İDARİ YARGILAMA HUKUKU

Dr. Öğr. Üyesi Vahdettin AYDIN

DÖNEM KONU BAŞLIKLARI
(I) • Görev Uyuşmazlıkları
• Olumlu Görev Uyuşmazlıkları
• Yargı ve Yargılama Kavramları • Olumsuz Görev Uyuşmazlıkları
• Yargı Ayrılığı ve Yargı Birliği Kavramları • Hüküm Uyuşmazlıkları
• Neden Yargı Ayrılığı • UM Kararları ve Sonuçları
• Neden Yargı Birliği Değil? • Pratik Çalışma (I-II)
(II) (IV)
• Türk Yargı Teşkilatı • İdari Yargıda Dava Usulü
• İdari Yargı Teşkilatı • İdari Yargıda Dava Türleri
• İdari Yargıda İlk Derece Mahkemeleri • Davaların Özellikleri
• İdari Yargıda İstinaf Mahkemeleri • İdari Yargıda İlk İnceleme
• İdari Yargıda Temyiz Mahkemesi (V)
• İdari Yargının Görev Alanı • İptal Davası
• İdari Yargının Görev Alanı Tespitinde • Pratik Çalışma (III)
Zorluklar (VI)
• Adil ve İdari Yargı Arasında Görev
• Tam Yargı Davası
Çatışması/Çakışması
• Pratik Çalışma (IV)
(III) (VIII)
• Adli-İdari Yargı Arasındaki Görev ve • İdari Yargıda Kanun Yolları
Hüküm Çatışmasını Çözecek Olan • Olağan Yollar
Uyuşmazlık Mahkemesi (UM) • Olağanüstü Yollar
• UM Yapısı ve Görevleri • Pratik Çalışma (V)
ÖRNEK DERS KİTAPLARI
• Bahtiyar Akyılmaz, Murat Sezginer, Cemil Kaya, Türk İdari
Yargılama Hukuku, 7.Bası, Savaş Yay, 2022
• Şeref Gözübüyük, Turgut Tan, İdare Hukuku C.II, İdari Yargılama
Hukuku, 10.Bası, Turhan Kitabevi, 2022
• Şeref Gözübüyük, Yönetsel Yargı, 37.Bası, Turhan Kitabevi, 2020
• Metin Günday, İdari Yargılama Hukuku, 2.Bası, Turhan Kitabevi,
2022
• Ender Ethem Atay, İdari Yargılama Hukuku, 4.Bası, Seçkin Yay,
2022
• Gürsel Kaplan, İdari Yargılama Hukuku, 8.Bası, Ekin Yay. 2022
• Ali D. Ulusoy, İdari Yargılama Hukuku, 3.Bası, Yetkin Yay. 2022
• Ramazan Çağlayan, İdari Yargılama Hukuku, 14.Bası, Seçkin Yay.
2022
• Ramazan Yıldırım, Serkan Çınarlı, Türk İdari Yargılama Hukuku
Dersleri, C.3, 3.Bası, Seçkin Yay, 2020
ÖRNEK DERS KİTAPLARI
• Turan Yıldırım, Hüseyin Melih Çakır, İdare Hukuku - İdari Yargı
Ders Notları, 3.Bası, Oniki Levha Yay, 2020
• Halil Kalabalık, İdari Yargılama Usulü Hukuku, 16.Bası, Seçkin Yay,
2022
• Zehra Odyakmaz ve diğerleri, İdari Yargılama Hukuku, Themis,
18.Bası, Seçkin Yay. 2022
• Halil Kalabalık, İdari Yargılama Hukuku Pratik Çalışmalar, Seçkin
Yay, 2021
• Yücel Oğurlu, Cüneyd Altıparmak, İdari Yargılama Hukuku El
Kitabı, Seçkin Yay, 2020
• Onur Karahanoğulları, İdari Yargı, İdarenin Hukuka Zorlanması,
Yargı Kararlarına Dayalı Bir İnceleme, Turhan Kitabevi, 2019
• Nihat Kayar, İdari Yargı, Kuruluş ve İşleyiş, 5.Bası, Ekin Yay, 2022
• Turan Yıldırım, İdari Yargı, Beta Yay, 2010
PRATİK ÇALIŞMA KİTAPLARI
• Bahtiyar Akyılmaz ve diğerleri, Türk İdari Yargılama Hukuku Pratik
Çalışma Kitabı, 4.Bası, Savaş Yay. 2022
• Ali D. Ulusoy ve diğerleri, İdari Yargılama Hukuku Pratik
Çalışmaları, Yetkin Yay. 2022
• Halil Kalabalık, İdari Yargılama Hukuku Pratik Çalışmalar, 3.Bası,
Seçkin Yay. 2022
• Gül Fiş Üstün ve diğerleri, İdari Yargılama Hukuku Pratik Çalışma
Kitabı, 2021
• Oğuz Sancakdar ve diğerleri, İdari Yargı Pratik Çalışma Kitabı,
Seçkin Yay. 2020
• Serkan Çınarlı ve diğerleri, İdari Yargılama Hukuku Pratik Çalışma
Kitabı, 2.Bası, Adalet Yay. 2021
PRATİK ÇALIŞMA KİTAPLARI
• Ayşegül Özkurt, İdari Yargılama Hukuku Çözümlü Pratik
Çalışmalar, 3.Bası, Seçkin Yay. 2021
• Aslıhan Kostak, Herkes Biraz Hukukçudur, İdari Yargılama Hukuku
Romansı Pratik Çalışma, Oniki Levha Yay. 2017
