Türev Sözleşmeler ile

Kur Riski Yönetimi

Şamil Demirkan
Yönetici Ortak

E-Mail: sdemirkan@derivadanismanlik.com
Web Sitesi: www.derivadanismanlik.com
Risk Nedir?
 Döviz kuru, hisse senedi ve emtia
fiyatlarındaki belirsizlikler riske örnek olarak
verebiliriz. Dolayısıyla zarar veya kayıp
durumuna yol açabilecek bir olayın ortaya
çıkmasıdır.
Piyasa Riskleri

Kim? Riski Nedir?

Değişken Faiz Oranlı Kredi Faiz oranın yükselmesi
Sahibi
Pamuk Çiftçisi Ektiği pamuğun fiyatının
düşmesi
İhracatçı Döviz kurunun düşmesi
Riski Önlemek Mümkün Müdür?
Riskler yok edilemese de azaltılabilir veya transfer
edilebilir.

Azaltmak için risk yönetimi süreci kapsamında riskin

analizi, riskin değerlendirmesi yapılabilir ve buna göre
önlemler alınabilir. Bunun içinde vadeli borsaların
araçlarından faydalanabilir. Örnek: VİS ve Opsiyonlar

Risk sonucunda ortaya çıkan maliyet bireyi veya kurumu

olumsuz etkileyeceği için riski önlemeye çalışmak
önemlidir.
Riski Azaltmak İçin Vadeli İşlemler
• Döviz kurlarındaki değişiklikler, faiz oranlarındaki
dalgalanmalar şirketlerin nakit akımlarını ve
gelirlerini doğrudan etkilediği için şirketler riskten
korunmaya çalışırlar.

• Sadece kurumlar değil aynı zamanda bireysel

yatırımcılar da kendini maruz kaldıkları riskten
koruyabilir.

• Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri ile riske maruz

kalan yatırımcılar kendilerini bu riskten koruyabilir.
Riski Azaltmak İçin Vadeli İşlemler
ÖRNEK:

Bir kişi bankadan dolar kredisi almıştır.

Eğer Dolar/TL kuru düşerse TL bazda kredi ödemeleri de düşecek

Risk: Eğer Dolar/TL kuru yükselirse TL bazda kredi ödemeleri de

yükselecek
Riski Azaltmak İçin Vadeli İşlemler
ÖRNEK:

Krediyi çeken kişi toplam kredi maliyetine eşit büyüklükte vadeli

işlem pozisyonu açarsa istediği dönem boyunca kendini değişen
Dolar/TL kurundan koruyabilir.

Vadeli piyasada pozisyon alarak değişken kuru sabitlemiş olacak.

Böylece kredi sahibi değişken kurun sebep olduğu riski ortadan

kaldırmış olmaktadır.
Risk yönetiminin en temel aracı

Türev Araçlardır
Türev Araçların Kullanım Yerleri
Risk yönetimin temel aracı olmakla birlikte türev
araçlar temelde üç amaç için kullanılabilirler:

1-Riskten korunma (hedging)

2-Spekülasyon (speculation)
3-Arbitraj (arbitrage)
Türev Araçların İşlem Gördükleri Yerler
Neden Türev?
• Vadeli ve seçmeli işlemlerin söz konusu olduğu tüm piyasalara TÜREV
piyasalar ismi verilir. Diğer türev ürünler gibi, vadeli ve seçme işlemler de
gerçekte kendi başlarına işlem görebilecek veya ticareti yapılabilecek birer
mal, ürün, araç veya değer oluşturmazlar.

• Tanım itibariyle onlara “türev” araçlar denmesinin nedeni, gerçek bir

piyasa ve ürünü (underlying asset- “dayanak varlık”) baz almaları ve
değerlerinin baz aldıkları o değişkene (ürüne, mala, göstergeye, araca)
göre değişecek olmasıdır.
Vadeli İşlem Sözleşmesi Nedir?
 Gelecekte yapılacak bir alış verişin şartlarını bugünden belirleyen ve tarafları hukuki
olarak bağlayan sözleşmeye vadeli işlem sözleşmesi denir. Sözleşme yapıldığı an:

• Dayanak varlığın teslim edilecek miktarı,

• Teslimat tarihi,
• Teslim edilecek malın kalitesi,
• Para ve mal takasının hangi şartlarda gerçekleştirileceği

Borsa tarafından belirlenir ancak fiyat, işlem yapıldığı an alıcı ve satıcı tarafından
belirlenir.

