Hukukun Temel Kavramları

4. Bölüm
 YARGI ÖRGÜTÜ
• Anayasa yargısı
• Adli yargı
• İdari yargı
• Uyuşmazlık yargısı
• Yüksek Mahkemeler
• I- Anayasa Mahkemesi
• II- Yargıtay
• III- Danıştay
• IV- Uyuşmazlık Mahkemesi
 YARGI ÖRGÜTÜ
• I- Anayasa Yargısı
• Anayasa mahkemesi Anayasa’da madde 146-153 arasında
düzenlenmiştir.

3
 Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri
• a) Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa
değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler.
• b) Bireysel başvuruları karara bağlar. Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel
hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi
birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine
başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması
şarttır.
• Bireysel başvurunun, kanunlarda zorunlu idari ve yargısal başvuru yolları
öngörülmüşse, bu yolların tamamının “tüketildiği tarihten”, “başvuru yolu
öngörülmemişse ihlâlin öğrenildiği tarihten itibaren” 30 gün içinde yapılması gerekir.
Bu süreyi aşan başvurular başkaca bir inceleme yapılmaksızın reddedilir.
• Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu, iç hukukun bir parçası hâline
geldiğinden, AİHM’e başvurmadan önce kullanılması gereken bir yol olarak ortaya
çıkmaktadır.
• https://www.anayasa.gov.tr/tr/bireysel-basvuru/

4
 Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri
• c) Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanını,Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi,
Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet
Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve
üyelerini, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri
Komutanlarını görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla
yargılar.
• d) Siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin davalara bakar.
• e) Siyasi partilerin mali denetimini yapar.

5
Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri
• f) Yasama dokunulmazlığının kaldırılması ve milletvekilliğinin
düşürülmesi kararlarına karşı yapılan başvuruları karara
bağlar: Türkiye Büyük Millet Meclisince yasama
dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin
düştüğüne karar verilmesi durumunda, bu karar tarihinden
başlayarak yedi gün içerisinde ilgili üye ya da milletvekillerinden
herhangi biri tarafından bu karara karşı iptal istemiyle Anayasa
Mahkemesine başvurulabilir. Anayasa Mahkemesi bu iptal
istemini onbeş gün içinde kesin olarak karara bağlar.
• g) Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanını seçer. Uyuşmazlık
Mahkemesinin Başkanlığını Anayasa Mahkemesince, kendi
üyeleri arasından görevlendirilen üye yapar.

6
 II- Adli Yargı
• İlk derece mahkemeleri: Hukuk mahkemeleri, ceza mahkemeleri
• İkinci derece mahkeme: Bölge Adliye Mahkemesi (İstinaf Mahkemesi): İlk
derece ile temyiz kanun yolu arasında yer alan, ilk derece mahkemelerinin
kararlarını hem maddi hem hukuki olarak inceleyen ikinci derece
mahkemelerdir.
• 15 tane Bölge Adliye Mahkemesi vardır. Örneğin İzmir Bölge Adliye
Mahkemesinin yargı çevresi İzmir, Aydın, Manisa, Muğla, Uşak’tır. 26 Ceza, 20
Hukuk Dairesi vardır.
İlk derece mahkemesi kararına karşı önce Bölge Adliye Mahkemesine
başvurulmakta, onun kararı üzerine temyiz yolu açıksa Yargıtaya temyiz
başvurusu yapılmaktadır.
• Üst derece mahkemesi: Yargıtay, hukuk ve ceza mahkemelerinin temyiz
yeridir. Kararın temyizi üzerine hukukilik denetimi yapar.

