Muzika srednjeg veka i

rane renesanse
- starohrišćanska muzika-
 Društveno-istorijske prilike
 Realistično gledanje životnih vrednosti ustupa mesto
odricanju od ovozemaljskog, spiritualizacija koju donosi
hrišćanstvo iz temelja menja način prikazivanja čoveka, kao i
teme likovnih umetnosti i književnosti.
 Velike društveno-političke promene: propast Zapadnog
rimskog carstva; stalni ustanci robova (u Rimu na 1
slobodnog građanina ide 18 robova!), ratovi, opadanje
proizvodnje, porezi – propast. Varvarska plemena, uz pomoć
robova, pobedila Rim – Zapadni Goti.
 Novo društveno uređenje – feudalizam (od kraja 5., početka
6. veka, do kraja 18. veka!) unosi nove odnose u strukturu
države, ali u osnovi ostaje robovlasničko, samo sad nije
potlačen rob, već kmet koji najmi zemlju od
zemljoposednika, obrađuje je i daje visoke namete.
 Društveno-istorijske prilike
 Premda vlast pripada kralju, a onda se širi kao od vrha
piramide na kneževine, grofovije itd. glavne društvene
grupe su katolički kler, visoko i niže plemstvo i kmetove,
ali i među klasa, građanstvo koje se razvija zahvaljujući
pocvatu gradova. Iz njega će niknuti buržoazija, koja će
postati nova vladajuća klasa. I na kraju kmet.
 Glavni centri su dvor, grad, selo.
 Feudalizam: rani (5 – 10. veka), procvat (od 10. do 15.
veka), propadanje (od 15. do 18. veka).
 Muzika u srednjem veku
 Muzika zauzela važno mesto i na dvoru i u gradu i na
selu. Posebno je bila negovana u samostanima –
rasadnicima pismenosti i znanja u srednjem veku.
 Crkveno jednoglasje (katoličke i vizantijske crkve)
 Umetnost trubadura
 Višeglasje
 Razvoj muzičke teorije i notacije
 Usavršavanje instrumenata
 Muzika je uvek odraz društva u kome se razvija - u ovo
doba crkva je ta koja upravlja naukom, umetnošću i
obrazovanjem. Ali se isto tako u crkvi prepoznaje
momenat prodiranja svetovnih elemenata -
sekularizacija.
 Starohrišćanska muzika
 Negovana najpre po katakombama, a pošto je 313. godine
car Konstantin priznao hrišćanstvo, po crkvama.
 Hrišćanska muzika se javila na Istoku - prvi hrišćani iz roda
Jevreja, pa su elementi jevrejskog pevanja u sinagogama
preneseni i u hrišćansku muziku.
 Hrišćanstvo je jačalo i u Egiptu, Siriji, Armeniji, pa je sigurno
da je i lokalna muzika ovih krajeva uticala na muziku ove
vere.
 Melodije hrišćana dele se na psalmodičke (silabične, reč je
važnija od tona) i melizmatične (ton važniji od reči).
 Starohrišćanska muzika
 Sa Istoka potiču i antifonijsko i responzorijalno pevanje, što
podseća na Grke čiji je prvi zapis hrišćanske melodije i pronađen.
 Asketski duh hrišćana negovao je muziku u skladu sa svojim
ubeđenjima – to nije bila muzika za uživanje, niti muzika za
pravilno obrazovanje kao kod Grka
 Hrišćani su uklonili sve što je podsećalo na zabavu -
instrumentarijum, pokret i ples; izbacili hromatiku jer je budila
strasti, senzualnost
 Po priznanju hrišćanstva koje je i u Rimu postalo državna religije,
stekli su se uslovi za stvaranje profesionalaca u izvođenju crkvene
muzike (i pastva je pevala, ali uglavnom ponavljala ono što su
profesionalci izveli).
 Repertoar
 Pošto se utvrdio obrednik i reč bila najvažnija u
psalmodijskom izvođenju, u 4. veku javljaju se himne,
crkvene pesme istočnjačkog porekla.
