YÜKSEK GERİLİM TEKNİĞİ

Isparta Uygulamalı Bilimler

Üniversitesi, Elektrik – Elektronik
Mühendisliği Bölümü

29.11.23 1
 ÇOK TABAKALI ÇOK YALITKANLI
EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL
ELEKTROT SİSTEMLERİ

29.11.23 2
 TABAKALI ELEKTROT SİSTEMLERİ

 Sınır yüzeyde kırılma

 Çok yalıtkanlı çok tabakalı düzlemsel elektrot sistemleri

 Çok yalıtkanlı çok tabakalı eş eksenli silindirik elektrot sistemi

29.11.23 3
 İKİ TABAKALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL ELEKTROT
SİSTEMLERİ

 Şekilde verilen ve elektrot yarıçapları r1, R ve dielektrik katsayıları ɛ1, ɛ2

olan iki farklı yalıtkan tabakadan oluşan eşeksenli bir silindirsel sistemde
tabakalara düşen gerilimler ve tabakalardaki elektrik alan şiddetleri:

 Tabakalara düşen gerilimler U1,U2 ve

tabakalardaki elektrik alanları E1,E2 ile
gösterilirse;

U=U1  U 2
R

U r2
U1
ɛ2
r1
E1 = r1  x1  r2
ɛ1 x1 x2  r2 
U2 U1 x1ln  
 r1 
U2
E2 = r2  x 2  R
R
x 2ln  
29.11.23
 r2  4
 İKİ TABAKALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL ELEKTROT
SİSTEMLERİ

 Sistemin eşdeğer kapasitesi;  Tabakalardaki gerilimler

Q  CU  C1U1  C2U 2

1 r2 1 R
A ln  ln
ε1 r1 ε 2 r2
2πε1l 2πε 2l CU U  r2 
C1 = C2 = U1 = = ln  
r2 R
ln ln C1 ε1A  r1 
r1 r2
2πl CU U R
C= U2 = = ln  
1 r2 1 R C2 ε 2 A  r2 
ln  ln
ε1 r1 ε 2 r2

29.11.23 5
 İKİ TABAKALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL ELEKTROT
SİSTEMLERİ
 Sınır yüzeydeki elektrik
 Tabakalardaki elektrik alan şiddetleri: E1min  2 alan şiddetlerinin dik
=
E2 max 1 bileşenleri arasındaki
bağıntı
U1 U2  Hangi koşullardaki
E1 = E2 = E1max  2 r2 maksimum elektrik alan
r  R =
x1ln  2  x 2ln   E2 max 1r1 şiddetleri arasındaki
 r1   r2  bağıntı

E1  2 x 2
=
E2 1x1  Alanın iki tabakalı sistemde homojen olması
koşulu ( E1max =E2 max )
x1  r1 E1max 1r1   2 r2
x1  r2 E1min

x 2  r2 E2 max
x2  R E2 min

29.11.23 6
 İKİ TABAKALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL ELEKTROT
SİSTEMLERİ

R R

r2 U r2
U r1
r1
ɛ2 ɛ1 ɛ2 ɛ1 x1 x2
x1 x2
U2 U1 U2 U1

29.11.23 7
 ÇOK TABAKALI ÇOK YALITKANLI SİLİNDİRSEL
ELEKTROT SİSTEMLERİ: ÖRNEK

c) Sistemde delinme olmaması için uygulanması gereken maksimum gerilim değeri

ne olmalıdır.

29.11.23 8
 ÇOK TABAKALI ÇOK YALITKANLI SİLİNDİRSEL
ELEKTROT SİSTEMLERİ

 Dielektrik katsayıları ɛ1, ɛ2, ɛ3, … ɛn olan n farklı yalıtkan tabakadan oluşan
silindirsel bir elektrot sisteminde, n. tabakadaki gerilim ve elektrik alanı
şekilden bulunabilir.

