RADYOGRAFİ KONTROL

(RADIOGRAPHY TESTING)

Radyasyon Tehlikesi
RADYOGRAFİ KONTROL
(RADIOGRAPHY TESTING)

Radyografi kontrol , Tahribatsız Muayenenin en etkili

yöntemlerinden biridir.
X ve gama ışınlarının nüfuz etme (penetration) ve emilme
(absorbsion) özellikleri dolayısıyla radyografi; dökümler,
dövme parçalar, metalik ve metalik olmayan ürünlerin
birçok çeşidini kontrol etmekte kullanılır.
Radyografi kontrol çoğunlukla pozlanacak filmi; test
parçasının altına koyarak nüfuz edici X ya da gama
ışınlarına maruz bırakmak, bu filmi işlemek ve elde edilen
radyografi yorumlamayı gerektirir.
 RADYOGRAFİ KONTROL
(RADIOGRAPHY TESTING)

 Radyografik görüntülerin değerlendirilmesi çok önemlidir çünkü yanlış

değerlendirmeler, servis dışı olması gereken bir yapının kabul edilmesine
veya tam tersi hatasız servise verilebilecek bir yapının da servise
verilmemesine sebep olabilir.
 Havacılıkta radyografik kontrollerde ana radyasyon kaynağı olarak X
Işınları veya Gama ışınları kullanılmaktadır. Her iki ışın türü de,
malzemelerin içine nüfuz edebilmektedir ve her ikisi de elektro manyetik
ışınım biçimidir.
 Radyasyona maruz kalan çalışanlar, belirli aralıklarla tıbbi kontrolden
geçirilmelidir. Radyografi kontrolü yapan uzmanlar dozi metre
taşımalıdırlar. Eğer çalışan maruz kaldığı doz miktarı kritik limiti aşmış ise,
bu çalışanlar radyasyon içeren işleri yapmaktan alınmalıdır.
 RADYOGRAFİ KONTROL
(RADIOGRAPHY TESTING)
Kabul edilebilir uygun bir radyografik kontrole ilişkin üç temel eleman vardır.
Bunlar ;

Radyasyon Kaynağı
Test parçası
Film
 RADYOGRAFİ KONTROL
(RADIOGRAPHY TESTING)

Kısaca özetlenecek olursa; bir radyograf oluşumuna ilişkin ilk faktör

olan radyasyonun üç yapısal özelliği ile radyograf hazırlanmasını
mümkün kılar. Bunlar;
 
 Radyasyon ışıma test parçasına nüfuz eder,
 Radyasyon ışıma düz bir hat halinde yayılır,

 Radyasyon ışını, filmi pozlayarak test parçasının iç

görüntüsünü film üzerinde oluşturur.
 X VE GAMA IŞINLARININ YAPISI
(STRUCTURE OF X RAYS AND GAMMA RAYS)

 Radyografik uygulamalarda, iki tür ışın kaynağı kullanılır. Bunlar X

ve Gama ışınlarıdır. Gama ışınları, radyoaktif elementlerin
bozunmaları veya parçalanmaları sonucunda oluşur. X ışınları ise
yüksek voltajlı bir vakum tüp içinde yapay olarak oluşturulan bir
radyasyon türüdür.
 X ve gama ışınları oluşum şekilleri dışında gerçekte aynı radyasyon
türüdür. Yani X ve gama ışınları arasındaki tek fark kaynaklarıdır.
 X VE GAMA IŞINLARININ YAPISI
(STRUCTURE OF X RAYS AND GAMMA RAYS)
 Dalga uzunluğu kısa olan X ve gama ışınlarının enerji kapasiteleri,
katı maddelere nüfuz edebilmelerini sağlayan temel faktördür.
Elektromanyetik spektrumda bulunan diğer ışınların (gün ışığı,
utraviole ışık gibi) her dalgasında da aynı miktarda enerji
bulunmaktadır, ancak bu ışınların dalga boyları, onların X ışınları
gibi bir maddeye nüfuz etmelerini mümkün kılmayacak ölçüde
uzundur.

Elektromanyetik Spektrum
 X VE GAMA IŞINLARININ YAPISI
(STRUCTURE OF X RAYS AND GAMMA RAYS)
 Elektro manyetik spektrum, ışığın enerjisine göre yan yana dizilmiş
halidir.