 Himne – jednostavne strofične (rimovane) silabične pesme
koje su se „umešale“ u crkveni repertoar a pevaju o
hrišćanskim temama sa individualnim osećanjima, dok
liturgijski deo manje emocionalno orijentisan.
 Najpoznatija himna je Te Deum laudamus Tebe boga
hvalimo iz 4. veka, potom Pange lingua, Veni Creator...
 Himne su priznate od strane crkve tek u 9. veku.
 Najpoznatiji himničari: Arije iz Aleksandrije, Efrem iz Sirije,
Ambrozije iz Milana.
 Repertoar
 Širenje hrišćanstva donelo je i lokalne verzije hrišćanske
muzike – rimske, galikanske (Francuske), španske,
milanske, anglikanske itd.
 Španska hrišćanska muzika pod uticajem Sirije i Vizantije
dobila je dosta novina i nazvala se mozarapska u 7.
veku, a tek od 11. veka koriste rimski obrednik.
 Biskup Ambrozije iz Milana uneo je toliko novina da se
njegovim uticajem menjala i rimska muzika, a to pevanje
nazvalo se ambrozijansko.
 Gregorijanski koral
 Brojne lokalne crkve pretile raspadom jedinstva rimskog
hrišćanskog bogosluženja i muzike, te se krenulo sa
“unifikacijom”
 Papa Grgur I Veliki (590 – 604, benediktinac, muzički
obrazovan, boravio u Carigradu gde je upoznao vizantijsku
crkvenu muziku).
 Grgur odabrao najjednostavnije melodije, bez melizama i
istočnjačke hromatike, i stavio ih u Antifonarijum,
razvrstao ih prema crkvenoj godini, prilici kad se izvode
itd; reorganizovao pevačke škole (scholae cantorum) gde
se muzika učila napamet; u stav Kirie Eleison dodao i
središnji Christe eleison
 Gregorijanski koral
 Slao je obučene crkvene muzičare po Evropi da unifikuju
katoličku crkvenu muziku. Cela zbirka nazvana po njemu
Gregorijanski koral.
 Ovo je „starorimski koral“, a „novorimski“ nastaje u 7. veku,
i to je ono što mi smatramo Gregorijanskim koralom,
premda je dosta od Grgurovih napeva odbačeno, a uvedeno
novih.
 Za širenje Gregorijanskog korala najviše zaslužan Karlo Veliki
 Danas se koristi tzv. Vatikansko pevanje, izdato 1905 –
1912. koje predstavlja najverodostojniju verziju
Gregorijanskog korala.
 Gregorijanski koral inspiracija mnogim autorima – Martinu
Luteru za protestantski koral, J. S. Bahu, Listu, Vensanu
Dendiju, Otorinu Respigiju itd.
Grgur
beleži
koral
 Gregorijanski koral u praksi

 Časoslov - skup molitava koje se mole-pevaju svakog

dana 8 puta u određeno vreme. Izvode ga najčešće u
samostanima, uglavnom benediktinci pevajući, inace ga
sveštenici uglavnom govore.
 Misa – glavni deo bogosluženja katoličke crkve. Naziv
potiče od Ite missa est – “pođite, ovaj skup vernika se
otpušta”: to je simuliranje Hristove zadnje večere, gde
se u sredini vrši pričest hlebom i vinom u kojoj učetvuju
sveštenik i vernici.
 Misa - stavovi
 Introit
 Kyrie (Gospodi pomiluj, jedine grčke reči u katoličkoj liturgiji!)
 Gloria (velika doksologija)
 (posebne molitve – Collectae) čitanje poslanica, Gradual,
Aleluia (u misama za mrtve zamenjuje je Tractus)
 Evangelium
 Credo
 Ofertorijum (kada se deli hleb i vino), Prefacio (predslovlje)
 Sanctus i beneditus
 Kanon (pretvaranje hleba i vina u telo i krv Hristovu), Pater
noster
 Agnus Dei (Communio -pričesna molitva; Postcommunio)
 Ite missa est je kraj
Introit
14,15.vek
 Misa
 Postoje stalni delovi mise (ordinarium – Kirie, Gloria, Credo, Sanctus,
Benedictus, Agnus Dei) i oni delovi koji se dodaju kada su neki praznici
(proprium – Introit, Gradual, Aleluia, Tractus, Ofertorijum).