 Tabakaların kapasiteleri C1, C2, C3,…,Cn ile

gösterilirse, eşdeğer kapasite;

U C1 C2 C3 Cn

2πε1l 2πε 2l 2πε nl

C1 = C2 = Cn =
r r r
ln 2 ln 3 ln n 1
r1 r2 rn

29.11.23 9
 ÇOK TABAKALI ÇOK YALITKANLI SİLİNDİRSEL
ELEKTROT SİSTEMLERİNDE GERİLİM HESABI
2πl
C= 2πl
1 r2 1 r 1 r C=
ln  ln 3  ...  ln n 1 A
ε1 r1 ε 2 r2 εn rn

n
1 rk 1
A  ε ln r
k 1k k

 n. tabakadaki gerilim

Q  CU  C1U1  C2U 2  ...  CnU n

CU U  r2  CU U r 
U1 = = ln Un = = ln  n 1 
C1 ε1A  r1  Cn ε n A  rn 

29.11.23 10
 ÇOK TABAKALI ÇOK YALITKANLI SİLİNDİRSEL
ELEKTROT SİSTEMLERİNDE ELEKTRİK ALAN HESABI

 n. tabakadaki elektrik alan şiddeti

U1 Un
E1 = r1  x1  r2 En = rn  x n  rn1
r   rn 1 
x1ln  2  x n ln  
 r1  r
 n 

 n. Tabakadaki maksimum ve minimum elektrik alan şiddeti

Un Un
En,max = En,min =
r  r 
rn ln  n 1  rn 1ln  n 1 
 rn   rn 

29.11.23 11
 TEK VE ÇOK KATMANLI ELEKTROT SİSTEMİNİN
ELEKTRİK ALAN ŞİDDETİ BAKIMINDAN
KIYASLANMASI
Çok tabakalı ve bir tabakalı sistemin elektrik alanı bakımından kıyaslanması

U 2  U1

Eort U1 a Eort U 2 a
1   1 2   1
Emax Emax Emax Emax

Katman sayısı arttıkça Eort değeri yükselmektedir. Dolayısıyla, delinme, korona ve diğer
boşalma olayları için önemli olan Emax’ın aynı kalması koşulu ile Eort artınca uygulanan
gerilimi daha da yükseltebiliriz.

29.11.23 12
 İKİ TÜR YALITKANLI ÇOK TABAKALI SİLİNDİRSEL
ELEKTROT SİSTEMLERİ

 Genel olarak yalıtkan tabakalardan biri sıvı

veya gaz, diğeri ise katı yalıtkan tabakadan
oluşur.

 Burada katı yalıtkan tabakalar birer

paravana görevi gördüğünden bu gibi
sistemlere paravanalı sistemler denir.

 Bu tür sistemlere, yüksek gerilim

transformatörleri ile geçit izolatörleri örnek
olarak gösterilebilir.

29.11.23 13
 İKİ TÜR YALITKANLI ÇOK TABAKALI SİLİNDİRSEL
ELEKTROT SİSTEMLERİ
 Paravanalı sistemde sistemin delinme dayanımının arttırılması,

 Yağ içerisinde bulunan kağıt türündeki elyaflı malzemelerden dolayı

elektrotların kısa devre olmasını önlemek,

 İki elektrot arasında bu tür malzemelerin zamanla bir köprü vazifesi görmesi
ve sistemin elektriksel bakımdan zorlanmasına (kısmi deşarjlar veya tam
delinme gibi) neden olurlar.

 Paravana sistemi elektrotlar arasına yerleştirilerek, yağ içerisinde bulunan

yabancı malzemelerin köprü oluşumunu engeller.

 Genel olarak, transformatör yağlarının dielektrik katsayıları paravana olarak

kullanılan katı yalıtkan malzemenin dielektrik katsayısından küçüktür.

 Bu nedenle, transformatör yağı paravanalı durumda daha büyük bir

elektriksel zorlanmaya maruz kalır. Bu zorlanmanın büyük olmaması için
paravana malzemesi mümkün olduğu kadar ince yapılır.
29.11.23 14
 DÜZGÜN ZORLANMALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL
SİSTEMLER

 Düzgün alanlı olmayan sistemler, gerek zorlanma ve gerekse ekonomik

bakımdan düzgün alanlı sistemlere göre elverişsizdir.

 Genel olarak belirli bir gerilim için boyutlandırılmış olan düzgün alanlı
olmayan sistemlerin boyutları, düzgün alanlı sisteme göre oldukça
büyük olur. Ekonomik ve teknolojik anlamda elverişsiz olan bu
sistemlerin özellikle eşeksenli silindirsel sistemlerin bazı durumlarda
düzgün zorlanmalı bir sisteme dönüştürülmesi yoluna gidilir.

