GİRDAP AKIMLARI KONTROL YÖNTEMİ

(EDDY CURRENT

INSPECTION)
Eddy Current Kontrol yöntemi, elektromanyetik indükleme prensipleri esas
alınarak düzenlenmiştir.
 Elektromanyetik kelimesi elektrik ve manyetik (mıknatısiyet) kelimelerinden
meydana gelmiştir. İndükleme kelimesi meydana gelmek veya sebep olmak
anlamındadır. Bazı belirli koşullar altında elektrik akışı, mıknatıslılığı ve
mıknatıslılık da elektrik akımını meydana getirir.
 FARADAY DENEYİ
 Faraday, bataryaya bağlanmış bobinin hemen yanındaki diğer bobinde de bir
an için elektrik akımı olduğunu, ayrıca birinci bobinin uçlarını bataryadan
ayırdığında ikinci bobinde yine bir anlık bir akımın olduğunu farketdi. Fakat
Faraday’ın dikkatini çeken olay ikinci bobinde meydana gelen akımın, birinci
bobindeki akımın tersine oluşması idi. Faraday, deneyleri sonucunda iki
bobinin birbirlerini etkilediğini bulduğunda; birinci bobin, ikinci bobinde bir
akım üretiyordu. Fakat bu durum sadece bataryayı açıp kapattığı zaman
oluşuyordu. Manyetik alanın, iki bobin arasında etkileşim sonucunda olduğu
kanısına vardı. Fakat akım sadece batarya açılıp kapandığı anda oluştuğundan,
ikinci bobinde, akım olmasına neden olan faktör manyetik alanın değişimiydi.
 ELEKTRO MANYETİK İNDÜKLEME

 Elektromanyetik indükleme kısaca; değişken manyetik alanın, bir bobin içinde

elektrik akımı indüklemesidir.
 Elektromanyetik indükleme işleminde; Faraday birinci bobinin etrafındaki
manyetik alanın değişmesiyle ikinci bobinde elektrik akımı indükleyebildiğini
saptadı. Faraday, üretilen akımın, manyetik alanın varlığından değil onun
değişmesinden kaynaklandığı sonucuna vardı. Diğer bir ifadeyle birinci
bobindeki manyetik alan sabit kalırsa ikinci bobinde elektrik akımı
indüklenmez.
 ELEKTRO MANYETİK İNDÜKLEME

Tel, manyetik alan içinde yukarı doğru hareket ettirildiğinde, telin hareket
yönü değiştiğinden akımın yönü de değişecektir. Tel içindeki akımın yönünü
değiştiren üç neden vardır. Bunlar;

* Manyetik akımın yönü,

* Telin heraket yönü,
* Tel ile uçların yeri.
ELEKTRO MANYETİK İNDÜKLEME

Bobin manyetik kuvvet hatları içine dikey olarak

yerleştirilmiştir. Bobin sabit eksende döndürüldüğünde
üst ve alt sargılar kuvvet hatlarına paralel yönde hareket
edecektir. Hareket yönü kuvvet hatlarına paralel
olduğundan hiçbir kuvvet hattı kesilmeyecektir. Bu
nedenle bobinden akım indüklenmeyecektir

Bobin 90 döndürüldüğünde, bobin kuvvet hatlarına

paralel olarak uzanmaktadır. Bobin düzlemi bu anda
manyetik kuvvet hatlarına paraleldir ve bobin, manyetik
kuvvet hatlarını maksimum sayıda kesmektedir bu
nedenle bobinde üretilen akım azami değerdedir.
 ELEKTRO MANYETİK İNDÜKLEME

 Bobin "A" noktasında olduğunda akım sıfırdır (0).

 Bobin "B« noktasında (90‘ lik dönüşünü yaptığında) akım bir yönde azami değerdedir.
 Bobin "C" noktasına geldiğinde (180 lik dönüşü yaptığında) akım yine sıfırdır (0).
 Bobin "D" noktasında (270 lik dönüşü tamamladığında) akım azami değerde fakat ters yöndedir.
 Bobin "E" noktasında (360 lik dönüş tamamlandığında) akım tekrar sıfır (0) değerdedir.
 Bobinin konumuna göre sıralanan akım, değerlerini çizim olarak gösteren bu eğriye “sinüs eğrisi” denir.
 ALTERNATİF AKIMLA İNDÜKLEME

 Bir bobin manyetik alan içinde döndüğünde ne olacağı artık bilinmektedir.