 Vade sonunda alıcı ve satıcı yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır.

 Bir VİS’de uzun pozisyon alan yatırımcı satın alma yükümlülüğündedir.

 Bir VİS’de kısa pozisyon alan yatırımcı satma yükümlülüğündedir.
 Farklı Birçok Dayanak Varlık
Euro/Dolar Ham Petrol
Enerji Doğal Gaz
Döviz Japon Yeni/Dolar
Kalorifer Yakıtı
Kanada Doları/ABD Doları
Dow Jones
Hazine Bonosu
Endeks S&P 500
Faiz Eurodolar
Nasdaq 100
Euroyen
Altın

Pamuk Metaller Gümüş

Buğday Alüminyum
Tarımsal Canlı Sığır
Soya Fasulyesi
Hayvansal Süt

Tereyağı
Vadeli İşlem Sözleşmesi İşleyişi
Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim
2018 2019

Sözleşmede pozisyonun Sözleşmenin vade

alındığı tarih tarihi

Pozisyonunun kapatılabileceği veya yeni pozisyonların

alınabileceği zaman aralığı

Sözleşme büyüklüğünün %10’u kadar bir başlangıç teminatı yatırılarak pozisyon

açılır.
İlk pozisyon alım yönlü olabildiği gibi satım yönlü de olabilir.
Vadeye Doğru…
• Sözleşme de pozisyon açıldıktan sonra hergün vadeye kadar piyasaya göre
güncelleme yapılır.

• Gün sonunda açıklanan gün sonu uzlaşma fiyatlarına göre her hesabın kar ve
zararı hesaplanır ve ilgili teminat hesaplarına yansıtılır.

• Teminatlar Takasbank nezdinde açılmış olan hesaplarda

nemalandırılmaktadır.

• Başlangıç teminatı belli bir seviyenin altına düşerse teminat tamamlama

çağrısına maruz kalınır ve yatırımcıdan teminatını başlangıç seviyesine
çekmesi istenir.
 Vadeli İşlem Sözleşmelerinde
Pozisyonların Kapatılması
• Yatırımcı ister vade sonuna kadar bekler, isterse pozisyonunu vadeye doğru
herhangi bir gün oluşan fiyattan ters işlemle kapatabilir.

• Ters işlem, uzun pozisyonda olan hesabın aynı sözleşmenin aynı vadesinde
kısa pozisyon alması veya kısa pozisyonda olan bir hesabın uzun pozisyon
alması anlamındadır. Bu şekilde mevcut bir pozisyon vadeyi beklemeden
kapatılabilir.

• Pozisyon kapatılmadıysa Borsa son işlem günü sonunda Borsa tarafından

açıklanan vade sonu uzlaşma fiyatından kar ve zararları hesaplayarak
pozisyonları kapatır.
Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı
 Vade sonu uzlaşma fiyatı, ilgili sözleşmede açık pozisyonların kapatıldığı
kar ve zararların hesaplandığı fiyattır.

 Vade sonunda vade sonu uzlaşma fiyatının arbitraj olmaması için spot
piyasayı en iyi temsil eden bir fiyat olması esastır. Bu nedenle bu fiyat
spot piyasadan alınır.

Örnek:

• Döviz: TCMB’nin son işlem günü saat 15:30 itibariyle açıklayacağı

gösterge niteliğindeki ABD Doları satış kuru
Future ve Forward (Alivre)
Alivre Vadeli İşlem Sözleşmesi
Taraflar Arasında belirlenir. Standarttır.

El değiştiremez. Likiddir. Her an el değiştirebilir.

Alıcı ve satıcı arasında kredi ilişkisi vardır. Organize Borsada işlem görür.

Garanti Yoktur. İşlemler Borsanın garantisindedir.

