Ο ΣΟΦΟΚΛΉΣ ΚΑΙ

Η ΠΟΛΙΣ
Ευφημία Καρακάντζα
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
 Ο Σοφοκλής και η πόλις

■ Αρχαία ελληνική δημοκρατία (Καστοριάδης)

■ Αθηναϊκή επανάσταση (508 π. Χ.) (Ober)
■ Μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη
 Αρχαία ελληνική δημοκρατία
και η σημασία της για μας σήμερα
Διάλεξη του Κορνήλιου Καστοριάδη (Λεωνίδιο 1984)

■ Η αρχαία Ελλάδα σπέρμα και όχι πρότυπο

– Πόλεις = αυτοκυβερνώμενες κοινότητες
– Αυτοθέσμιση = πράξη της ανθρώπινης κοινωνίας της
οποίας τα μέλη επωμίζονται την ρύθμιση των κοινωνικών
και πολιτικών τους σχέσεων
– Πολιτική κοινότητα
 Η αρχή της αμφισβήτησης
■ Αμφισβήτηση της παράδοσης
– Των παραδοσιακών θεσμών
– Α. νόμων
– Β. θεσμισμένων παραστάσεων του κόσμου

■ αυτονόητη; (π.χ. Εβραίοι, Ινδοί, επαναστάσεις δούλων)

 Η ιστορία ως δημιουργία
Τι συνετέλεσε για να δημιουργηθεί η δημοκρατία στην Ελλάδα;
(αιτιακές ερμηνείες)
Α. γεωγραφικός κατακερματισμός
Β. ύπαρξη δουλείας
Γ. οπλιτική φάλαγγα
 Η ιστορία ως δημιουργία

Α. γεωγραφική διάρθρωση
– Ο κατακερματισμός εμπόδισε την ανάπτυξη ενιαίας εξουσίας
π. χ. φοινικικές πόλεις
 Η ιστορία ως δημιουργία
Β. παραγωγικές σχέσεις – ύπαρξη δουλείας
– ήταν η δουλεία αναγκαία και ικανή συνθήκη για να υπάρξει
δημοκρατία;
– π. χ. Ασία, Αίγυπτος, Ρώμη, ελληνικές πόλεις

– η πραγματική κοινωνικο-οικονομική βάση της αρχαίας δημοκρατικής

πολιτείας ήταν η κοινότητα των ανεξάρτητων μικροπαραγωγών
 Η ιστορία ως δημιουργία
■ Γ. οπλιτική φάλαγγα

■ Μάχιμο σώμα = το σύνολο των πολιτών συντεταγμένων σε φάλαγγα

■ Η επινόηση της φάλαγγας είναι κοινωνικο-πολιτική
■ Προϋποθέτει την φαντασιακή κοινωνική σημασία της ισότητας των
πολιτών
■ [αποικισμός / νέος νομοθέτης, νέοι νόμοι]
 ελληνική σύλληψη του κόσμου
κεντρικές φαντασιακές σημασίες
■ Χάος (Θεογονία) όλα τα όντα / Τάρταρος = τερατώδης κόσμος
– Κατοπτρικές έννοιες
κόσμος = τάξη
■ Καμιά εξωκοσμική τάξη δεν ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους
■ Η μετά θάνατον ζωή είναι χειρότερη από την επίγεια
■ Κατά συνέπεια
■ το σημαντικό για μας γίνεται εδώ, εξαρτάται από εμάς και εμείς θα το
κάνουμε
 ελληνική σύλληψη του κόσμου
κεντρικές φαντασιακές σημασίες

ο ελληνικός κόσμος κτίζεται πάνω στην επίγνωση

ότι δεν υπάρχει φυγή από τον κόσμο και από τον θάνατο
ο άνθρωπος είναι θνητός
 Φιλοσοφία
αρχή της αμφισβήτησης

■ Κοινή ρίζα φιλοσοφίας / δημοκρατίας

■ Ίωνες / φυσικοί φιλόσοφοι
■ φιλοσοφικό ερώτημα: τι είναι ο κόσμος
– Τι είναι το είναι;
– Τι είναι το φαίνεσθαι;
– Ποια η ενοποιητική αρχή πίσω από τα πολλαπλά φαινόμενα;
 Αυτοθέσμιση

■ Διαδικασία (και όχι κατάσταση)

■ Κατά την οποία μεταβάλλονται

– Βασικοί
– Συνταγματικοί νόμοι (= πολιτείας)
– Και άλλοι θεσμοί
 Αυτοθέσμιση
■ Καταπληκτική στιγμή αυτοθέσμισης:

■ Μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη (508-506 π. Χ)