Şimdi iki bobin arasındaki elektromanyetik oluşum incelenecektir. Fakat bu
kez birinci bobine batarya yerine alternatif akım kaynağı bağlanacaktır. Takat
kaynağından gelen alternatif akım, manyetik alan içinde dönen bir bobin
tarafından üretilmekte olup sinüs eğrisi biçimindedir. Buradaki önemli nokta
birinci bobin içindeki akımın devamlı değişmekte olduğudur. Bobin önce
sıfırdan maksimuma ve tekrar sıfıra bir yönde, tekrar maksimuma ve yine
sıfıra zıt yönde değişmektedir.
 ALTERNATİF AKIMLA İNDÜKLEME

 Birinci bobindeki akım devamlı değiştiğine göre, birinci bobin tarafından

üretilen manyetik alan, akım ile beraber devamlı değişmektedir. Manyetik
alan ikinci bobini etkilediğinden ve manyetik kuvvet hatlarının ikinci bobini
teşkil eden telleri (sarımları) kesmesi sebebiyle ikinci bobinde devamlı olarak
bir akım meydana gelecektir.
 ALTERNATİF AKIMLA İNDÜKLEME
 İkinci bobin akımı taşıdığından, onun elektrik akımını ileten bir maddeden
yapılması zorunludur. Pamuk ipinden yapılmış bir bobinde akım meydana
gelmeyecektir.
 Genel olarak metaller en iyi iletkenlerdir. Fakat onların arasında bile
iletkenlik farklılığı mevcuttur. Titanyumun en az iletkenliğe sahip olmasına
karşın gümüş tüm metaller arasında en iyi iletkenliği sahiptir. Bu durum
gümüşün titanyuma göre elektrik akımına daha az direnç göstermesi anlamını
taşır.
 Bakır kablo demir kabloya göre daha iyi bir iletkendir bu nedenle bakır
kablonun kullanıldığı devredeki ampul daha parlak yanacaktır. Daha parlak
lamba o devreden daha fazla akım geçtiğini gösterir.
 İNDÜKTİF REAKTANS

 Benzer konumda, bobindeki her tur sargı diğer her bir sargıda aynı etkiyi
yaratır. Toplam etki, bobindeki akımın, voltajın 90  gerisinde kalmasına
neden olur. Akımın bu şekilde voltajın gerisinde kalmasına neden olan bu etki
akım akışına etki eden faktörler olup “indüktif reaktans” olarak adlandırılır.
 Yalın indüktif reaktans ihtiva eden bir devrede maksimum voltaj 90  ve 270 
lerde oluştuğundan, maksimum akım ise 180 ve 360 lerde meydana gelir.
 İNDÜKTİF REAKTANS

 Bir Alternatif akım (AC) devresindeki direnç, akımın voltajın gerisinde

kalmasına neden olmaz. Voltaj, akım ve direnç birbiriyle çok yakından
bağlantılıdır. Şimdi bobin bir alternatif akım kaynağına irtibatlanabilir.
 Devrede mevcut olan direnç, doğru akıma yaptığı gibi alternatif akıma da
karşı koymaktadır. Sisteme eklenmiş olan faktör bobinin indüktif reaktansıdır.
İndüktif reaktans (XL harfleriyle gösterilmiştir), akımın voltajın 90  gerisinde
kalmasına neden olmaktadır.
 EMPEDANS (Impedance)
 Bir AC devresinde direnç ve indüktif reaktans bileşkesi, empedans olarak
adlandırılır ve (Z) harfiyle gösterilir. Bir alternatif akım devresinde empedans
varlığından bahsediliyorsa devreden geçen elektrik akımına karşı devredeki
direnç ve indüktif reaktansın gösterdiği toplam zıtlık ifade edilmektedir.
 Devrenin toplam empedansı (Z), direnç (R) ve indüktif reaktansın (XL)
oluşturduğu toplam zıtlığı göstermektedir. Ancak voltajın faz değiştirmesine
neden olacağı için direnç ve indüktif reaktans direkt olarak toplanamaz.
Dirence bağlı maksimum akım, indüktif reaktansın neden olduğu maksimum
akımla aynı anda oluşmaz.
 EMPEDANS (Impedance)