Standart kurallar yoktur. Borsa kuralları geçerlidir.

Fiyat hareket sınırı yoktur. Vardır.

Herkese açık değildir. Herkese açıktır.

Vade sonunda %90 teslimat olur. Teslimat çok azdır. %1-3

VİOP’da İşlem Gören Sözleşmeler

• Vadeli İşlem Sözleşmeleri • Opsiyon Sözleşmeleri

 Endeks  Endeks
 Pay  Pay
 Döviz
 Kıymetli Madenler
 Emtia
 Enerji
TLDolar Vadeli İşlem Sözleşmesi
Sözleşme Büyüklüğü 1.000 ABD Doları
Kotasyon Şekli 1 ABD Doları'nın Türk Lirası cinsinden değeri
virgülden sonra dört basamak halinde kote edilir
(örn. 5,7560 TL).
Fiyat Adımı 0,0005 (Minumum fiyat adımının değeri 0,5 TL'ye
karşılık gelir.)
Vade Ayları Aynı anda Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim
ve Aralık aylarından en yakın üç tanesine ait
sözleşmeler işlem görür. Bu aylardan bir tanesi
Aralık değilse Aralık vadesi de işleme açılır.

Günlük Fiyat Hareket Sınırı Baz fiyatın % +/-10’udur.

Son İşlem Günü Her vade ayının son iş günü (o gün tatil ise bir
önceki iş günü)
Uzlaşma Şekli Nakdi Uzlaşma
Vadel Sonu Uzlaşma Fiyatı Son işlem günü saat 15:30’da TCMB tarafından
açıklanan gösterge niteliğindeki ABD Doları satış
kuru.
İhracatçının Problemi
Döviz kurunun artması veya azalması şirketimizin vergi öncesi net karına
direkt etki etmektedir.

Şirketin döviz kuru riski vardır.

İhracat
Bedeli
(ABD Maliyet Dolar Gelir Vergi Öncesi
Doları) (TL) Kuru (TL) (TL) Kar (TL)
100.000 230.000 6,0000 600.000 370.000
100.000 230.000 5,8000 580.000 350.000
100.000 230.000 5,6000 560.000 330.000
100.000 230.000 5,4000 540.000 310.000
100.000 230.000 5,2000 520.000 290.000
Vadeli İşlem Sözleşmesi Kullanımı
Sözleşme büyüklüğü 1.000USD olan 100 adet sözleşme 5,8900TL’dan
satılır:

Spot
(Vade Sonu) Spotta Dolar Vergi Öncesi Net
Dolar Kuru (TL) Vadeli Kar/Zarar Maliyet Satışı Kar/Zarar
6,0000 -11.000 230.000 600.000 359,000
5,9000 -1.000 230.000 590.000 359,000
5,8000 9.000 230.000 580.000 359,000
5,7000 19.000 230.000 570.000 359,000
5,6000 29.000 230.000 560.000 359,000
5,5000 39.000 230.000 550.000 359,000

Vadeli İşlem Sözleşmesi Kullanımıyla Vergi Öncesi Net Gelir Sabitlenmiştir!!!