 Requiem – misa za mrtve (od reči Requiem aeternam dona eis, Domine –
Pokoj večni daj im, Gospode). U Rekvijemu se ne pevaju Gloria i Credo, a
posle Tractusa sledi sekvenca Dies irae, dies illa.
 Gregorijanski napevi za časoslov skupljeni su u zbirku Antifonal
 Napevi za misu su u zbirci Gradual.
 Tekstovi su obično prozni, poreklo psalamsko, pri čemu se psalmi ne
smeju mešati. Ostali tekstovi – vanbiblijski, srednjevekovna poezija.
 Melodije su ili sa naglaskom na tekst (akcentus) ili na melodiju
(koncentus) ili mešane.
 Aleluia (hebrejski – hvalite Gospoda) –na poslednjem vokalu razvija se
melodija; obično se izvodi Aleluia – jedna rečenica u čast nekog praznika
– Aleluia, dakle, trodelno.
 Melodije korala lučne konstrukcije, bez naglih skokova.
 U greg. koralu postoji nedeljiva vremenska jedinica – tempus primum
(danas osmina)
 Tropiranje
 Krajem 10. veka počinje proces deformacije korala po
uticajem sekularizacije, tj. prodiranjem svetovnih
elemenata u crkvenu muziku, odn. folklora.
 Tropiranje – umetanje novih tekstualnih odlomaka, a
ponekad i melodija u službene liturgijske tekstove.
Procvat tropiranja od 10. do 12. veka.
 Tridentski koncil u 16. veku zabranio je tropiranje, ali je
ono do tad znatno obogatilo katoličku crkvenu muziku.
Ono je dalo osnov za nastanak liturgijske drame i
evropskog pozorišta, a mnogi tvrde da je trubadur,
muzičar svetovne Evrope, reč nastala od reči tropator –
onaj koji tropira.
 Sekvence i liturgijska drama
 Najznačajnija vrsta tropiranja je ukrašavanje poslednjeg sloga teksta
Aleluje – ispod melizama podmetao se nov tekst; tako je nastala tzv.
sekvenca ili prosa
 Tvorac monah Notker Balbulus
 Kada se sekvenca odvojila od Aleluje, počeo je njen procvat koji je
rezultirao liturgijskom dramom.
 Autori sekvenci su pored Notkera, Tomas da Celano, Jakopone Todi, Vipo
idr.
 Papa Pio V je na Tridentskom koncilu 1568. je dozvolio upotrebu 4
sekvence u okviru bogosluženja: Victimae paschali laudes, Veni sante
spiritus, Lauda sion salvatorem, Dies irae; u 18. veku dodata je još jedna
Stabat Mater.
 Sekvenca Dies irae poslužila je Berliozu, Listu, Rahmanjinovu,
Čajkovskom kao citat u pojedinim opusima.
 Liturgijske drame – dramatizacija Hristovog rođenja, stradanja itd.
Izvođenje najpre u crkvi, a kasnije i na trgovima, gradskim ulicama itd.
 Srednjevekovna muzička
teorija i notacija
 Muzika proučavana više kao nauka, a manje kao
umetnost (opravdano muzikom kao “upotrebnom”
umetnošću)
 Nauka – trivium (gramatika, retorika, dijalektika) i
quadrivium (aritmetika, geometrija, astronomija i
muzika);
 Istraživana u samostanima St. Galenu, Mecu, Turu (VII
vek), kasnije u Nemačkoj (Fulda, Vircburg)
 Srednjevekovni teoretičari muzike

 Aurelije Avgustin (4 – 5. vek), monah, teolog, filozof,

proglašen za sveca; delo De Musica nedovršeno; piše o
ritmu i melodiji, o izvođenju, a mnogo o muzici i u
svojim Ispovestima;
 Anicije Boecije (5 – 6. vek), rimski plemić, državnik,
filozof, matematičar; njegovo delo O instituciji muzike
sadrži mnogo od stavova grčkih mislilaca – Platona,
Aristotela, Ptolomeja; preko njega se Evropa upoznala sa
grčkom muzičkom teorijom;
 Srednjevekovni teoretičari muzike
 Hukbald (9 – 10. vek) monah, pesnik, kompozitor;
traktat De Harmonica Institutione je navredniji spis iz
oblasti muzičke teorije u srednjem veku, zajedno sa
Musicom Enchiriadis (anonimus); izneo teoriju
srednjevekovnih lestvica, kritikovao neumsku notaciju.