7
Bölge Adliye Mahkemeleri
 Yargıtay
• Anayasa madde 154 – Yargıtay, adliye
mahkemelerince verilen ve kanunun başka
bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve
hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla
gösterilen belli davalara da ilk ve son derece
mahkemesi olarak bakar.
 Yargıtay

• Temyiz yolu açıksa temyiz edilen karar Yargıtayın ilgili dairesinde incelenir
(12 Hukuk, 12 Ceza Dairesi vardır). Daire bozma veya onama kararı verir.
• Onama kararı verilmişse karar kesinleşir.
• Bozma kararı verilmişse, dosya kararın türüne göre ilk derece
mahkemesine veya Bölge Adliye Mahkemesine geri gönderilir. Mahkeme
bozmaya uyup karar verebilir. Mahkeme bozma kararına uymaz ve
kararında direnirse, verdiği bu karar tekrar temyiz edildiğinde aynı Daire
tekrar inceler ve direnme kararını uygun bulmazsa hukuk mahkemesi
kararıysa Hukuk Genel Kurulu, ceza mahkemesi kararıysa Ceza Genel
Kurulunda incelenir. Genel kurulların verdiği bozma veya onama kararları
kesindir.

10
 Yargıtay Kararı Örneği
• Şayet 01/12/2004 tarihli sözleşme kapsamında kredi kullandırıldığı tespit
edilirse kefilin kefalet limiti ve kendi temerrüdünün hukuki sonuçlarından
sorumlu olduğu gözetilerek bir karar verilmesi gerekir. Eksik inceleme ile
düzenlenen bilirkişi raporuna göre yazılı şekilde karar verilmesi isabetsizdir.”
belirtilmiş olmasına rağmen, banka kayıtları üzerinde yerinde inceleme
yaptırılmadan hüküm kurulmuştur. Mahkemece, bankacılık konusunda uzman
bilirkişi kurulu aracılığıyla banka kayıtları üzerinde yerinde inceleme
yaptırılarak takip ve dava konusu edilen kredinin hangi sözleşmeye göre
kullandırıldığının araştırılarak alınacak bilirkişi raporu doğrultusunda oluşacak
sonuca göre bir karar verilmesi gerekir.
• SONUÇ : Yukarıda açıklanan nedenlerle hükmün BOZULMASINA, bozma
nedenine göre davalılar vekilinin tazminata yönelik temyiz itirazlarının şimdilik
incelenmesine yer olmadığına, ödedikleri peşin temyiz harcının istekleri
halinde temyiz eden taraflara iadesine, 16.03.2021 tarihinde oybirliğiyle karar
verildi.
 Yargıtay Kararı Örneği
• Aile Mahkemesi bünyesinde bulunan psikolog, pedegog ve sosyal çalışmacıdan
oluşan bir heyetten rapor alınarak, her iki ebeveyn ve ortak çocuk 2013 Doğumlu
Apdulmâlik ile görüşmek suretiyle inceleme ve rapor istenip, tarafların barınma, gelir,
sosyal ve psikolojik durumuna göre çocuğun sağlıklı gelişimi için velâyeti üstlenmeye
engel bir durumun bulunup bulunmadığı, çocuğun halen hangi taraf yanında yaşadığı
araştırıldıktan ve diğer delillerle birlikte değerlendirildikten sonra gerçekleşecek
sonucu uyarınca velâyet hakkında bir karar verilmesi gerekirken, eksik incelemeyle
yazılı şekilde hüküm kurulması usul ve kanuna aykırı olup, bozmayı gerektirmiştir.