• Seçkin Yavuzdoğan, İdare Hukuku ve İdari Yargılama Hukuku
Pratik Çalışmaları ve Test Soruları, 4.Bası, Seçkin Yay. 2017
• Ramazan Yıldırım, İdare Hukuku ve İdari Yargılama Usulü Hukuku
Pratik Çalışmaları ve Test Soruları, 4.Bası, Mimoza Yay. 2015
İDARİ YARGI MEVZUATI
• Derslerin takibi sırasında tüm öğrencilerimizin mevzuatı
edinmeleri ve kullanma becerisi sağlaması gerekmektedir
• Notsuz ve içtihatsız MEVZUAT (dijital kayıtlar hariç) vize ve
final/bütünleme sınavlarında kullanılabilecektir
• Edineceğiniz MEVZUATTA ( ) işaretli kanunlar olmalı !
 2575 sayılı Danıştay Kanunu
 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi
Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun
 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu
 2247 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun
 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (İYUK 31.md. atıf maddeleri)
• 7201 sayılı Tebligat Kanunu
• 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun
• 213 sayılı Vergi Usul Kanunu
• 659 sayılı Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında KHK
İDARİ YARGI MEVZUATI
SDÜ BİLGİ MERKEZİ OLANAKLARI
• https://www.turcademy.com/tr (birçok İdari Yargılama Hukuku
ders kitabına online erişim mümkün)
• https://legal.com.tr/kitaplik (Legal Online Kütüphane ve Legalbank
veritabanları)
• Diğerleri (yargı kararı, makale, kitap vs)
• https://beck-online.beck.de/Home
• https://heinonline.org/HOL/Welcome
• https://www.jurix.com.tr/
• http://www.kazanci.com/kho2/ibb/ara.htm
• https://www.swisslex.ch/de/
• https://www.westlawinternational.com/
• https://www.hukukturk.com/anasayfa
• https://link.springer.com/
• https://lebibyalkin.com.tr/
ÜCRETSİZ DİJİTAL KAYNAKLAR
• https://karararama.yargitay.gov.tr/
• https://legalbank.net/arama/mahkeme-kararlari
• https://lib.kazanci.com.tr/kho3/ibb/anaindex.html
• https://guides.library.harvard.edu/law/freehttps://guides.library.harvar
d.edu/law/free
• https://www.clio.com/blog/best-free-legal-research-tools/
• https://www.law.gmu.edu/library/freelegalresearch
• https://libguides.exeter.ac.uk/lawdatabases
• https://libguides.bodleian.ox.ac.uk/law-french (Fransızca kaynaklar)
• https://www.nyulawglobal.org/globalex/French_Law_Free_Resources.h
tml
• https://libguides.bodleian.ox.ac.uk/law-german (Almanca kaynaklar)
• https://guides.library.harvard.edu/GermanLaw
İDARİ YARGILAMA HUKUKU
ALANI
İDARE ve İDARİ YARGILAMA HUKUKU İLİŞKİSİ
• İdare Hukuku Alanı ile İdari Yargılama Hukuku yoğun ilişkidedir
 İdarenin işlem ve eylemlerinden doğan uyuşmazlıklar (kural olarak)
idari yargılama mercilerinde dava edilir
 İdari yargıda DAVALI taraf mutlaka idare organlarıdır
 İdare hukuku konu ve kavramları bilinmeden neyi, niçin dava edildiği
anlaşılamaz
 İdari yargı mercilerinin verdiği kararlar İDARE tarafından uygulanmak
durumundadır
• İdare organları birbirlerini idari yargıda (kural olarak) dava edemez
 İdare arasındaki idari uyuşmazlıkların giderilmesinde hiyerarşiye
(tabi ise) üst makam/lar uyuşmazlığı giderir
 İdare arasındaki özel hukuka ait uyuşmazlıkların giderilmesinde
TAHKİM şartı vardır
 İdare arasındaki idari vesayet ilişkisinden kaynaklanan
uyuşmazlıklarda idari yargı mercilerinde dava açılması mümkündür
İDARİ YARGILAMA HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ
Yargı Ayrılığı ilkesinin uygulandığı ülkelerde vardır