 Hermanus Kontraktus (11. vek) – jedan od najučenijih
ljudi svog vremena, napisao brojne studije iz
matematike, astronomije; delo Opuscula musica –
starocrkvene lestvice i melodijski zakoni;
 Srednjevekovne lestvice - modusi
 Temelj srednjevekovne muzike
 Za razliku od grčkih, pišu se odozdo naviše.
 Imena su preuzeta od grčkih, ali se dosta razlikuju
 Postoje 4 autentična i 4 plagalna modusa
1. dorski (od d) / hipodorski (od a)
2. frigijski (od e) /hipofrigijski (od h)
3. lidijski (od f) / hipolidijski (od c)
4. miksolidijski (od g) / hipomiksolidijski (od d)
 Gotovo ni jedan nema vođicu, otuda je ta muzika „obla“ u
zvuku, nema tonalnih sukoba.
 Tek od sredine 16. veka u ovaj sistem uvedeni su lestvice
od C i od a (kasnije C dur i a mol)
 Izbegavala se prekomerna kvarta – diabolus in musica!
 Dominanta - ton koji se najčešće upotrebljavao, a ne V
stupanj!
 Razvoj notacije
 Stari Grci su imali sistem alfabetske notacije; grčki horovođa se bavio
heironomijom – pokretima ruku
 8, 9. vek: prvi notni znaci – neume (grč. znak); Akutus ( ̷ ) visoki ton,
gravis (۱) duboki, cirkumfleksus (٧ ili ٨) koji je bio između;
 Prvo samo znaci (sve brojniji), potom uvođenje linija;
 Dijastematska notacija – neume u praznom prostoru iznad teksta (in
campo aperto)
 Prva crta – to je žica instrumenta! Beležena crvenom bojom, a na njoj
je bio ton f; potom žuta crta (c), a onda još jedna (ton a). Iz tih prvih
slova razvili su se ključevi – f-ključ i c-ključ; Ključevi su bili udaljeni po
kvintama!
 Gvido od Areca (10 – 11.vek) - proučavao muziku iz aspekta prakse:
“Boecijeva dela ne donose koristi pevaču, već filozofu!”
 Gvido je stvorio notaciju na 4 crte (udaljene za tercu); napisao (?)
Himnu Sv. Ivanu čiji početni slogovi stihova jesu tonovi ut, re, mi, fa,
sol, la; si je uveden u 16. veku;
Himna Sv. Jovanu (Ivanu)
 Neume
 Neume se dele na jednostavne i posebne – prve označavaju
visinu, druge i način interpretacije (npr. zupčasti znak
označava visinu i triler do terce ‫) س‬
 Zvezdice u tekstu označavale su mesto nastupa hora, a
prekid soliste
 Znak ij i iij – odlomak treba otpevati 2, odn. 3 puta
 Neume nisu određivale trajanje, pa su slova iznad nota
označavala dužinu (c – cito, brzo; t – trahere, vući; x-
expectare – čekati)
 Manastir Sen Galen – najbolji primeri notacije.
 Gotička notacija, kvadratna notacija
Srednjevekovne neume
 Muzika u Vizantiji
 Istočno rimsko carstvo – spoj rimskog državnog uređenja, grčke
kulture i hrišćanstva
 Trajalo je 1000 godina duže od Zapadnog rimskog carstva – do 1453.
godine
 Carstvo su potresali sukobi sa plemenima, ali su oni, kao i trgovačke
veze uticali na interkulturnu razmenu.
