Srednjevekovna muzička

teorija i notacija

Dr Ira Prodanov
Akademija umjetnosti, Banja Luka
2021.
 Srednjevekovna muzička
teorija i notacija
 Muzika proučavana više kao nauka, a manje kao
umetnost (opravdano muzikom kao “upotrebnom”
umetnošću)
 Nauka – trivium (gramatika, retorika, dijalektika) i
quadrivium (aritmetika, geometrija, astronomija i
muzika);
 Istraživana u samostanima St. Galenu, Mecu, Turu (VII
vek), kasnije u Nemačkoj (Fulda, Vircburg)
 Srednjevekovni teoretičari muzike

 Aurelije Avgustin (4 – 5. vek), monah, teolog, filozof,

proglašen za sveca; delo De Musica nedovršeno; piše o
ritmu i melodiji, o izvođenju, a mnogo o muzici i u
svojim Ispovestima;
 Anicije Boecije (5 – 6. vek), rimski plemić, državnik,
filozof, matematičar; njegovo delo O instituciji muzike
sadrži mnogo od stavova grčkih mislilaca – Platona,
Aristotela, Ptolomeja; preko njega se Evropa upoznala sa
grčkom muzičkom teorijom;
 Srednjevekovni teoretičari muzike
 Hukbald (9 – 10. vek) monah, pesnik, kompozitor;
traktat De Harmonica Institutione je navredniji spis iz
oblasti muzičke teorije u srednjem veku, zajedno sa
Musicom Enchiriadis (anonimus); izneo teoriju
srednjevekovnih lestvica, kritikovao neumsku notaciju.
 Hermanus Kontraktus (11. vek) – jedan od najučenijih
ljudi svog vremena, napisao brojne studije iz
matematike, astronomije; delo Opuscula musica –
starocrkvene lestvice i melodijski zakoni;
 Srednjevekovne lestvice - modusi
 Temelj srednjevekovne muzike
 Za razliku od grčkih, pišu se odozdo naviše.
 Imena su preuzeta od grčkih, ali se dosta razlikuju
 Postoje 4 autentična i 4 plagalna modusa
1. dorski (od d) / hipodorski (od a)
2. frigijski (od e) /hipofrigijski (od h)
3. lidijski (od f) / hipolidijski (od c)
4. miksolidijski (od g) / hipomiksolidijski (od d)
 Gotovo nijedan nema vođicu, otuda je ta muzika „obla“ u
zvuku, nema tonalnih sukoba.
 Tek od sredine 16. veka u ovaj sistem uvedeni su lestvice
od C i od a (kasnije C dur i a mol)
 Izbegavala se prekomerna kvarta – diabolus in musica!
 Dominanta - ton koji se najčešće upotrebljavao, a ne I
stupanj!
 Razvoj notacije
 Stari Grci su imali sistem alfabetske notacije; grčki horovođa se bavio
heironomijom – pokretima ruku
 8, 9. vek: prvi notni znaci – neume (grč. znak); Akutus ( ̷ ) visoki ton,
gravis (۱) duboki, cirkumfleksus (٧ ili ٨) koji je bio između;
 Prvo samo znaci (sve brojniji), potom uvođenje linija;
 Dijastematska notacija – neume u praznom prostoru iznad teksta (in
campo aperto)
 Prva crta – to je žica instrumenta! Beležena crvenom bojom, a na njoj
je bio ton f; potom žuta crta (c), a onda još jedna (ton a). Iz tih prvih
slova razvili su se ključevi – f-ključ i c-ključ; Ključevi su bili udaljeni po
kvintama!
 Gvido od Areca (10 – 11.vek) - proučavao muziku iz aspekta prakse:
“Boecijeva dela ne donose koristi pevaču, već filozofu!”
 Gvido je stvorio notaciju na 4 crte (udaljene za tercu); napisao (?)
Himnu Sv. Ivanu čiji početni slogovi stihova jesu tonovi ut, re, mi, fa,
sol, la; si je uveden u 16. veku;
Himna Sv. Jovanu (Ivanu)
 Neume
 Neume se dele na jednostavne i posebne – prve označavaju
visinu, druge i način interpretacije (npr. zupčasti znak
označava visinu i triler do terce ‫) س‬
 Zvezdice u tekstu označavale su mesto nastupa hora, a
prekid soliste
 Znak ij i iij – odlomak treba otpevati 2, odn. 3 puta
 Neume nisu određivale trajanje, pa su slova iznad nota
označavala dužinu (c – cito, brzo; t – trahere, vući; x-
expectare – čekati)
 Manastir Sen Galen – najbolji primeri notacije.
 Gotička notacija, kvadratna notacija
Srednjevekovne neume