İdare hukuku gibi yeni bir hukuk dalı sayılır

Fransa uygulamasında doğmuş ve gelişmiştir

İdari yargılamanın dayanağı Anayasadır

Uyuşmazlıklar 1, 2 ve/veya 3 dereceli yargılamaya konu olur

İdari yargıda idari nitelikli uyuşmazlıklar çözümlenir

İdari yargıda genel görev ilkesi vardır

• Görev alanı geniş tutulmuştur
İdari yargı mercilerinin en üstünde Danıştay bulunur
• 2017 AY değişikliği öncesinde idari yargıda 2 yüksek mahkeme vardı
Danıştayın hem yargısal hem de yönetsel görevleri vardır
İDARİ YARGILAMANIN SINIRLARI (AY md.125)
Yargı mercileri hukuka uygunluk denetimi ile
sınırlandırılmıştır

Yargı mercileri yerindelik denetimi yapamaz

Yargı mercileri idarenin yerine geçecek nitelikte karar

veremez

Yargı mercileri idarenin takdir hakkını kaldıracak karar

veremez

Yargı mercileri yürütme görevini kısıtlayacak karar veremez

İDARİ YARGILAMA HUKUKUNUN KAYNAKLARI
Yazılı Hukuk Kuralları

Anayasa

Milletlerarası Antlaşmalar

Kanunlar

CB Kararnameleri

Yönetmelikler

Diğer Düzenleyici İşlemler

Bilimsel İçtihatlar Yargısal İçtihatlar

ANAYASA
 Yargılama Usulüne Dair Kurallar
• (İdari) yargı yolu (md.125)
• Adil yargılanma hakkı (md.36)
• Duruşmaların açık olması (md.141)
• Kararların gerekçeli olması (md.141)
• Davaların en az giderle sonuçlandırılması (md.141)
• Davaların mümkün süratle sonuçlandırılması (md.141)
 Yargılama Mercilerine Dair Kurallar
• Mahkemelerin bağımsızlığı ve tarafsızlığı (md.138)
• Mahkemelerin kuruluşu (md.142)
• Danıştay (md.155)
• Uyuşmazlık Mahkemesi (md.158)
MİLLETLERARASI ANTLAŞMALAR
 AY (md.90/5) Milletlerarası Antlaşmaları düzenlerken:
 «Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası Andlaşmalar
kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile
Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. (Ek cümle: 7/5/2004-5170/7
md.) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere
ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı
hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda
milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır» diyor
 Yargı mercileri önüne gelen uyuşmazlıklarda Milletlerarası
Antlaşmaları dikkate almak zorundadır
 İdari yargılama mercilerinin kararlarında geçen ve en çok
karşılaştığımız Milletlerarası Antlaşma:
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)
• AİHS Eki Protokoller’dir
MİLLETLERARASI ANTLAŞMALAR
 AİHS dışında idari yargılama mercilerinin dikkate alabileceği diğer
milletlerarası antlaşma ve kararlar şunlardır:
• BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
• BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi
(1976)
• BM Kişisel ve Siyasal Hakları Uluslararası Sözleşmesi (1976)
• BM Yargı Bağımsızlığı Temel İlkeleri (1985)
• Avrupa (Yenilenmiş) Sosyal Şartı (1999)
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Hakimlerin Bağımsızlığı, Etkinliği
ve Rolü Hakkında Tavsiye Kararı
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi İdari Makamlar ile Özel Kişiler
Arasındaki Dava Alternatifleri Konusundaki Tavsiye Kararı
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi İdare Hukuku Alanında İdari
Kararlar ile Mahkeme Kararlarının İcrası Hakkında Tavsiye Kararı
(İdari Yargı) KANUNLAR
• 2575 sayılı Danıştay Kanunu
• 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri
ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında
Kanun
• 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu
• 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu
• 213 sayılı Vergi Usul Kanunu
• 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanun
• 7201 sayılı Tebligat Kanunu
• 2247 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi
Hakkında Kanun
• 659 sayılı Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında KHK
• (Mülga) 1602 sayılı Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kanunu