 U gradovima, posebno Carigradu (Drugi Rim) govorilo se grčki i
sirijski.
 Crkva se razvijala potpuno pod uticajem carske vlasti –
cezaropapizam (država i crkva su jedno).
 Liturgija se izvodila na brojnim lokalnim jezicima, što je doprinelo
raznim lokalnim verzijama crkvene muzičke prakse (jermenska,
sirijska, koptska, perzijska, crkvenoslovenska)
 Slične pojave i u Zapadnom i u Istočnom rimskom carstvu:
psalmodično recitovanje koje se razvija u pravu razvoja melizmatičnih
jubilusa, himne u kojima se oseća uticaj folklora;
 Muzika u Vizantiji
 Vizantijska muzika je bogatija melizmima od muzike zapadnog
hrišćanstva, jer je to bio odraz luksuza koji je vladao na
dvoru; opseg napeva prelazi heksakord, manje tragova
pentatonike, lučna konstrukcija melodija nije toliko česta;
 Osnovni oblik vizantijske liturgije su himne koje potiču iz Sirije
 Tropi ili tropari su himničke melodije ubačene među stihove
psalama
 Prvi autori tropara: Timoklo i Antim (5. vek NE), a kažu da ih
je pisao i car Justinijan (6. vek)!
 Kondak (kontakion): 20 – 30 strofa koje su se pevale prema
melodiji prve strofe, irmosu
 Jedan od najvažnijih autora kondaka je Roman Melod (od oko
1000 kondaka, sačuvano 80)
 Akatist – himna-molitva čiji je autor patrijarh Sergije.
 Muzika u Vizantiji
 Najbogatije razdoblje himnologije je7 – 8. vek, kada se javljaju
kanoni, složene pesničko-muzičke forme od 9 oda (svaka oda
od više strofa); najvažniji autori Andrija sa Krita (660 – 740),
Jovan Damaskin (674 – 749) i Kuzma iz Jeruzalema (?).
 Osmoglasnik (Oktoih): vizantijska crkvena knjiga koju je
redigovao Jovan Damaskin, sadrži najvažnije napeve nedeljnog
bogosluženja crkvene godine.
 Najvažniji centar muzičke umetnosti bio je u 9. veku samostan
Studion u Carigradu (muzičari su bili studiti).
 Do 9. veka pesnik i kompozitor su jedna osoba, kasnije se ta
zanimanja dele; Od 11. veka melodije postaju bogatije pa je za
njihovo ukrašavanje bio zadužen melurg.
 Muzika u Vizantiji

 U 13. i 14. veku značajna je delatnost Jovana Kukuzelja

(?), jednog od najvažnijih muzičara Istočnog rimskog
carstva (učio pevanje u Carigradu, kasnije se zamonašio
na Sv. Gori);
 Napisao je brojne crkvene jednoglasne napeve (poznata
je Tužbalica Bugarkinje), a ukrasio je i brojne stare
napeve;
 Autor je udžbenika za pevanje Veliko iso
papadikijskog pojanja (zbog težine „bič za pevače“)
Jovan Kukuzelj
 Muzika u Vizantiji
 U 14. i 15. veku vizantijski teoretičari sprovode podelu
vokalnog crkvenog repertoara na 3 grupe: hirmološki
napevi (melodije oda u kanonima, sabrane u
Hirmologiji), stiherarski napevi (jednostrofne himne) i
melizmatski napevi (u zbirci Kontakarion);
 Svetovna muzika negovana je na dvoru, uz učešće
orgulja koje su kasnije vizantijski monasi „uvezli“ u
Evropu;
 Žanr svetovne muzike: aklamacije (jednoglasne
pozdravne melodije za cara)
 Vizantijska notacija
 Nikada se nije služila crtama, notnim sistemom!
 Nije se označavao melodijski tok, već naglasci reči – ekfonetska notacija
(grčko-rimski akcenti koje je uveo Aristofan iz Vizantije);
 Ekfonetska negovana uporedo sa neumama do 14. veka!