5,8900-5,8000=0,0900
0,0900*1.000=90TL/sözleşme 90*100=9.000TL (100 sözleşme)
TLEuro Vadeli İşlem Sözleşmesi
Sözleşme Büyüklüğü 1.000 Euro
Kotasyon Şekli 1 Euro’nun Türk Lirası cinsinden değeri virgülden
sonra dört basamak halinde kote edilir (örn.
6,7160 TL).
Fiyat Adımı 0,0005 (Minumum fiyat adımının değeri 0,5 TL'ye
karşılık gelir.)
Vade Ayları Aynı anda Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim
ve Aralık aylarından en yakın üç tanesine ait
sözleşmeler işlem görür. Bu aylardan bir tanesi
Aralık değilse Aralık vadesi de işleme açılır.
Günlük Fiyat Hareket Sınırı Baz fiyatın % +/-10’udur.
Son İşlem Günü Her vade ayının son iş günü (o gün tatil ise bir
önceki iş günü)
Uzlaşma Şekli Nakdi Uzlaşma
Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son işlem günü saat 15:30’da TCMB tarafından
açıklanan gösterge niteliğindeki Euro satış kuru.
EURUSD Çapraz KuruVadeli İşlem Sözleşmesi
Sözleşme Büyüklüğü 1.000 Euro
Kotasyon Şekli 1 Euro’nun ABD Doları cinsinden değeri virgülden
sonra dört basamak halinde kote edilir. (Örnek:
1,1320 gibi)
Fiyat Adımı Minimum fiyat adımı 0,0001‘dir. Minimum fiyat
adımının değeri 0,1 ABD Doları’na karşılık
gelmektedir.
Vade Ayları Aynı anda Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve
Aralık aylarından en yakın üç tanesine ait
sözleşmeler işlem görür. Bu aylardan bir tanesi
Aralık değilse Aralık vadesi de işleme açılır.
Günlük Fiyat Hareket Sınırı Baz fiyatın % +/-10’udur.
Son İşlem Günü Her vade ayının son iş günü (o gün tatil ise bir
önceki iş günü)
Uzlaşma Şekli Nakdi Uzlaşma
Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı TCMB’nin son işlem gününde açıkladığı gösterge
niteliğindeki Euro/Amerikan Doları çapraz kurudur.
Taşıma Maliyeti
• Vadeli sözleşmelerin fiyatlaması basit bir mantığa dayanır.
Bir malı nakit piyasadan alıp 3 ay tutacak olan kişi bazı
maliyetlere maruz kalacaktır (depolama, sigortalama, faiz,
navlun, yükleme/boşaltma, vs.). Halbuki üç ay vadeli bir
sözleşmede bunların hiçbiri bulunmaz. O yüzden vadeli
sözleşme fiyatı primli olacaktır. Bu maliyetlere taşıma
maliyeti denir.

Vadeli Fiyat = Nakit Fiyat + Taşıma Maliyeti

Baz = Taşıma Maliyeti şeklinde de yorumlanabilir.

Vadeli Fiyatların Hesaplanması İçin Veriler
Döviz Endeks Faiz Emtia
Spot Kur Spot Endeks Spot Faiz Oranı Spot Fiyat
Değeri

Vadeye Kalan Vadeye Kalan Vadeye Kalan Vadeye Kalan

Gün Gün Gün Gün

Yerel Ülke Faiz Faiz Oranları Faiz Oranları Faiz Oranları

Oranı

Yabancı Ülke Temettü Oranları Depolama,

Faiz Oranı Sigorta, Navlun
Gibi Giderler
 Vadeli Fiyat Formülleri Döviz
𝑣𝑎𝑑𝑒𝑦𝑒 𝑘𝑎𝑙𝑎𝑛𝑔𝑢𝑛 𝑠𝑎𝑦𝑖𝑠𝑖
( 𝑦𝑒𝑟𝑙𝑖𝑓𝑎𝑖𝑧𝑜𝑟𝑎𝑛𝑖 − 𝑦𝑎𝑏𝑎𝑛𝑐𝑖𝑓𝑎𝑖𝑧𝑜𝑟𝑎𝑛𝑖 ) ×
365
𝑇𝑒𝑜𝑟𝑖𝑘𝑉𝑎𝑑𝑒𝑙𝑖 𝐹𝑖𝑦𝑎𝑡=𝑆𝑝𝑜𝑡 𝑘𝑢𝑟 ×𝑒

Örnek:
Bugün 25 Mart diyelim. Yatırımcı vadesine 94 gün kalmış Haziran
vadeli
VİOP-TLDolar vadeli işlem sözleşmesinin teorik fiyatını hesaplamak
istiyor.
Vadesine 94 gün kalmış bononun basit faiz oranı %20
3 aylık USD LIBOR faiz oranı: %2,31
Spot kur: 5,7768 TL/USD
94
(0 ,2−0,0231) ×
365
𝑇𝑒𝑜𝑟𝑖𝑘𝑉𝑎𝑑𝑒𝑙𝑖𝐹𝑖𝑦𝑎𝑡=5,7768×𝑒
Baz Kavramı