(İdari Yargı) YÖNETMELİKLER
• Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin
Belirlenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik (RG.
23.6.2017 t. 30105 s)
• Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi
Mahkemelerinin İdari İşler ile Yazı İşleri Hizmetlerinin
Yürütülmesi Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik (RG.
11.7.2015 t. 29413 s)
• Hukuki Uyuşmazlık Değerlendirme Komisyonunun Çalışma
Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (RG. 4.7.2012 t.
28343 s)
• Danıştay Tetkik Hakimlerinin Görev Yaptıkları Daire ve
Kurulların Değiştirilmesinde Uygulanacak Esaslara İlişkin
Yönetmelik (RG. 31.1.2002 t. 24657 s)
(İdari Yargı) YÖNETMELİKLER
• Danıştay Personeli Atama ve Nakil Yönetmeliği (RG.
17.12.2011 t. 28145 s)
• Danıştay Kıyafet Yönetmeliği (RG. 31.1.2002 t. 24657 s)
• İdari Yargı Hakim ve Savcıları Hakkında Uygulanacak Atama
Yönetmeliği (RG 19.2.1988 t. 19730 s)
• İdari Yargı Hakim Adaylarının İl Valiliklerinde Yapacakları
Staj Hakkında Yönetmelik (RG. 9.7.2004 t. 25517 s)
• Adli Yargı Hakim ve Savcı Adayları ile İdari Yargı Hakim
Adaylarının Yabancı Dil Eğitimi İçin Yurt Dışına Gönderilme
Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik (RG. 15.9.2004 t.
25584 s)
• Tebligat Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik
YARGI FONKSİYONU
ve
YARGILAMA YETKİSİ
KUVVETLER AYRILIĞI İLKESİ ve YARGI
• Kanunları yapan organlar ile yürüten ve yorumlayan organların
(kuvvetler-erkler) birbirinden ayrı (bağımsız) olmaları gerektiği
kabul edilmektedir
• Bu yüzden kuvvetler ayrılığı ilkesi ortaya atılmıştır.
• Bu ilkenin fikri kurucuları; Aristo’dan, St.Thomas’a ve diğer
filozoflar özellikle John Locke ve Montesquieu’dur
• Yargının diğer fonksiyonları ile ilişkileri ‘medeni bir işbölümü’
şeklindedir. Bu işbölümünde bir kuvvetin diğerine üstünlüğü
olmamakla birlikte bir denge kurulması zorunluluktur.
KUVVETLERİN YARGI İLE İLİŞKİSİ
• Yargı ile yasama organları arasındaki ilişki düzenleme ve kontrol
şeklindedir
• Yasama organı çıkarttığı düzenlemeler ile yargının faaliyet alanı ile
yargılama usul ve esaslarını düzenler
• Yargı organı da çıkartılan düzenlemelerin Anayasaya uygun olup
olmadığını denetleme hakkına sahiptir
• Yargı ile yürütme organları arasındaki ilişki ise uygulama ve kontrol
şeklindedir
• Yürütme organı daha çok yasama tarafından belirlenmiş alan
içinde (sınırlı düzenleme yetkisi dışında) uygulama (icra) yapar
• Yargı organı da yürütmenin işlem-eylemlerini hukuka-mevzuata
uygunluk yönünden denetleme yetkisine sahiptir
• Yargısal kararların usul kuralları gereği uzun bir sürede kesinleşmesi ve
verilen hükümlerin bütün kurumları ve kişileri bağlayıcı olması durumu
karşısında kuvvetler ayrılığı sisteminde yargı, diğer iki kuvvete göre
sonucu tespit edici (belirleyici) bir konumda bulunmaktadır
YARGI – YARGILAMA (Kavram)
• Yargılama (juridiction / muhakeme - ‫ ;)محاكمه‬yargı
organlarının yaptıkları işlemlerin, hukuki prosesinin
bütünüdür
• Kelime anlamı olarak; herhangi bir kesici alet ile yarmak
kelimesinden türemiş hali ile ‘uyuşmazlığı kesip atmak,
ayırmak’ demektir
• «Yargı, uyuşmazlıkları kesip atmada kullanılan aleti yapan ve
kullanan kimse olduğuna göre, yargıç veya hakim hem yargıyı
veren adam hem de yargı denilen aleti kullanarak
uyuşmazlıkları kesip atma işini yapan adamdır. Yargı denilen
aleti kullanan kimsenin yaptığı işe de yargılama denilmelidir»
(bkz.Nurullah Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, 2.Bası, 1964,
s.84)
YARGI – YARGILAMA (Kavram)
• Eski hukukumuzda (fıkıhta) kaza (‫ ; )قضا‬yargılama hukuku
ve yargı kararı şeklinde kullanılmaktadır.
• Kaza kelimesinin karşılığı; sona erdirmek, hüküm vermek,
tamamlamak, ilişiği kesmek anlamına gelir
• Kaza; «İnsanlar arasında meydana gelen niza ve ihtilafları