 Od 10. do 12. veka u Viznatiju prodiru neume, ali ni one ne obeležavaju
precizne visine tonova (paleovizantijska, konstantinopoljska itd. notacija).
 Razdoblje srednjevizantijske tj. okrugle notacije (11. do 14. vek) istražuje
se iz priručnika papadika, u kome neke znakove predstavljaju tela
(postupne intervale) i duše (skokove), dok je ison označavao ponovljene
tonove.
 Kasnovizantijska notacija (pod uticajme Jovana Kukuzelja) opstala je do
19. veka! No, ni ovi znakovi ne obeležavaju visinu, već ritam i način
izvođenja!
 Novogrčka notacija uvedena 1821. (Hrizant iz Madita) a njene
komplikovane znakove dešifrovali su muzikolozi 20. veka Tibo, Tilijard,
Veles i dr.
 Teorija muzike u Vizantiji
 Stari vizantijski tekstovi govore o muzici sa etičke tačke
gledišta.
 Vizantijska teorija poznaje moduse (echose); osam
modusa (4 autentična i 4 plagalna), ali to nisu
apstraktne lestvice već zbir napeva sa karakteristikama
vezanim za odgovarajući glas – echos (kao starogrčki
nomosi, arapski makami, indijske rage);
 Raskol Istočnog i Zapadnog rimskog carstva koji je
nastao 1054. godine, odelio je crkve, pa se viznatijska
počela negovati u više varijanti (ruska, novija grčka,
srpska itd).
Prva jevanđeoska stihira, Prvi glas,
manastir Vatoped, Sv. Gora
Prva pesma na rođenje Hristovo, Roždestvo tvoje,
I glas, rukopis manastira Dionisijata, Sv. Gora
 Liturgijski obred
 Vizantijski obred, koji u stvari potiče od antiohijskog i
kesarijskog obreda, sublimisao se u tri klasične Liturgije:
Svetog Jovana Zlatoustog, Svetog Vasilija Velikog i Liturgiju
Pređeosvećenih darova.
 U sadašnjem tekstu ovih Liturgija neki obredi i molitve
relativno su skorašnji, ali to nije promenilo njihovu osnovnu
strukturu i opšti plan koji se učvrstio u četvrtom veku.
 Liturgija Svetog Jovana Zlatoustog, koja potiče od antiohijskog
tipa, postala je od osmog veka glavna Liturgija Vizantijske
Crkve. Ona je kraća od Vasilijeve, od koje se razlikuje samo po
tekstu anaforskih evharistijskih molitava, a koja se služi samo
deset puta preko godine.
 Postoje svedočanstva koja potvrđuju ne samo autentičnost
Liturgije Svetog Vasilija Velikog nego i činjenicu da je u
četvrtom veku bila u upotrebi na celom Istoku, pa čak i u
Carigradu.
 Liturgijski obred

 Liturgija Pređeosvećenih Darova se služi 15-18 puta

godišnje, samo u toku Velikog posta, koji shodno
pravoslavnoj duhovnosti sačinjava period pokajanja, to
jest neliturgijski period.
 Ova Liturgija nema evharistijsko pretvaranje, jer su Sveti
Darovi bili osvećeni na prethodnoj nedeljnoj Liturgiji, pa
je ona u stvari večernja služba posle koje je sledilo
pričešćivanje.
 Liturgija
 Liturgija počinje Trojičnim slavoslovljem i Velikom jektenijom,
dakle nizom molitava praćenih prizivanjem Isusovog imena -
"Gospod pomiluj";
 Posle njih slede tri prozbe koje se završavaju sa tri antifona:
"Blagoslovi dušo moja, Gospoda...", "Jedinorodni Sine..." i
"Blaženima".
 Sama Litrugija oglašenih obuhvata: vhod đakona i služitelja sa
Svetim Jevanđeljem (u tom času episkop ulazi u oltar), Trisveta
pesma Sveti Bože, koja se peva kao uvod u biblijsko čitanje -
odeljak iz Apostola i Jevanđelja, koji se objašnjavaju i tumače u
besedi (omiliji). Ovaj se deo zaključuje molitvom za svu Crkvu, a
naročito za oglašene koji nisu imali dozvolu da prisustvuju
drugome delu, određenom samo za krštene.