 Empedans değerinin elde edilebilmesi amacıyla direnç ve indüktif değerlerini

birleştirmenin en kolay yolu vektör toplamıdır. Vektör, uzunluğu bir değeri;
yönü ise faz ilişkisini gösteren bir çizgidir. Şekil de gösterildiği gibi 90 
aralıklı iki vektörle, direnç ve indüktif reaktans kolaylıkla gösterilebilir.
 EMPEDANS (Impedance)

Bu aşamada devre parametrelerinde meydana gelen değişikliklerin faz açısını

nasıl etkilediği araştırılacak olursa, öncelikle direnç değişikliklerine bakılmalıdır.

Bu çizelgeye göre direncin (R) değeri arttığında empedansın (Z) da değeri artar ve
buna bağlı olarak empedans faz açısı azalacaktır.
 EMPEDANS (Impedance)

 Diğer taraftan ilgili bütün faktörler sabitken indüktif reaktansı değiştiği zaman
neler olduğu şekilde şematik olarak gösterilmektedir.
 İndüktif reaktansın (XL) değeri arttığı zaman, empedans değeri de (Z) artar ve
buna bağlı olarak faz açısı 90 ye yaklaşmaktadır. Kısaca tekrar edilecek
olursa indüktif reaktansı artarken empedansın faz açısıda artmaktadır.
Dolayısıyla açısı, 90 ye doğru yaklaşmaktadır.
FREKANSIN İNDÜKTİF REAKTANSA ETKİSİ
 İndüktif reaktansın (XL) ohm cinsinden belirlenebilmesi için = 2∏fL denklemi
kullanılır. Belirli her bobin için; 2, ∏ ve L terimleri sabittir bir başka deyişle
değişmezler. Dolayısıyla belirli her bobinin indüktif reaktansı tamamıyla
bobinden geçen akımın frekansına bağlı olduğu için, frekansın artması indüktif
reaktansın artmasına neden olmaktadır.
 Her bobinin Henry birimi cinsinden ölçülen bir indüktans değeri (L) vardır
(saniyede bir amperlik akım değişikliği bir voltu indüklüyorsa bir bobinin
indüktans değeri 1 Henry' e eşittir.) İndüktans değeri, bobindeki sargıların
ebat, şekil ve sayısına göre belirlendiğinden dolayı bu değer, belirli her bobin
için sabittir.
GİRDAP AKIMLARI
(EDDY CURRENT)

Girdap akımları (Eddy current) yüzey ve yüz altı hatalarının testi için uygun
bir yöntemdir. Yöntem elektrik iletkenliğine sahip bütün metal ve alaşımlarına
uygulanabilir. Ancak, ferromanyetik olmayan malzemelerde daha etkindir.
GİRDAP AKIMLARI
(EDDY CURRENT)
Faraday' ın elektromanyetik indükleme tekniği, eddy current kontrol yöntemine aşağıda
belirtildiği şekilde tatbik edilmektedir;