usulüne uygun olarak sonuçlandırmak»
• Hukuk kurallarının «yargı yetkisine sahip kimselerce taraflar
arasında vuku bulan nizalı olaylara uygulanması»
• «Yargı yetkisi bulunan bir kişiden sadır olup tarafların
uymakla mükellef tutulduğu söz (hüküm)» olarak
tanımlanabilmektedir
YARGI FONKSİYONU
• Toplumun bir arada yaşayabilmesi için Yargılama faaliyeti
• (1) ya insanlar arasında oluşan anlaşmazlıkların çözmek,
• (2) ya tecavüzleri (hakkın yahut yetkinin aşımı veya kötüye
kullanılması, kuralın ihlali vs) ortadan kaldırmak / önlemek,
• (3) ya da suç teşkil eden fiilleri işleyenleri cezalandırılmak
(genel) amaçlarına yönelik yapılmaktadır
• Yargı fonksiyonu; hukuki uyuşmazlıkları ve hukuka aykırılık
iddialarını inceleyerek çözümleyen devlet fonksiyonudur ve
bu fonksiyonu yargı organları (mahkemeler) yerine
getirmektedir
YARGI FONKSİYONU
• Yargı(lama) fonksiyonu HUKUK, CEZA ve İDARİ yargılama hukukuna
göre farklı aşamalardan oluşur
(1) HUKUK YARGILAMASINDA yargı fonksiyonu (maddi kritere göre) 3
aşama ile gerçekleşmektedir:
a) Hukuka aykırılık iddiası
b) Delillendirme ve delillerin çatışması
c) Hakkın ve/veya aykırılığın tespiti
d) Karar verilmesi ve müeyyide uygulama kararı
(2) CEZA YARGILAMASINDA yargı fonksiyonu:
a) Şikayet ile yahut doğrudan suç ile karşılaşma
b) Soruşturma
c) Kovuşturma / Duruşma
d) İstidlal (delillendirme) ve karar verme
e) İnfaz
aşamalarından oluşur
YARGI FONKSİYONU
• İDARİ YARGILAMA HUKUKUNDA ise yargılama öncesi ve
sonrasındaki aşamalar:
I- Dava öncesinde bir idari işlem / eylem ile karşı karşıya
kalınması
*Zorunlu veya ihtiyari İdari Başvuru yapılması
II- Olumlu cevap alınamaması halinde/ya da (zorunlu başvuru
yolu emredilmemiş ise) doğrudan idari yargıda DAVA açılması
a) Hukuka aykırılık iddiası
b) İdare tarafından iddialara karşı savunma ve cevaplandırma
c) Mahkemenin re’sen araştırma ve davadaki talebin dayandığı
sebepler dışında hukuka aykırılık olup olmadığının denetimi
III- Hukuka aykırılığın ve/veya zararın tespiti
*İptal ve/veya tazmin şeklinde karar verilmesi
YARGILAMA YETKİSİ (ERKİ)
 Yasa (kanun) yapma görevini yasama,
 Ülkeyi yönetme görevini yürütme,
 Yargı faaliyetini de üstlenip yerine getirme görevini ise yargı /
yargılama organları yerine getirmektedir
• Yargılama (yargısal denetim), millet adına yargı yetkisini
kullanan (AY md.9) “bağımsız mahkemeler” tarafından yerine
getirilmektedir
• Uygulamada terim olarak YARGILAMA organları yerine YARGI organları
ifadesi kullanımda daha yoğun kullanılmakta (Eleştiri için bkz. Sami
Selçuk, «Doğru terim ‘Muhakeme’ Değil, ‘Yargılama’dır», Marmara
Ü.HF Hukuk Araştırmaları Dergisi, Prof.Dr. Nur Centel’e Armağan,
C.19/2, ss.295-318)
• Zayıfı koruyabilecek, haklıyı haksızdan ayırt edebilecek, hakkı
tecavüze uğramış (çiğnenmiş) kimsenin hakkını geri alarak iade
edebilecek, suçluyu tespit ederek onu cezalandırabilecek (bu
sayede adaleti tesis edebilecek) kamu otoritesi yargı organlarıdır
YARGI ORGANI MAHKEMELER
• Bağımsız mahkemeler (AY md.138)
• Hiçbir organ, merci ve kişi tarafından
• Emir talimat verilemeyen,
• Genelge gönderilemeyen,
• Tavsiye-telkinde bulunulamayan,
• Kararları yasama-yürütmeyi bağlayan,
• Mesleklerini güvenceli (teminatlı) hakimlerin görev
yaptığı kuruluşlardır
YARGISAL DENETİMİN KURGUSU
• Bireyin güvenli bir şekilde hayatını sürdürebilmesinin en
önemli şartı: yargı denetimidir
• Yargının tek bir yüksek mahkeme sistemi altında
örgütlenmesi yargı birliği sistemi;
• Ayrı yüksek mahkemeler altında da örgütlenmesi yargı
ayrılığı sistemini oluşturmuştur
• Sistemin kurgusundan daha önemlisi yargının etkinliğidir
İDARÎ REJİM – ADLÎ REJİM AYRIMI
• Rejim (Fransızca ‘régime’); yönetme, düzen, düzenleme
biçimi; bir devletin yönetim biçimi (siyaset bilimi)
• İdare hukukunda ‘rejim’; kamu hizmetleri için uygulanan
hukukun ne olduğuna dair ayrıma dayanmaktadır

