van de Christelijke kerk in W-Europa tot
gevolg had)

Ontstaan Reformatie/hervorming
Rond 1500 neemt kritiek op misstanden in de rk-kerk toe
↓
Critici als Erasmus hopen de kerk te veranderen/hervormen (gebeurt niet)
↓
Uiteindelijk scheiden de protestanten zich tijdens de Reformatie af

Scheiding/splitsing van de kerk (Begin 16e eeuw)

Katholieke kerk

 Christendom
Protestantse kerk
↓
Lutheranisme
Calvinisme
Etc.

Misstanden in de rk-kerk
Antiklerikalisme:

 Kritiek op gedrag van de geestelijken:

- Schenden celibaat
- Levensstijl

Kritiek op de leer van de kerk:

 Aflaathandel
 Vereren heiligen
 Verkoop kerkelijke ambten

Aandeel van Luther (1483-1546)

Ideeën Luther:
- Alleen via Bijbelstudie/bidden kun je zelf met God in contact komen
- Alleen oprecht geloof in god brengt iemand in de hemel (dus geen aflaat)

Lutherse kerk
 Luther schrijft kritiek op in 95 stellingen
↓
 Paus doet Luther in de ban
 Keizer Karel V verklaart Luther vogelvrij (1521)
↓
 Luther krijgt asiel en richt eigen kerk op (Lutherse kerk)
↓
 Ook Duitse Vorsten worden lid van de Kerk Luther  voordelen (zie boek)
Aandeel Calvijn: (1509-1564)
 Bijbel enige bron van het geloof
 Volk mag in het verzet als ‘een valse godsdienst’ (=katholieke) wordt opgelegd (door een koning)
 Predestinatieleer:
God bepaalt bij geboorte wie wel/niet in de hemel komt
 Calvinisme veel aanhang in FRA/NL

Gevolgen Reformatie
 Uiteenvallen van de Christelijke kerk
 Godsdienstoorlogen:

Duitse Rijk
Oorlog tussen protestantse vorsten (=edelen) en katholieke vorsten + keizer Karel V
↓
Vrede van Augsburg: vorst bepaalt geloof van zijn gebied (1555)
↓
Nederlaag voor Karel V

FRA
Oorlog (1562-1598) tussen de katholieken en de Hugenoten (=Calvinisten)
↓
1572
Bloedbruiloft: moord op duizenden hugenoten

1598
Edict van Nantes: Hugenoten krijgen rechten

ENG
 Koning Hendrik VIII scheidt zich af van de katholieke kerk (1534)
 Anglicaanse kerk
 Koning hoofd van de kerk

NL
Oorlog tussen de protestantse opstandelingen en de Spaanse koning Filips II (katholiek)

Paragraaf 5.4: De Nederlandse Opstand

KA: Ontstaan van de Nederlandse staat (kort)

Ontstaan van de opstand
Bestuur van de NL
17 Gewesten (landjes):

Ieder gewest heeft eigen bestuur (=Staten)

(Steden binnen gewesten ook deels zelfstandig)

De Heer (via de landvoogd/stadhouders)

bestuurt ook de gewesten
↓
Sprake van 2 besturen

Heer der NL
 Karel V
 1543-1555

 Filips II
 1555-1581
 Koning van Spanje en Heer der Nederlanden, omdat hij het erft van zijn vader (Karel V)

Politiek van Karel V/ Filips II

1. Bestuur centraliseren:
Meer macht voor centrale regering in Brussel (=hoofdstad)
Minder macht voor gewesten/steden
2. Protestantisme/Reformatie aanpakken
↓
Oorzaken voor de opstand

1566
Edelen bieden landvoogdes smeekschrift (=verzoek) aan
↓
Vraag om minder felle vervolgingen van protestanten
↓
Landvoogdes belooft vervolgingen te minderen  Hagenpreken/Beeldenstorm! (onbedoelde
gevolgen)
↓
Filips II woedend over Beeldenstorm
↓
Stuurt Hertog van Alva (1567):
Nieuwe landvoogd (vervangt Margaretha)
Straffen uitdelen (ook aan bestuurders)
↓
Velen (o.a. Wv O) vluchten naar buitenland/zee (Geuzen)
Willem bouwt in DU leger op  valt in 1568 de NL binnen:

Begin 80 jarige oorlog/Opstand (1568-1648)

Geuzen (werken samen met WvO) veroveren Den Briel (1572)
↓
Holland/Zeeland (steden) sluiten zich aan bij de opstand (o.l.v. WvO)
↓
Alva probeert opstandige steden te veroveren

1576
 Filips II in geldproblemen
↓
Spaanse soldaten gaan muiten
↓
 Trekken plunderend door de NLen
↓
 Nu sluiten alle (17) gewesten zich aan bij Holland/Zeeland

1579
 7 Noordelijk gewesten gaan door met de opstand (richten Unie van Utrecht op)
 Zuidelijke gewesten sluiten weer vrede met Filips II (Spanje)

1580-1584
 1580 Filips II verklaart WvO vogelvrij
↓
 1581 UvU zweert Filips II af als landsheer (=Plakhaat van Verlatinge)
↓
UvU gaat op zoek naar nieuwe Landsheer
 1584 WvO wordt vermoord

1585
Spanje verovert Antwerpen (val van A’werpen)
WvO is vermoord
↓
Opstand lijkt verloren!
(Toekomst UvU in gevaar)

1588
 Filips II probeert met een armada ENG te veroveren  mislukt!
↓
 Spanje verzwakt  Opstand gered!
 7 noordelijke gewesten (UvU) richten de Republiek op

1609-1621
Twaalfjarig bestand:
Tijdelijke wapenstilstand tussen Republiek en Spanje
1648
Vrede van Münster:
Spanje en Republiek sluiten vrede