• Nakit fiyat (spot) ile vadeli (futures) fiyat arasındaki

farka baz (basis) denir.
Baz = Nakit Fiyat – Vadeli Fiyat

• Bu fark, vadeli sözleşmenin vade sonuna yaklaştıkça

azalır ve teorik olarak vade sonundaki fiyat nakit fiyat
ile eşitlenir. Spekülatörler bu süre içerisindeki baz
dalgalanmalarından faydalanabilirler (basis trading).
OPSİYON SÖZLEŞMESİ NEDİR?
Opsiyon;

Belli bir miktarda varlığı(dayanak varlık)

Belirlenmiş bir tarihe kadar veya tarih öncesinde (vade)

Anlaşılmış bir fiyat üzerinden ( kullanım fiyatı)

Alma (Call ) veya Satma (Put) hakkını tanıyan sözleşmedir

OPSİYON PRİMİ

Opsiyon terminolojisinde prim opsiyonun fiyatını

temsil eder.
Opsiyonlar alınıp satılırken, alıcı sahip olacağı
hak için satıcıya bir prim öder.
Söz konusu prim alıcı için maliyet oluştururken
satıcıya bir gelir teşkil eder.
Opsiyon Sözleşmesi Çeşitleri
Opsiyon sözleşmeleri, opsiyon sahibinin sahip olduğu
alım veya satım hakkını kullanabildiği tarihe göre ikiye
ayrılır.
• Amerikan Tipi Opsiyonlar: Opsiyon sahibinin sahip
olduğu hakkı opsiyon sözleşmesinin vadesine kadar her
an kullanabildiği sözleşmelere Amerikan Tipi Opsiyon
adı verilir.
• Avrupa Tipi Opsiyonlar: Opsiyon sahibinin sahip
olduğu hakkı ancak sözleşmenin vadesinde
kullanabildiği sözleşmelere ise Avrupa Tipi Opsiyon
sözleşmeleri adı verilir.
Opsiyon Piyasalarında Kullanılan
Temel Stratejiler
• Alım Hakkı Opsiyonu Satın Alınması
(LONG CALL)
• Alım Hakkı Opsiyonu Satılması
(SHORT CALL)
• Satım Hakkı Opsiyonu Satın Alınması
(LONG PUT)
• Satım Hakkı Opsiyonu Satılması
(SHORT PUT)
Opsiyon
• Opsiyon sözleşmelerinin işlevini günlük hayattan bir örnekle
açıklayalım.
• Alsancak’tan yeni yapılmakta olan bir inşaattan ev almak
istiyorsunuz. Ayrıca evin fiyatının artmasından da endişe
duyuyorsunuz. (kur, ekonomik kriz, artan ev fiyatları). Bu
yüzden inşaat sahibi size şöyle bir teklifte bulunuyor.
Opsiyon
• “Ev 2018 yılının Aralık ayında tamamlanacak ve bana 30.000
TL verirseniz o tarihte ev fiyatı ne olursa olsun ben size evi
1.000.000 TL’den alma seçeneğini sunuyorum.”
• Ev tamamlandığında ekonomik şartlar ve maliyetler yüzünden
ev fiyatları 1.200.000 TL olsa bile siz 30.000 TL ödeyerek evin
fiyatını 1.000.000 TL’ye sabitlediniz.
• O tarihte bu “seçeneği” evin fiyatına göre kullanıp
kullanmamak size aittir.
Opsiyon
• 2018’in Aralık ayında evin fiyatı 1.000.000 TL’nin altında kalırsa
bu seçeneği (opsiyonu) kullanmazsınız ancak 1.030.000 TL’nin
üstündeki her fiyatta karlı bir anlaşma yapmış olursunuz.
• İşte alıcı ile satıcı arasında ileri tarihte bir evi belli bir fiyattan
alma hakkı “alım” opsiyonudur.
Call Option
150