 Bu sistemlerde alan dağılımı radyal olmasına rağmen radyal yöndeki

alan şiddeti her noktada aynı değerdedir. Bu gibi sistemler, düzlemsel
elektrotlu düzgün alanlı sistemlerden ayrıt edebilmek amacı ile,
düzgün zorlanmalı sistem olarak tanımlanır.

 Eşeksenli silindirsel sistemin alanının radyal yönde düzgün duruma

getirilebilmesi için elektrotlar arasındaki potansiyel dağılımının lineer
duruma getirilmesine bağlıdır.

29.11.23 15
 DÜZGÜN ZORLANMALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL
SİSTEMLER

 Lineer bir gerilim dağılımı teorik olarak, tabaka sayısı sonsuz olan çok
tabakalı eşeksenli bir silindirsel sisteme dönüştürmek ve her biri birer
eşeksenli silindirsel kondansatör olan bu tabakaların kapasitelerini
birbirine eşit olacak şekilde boyutlandırmak suretiyle sağlanabilir. Bu
kondansatörlere kısmi kondansatörler denir. Kısmi kondansatörlerin
kapasiteleri iki farklı yöntemle birbirine eşit yapılabilir.
 1) Kısmi kondansatörlerin uzunlukları sabit kalmak (l=sabit) koşuluyla
tabakaların dielektrik katsayıları ile tabakaların r yarıçapları arasında
zorlanma bakımından düzgünlük koşulu veren Ɛ=f(r) gibi bir bağıntıdan
faydalanılabilir.
 2) Kısmi kondansatörler arasında aynı yalıtkan malzeme kullanıldığına
göre (Ɛ=sabit) kısmi kondansatörlerin uzunlukları ile r yarıçapları
arasında zorlanma bakımından düzgünlük koşulunu veren l=f(r) gibi bir
bağıntıdan faydalanılabilir.
 Birinci yöntemle elde edilen düzgün zorlanmalı silindirsel sistemler
daha çok düzgün zorlanmalı kablolar için ikinci yöntem ise daha çok
kondansatörlü geçit izolatörleri için söz konusudur.

29.11.23 16
 DÜZGÜN ZORLANMALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL
SİSTEMLER: DÜZGÜN ZORLANMALI KABLO
 Şekilde görülen silindirsel sistemi düzgün zorlanmalı bir sisteme dönüştürmek için,

r1≤r≤R olmak üzere, r ve r+dr olan sonsuz ince

kalınlıkta eşeksenli silindirsel sisteme gauss teoremi
uygulanırsa;

 D 
 DdS   2 rlD  2 l ( r  dr ) 

D  dr   0
r 
dD 1
 D0 d 1
  0
dr r dr r

rd    dr  0 A
  f (r )  ,  r  A  sabit
d  dr r
 0
 r 1r1   n rn  A
Elde edilen bu bağıntı eşeksenli silindirsel kablo sisteminin zorlanma
bakımından düzgünlük koşulu denir
29.11.23 17
 DÜZGÜN ZORLANMALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL
SİSTEMLER: DÜZGÜN ZORLANMALI KABLO
 n tabakalı yaklaşık düzgün zorlanmalı bir sistemde i’inci tabakanın kapasitesini ve maksimum
alanı:

2πεi l Ui
Ci = Ei,max =
 a   a 
ln 1  i  ri ln 1  i 
 ri   ri 

a1  a2  ...  an  a  a  a
ln 1  i   i
ai  ri  ri  ri

C1  C2  ...  Cn  C0  sabit
U1  U 2  ...  U n  U 0  sabit
U
E1max  E2 max  ...  En max  E0  0  sabit
a
1r1   2 r2  ...   n rn  A  sabit

29.11.23 18
 DÜZGÜN ZORLANMALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL
SİSTEMLER: DÜZGÜN ZORLANMALI KABLO

E1max  E2 max  ...  En max

1r1   2 r2  ...   n rn

Düzgün zorlanmalı çok tabakalı

sistem

29.11.23 19
 DÜZGÜN ZORLANMALI EŞEKSENLİ SİLİNDİRSEL
SİSTEMLER: ÖRNEK

29.11.23 20