 Liturgija
 Liturgija vernih počinje molitvom za oglašene, kojoj sledi "Heruvimska
pesma", za vreme koje se prenose Darovi sa proskomidije na Časnu
trapezu.
 Celivanjem mira i ispovedanjem Simbola Vere, ulazi se u evharistijsku
anaforu ili prinošenje žrtve, koja obuhvata uvod "Gore imajmo srca",
molitvu blagodarenja, "Trisvetu pesmu" (Svet, Svet, Svet je Gospod
Savaot), reči ustanove, anamneza, prinošenje, priziv Svetoga Duha
(epikleza), osveštanje ili pretvaranje Darova, diptihe ili pomene (za
Presvetu Djevu Mariju, za svete), za mrtve i žive, kraj evharistijskog
kanona.
 Molitva Gospodnja, molitva poklonjenja, "Svetinje svetima", "Jedan je
Svet" (Filip. 2,10), podizanje i lomljenje-Agneca - sve to čini deo
pripremnog obreda za pričešćivanje, najpre služitelja a potom i vernika.
 Posle prenosa čaše i diskosa sa Časne trapeze na proskomidijar, Liturgija
se završava "Zaamvonom" molitvom, konačnim blagosiljanjem, deljenjem
blagoslovenog hleba (nafore, αντιδορον), slanjem vernika u svet u ime
Gospodnje: "U miru iziđimo" i odgovorom: "U ime Gospodnje".
 Višeglasje

 Jedna od najvećih tekovina evropske muzike!

 Višeglasje se nije prvi put pojavilo u srednjem veku, već
ga poznaju i prvobitne kulture, čak i kanonsku imitaciju!
 Pred kraj 10. veka višeglasje prodire i u crkveno
bogosluženje uvećavajući slavu Gospoda tim sigurno
sasvim novim načinom izražavanja.
 Višeglasje pominje u svoj traktatu De divisione naturae
(867. g) irski filozof Skotus Eriugena; Pominje se i u
Kelnskom i Pariskom traktatu (anonim);
 Organum
 Prvi put se pominje u Muzici Enhiriadis (muzičkom
priručniku iz 9. veka) gde piše da je melodiju trope vox
principalis pratio drugi donji glas u kvartama i kvintama –
vox organalis; Složeniji organum mogao je i glas i pratnju
da udvostruči u oktavi (4 glasa!)
 Drugi tip organuma – kvartni organum, počinje iz unisona i
širi se do paralelnih kvarti;
 Prvi organumi verovatno su bili praćeni (pa čak i
inspirisani) orguljama!
 Vinčesterski tropar – prva zbirka organuma iz 11. veka
(164 organuma zapisanih sa neumama bez crta);
 Složeniji oblici dozvoljavali su vremenom paralelna i
suprotna kretanja!
 Nejasno je kad i kako je došlo do promene da vox
principalis bude donji glas, odn. Cantus firmus.
 Diskant, gimel i foburdon
 Diskant –iznad donjeg glasa tenora - glavne melodije,
razvija se gornji glas koji može ići paralelno ili suprotno,
a može imati i kraće notne vrednosti od glavne melodije.
 Višeglasje najpre prodire u liturgiju u one delove koji su
bili slobodniji – trope.
 Gimel – u Engleskoj u 12. i 13. veku, pevanje u
paralelnim tercama.
 Fauxbourdon (foburdon, lažni bas) – u 13. veku
troglasje u kome, cantus firmus nije u najdonjoj deonici,
već može da bude u najvišoj, duboki glas ga prati, a
srednji improvizuje;
 Od 14. veka terca je uvrštena u konsonance, pored
kvarte, kvinte i oktave čime je nauka potvrdila popularnu
muzičku praksu.
Fauxbourdon, Giom Difaj, Ave
Maris Stella, odlomak, 1440.g.