Adlî Rejim (Adlî İdare Sistemi)

• Anglo-Sakson Hukuk sistemi
• Uyuşmazlıklar genel mahkemelerce çözümlenir

İdarî Rejim
• Kıta Avrupası Hukuk sistemi
• Uyuşmazlıklar ayrı/bağımsız bir yargı düzeninde çözümlenir
• İdare hukuku daha gelişmiştir
YARGI AYRILIĞI MI? YARGI BİRLİĞİ Mİ?
Yargı örgütlenmesi bakımından hukuk devletlerinde “yargı birliği” ve
“yargı ayrılığı” olarak iki ana sistem bulunmaktadır
• İdarenin yargısal denetimi:
• Yargı birliği ilkesinin geçerli olduğu sistemlerde “adli
mahkemeler”
• Yargı ayrılığı ilkesinin geçerli olduğu sistemlerde ise bağımsız
“idari mahkemeler” tarafından gerçekleştirilir

• Yargı birliği sisteminde bir ülkede sadece bir tane yüksek

mahkeme vardır ve bu mahkeme anayasa yargısını da, idari
yargıyı da, adli yargıyı da tek başına temsil eder
YARGI AYRILIĞI MI? YARGI BİRLİĞİ Mİ?
1) “Yargı birliği sistemi”; İngiltere, ABD, Kanada, Avustralya ve
Güney Afrika gibi ülkelerde uygulanmaktadır
• Yargı teşkilatı, adli ve idari yargı olarak bölünmemiştir ve bir bütün
olarak örgütlenmiştir
• Yargı birliğinde; bireyler arasındaki davalara bakan mahkemeler,
aynı zamanda kişi ile devlet arasındaki uyuşmazlıkları da
çözmekle görevlidir
• Sistemde kişiler arasındaki uyuşmazlıklara da kişi ile devlet arasındaki
uyuşmazlıklara da aynı hukuk uygulanır
• Bu ülkelerin hukuk sisteminde kamu hukuku-özel hukuk ayrımı yoktur
YARGI AYRILIĞI MI? YARGI BİRLİĞİ Mİ?
• Yargı birliğinin olduğu ülkelerde tek bir yüksek mahkeme
bulunmaktadır
• Yargı birliğinde genel mahkemelerden farklı birtakım ihtisas
mahkemeleri ve hatta idare mahkemeleri olabilir
• Uzmanlık bilgisi gerektirmesi sebebiyle, ihtisas mahkemelerinin ilk
derece yargısında örgütlenmesi yargı birliği sistemi ile çelişmez
• Farklı isimlere sahip ihtisas mahkemelerinin varlığı, bu
mahkemelerin nihai kararlarının aynı yüksek mahkemede temyiz
incelemesine tabi tutulması sebebiyle yargı birliği sistemine aykırı
değildir
• Ancak bunların kararlarına karşı aynı yüksek mahkemeye
başvurulduğu için, bu mahkemeler ayrı bir yargı kolu oluşturmazlar
• Çünkü “kararları aynı yüksek mahkemede temyiz edilen
mahkemelerin oluşturduğu düzene” yargı kolu adı verilmektedir
YARGI AYRILIĞI MI? YARGI BİRLİĞİ Mİ?
Yargı Birliğinin Üstün Yönleri:
• Bireylere ve devlete aynı hukukun aynı yargı kurumları tarafından
uygulanıyor olması sebebiyle eşitlik ilkesine daha uygun kabul edilir
• Gerçek ya da tüzel kişiler, sivil ya da devlet kurumu, yahut sivil ya da asker
şeklinde herhangi bir ayrım olmadan herkesin aynı hukuka tabi olması ve
aynı yargı kolundaki mahkemeler tarafından yargılanması demokratik hukuk
devletine daha uygun görülür
• Yargı birliğinin hukuk birliğini sağlayacağı ve bu sayede yargı kolları arasında
farklı kararların ve içtihatların oluşumunu önleyeceği, hukuk güvenliğinin
oluşumu ve gelişimine katkı sağlayacağı ileri sürülür
• Ayrıca yargı birliği içinde de ilk derece mahkemelerinde uzmanlaşmanın
mümkün olduğu ifade edilir.
• Yargılamada verimlilik ve etkinliğin yargı birliğinde daha kolay sağlanabileceği
söylenir
• Devletle ilgili uyuşmazlıkların da bireylerin tabi olduğu mahkemelerde
görülmesi gerektiği, devletin ayrı mahkemelere tabi kılınarak korunduğu
belirtilerek yargı birliği sisteminin daha özgürlükçü ve adil olduğu da ileri
sürülür
YARGI AYRILIĞI MI? YARGI BİRLİĞİ Mİ?
(2) “Yargı ayrılığı” / ‘idari yargı sistemi’; Fransa, Almanya ve İtalya
olmak üzere Kara Avrupası ülkelerinde ve aynı zamanda Türkiye’de
uygulanmaktadır
• Yargı ayrılığı, Fransa kökenli olduğu için “Fransız sistemi” de denir
• Sistemde hukuk, “özel” ve “kamu” olarak ikiye ayrılmakta, yani kişilere
ayrı devlete ayrı bir hukuk uygulanmaktadır
• Yargı örgütlenmesi “adli” ve “idari” olarak iki temel kısma ayrılır
• Bireyler arasındaki uyuşmazlıklara bakan adliye mahkemeleri (adli yargı)
• Devlet ile ilgili uyuşmazlıklara bakan idare mahkemeleri (idari yargı)
bulunmaktadır
• Adil ve idari yargı ayrımı basit bir uzmanlık mahkemeleri ayrımı değildir
Bunların ayrı ayrı üst mahkemeleri bulunması sebebiyle ayrı yargı
kolları olarak kabul edilir
• Adliye mahkemeleri ve üst mahkemesi (Yargıtay) adli yargı kolunu
• idare mahkemeleri ve üst mahkemesi (Danıştay) idari yargı kolunu
oluşturur
YARGI AYRILIĞI MI? YARGI BİRLİĞİ Mİ?
Yargı Ayrılığının Üstün Yönleri
• İdari yargının uzmanlık gerektiren bir alan olduğu ifade edilir
• İdarenin işlem ve eylemlerinin hukuka uygunluğunun denetiminin
farklı bir yargı düzeninde yapılması önemlidir
• Hukuk devleti ilkesinin önemli bir unsuru idarenin kanuniliği ile yargısal
denetime tabi olmasıdır
• İdare, toplumsal hayata müdahale zorunda kalır/kalabilir
• Bu yüzden kişi hak ve özgürlükleri için tehlikeli sayılabilecek yetkileri de
kullanır/kullanabilir
• İdari işlem ve eylemlerin ilke, usul ve esasları ile yöntemlerinin