100

50

0
5.60 5.70 5.80 5.90 6.00 6.10 6.20 6.30 6.40 6.50 6.60

-50

-100

-150

Call Long Call Short

Put Option
400

300

200

100

0
5.60 5.70 5.80 5.90 6.00 6.10 6.20 6.30 6.40 6.50 6.60
-100

-200

-300

-400

-500

-600

Put Short Put Long

Örnek Opsiyon Stratejisi: Bull Spread
1,141,000
1,059,500
978,000
896,500
815,000
733,500
652,000
570,500
489,000
407,500
326,000
244,500
163,000
81,500
0
-81,500 01 79 83 87 91 95 99 03 07 11 15 19 23 27 001 001 001 001 001 001 001
0 5. 5. 5. 5. 5. 5. 6. 6. 6. 6. 6. 6. 6.
-163,000
000 0 0 0
00 000 000 000 000 000 000
0 0 0 0
0
-244,500 0
000 0 0 0
00 000 000 000 000 000 000
0 0 0 0
-326,000
00 00 0 0 0 0 0 0
75-407,500 31 .35 .39 .43 .47 .51 .55
5. 6. 6 6 6 6 6 6
-489,000
-570,500
-652,000
-733,500

Long Call Short Call

1 Adet Başabaş veya Asli
Değerli Alım Opsiyonu Al
1 Adet Asli Değersiz Alım
Opsiyonu Sat
Örnek Opsiyon Stratejisi: Bull Spread
Bileşke
375,000

330,000

285,000

240,000

195,000

150,000

105,000

60,000

15,000

-30,000000
1 79 83 87 91 95 99 03 07 11 15 19 23 27 001 001 001 001 001 001 001
5. 5. 5. 5. 5. 5. 6. 6. 6. 6. 6. 6. 6. 0 0 0 0 0 0 0
0 00 000 000 000 000 000 000
000 00 0 0 0 0 0 0
0 00 000 000 000 000 000 000
000 00 0 0 0 0 0 0
75 31 .35 .39 .43 .47 .51 .55
5. 6. 6 6 6 6 6 6
Swap
• Swap işlemi, iki tarafın birbirlerine belirli periyotlarla ödeme taahhütlerini
içeren bir sözleşmedir.
• Sözleşmenin asli unsurları arasında, el değiştirecek para birimi veya
birimlerinin tanımı, her bir para birimine uygulanacak sabit veya değişken
faiz oranı ve ödeme zamanları sayılabilir.
Swap
• Önceden belirlenmiş bir formüle ve vadelere göre, iki veya daha fazla taraf
arasında gerçekleşecek olan nakit akısının mübadelesini sağlayan, özel olarak
hazırlanmış sözleşmelere denir. Borçlanma senetlerine ve dövize dayalı swap
sözleşmeleri yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Genelde bir swap sözleşmesine
taraf olanların gerçekleştirdiği nakit akışları, sözleşmeye konu olan borçlanma
senetlerinin veya dövizin değişen değerine dayandırılır.
Swap
• Örnek olarak faize dayalı bir swap sözlesmesini ele alabiliriz. A bankasının
B bankasına önümüzdeki 5 yıl boyunca her sene toplam 1 milyon dolarlık
bir borç üzerinden sözleşmede belirlenmiş sabit bir faiz ödeme
yükümlülüğüne girmesi
• Buna karşılık B bankasının da A bankasına aynı ödeme vadelerinde yine 1
milyon dolar üzerinden fakat değişken faizli bir ödeme yapmayı kabul
etmesi, değişken faizin sabit faiz ile değiştirilmesi (swap edilmesi) şeklinde
gösterilebilir
Küçük Teminatlar, Büyük Pozisyonlar…

VİOP’ta küçük bir teminatla büyük pozisyonlar

alabilirsiniz!
Kısaca VİOP’a gelen bir yatırımcının pozisyon
alabilmesi için alacağı pozisyonun değerinin
belirli bir miktarını teminat olarak yatırması
yeterlidir.
Türev araçların bu özelliğine
“KALDIRAÇ ETKİSİ” denmektedir.
 www.derivadanismanlik.com deriva@derivadanismanlik.com

Kültür Mah. Cumhuriyet Blv. Mustafa

Münir Birsel Sok. Kordon İş Hanı @derivaturk
No: 4/1 Ofis: 604 Alsancak/İzmir

0232 422 0218