■ Η κοινωνία όχι ως κάτι δεδομένο αλλά ως ύλη πολιτικής δράσης
Αθηναϊκή επανάσταση 508/7 π. Χ.
(Ober)
■ Αθηναίος αριστοκράτης Ισογόρας
■ Σπαρτιάτης βασιλιάς Κλεομένης Α
■ πρόθεση: η Αθήνα να γίνει υποτελής στην Σπάρτη

■ Διάλυση της Βουλής

■ Τρεις μέρες αυθόρμητης εξέγερσης / αποκλεισμός Κλεομένη + Ισαγόρα
στην Ακρόπολη / παράδοσή τους
Αθηναϊκή επανάσταση 508/7 π. Χ.
■ η φαντασιακή σημασία που αποδίδεται στα
■ «Αθηναίος» / «Αθήνα» άλλαξε:

Τι θα θέλαμε να είμαστε;

■ Υποτελείς στην Σπάρτη;

■ Υποτελείς σε ισχυρό αριστοκρατικό οίκο; / στάσεις
Μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη
508 /6 π. Χ.

■ 10 φυλές
■ Βουλή των 500 – προβουλεύματα
■ Ηλιαία
 Δήμος
J. Ober “The original meaning of democracy”
■ δήμος = σύνολο των πολιτών κατέχει την εξουσία, άρα
■ δήμος = το κυρίαρχο πολιτικό σώμα

■ [δεν κυβερνά ο λαός / κυβερνούν όλοι όσοι έχουν πολιτικά δικαιώματα]

■ το σώμα που έχει την εξουσία μπορεί και μεταβάλλει την πολιτική πραγματικότητα
 J. Ober The original meaning of democracy
able: Greek (and neo-Greek) terminology for regime types. Earlier (fifth-century attested) forms in bold, later (fourth-century) inventions in plain face

Related political
Other regime- name
A. Empowered body -kratos root -arche root terms: persons,
terms
abstractions

B. One autocracy monarchia tyrannia basileia tyrannos basileus (king)

B. Few aristokratia oligarchia dynasteia hoi oligoi (few)

hoi polloi (many)

demokratia isokratia isonomia (law) isegoria to plethos (majority) to
C. Many ochlokratia (mob)
polyarchy
(speech) isopsephia (vote) ochlos (mob) isopsephos
(voter)

isomoiria (shares) eunomia dynamis (power) ischus

timokratia (honor)
D. Other (exempli (law) politeia (mix of (strength) bia (force)
gynaikokratia (women) anarchia
gratia) democracy and oligarchy: kurios (master) exousia
technocracy
as used by Aristotle) (authority, license)
 Δήμος

■ Αυτόνομος ( = ο ίδιος δίνει τους νόμους του)

■ Αυτόδικος ( = τα δικαστήρια αποφασίζουν)
■ Αυτοτελής ( = αυτοκυβερνάται)
 Δήμος / αυτόνομος

■ Θεσπίζεις ο ίδιος τους νόμους σου

■ Αναθεωρείς ο ίδιος τους νόμους σου

■ Προβουλεύματα της Βουλής των 500

■ Ψήφισμα στην Εκκλησία του Δήμου
 Δήμος / αυτόδικος
■ Τα δικαστήρια αποφασίζουν για όλες τις αμφισβητήσεις
■ (πολιτικές, ποινικές, αστικές υποθέσεις)
■ Περιορισμός της εξουσίας του Άρειου Πάγου (Εφιάλτης 463 π. Χ.)
■ Δικαστές κληρωτοί
■ 6000 ηλιαστές
■ Δικαστήρια 501, 1001 ή 1501
 Δήμος / αυτοτελής
■ η εξουσία ασκείται από τον δήμο

η πόλις αυτοκυβερνάται

Οι βασικές αποφάσεις της πολιτικής ζωής της κοινότητας

(εσωτερικής και εξωτερικής φύσεως)
παίρνονται από την Εκκλησία του Δήμου
 Δήμος / αυτοτελής
■ Ποιότητα των αποφάσεων

■ Αυτοτελής χαρακτήρας κυβερνητικής εξουσίας

■ Νομοθετική
■ Δικαστική
■ Εκτελεστική
■ [Κυβερνητική] π. χ. ψήφιση προϋπολογισμού
 Δήμος / αυτοτελής

Οι άρχοντες κληρώνονται
Ελάχιστοι εκλέγονται (10 στρατηγοί)

Ανακλητοί κατά την διάρκεια της θητείας τους σε περίπτωση ατασθαλίας

Σύγκριση με την νεότερη αντίληψη

■ Αντιπροσώπευση
■ Εκλογές
■ Κράτος ανεξάρτητου από την κοινωνία