• SONUÇ : Temyiz edilen hükmün yukarıda 2. bentte açıklanan sebeplerle

BOZULMASINA, hükmün bozma kapsamı dışında kalan temyize konu bölümlerinin
yukarıda l. bentte gösteren sebeple ONANMASINA, aşağıda yazılı harcın Melek'e
yükletilmesine, peşin harcın mahsubuna ve 267.80 TL. temyiz başvuru harcı peşin
alındığından başkaca harç alınmasına yer olmadığına, temyiz peşin harcının istek
halinde yatıran H.'e geri verilmesine, dosyanın ilgili bölge adliye mahkemesi hukuk
dairesine gönderilmesine oybirliğiyle karar verildi. 09.03.2021
 Bölge Adliye Mahkemesi Kararı
• T.C.
• ANKARA BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ
• 20. HUKUK DAİRESİ
• E. 2021/283
• K. 2021/366
• T. 17.3.2021
• DAVA : Dairemizce verilen 12/12/2019 tarih ....sayılı karar, Yargıtay 11. Hukuk Dairesi'nin 01/12/2020 tarih
ve .... sayılı kararıyla bozulmuş olmakla, dosya incelendi, gereği görüşülüp, düşünüldü:
• ………
• SONUÇ : Gerekçesi yukarıda belirtildiği üzere;
• 1-)Davanın KISMEN KABUL, KISMEN REDDİ ile,
• 2-)Davalı Türkpatent YİDK'nın .... sayılı kararının 9. sınıfta yer alan "cep telefonları ve bunların
kılıfları, sabit telefonlar, telefon santralleri, bilgisayar yazıcıları, tarayıcılar, fotokopi makinaları", 35.
sınıfta yer alan "gazete aboneliği düzenleme hizmetleri, istatistiklerin derlenmesi, büro
makinalarının kiralanması hizmetleri, bilgisayar veri tabanlarındaki bilginin sistematik hale
getirilmesin, telefon cevaplama hizmetleri, personel işe yerleştirme, işe alma, personel seçimi,
personel temini hizmetleri, geçici personel görevlendirme (başkası adına fatura yatırma, vergi
yatırma, trafik işlemleri gibi iş takibi) hizmetleri," mal ve hizmetleri DIŞINDA kalan mal ve hizmetler
yönünden kısmen iptaline,
• T.C.
• İSTANBUL BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ
• 13. HUKUK DAİRESİ
• E. 2019/907
• K. 2021/307
• T. 4.3.2021
• DAVA : İNCELENEN KARARI VEREN
• MAHKEME İSTANBUL 17. ASLİYE TİCARET MAHKEMESİ ( Denizcilik İhtisas Mahkemesi Sıfatıyla)
• SONUÇ : Yukarıda açıklanan nedenlerle; 1-Davacının istinaf başvurusunun KISMEN KABULÜ
ile; İstanbul 17. Asliye Ticaret Mahkemesi tarafından (Denizcilik İhtisas Mahkemesi Sıfatıyla)
verilen 12/02/2018 tarih ve 2015/612 Esas - 2018/25 Karar sayılı kararının 6100 Sayılı HMK
353/1-a4 maddesi uyarınca KALDIRILMASINA ve dosyanın mahkemesine İADESİNE, ………..
kesin olarak oybirliği ile karar verildi.
 Adli Yargı
İlk derece mahkemeleri
Ceza mahkemeleri
• Sulh Ceza Hakimliği
• Asliye Ceza Mahkemesi
• Ağır Ceza Mahkemesi
• Çocuk ceza mahkemesi
• Çocuk Ağır Ceza
Mahkemesi
• İcra ceza mahkemesi
• Fikrî ve sınai haklar ceza
mahkemesi
İlk derece mahkemeleri
Hukuk mahkemeleri
• Asliye hukuk mahkemesi
• Sulh hukuk mahkemesi
• Aile mahkemesi
• Fikrî ve sınai haklar hukuk
mahkemesi
• İcra hukuk mahkemesi
• İş mahkemesi
• Kadastro mahkemesi
• Asliye ticaret mahkemesi
• Tüketici mahkemesi
15
 III- İdari Yargı
• İlk derece mahkemeleri: İdare mahkemesi, vergi mahkemesi
• Üst derece mahkemesi: Danıştay, idare ve vergi
mahkemelerinin temyiz yeridir.
• Bölge İdare Mahkemesi: İstinaf mahkemesi olarak görev yapar.

16
 Danıştay
• Danıştay
• Madde 155 – Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve
kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı
karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla
gösterilen belli davalara da ilk ve son derece
mahkemesi olarak bakar.
• Danıştay, davaları görmek, kamu hizmetleri ile ilgili
imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde
düşüncesini bildirmek, idari uyuşmazlıkları çözmek ve
kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir.
• IV- Uyuşmazlık Mahkemesi:
• Anayasa Madde 158 – Uyuşmazlık Mahkemesi
adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve
hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak
çözümlemeye yetkilidir.

18
 V- Sayıştay
• Anayasa’da yargı bölümünde düzenlenmiştir.
• Sayıştay
• Anayasa Madde 160 – Sayıştay, merkezî yönetim bütçesi
kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının
bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi
adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin
hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve
hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.
• Mahallî idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme
bağlanması Sayıştay tarafından yapılır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru

• İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi, Avrupa

Konseyi çerçevesinde 1950’de imzalanmış,
1953’te yürürlüğe girmiştir.
• Türkiye sözleşmeyi 1954’te imzalamıştır. I nolu
protokolü (mülkiyet hakkının ihlali) 1954’te, 6
nolu protokolü (ölüm cezası) 2003’de
imzalamıştır.

20
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi ile güvence altına alınmış olan temel
haklarının çiğnenmesinden şikayetçi olan bireylerin, birey
topluluklarının başvurularını belirli koşullar altında
değerlendiren bir uluslararası mahkemedir.
• Bu haklar, Sözleşme’de ve sadece bazı ülkelerce kabul
edilmiş olan, Sözleşme’ye Ek 1, 4, 6, 7 ve 13 numaralı
Protokollerde gösterilmiştir.
• Sözleşmenin tarafı olan bir Devlet sözleşmenin tarafı
diğer bir Devletin, sözleşmeyi ihlal ettiği gerekçesiyle de
mahkemeye başvurabilir.

21
 Mahkemeye Başvuru Koşulları
• İç hukuk yollarının tüketilmiş olması gerekir. Yani dava
açılması, kararın temyiz edilmesi gibi. Ayrıca karar
kesinleştikten sonra Anayasa Mahkemesine bireysel
başvuru yolunun da yapılmış olması gerekir.
• Nihai karar tarihinden itibaren dört ay içinde
başvurulabilir.
• Sözleşme veya eki protokollerde düzenlenen
haklarından birisi üye Devlet tarafından ihlal edilmiş
olmalıdır.

22
 Güvence altına alınan haklar ve yasaklar

• Yaşama hakkı
• İşkence yasağı
• Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı
• Özgürlük ve güvenlik hakkı
• Adil yargılanma hakkı
• Cezaların yasallığı
• Özel hayatın ve aile hayatının korunması
• Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü

23
 Güvence altına alınan haklar ve yasaklar

• İfade özgürlüğü
• Dernek kurma ve toplantı özgürlüğü
• Evlenme hakkı
• Etkili başvuru hakkı
• Ayrımcılık yasağı

24
 Güvence altına alınan haklar ve yasaklar

• Ölüm cezası (6 ve 13 no’lu Protokol)

• Mülkiyet hakkı, eğitim hakkı, serbest seçim hakkı (1
no’lu Protokol)
• Borçtan ötürü hapis yasağı, Seyahat özgürlüğü,
Vatandaşların sınırdışı edilmesi yasağı, Yabancıların
toplu olarak sınırdışı edilmesi yasağı (4 no’lu Protokol)
• Yabancıların sınır dışı edilmesine ilişkin usuli
güvenceler, Ceza davalarında temyiz hakkı, Haksız
mahkûmiyetten ötürü tazminat, İkinci kez
yargılanmama ya da cezalandırılmama hakkı, Eşler
arasında eşitlik (7 no’lu Protokol)
 Mahkemeye Başvuru Şekli
• Mahkemeye dilekçeyle ve posta yoluyla başvurulur.
• Resmi dili İngilizce ve Fransızcadır. Fakat Türkçe
dilekçeyle de başvurulabilir.
• Mahkeme, ilgili devleti, davacıya tazminat ödemekle
ve mahkeme tarafından tespit edilen ihlalleri ve
benzerlerini bir daha işlememekle yükümlü kılabilir.
• İnternet adresi: http://www.echr.coe.int
• Avrupa Konseyi: http://www.avrupakonseyi.org.tr
• https://inhak.adalet.gov.tr/Home/Index

26