 Alternatif akım verilen bir kontrol bobini, test parçasının yakınına veya üzerine
yerleştirilir,
 Test parçası bir elektriksel iletken ise, parça içine basit bir devreden elektrik
akımları indüklenir,
 Bu eddy akımları, eddy akımlarının üretilmesine neden olan asıl manyetik alana karşı
koyan yeni bir manyetik alan üretir,
 Yeni oluşan manyetik alan, asıl manyetik alana karşı koyar,
 Asıl manyetik alanda meydana gelen değişiklikler, bobin empedansının da değişmesine
neden olur,
 Empedans da meydana gelen değişiklik ortaya çıkartılabilir.
 GİRDAP AKIMLARINI İNDÜKLEME
Kontrol bobinindeki akım değişen, alternatif yönde olduğu için manyetik alanda
sürekli olarak değişen yöndedir. Dolayısıyla eddy akımı ve bu akımın oluşturduğu
manyetik alanda sürekli olarak değişen yöndedir.
Sürekli olarak değişen akımlar ve manyetik alanlardan dolayı eddy akımının
manyetik alanı her zaman için bobinin manyetik alanıyla zıt yöndedir.
GİRDAP AKIMLARI
(EDDY CURRENT)
GİRDAP AKIMLARI
(EDDY CURRENT)
Hata testinden başka girdap akımları aşağıdaki amaçlar içinde uygulanır;
 Kaplama kalınlığı ölçüm
 Elektrik iletkenliği ölçümü
 Metallerin kimyasal bileşimlerine göre sınıflandırılması
 GİRDAP AKIMLARI KONTROLÜNÜN
AVANTAJLARI
 Test şartları test yerine göre isteğe bağlı olarak uyarlanabilir.
 Malzemenin durumunu hemen gösterir, belirtinin gelişmesi için zamana ihtiyaç
yoktur.
 Cihazlar çoğunlukla kendinden şarjlı veya pilli olduğundan portatiftir.
 Test cihazı ile malzeme arasındaki mağnetik alan bağlantısının malzemeye
zarar vermez.
 GİRDAP AKIMLARI KONTROLÜNÜN
DEZAVANTAJLARI
 Test metodunun doğruluğu malzemenin etrafındaki değişkenlerin önlenmesi ve
teknisyenin becerisine bağlıdır.
 Sadece iletken malzemelere uygulanabilir.
 Girdap akımlarının Nüfuziyet derinliği 1/4 inç ile sınırlıdır.
 Ferromanyetik metallerin testi bazen zordur.
KONTROL BOBİNLERİ (Inspection Coils)
YÜZEY PROBLARI
(Surface Probes)

Bobin, üzerinde bir aşınma yüzeyi olarak kullanılan probun ucuna monteli
epoksi kaplamasına sahiptir.
YÜZEY PROBLARI
(Surface Probes)

Yüzey probunun bir başka değişik türü gösterilmektedir. Bu prob, özel

amaçlı olarak cıvata deliklerinin iç yüzeylerini kontrol etmek için
tasarlanmış bir yüzey probudur. Bobin, bu özel fonksiyonu üstlenebilecek
şekilde ve ebatta olan bir yuvaya montelidir.
ÇEVRESEL BOBİNLER
(Encircling Coils)

Çevresel bobin kullanıldığı zaman test parçası bobinin merkezinden geçer.

Çevresel bobin özellikle çubuk ve boruların kontrolünde
kullanılabilmektedir. Bobinin dairesel şekli boru veya çubuğun dairesel
yapısına uygun olduğu ve bunun yanı sıra boru ve çubukların şekillendirme
işlemleri nedeniyle süreksizliklerin genellikle çubuk veya boru parçası
boyunca oluşmasından dolayı bu tür parçaların kontrolünde çevresel bobin
kullanılması daha uygundur.
ÇEVRESEL BOBİNLER
(Encircling Coils)

Süreksizlik,boruda indüklenen girdap akımlarını bozar. Girdap akımlarının

bozulması ise bobin manyetik alanının değişmesine neden olur ve buna bağlı olarak
bobin empedansı da değişir. Empedans değiştiği için ampermetre ibresi ani bir
sapma hareketi gösterir.
İÇ ÇAP BOBİNLERİ
(Internal Coils)