 Dalga boyu kısa olan X ve gama ışınları, elektromanyetik

spektrum'un sol kenarında bulunan ve katı maddelere nüfuz
edilmesini sağlayacak yeterlikte enerji kapasiteleri olan ışınlarıdır.
 X IŞINLARI
(X RAYS)
 Dalga boyu gözle görülen ışığınkinden kısadır. X-ışınlarının
frekansı görünür ışığın frekansından ortalama 1000 defa daha
büyüktür ve X-ışını fotonu (parçacığı) görülen ışığın fotonundan
daha yüksek enerjiye sahiptir. Bu ışınların, görünür ışıktan farkı
düşük dalga boyu, dolayısıyla yüksek frekansları ve enerjileridir. Bu
ışınlar elektromanyetik dalgalar veya foton demetidir.
 Elektromanyetik dalga, ışık demektir yani görünen veya
görünmeyen ışık demektir.
 İyonlaştırıcı radyasyon sınıfına dahil olduklarından zararlı olabilirler
 X IŞINLARININ ELDE EDİLMESİ
(PRODUCTION OF X RAYS)
 X-ışını tüpü temelde metal korunak, havası alınmış cam, anot ve
katoddan oluşan elektron iletimi sağlayan vakumlu bir diyottur.
 X IŞINLARININ ELDE EDİLMESİ
(PRODUCTION OF X RAYS)
 X Işınları, katot ışın tüpünde, elektriksel olarak üretilmektedir.
 X-ışını havası boşaltılmış bir tüp içinde ısıtılan katoddan çıkan
elektronların yüksek voltaj ile hızlandırılarak yüksek atom numaralı
anot metaline çarptırılması sonucu oluşur. X-ışını tüpünün temel
görevi hızlandırılan elektronların kinetik enerjisinin bir kısmını
elektromanyetik enerji olan X-ışınına dönüştürmektir.
 X IŞINLARININ ELDE EDİLMESİ
(PRODUCTION OF X RAYS)
 X ışınları elektriksel olarak üretildiği için cihaz kapatıldığında X
ışınları oluşmamaktadır. Bu yüzden güvenlik amaçlı gereksiz
maruziyeti önlemek için cihaz kullanılmadığında kapatılmalıdır.
 GAMA IŞINLARI
(GAMMA RAYS)

 Gama ışını, radyoaktif izotopların parçalanması süresince meydana

gelen atomik çarpışmalardan kaynaklanan foton enerjisine verilen
isimdir.
 İzotop bir elementtir. Proton sayısı aynı, nötron sayısı farklı olan
atomlara izotop atomlar denilmektedir.
 Kararlı olmayan izotop atomlar, kararlı hallerine geri dönmek için
atom çekirdek parçacık çarpışmasının oluşturduğu foton enerjisini
yayarlar.
 Gama ışınları, izotop elementi kararlı hale gelinceye kadar sürekli
olarak yayılmaktadır.
 GAMA IŞINLARI
(GAMMA RAYS)

 Radyografik kontrolde kullanılan gamma ışın kaynakları,

kobalt 60, iridyum 192 ve iterbiyum 169 gibi yapay olarak
üretilmiş izotopları içermektedir.
 Daha önce belirtildiği gibi gama ışınları, X ışınları ile benzer
radyoaktif ışımalardır fakat genellikle gama ışınlarının
nüfuziyet enerjisi (etkinliği) daha fazladır.
 Gama ışınlarının nüfuziyet enerjisi, geçen zamanla
azalmaktadır.
 Zamanla enerjideki bu azalma yarı ömür olarak adlandırılır.
 Yarı ömür, izotop enerjisinin daha önceki değerinin veya
orijinal değerinin yarısına düştüğü zamanın bir ölçümüdür.
GAMA IŞINLARI
(GAMMA RAYS)
 NÜFUZİYET VE EMİLME
“PENETRATION AND ABSORPTION”
 X ve gama ışınlarının, ışığı geçirmeyen katı maddelerin içine nüfuz
etme yeteneği vardır. Maddenin içinden geçerken bu ışınlar kısmen
absorbe edilirler (emilirler).
 Herhangi bir noktadaki emilim miktarı maddenin bu noktadaki
kalınlığına ve yoğunluğuna bağlıdır. Bu yüzden maddeden çıkan
ışınların yoğunluğu ve şiddetleri değişkendir. Bu değişkenlik, bir film
üzerine kaydedilerek maddenin iç yapısı hakkında bilgi edinilmesini
sağlar.
 Teste tabi tutulan parça, radyasyonu kısmen absorbe eder. Absorbsiyon
oranı; test parçasının yoğunluk, kalınlık ve parçada bulunması
muhtemel bir süreksizliğe bağlıdır.
 Parçada bulunan süreksizliklerden daha kolay ve dolayısıyla daha fazla
geçen radyasyon filmi daha çok etkileyeceğinden , film banyo edildiği
zaman süreksizlikler diğer kısımlara nazaran daha koyu renkte
görünür.
NÜFUZİYET VE EMİLME
“PENETRATION AND
ABSORPTION”
 X-RAY FİLM DEĞERLENDİRME

 X-RAY FİLM DEