MESLEK YÜKSEK

OKULU
2019-2020

HUKUKA GİRİŞ

Öğr. Gör. Gökçe KELAHMET

 - BÖLÜM III-
HUKUKUN KAYNAKLARI

Hukukun kaynakları kendi içinde asıl ve yardımcı

kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl kaynaklar
hakimler için bağlayıcı, ;yardımcı kaynaklar ise
yol gösterici niteliktedir.
 Türk Hukukunun Kaynakları

Örf ve Adet Hukuku

Asıl Kaynaklar
Yazılı Kaynaklar

Doktrin

Yardımcı Kaynaklar
İçtihat/Yargı
Kararları
 Asıl Kaynaklar
Yazısız Kaynaklar Yazılı Kaynaklar

Örf ve Adet Hukuku • Anayasa

• Kanunlar/Olağanüstü hal
Cumhurbaşkanı Kararnamesi
• Milletlerarası Anlaşmalar
• Cumhurbaşkanı Kararnamesi
• Yönetmelik
• Diğer Düzenleyici İşlemler
I.ÖRF VE ADET HUKUKU
« Örf ve adet kuralları» kişinin BELİRLİ BİR
TOPLUMSAL ÇEVRE tarafından konan ve İNSAN
DAVRANIŞLARINI düzenleyen ve uyarma, kınama,
dışlama, linç gibi çok değişik MÜEYYİDELERİ
olabilen EMİR ve YASAKLARDIR.

Türk hukukuna göre bir örf ve adet kuralının örf

ve adet hukuku olarak nitelendirilebilmesi için
belirli unsur/şartları bir arada bulundurması
gerekmektedir.
Örf ve Adet Kuralından – Örf ve Adet
Hukukuna

1.Şart: Maddi Unsur – Eskilik: Söz konusu davranışın

çok eskiden beri mevcut olması gerekir. Buna örf ve
adetin «maddi unsuru» denir.

2.Şart: Devamlılık Unsuru: çok eski zamanlardan beri

mevcut olan hareketin devamlı olarak tekrarlanıyor
olması gerekir. Buna «devamlılık» unsuru denir.
Örf ve Adet Kuralından – Örf ve Adet
Hukukuna
 3.Şart: Manevi Unsur – Genel İnanç: Söz konusu
davranış biçimine uyulmasının zorunlu olduğu
yolunda toplumda genel bir inanç doğmuş olmalıdır.
Buna örf ve adetin «manevi unsuru» denir.
 4. Şart: Hukukilik Unsuru – Devlet Desteği: İlk üç
şartı/unsuru taşıyan bir örf ve âdet kuralının,
hukukun kaynağı olarak geçerli olabilmesi için hukuk
düzeni tarafından tanınmış ve desteklenmiş olması
gerekir.
 Örf ve Adet Kuralından – Örf ve Adet
Hukukuna
 Örf ve Adet Kuralının Hukukun Kaynağı
Olduğunu Kabul Eden Kanun Hükümlerine
Örnek Verecek Olursak:
1. Türk Medeni Kanunu m.1: « kanunda
uygulanabilir bir hüküm yoksa, hakim örf ve
adet hukukuna göre [..]karar verir.»
2. Türk Ticaret Kanunu m.1: «hakkında ticari
bir hüküm bulunmayan işlerde mahkeme
ticari örf ve adete göre [..] karar verir.»
 Örf ve Adet Kuralından – Örf ve Adet
Hukukuna

 Hukuk düzeni bir örf ve adet kuralını bu

şekilde tanımıyorsa, ona gönderme
yapmıyorsa, bu örf ve adet kuralı toplum
içinde ne kadar yaygın olursa olsun,
HUKUKUN KAYNAĞI OLARAK GEÇERLİ
OLAMAZ.
 Türk Ceza Kanunu’nda örf ve adet
kurallarını tanıyan veya onlara gönderme
yapan bir hüküm yoktur.  
 Örf ve Adet Kuralından – Örf ve Adet
Hukukuna
 Ceza hukuku alanında örf ve adet kuralları
hukukun kaynağı olarak geçerli değildir.
 Hatta Ceza kanunları suçların işlenmesinde
örf ve adetlere uyulmasını bazen
AĞIRLAŞTIRICI SEBEP saymıştır.
 ÖR: Türk Ceza Kanunu’nun 82. maddesinin
(k) bendi, kasten öldürme suçunun TÖRE
SAİKİYLE işlenmesini ağırlaştırıcı sebep
saymıştır.
II. YAZILI KAYNAKLAR

• «Hukukun yazılı kaynakları» devletin yetkili

organları tarafından konulmuş olan bütün
hukuk kurallarından oluşur.Bunlar Resmi
Gazetede yazılı olarak yayınlanır.
• Devletin yetkili organları tarafından konulmuş
olan hukuk kurallarının bütününe hukuk dilinde
«pozitif hukuk/mevzu hukuk/mevzuat» denir.
Yazılı Kaynaklar (Hiyerarşik Sırayla)

TC. Anayasası

Kanunlar ve Olağanüstü Hal

Cumhurbaşkanı Kararnamesi

Milletlerarası Antlaşmalar [Any. m.90]

Cumhurbaşkanı Kararnamesi

Yönetmelikler

Diğer Düzenleyici İşlemler

 1. Anayasa

« Anayasa», normlar hiyerarşisinde en üst sırayı

işgal eden ve kanunlardan farklı ve daha zor bir
usulle konulan ve değiştirilebilen hukuk
kurallarının bütünüdür.

Any. m.11: "Anayasa hükümleri, yasama, yürütme

ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer
kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk
kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz. "
2. Kanunlar

«Kanun» yasama organı (TBMM) tarafından

kanun adı altında yapılan ve normlar

hiyerarşisinde Anayasanın altında yer alan,

çoğunlukla genel soyut kurallar içeren hukuki

metinlerdir.
Kanunların Genel Özellikleri

• Yazılıdır
• Kanunlar çoğunlukla geneldir
İstisna: «iş kanunu» sadece işçi ve işveren arasında
uygulama alanı bulur.

• Süreklidir; bir defa uygulanmak için değil, devamlı

uygulanmak için çıkarılırlar
İstisnası: Anayasa m.161: «I. Bütçe Kamu idarelerinin
ve kamu iktisadî teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel
kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır.»
«Yürürlüğe Giriş Tarihi» Kanun içinde belirtilen
tarihte; belirtilmemiş ise Resmi gazetede
yayımlandığı günü izleyen günden itibaren 45 gün
sonra yürürlüğe girer.

«Yargısal Denetim» Kanunlar Anayasaya aykırı

olmamalıdır.

Aykırılık halinde, belirli makamların başvurusu ile

Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir ve iptal
edilir.
 3. Milletlerarası Antlaşmalar

«Milletlerarası antlaşmalar» iki veya daha fazla

devlet tarafından akdedilmiş olan, Türkiye’de
Cumhurbaşkanının onayıyla Resmi Gazetede
yayımlanarak yürürlüğe konulan ve Türk normlar
hiyerarşisinde kural olarak kanun değerinde
bulunan bağlayıcı hukuk kurallarıdır.
Akdetme ve imzalama yetkisi: Cumhurbaşkanı,
Başbakan, Dışişleri Bakanı
• Bağlayıcılık kazanması : Cumhurbaşkanı
tarafından «onaylanması» ve «yayımlanması»
[Anayasa m.91]

• Cumhurbaşkanı'nın onaylama yetkisini

kullanabilmesi için; antlaşmanın «TBMM
tarafından kabulü» yani «antlaşmanın
onaylanmasının kanunla uygun bulunması»
gerekir.
[Anayasa m.90(1)]
 İstisna «Onaylanması için Kanunla Uygun
Bulunması Gerekmeyen Antlaşmalar»
ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen
ve süresi 1 yılı AŞMAYAN antlaşmalar
• Devlet maliyesi bakımından bir yükleme
getirmemek
• Kişi hallerine ve Türklerin yabancı
memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak

şartı ile YAYIM ile yürürlüğe girerler

 YARDIMCI KAYNAKLAR

Doktrin İçtihat Hukuku

• «Yargı Kararları» mahkemeler

• «Doktrin» tartışmalı olan
tarafından verilen kararlardan çıkan
hukuki konularda hukuk bilim hukuk dalıdır.
• «İçtihat» başka mahkemeler tarafından
adamlarının ileri sürmüş
örnek alınan bir mahkeme kararıdır.
oldukları, görüş, düşünce ve
• Türk Hukukunda içtihat bağlayıcı
kanaatlerdir. değildir.

• Bağlayıcı değildir. Hakim • Ancak hakimler karar verirken bir üst

mahkemenin verdiği kararı dikkate
isterse bunlardan istifade eder. alırlar ve bu yönde karar verirler.
 BÖLÜM IV-HUKUKUN DALLARI
Özel Hukuk
‘Kişilerin birbirleri ile olan ilişkilerini
«eşitlik» ve «irade serbestisi» esasına
göre düzenleyen hukuk kurallarının
bütünü’
«Kira İlişkisi»
• İki taraflıdır. Kiracı&Kiraya Veren
• Tarafların Karşılıklı olarak anlaşması
gerekir.
• Kimse re’sen icra yetkisine sahip
DEĞİLDİR. Haklı olsa bile, kişi
mahkemeye başvurmak ZORUNDADIR.
Ör: Kiracı kirasını ödemez ise, ev
sahibi kira alacağı için Mahkemeye
icra dairesine başvurmak
ZORUNDADIR.
Kamu Hukuku
‘devlet ve vatandaşlar veya devletin
kendi kurumları arasındaki ilişkileri
düzenleyen hukuk kurallarının
bütünü’
«Kamulaştırma»
• Devlet ÜSTÜN konumdadır.
• Tek taraflıdır.
• Devletin iradesini açıklaması ile
ortaya çıkar.
• Devletin yaptığı işlemlerin hukuka
uygun olduğu konusunda «karine»
vardır
• Devlet aldığı kararları kendisi tek
taraflı olarak re’sen icra edebilir.
 Özel Hukuk
 Medeni Hukuk
• Kişiler Hukuku
• Aile Hukuku  Devletler Özel Hukuku
• Miras Hukuku •Vatandaşlık Hukuku
• Eşya Hukuku •Yabancılar Hukuku
 Borçlar Hukuku •Kanunlar İhtilafı
• Genel Hükümler •M.rarası Usul Hukuku
• Özel Hükümler  İş Hukuku
 Ticaret Hukuku •Bireysel İş Hukuku
• Ticari İşletme Hukuku •Toplu İş Hukuku
• Şirketler Hukuku •Sosyal Güvenlik Hukuku
• Kıymetli Evrak Hukuku  Medeni Usul Hukuku
• Sigorta Hukuku  İcra ve İflas Hukuku
• Deniz Ticaret Hukuku
 BÖLÜM V - YARGI ÖRGÜTÜ

 Anayasa Yargısı
 Adli Yargı: Hukuk Mahkemeleri ve Ceza
Mahkemeleri
 İdari Yargı
 Uyuşmazlık Yargısı: Uyuşmazlık Mahkemesi
 Yargı Organına Hakim olan İlkeler
 European Court of Human Rights [ECrHR]
 YARGI ÖRGÜTÜ

 «Yargı» hukuki uyuşmazlıkları kesin olarak karara

bağlama
 «Mahkeme» Yargı yetkisini kullanan – karar veren
kuruluşlar
 Türkiye’de yargı yetkisi, Türk milleti adına «»bağımsız
ve tarafsız mahkemelerce» kullanılır.
 «Yargı kolu(yargı düzeni)» kararları aynı yüksek
mahkemede temyiz edilen mahkemelerin oluşturduğu
topluluk
 Türkiye’de yargı kolları
Anayasa Uyuşmazlık
Yargı Kolu Adli Yargı İdari Yargı
Yargısı Yargısı

Üst Derece
Yargıtay Danıştay
Mahkemesi

UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
ANAYASA MAHKEMESİ

Ara Derece
Bölge Adliye Bölge İdare
(istinaf)
Mahkemeleri Mahkemesi
Mahkemeleri

İlk Derece Hukuk (Sulh &Asliye) İdare Mah.

Mahkemeleri Ceza (Asliye&Ağır) Vergi Mah.
 I. ANAYASA YARGISI

 «Anayasa» kanunlardan üstündür.

 «…kanunlar Anayasa’ya aykırı OLAMAZ» [ Anayasa

m.11(2)]

 «Anayasa Yargısı » kanunların Anayasaya

uygunluklarının «Anayasa» tarafından

denetlenmesidir.
ANAYASA MAHKEME'SİNİN
Temel Görev ve Yetkisi-Bazı Normların Anayasaya uygunluğunu
denetlemek.

• Soyut Norm Denetimi (iptal davası)

• Somut Norm Denetimi (itiraz yolu)

•Bireysel Başvuru Yolu – temel hak ve hürriyetleri ihlal edilen

kişilerin, diğer başvuru yollarını tükettikten sonra, Anayasa
Mahkemesine başvurmasıdır.

Ek Görev ve Yetkileri - Bireysel başvuruları karara bağlamak;

Cumhurbaşkanı, Başbakan, bakanlar, yüksek mahkeme üyeleri vb.
bazı kişileri Yüce Divan sıfatı ile yargılamak vesaire….
 II. ADLİ YARGI

 «ADLİ YARGI» olağan ve genel yargıdır.

 Bir uyuşmazlık, anayasa yargısının ve idari yargının
görevine girmiyorsa adli yargının görevine girer.
 Temyiz - Yargıtay
 İstinaf - Bölge Adliye Mah.
 İlk Derece Mahkemeleri
Hukuk Mahkemeleri (Sulh &Asliye)
Ceza Mahkemeleri (Asliye&Ağır)
 İLK DERECE MAHKEMELERİ
Hukuk Mahkemeleri Ceza Mahkemeleri

«Ceza Mah.» ceza hukukundan kaynaklanan

davalara bakmakla görevlidir.
«Hukuk Mah.» özel hukuk
Genel Mahkemeler
ilişkilerinden kaynaklanan hukuki
 Sulh Ceza Hakimlikleri – Yürütülen
uyuşmazlıkları karar bağlamakla
soruşturmalarda hakim tarafından
görevlidir.
verilmesi gerekli kararları almak ve
itirazları incelemek.
Genel Mahkemeler
 Asliye Ceza Mah. – Sulh Ceza Hakimliği
 «Sulh Hukuk Mah»
ve Ağır Ceza Mah.’nin görev alanına
 «Asliye Hukuk Mah»
girmeyen dava ve işler
Görev: Bir başka mahkemenin
 Ağır Ceza Mah. - ağırlaştırılmış müebbet
görev alanına girmeyen her dava
hapis, müebbet hapis & 10 yıldan fazla
hapis cezalarını gerektiren suçlara ilişkin
dava ve işler
 İHTİSAS MAHKEMELERİ

Hukuk Mahkemeleri Ceza Mahkemeleri

• Ticaret Mahkemeleri
• Aile Mahkemeleri
• Tüketici Mahkemeleri
• Fikri ve Sınai Haklar Hukuk
Mahkemeleri
• Çocuk Mahkemeleri
• Fikri ve Sınai Haklar Ceza
Mahkemeleri

İddia Makamı
Davacı Savcı

Suçtan Zarar Gören

Davalı (Mağdur)
Katılan
Kendisine Kamu Davası Açılan
(Sanık)
 ADLİ YARGI
ARA & ÜST DERECE

Ara derece - İstinaf Mah. Üst Derece -Temyiz

«Yargıtay»
«Bölge Adliye Mahkemeleri»
Adliye mahkemelerince verilen ve
Adli yargı ilk derece
kanunun başka bir adli yargı
mahkemelerince verilen ve
merciine bırakmadığı karar ve
KESİN OLMAYAN hüküm ve
hükümlerin son inceleme «temyiz
kararlara karşı yapılacak
incelemesi» merciidir.
başvuruları «istinaf
 Daireler
mahkemeleri» inceleyip karara
 Hukuk ve Ceza Genel Kurulları
bağlar.
 Büyük Genel Kurul
Üst Derece (Temyiz)
 Daireler / Chamber
 Hukuk ve Ceza Genel Kurulları
Yargıtay Dairelerinin «bozma» kararlarına karşı ilk derece
mahkemesinin verdiği «direnme kararlarını inceler.
Genel Kurullar tarafından verilen kararlar KESİNDİR, bunlara karşı
DİRENME KARARI VERİLEMEZ.
 Büyük Genel Kurul
Hukuk Genel Kurullarının/Ceza Genel Kurullarının benzer olaylarda
birbirine aykırı biçimde verdiği kararlar arasındaki içtihat
uyuşmazlıklarını gidermek ve birleştirmek.
Yargıtay Büyük Genel Kurulu’nun verdiği bu kararlara «İçtihadı
birleştirme kararı» denir
 III. İDARİ YARGI

«İdari Yargı», idari makamların idare hukuku alanındaki

faaliyetlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümlendiği
yargı koludur.
 Temyiz- Danıştay
 İstinaf- Bölge İdare Mahkemesi
 İlk Derece Mahkemeleri

İdare Mahkemesi

Vergi Mahkemesi
İlk Derece Mahkemesi Sıfatı ile Danıştayın Birinci Dairesi
 İDARİ YARGI
ARA & ÜST DERECE

Ara Derece - İstinaf Üst Derece - Temyiz

Mah.
«Danıştay»
İdari Mahkemelerce verilen ve kanunun başka
«Bölge İdare Mahkemeleri» bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve

İdare Mahkemeleri hükümlerin son inceleme merciidir.

tarafından verilen kararlara İstisnaen «ilk derece mahkemesi» olarak da

çalışır. Bakanlar kurulu kararlarına karşı
karşı yapılan istinaf
açılacak iptal ve tam yargı davaları idare
başvurularını inceleyip
mahkemelerinde değil, DOĞRUDAN DOĞRUYA
karara bağlar.
Danıştay’da açılır.
Danıştay’da da bir İçtihadı Birleştirme Kurulu
vardır.
 IV.UYUŞMAZLIK YARGISI: UYUŞMAZLIK
MAHKEMESİ

«Uyuşmazlık mahkemesi», adli ve idari yargı mercileri

arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını KESİN
olarak çözümlemeye yetkilidir.

V.AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ

«Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi» çerçevesinde
tanınan temel hak ve hürriyetleri, Sözleşmeyi
imzalayan bir devlet tarafından ihlal edilen kişiler, bu
devlete karşı, AİHM’ne «bireysel başvuru» usulü ile
başvurabilirler
 V. YARGI ORGANINA HAKİM OLAN TEMEL
İLKELER
«Tabii (Kanuni) Hakim İlkesi»

Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir

mercii önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabi
olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma
sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü
merciiler kurulamaz.

«Hakimlerin Bağımsızlığı ve Hakimlik Teminatı»

yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız

mahkemelerce kullanılır. [Anayasa m.9]