Girdap akımı kontrolünde kullanılan üçüncü bobin tipi iç çap veya makara tipi
bobinlerdir.
Borunun iç tarafında oluşan süreksizlikleri kontrol etmek için borunun içine iç çap bobini
yerleştirilebilir. İç çap bobini ayrıca borunun iç bölümünde girdap akımları indükleyerek
bobinin sardığı alanın tamamıyla kontrol edilmesini sağlar. Çevresel bobine uygulanan
girdap akım usulleri, iç çap bobin için de geçerlidir.
 ARALIK ETKİSİ
(LİFT-OFF)
 İçinden akım geçen bir yüzey probu iletken malzemeden belirli bir uzaklıkta
havada tutulduğunda bobin empedansı belirli bir değerdedir. Probu
malzemeye yaklaştırdığımızda bu değer değişecektir. Çünkü prob malzemeye
yaklaştıkça bobin alanının şiddeti malzeme üzerinde kendini daha fazla
hissettirecek, empedans değeri sürekli bir değişim gösterecektir. Bu değişim
malzemeden gelecek olan birçok belirtiyi engelleyecektir.
 DOLDURMA FAKTÖRÜ
(Fill Factor)
 Test parçasının iletkenlik, boyut ve geçirgenlik faktörleri, çevresel ve iç çap
bobin empedansını da yüzey bobinlerinde olduğu gibi aynı şekilde
etkilemektedir. Bunun ile beraber, yüzey bobinleri ile çevresel ve iç çap
bobinleri arasında birkaç farklılık vardır. Yüzey bobinleri kullanıldığı zaman
lift-off olarak adlandırılan bobin ile parça arasındaki boşluk, çevresel bobinler
kullanıldığı zaman “doldurma faktörü (fill factor) ” olarak adlandırılmaktadır.

Çevresel veya iç problar için aralık etkisi değerine dolgu faktörü deyimi kullanılır.
Dolgu faktörü çevresel problarla silindirin çapına ve bobinin iç çapına bağlıdır
 DOLDURMA FAKTÖRÜ
(Fill Factor)
 Bir çubuk bir bobinden geçerse ikisi arasında biraz boşluk olması
gerekmektedir. Bu boşlukta oluşabilecek muhtemel değişiklikler, lift-off'‘ da
oluşan değişiklikler ile aynı etkiye sahiptir. Fill Factor' ün sabit bir değerde
tutulması zorunlu olduğu için aşağıda gösterildiği gibi parçayı bobin
merkezinden geçirebilmek için kılavuzların kullanımı gerekmektedir.
 EDDY AKIM YÖNELMESİ
(Eddy Current Orientation)

 Kendilerini oluşturan bobine göre eddy akımlarının yönelmeleri, bobin ile test
parçası arasındaki boşluğun etkisi ve nüfuz etme (penetration) derinliği bu
faktörler arasında yer almaktadır.
 Süreksizliklerin kontrolu anında maksimum tepkiyi alabilmek için eddy
akımlarının mümkün olduğu ölçüde süreksizliğe göre dikey bir akış yolu
izlemesi gerekmektedir.
 Eğer eddy akımları süreksizliğe paralel bir akış yolu izliyorsa akımlarda
bozulma faktörü tamamıyla ortadan kalkacak veya çok az seviyede olacak ve
neticesinde kontrol bobini üzerinde çok az bir tepkime gerçekleşecektir.
 EDDY AKIM YÖNELMESİ
(Eddy Current Orientation)
 Yapısında enine bir çatlak veya katmerli bir ayrılma olan kalın bir test
parçasındaki belirti algılaması farklı olacaktır.
 Test parçası yüzeyinde bir yüzey bobini kullanılır ve bobin enine süreksizlik
üzerinden geçirildiğinde akım akışının daha fazla bozulmasına neden olduğu
için en büyük tepki enine çatlaktan elde edilecektir.
 EDDY AKIM YÖNELMESİ
(Eddy Current Orientation)
İç bobinlerde çevresel bobinler gibi boru çevresinde dairesel bir akış yolu izleyen
eddy akımları oluşturdukları için dairesel süreksizliklerden ziyade boru boyunca
oluşan süreksizliklerin ortaya çıkarılmasında daha etkilidirler.
Bir bobin ile oluşturulan eddy akımlarının sürekli olarak bobin sargı yönüne
paralel bir akış yolu izlediği gerçeği göz önüne alındığında dikişin varlığını ortaya
çıkarmak için çevresel bir bobin kullanılabilir.
GİRDAP AKIMLARINI ETKİLEYEN MALZEME
ÖZELLİKLERİ

 Elektriksel İletkenlik
 Manyetik Geçirgenlik (Permeabilite)
 Geometri
 Süreksizlikler
 Elektriksel İletkenlik

 İletkenlik; malzemelerde elektronların akış kabiliyetinin bir ölçüsüdür.

İletkenlik arttıkça verilen bir sürede malzemeden geçen elektrot sayısı artar.
Her malzemenin kendine haz bir iletkenlik değeri vardır.
 Eddy akımları bir iletken malzemeye uygulanan alternatif magnetik alan
tarafından oluşturulan elektron akışıdır.
 Dolayısı ile malzemenin iletkenliği arttıkça oluşacak girdap (eddy) akımları da
artacaktır.
 Manyetik Geçirgenlik (Permeabilite)

 Malzemenin mıknatıslanabilme kabiliyetinin ölçüsüne manyetik geçirgenlik

denir. Başka bir deyişle permeabilite bir malzemenin manyetik akı geçişine
izin verme kabiliyetinin bir ölçüsüdür. B/H oranı ile tanımlanır. B manyetik akı
yoğunluğu, H manyetik alan kuvvetini gösterir.
 Geometri
1. Malzeme Kalınlığı: Girdap akımları kalın malzemelere nüfuz edemez ancak
yüzeye yakın yerlere nüfuz edebilir.
2. Aralık Etkisi
3. Dolgu faktörü
4. Kenar ve Uç Etkisi :Şekilde görüldüğü gibi eddy akımları, probu
malzemenin kenarına yaklaşığında veya sona ulaştığında bozulur. Bu
bozulma sonucunda yanlış sonuçlar ortaya çıkar. Bu etki yüzeysel
malzemelerde kenar etkisi olarak adlandırılır. Kenar etkisi genellikle test
bobini civarına manyetik zırhların sarılması ile ve bobinin çapının
küçülmesi ile azalabileceği uç etkisi de bobin uzunluğunun kısaltılması ile
azaltılabilir.
 Süreksizlikler

 İletken bir malzemedeki süreksizlikler, girdap akımlarının akışını etkiler.

Süreksizlikler; üretim esnasında malzeme üzerindeki yabancı maddeler
(curuf), gözenekler, gaz boşluğu, kullanım esnasında meydana gelen
çatlaklardan kaynaklanabilir. Girdap akımları süreksizliklerin etrafından
dolaşır. Böylece alanda bir değişime sebep olarak, ekranda bir sinyal
görüntüye sebep olurlar.
NÜFUZİYET DERİNLİĞİ
(Depth Of Penetration)
 Eddy current kontrolunda bir başka boyutsal faktör eddy akımlarının içe
işleme (penetration) derinliğidir. Yüzey bobinine ait manyetik alan kalın test
parçalarına tamamıyla nüfuz etmeyecektir. Kalınlık limiti ve nüfuziyet
derinliğine etki eden olası faktörler mevcuttur. Eddy akımları, kontrol edilen
test parçası üzerine düzgün bir şekilde dağılmazlar. Bobinin tam altında
bulunan yüzeyde yoğun olan eddy akımları, yüzeyin altına doğru, mesafenin
artmasıyla ters orantılı olarak azalmaktadır.
NÜFUZİYET DERİNLİĞİ
(Depth Of Penetration)
 Standart nüfuziyet derinliği, eddy alan şiddetinin yüzeydeki akım
yoğunluğunun takribi % 37' sine düştüğü derinliktir. Eğer standart nüfuziyet
derinliği, test edilen malzemenin kalınlık seviye sini aşıyorsa eddy akım
yollarının sınırlanması malzemenin iletkenlik seviyesinde bir değişiklik
yapılmış gibi ortaya çıkar.
NÜFUZİYET DERİNLİĞİ
(Depth Of Penetration)
 Ancak standart derinliğin aşıldığı noktalarda eddy akımlarının tamamıyla
kesilmediği unutulmamalıdır. Kalınlığın test bobinini etkileyebilmesi için
malzeme kalınlığının standart içe işleme derinlik seviyesinin iki veya üç katı
olmalıdır.
 Standart nüfuziyet derinliğinin materyal türlerine göre
değişebilmektedir. Malzemenin iletkenlik ve geçirgenlik faktörleri nüfuziyet
derinliğini etkileyen iki temel faktördür.

δ :Nüfuz Derinliği(m),
f :Frekans (Hz)
μ : Malzemenin manyetik geçirgenliği(H/m), ve
σ : Malzemenin iletkenliği (S/m).
NÜFUZİYET DERİNLİĞİ
(Depth Of Penetration)