farklılığı, İdari yargı kolu ile etkili ve verimli bir uzmanlaşma sağlanabilir
• İdarenin kendine özgü kuralları ile tek yanlı tesis edilen işlemlerinden
kaynaklanan idari uyuşmazlıkları denetlemek için adli yargının yeterli
olamayacağı ileri sürülür
YARGI AYRILIĞI MI? YARGI BİRLİĞİ Mİ?
• İki sistemden hangisinin tercih edilmesi gerektiği konusunda farklı
görüşler vardır
• Ancak yargı ayrılığı veya yargı birliği tercihi tek başına demokratik
hukuk devleti ve adil yargılanma hakkı açısından belirleyici değildir
• Her iki sistem demokratik hukuk devletlerinde uygulanan sistemlerdir ve
kendi içlerinde çeşitli avantaj ve dezavantajları vardır
• Her ülke kendi hukuk sistemi, tarihsel birikimi ve ihtiyaçları doğrultusunda
bu sistemlerden birisini benimseyebilir
• Hukuk devleti ve temel hak ve özgürlüklerin etkin bir şekilde korunması
açısından önemli olan, idarenin işlem ve eylemlerinin bağımsız
mahkemelerin denetimine tabi olmasıdır
• Çünkü mahkemelerin kanunla kurulmuş olmaları, bağımsız ve
tarafsızlıklarının güvence altında olması çok daha önemlidir
• Zaten küreselleşme süreci, insan hakları hukukunun ulus-üstü bir
niteliğe bürünmesi gibi sebepler hukuk sistemleri ve yargı modelleri
arasındaki farklılıkları azaltmaktadır
• Sonuç olarak bu iki sistemden birisinin mutlak olarak üstün olduğunu
ve tercih edilmesi gerektiğini söylemek mümkün değildir
YARGI AYRILIĞI MI? YARGI BİRLİĞİ Mİ?
• Aslında iki sistemden hiçbiri tek olarak uygulanmamakta, karma
bir sistem benimsendiği söylenmektedir
• İdari uyuşmazlıkların çözümünde yargı birliği sistemini
benimseyen ülkeler, idarenin yürüttüğü hizmetlerin çeşitliliği
ve sayısal artışı karşısında özel idari mahkemeler oluşturma
yoluna gitmişlerdir
• Örneğin İngiltere’de, sosyal güvenlik, vergi ve benzeri
alanlarda kişilerle idare arasındaki ihtilaflara, idari yargı
niteliğinde “idari kurullar” (Administrative Tribunals)
bakmaktadır
• Bazı yazarlar yargı birliği ve yargı ayrılığı dışında karma sistemler
olduğunu da söylemektedir
İDARENİN YARGISAL DENETİMİ
İDARENİN MALİ SORUMLULUĞUNA DAİR DENETİM
• AY (md.125/7); idarenin kendi eylem ve işlemlerinden doğan
zararı ödemek ile yükümlüdür
• AY (md.40); kişilerin resmi görevliler tarafından vaki haksız
işlemler sonucu uğradığı zararlar da kanuna göre devletçe tazmin
edilmek zorundadır. Devletin sorumlu görevlilere rücu hakkı
saklıdır
• AY (md.129); memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini
kullanırken işledikleri kusurlardan doğan tazminat davaları,
kendilerine rücu edilmek kaydıyla ve kanunun gösterdiği şekil ve
şartlara uygun olarak ancak idare aleyhine açılabilir
• 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu (md.13) “kişiler kamu hukukuna tabi
görevlerle ilgili olarak uğradıkları zararlardan dolayı bu görevleri yerine
getiren personel aleyhine değil, ilgili kurum aleyhine dava açarlar. Ancak,
Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil veya muhafaza edilen
para ve para hükmündeki değerli kâğıtların ilgili personel tarafından
zimmete geçirilmesi halinde, zimmete geçirilen miktar, cezaî takibat
sonucu beklenmeden Hazine tarafından hak sahibine ödenir”
İDARİ YARGIDA ANAYASAL İLKELER
• Hak arama hürriyeti ve adil yargılanma hakkı (md.36)
• Herkes meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı
mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma
ile adil yargılanma hakkına sahiptir
• Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan
kaçınamaz
• Yargı yetkisi Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız
mahkemelerce kullanılması ilkesi (md.9)
• Kanuni hakim güvencesi (md.37)
• Mahkemelerin kanunla kurulması ve düzenlenmesi
(md.142)
• Mahkemelerin kuruluş, görev, yetki, işleyiş ve yargılama
usulleri kanunlar düzenlenmek zorundadır
İDARİ YARGIDA ANAYASAL İLKELER
• Mahkemelerin bağımsızlığı (md.138)
• Hakimler görevlerinde bağımsızdır
• Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine
göre hüküm verirler
• Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin
kullanılmasında mahkemeler ve hakimlere emir ve talimat
veremez, genelge gönderemez, tavsiye ve telkinde bulunamaz
• Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı
yetkisinin kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme
yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz
• Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına
uymak zorundadır
• Bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle
değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez
İDARİ YARGIDA ANAYASAL İLKELER
• Hakimlik ve savcılık teminatı (md.139)
• Hakimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe
Anayasada (md.140) öngörülen (65) yaştan önce emekliye
ayrılamaz, bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması
sebebiyle de olsa aylık ödenek ve diğer özlük haklarından
yoksun kılınamaz
• Meslekten çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm
giymiş olanlar, görevini sağlık bakımından yerine
getiremeyeceği kesin olarak anlaşılanlar veya meslekte
kalmalarının uygun olmadığına karar verilenler hakkında
kanundaki istisnalar saklıdır
İDARİ YARGIDA ANAYASAL İLKELER
• Hakimlik ve savcılık mesleği (md.140)
• Adli ve idari yargıda meslekten hakim ve savcılar eliyle
yargılama görevi yerine getirilmektedir
• Hakim ve savcıların nitelik, atama, hak ve ödevleri, meslek içi
eğitimleri, disiplin, ceza soruşturmaları, meslekten
çıkarılmaları ile diğer özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı
ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir
• Hakim ve savcılar, kanunda belirtilenlerden başka resmi ve
özel hiçbir görev alamazlar
• Hakim ve savcılar ‘idari görevleri yönünden’ Adalet
Bakanlığına bağlıdır
• Hakim/savcı olup adalet hizmetindeki idari görevlerde
çalışanlar, hakim/savcılar hakkındaki hükümlere tabidir
İDARİ YARGIDA ANAYASAL İLKELER
• Duruşmaların açık ve kararların gerekçeli olması (md.141)
• Genel ahlak veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı haller
dışında duruşmalar herkese açıktır (alenidir)
• Tüm mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır
• Küçüklerin yargılanması hakkında kanunla özel hükümler konulur
• Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması
yargının görevidir
• Adalet hizmetlerinin denetimi (md.144)
• Adalet hizmetleri ve Savcıların idari görevlerinin denetimi Adalet
Bakanlığı adalet müfettişleri ile hakim/savcı mesleğinden olan iç
denetçiler tarafından yapılır
• Adalet hizmetlerine dair inceleme, araştırma ve soruşturma işlemleri
usul ve esasları kanunla düzenlenir ve adalet müfettişleri eli ile yapılır
ANAYASAL İLKELER - YARGISAL DENETİM
• Anayasa’nın Yargı Yolu (md.125/4) başlıklı madde
düzenlemesinde aslında idari yargı anlatılıyor:
• Yargı yetkisi, idarî eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun
denetimi ile sınırlanıyor
• Yargı yetkisi, hiçbir surette (idarenin yerine geçerek)
yerindelik denetimi şeklinde kullanılması yasaklanarak
kısıtlanıyor
• Yürütme görevinin kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara
uygun olarak yerine getirilmesini kısıtlaması istenmiyor
• Yine yargı yetkisi, (idarenin yerine) idari eylem ve işlem
niteliğinde veya takdir yetkisini kaldıracak biçimde yargı
kararı verilmesi yasaklanıyor
Okuma Önerileri
• Türker Ertaş, Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Bağlamında Yasama, Yürütme ve
Yargı Organları Arasındaki Modern İlişkiler, 3.Bası, Seçkin Yay. 2020
• İhsan Yılmaz Bayraktarlı, Alman Siyasal Sisteminde Erkler Ayrılığı
Bağlamında Yargı ve Siyasal Erkin Yakın İlişkisi, Yetkin Yay. 2012
• Selami Demirkol, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin İdari Davalarla
İlgili Yargılama Ayrıntıları, Beta Yay. 2020
• Züleyha Keskin, İdari Yargı Denetiminin Yoğunluğu, Seçkin Yay. 2022
• Enes Yalçın, Eksik Kapsamlı Düzenlemelerin Yargısal Denetimi, Oniki
Levha Yay. 2022
• Fatih Öztürk, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Politik Sorun ve
Yargısal Aktivizm Doktrini, Anayasal Yargı Denetimi Gerekli mi?,
3.Bası, Adalet Yay. 2020
• Sırrı Düğer, Anglosakson Hukuk Sisteminde İdarenin Yargısal Denetimi,
Yetkin Yay. 2019
• Halil Altındağ, İdarenin Yargısal Denetiminde Kanunilik Blokunun
Genişlemesi, Oniki Levha Yay. 2016
Okuma Önerileri
• Ekrem Buğra Ekinci, Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, Arı
Sanat Yay. 2017
• Rumeysa Sena Kurt, Osmanlı Devletinin Tanzimat Döneminde Kaza
Yönetiminin İdari Yapısı ve Yargısal Fonksiyonu, Oniki Levha Yay. 2022
• Sibel İnceoğlu, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil
Yargılanma Hakkı, Beta Yay. 2013
• Birol Kırmaz, Avrupa Birliği Sürecinde Hakimlerin Denetimi ve Yargı
Bağımsızlığı, Adalet Yay. 2009
• Serkan Çınarlı, İdari Yargılamada İstinaf ve Bölge İdare Mahkemeleri,
Seçkin Yay. 2020
• Selami Demirkol, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin İdari Davalarla
İlgili Yargılama Ayrıntıları, Beta Yay. 2020
• Ufuk Yeşil (Ed.), Ulusal Uyuşmazlık Yargısı Sempozyumu, UM Yay. 2016
• Oğuz Sancakdar, Fransız, Türk, Federal Alman İdari Yargılama Usulü
Kanunları, Seçkin Yay. 2020
Okuma Önerileri
• Ramazan Yıldırım, Mustafa Avcı, Türk İdari Rejimine Giriş, İdare –
İdare Hukuku – İdari Yargı, Astana Yay. 2015
• Atilla Özer, Türkiye’de ve Çeşitli Ülkelerde Mahkemelerin Bağımsızlığı
ve Hakim Teminatı, Turhan Kitabevi, 2009
• Mustafa Duran, Fransız Adli Yargı Sistemi, Adalet Yay. 2014
• Akgün Bilgin, Almanya’da Hukuk Eğitimi ve Yargı Örgütü, Seçkin Yay.
2018
Okuma Önerileri
TEŞEKKÜRLER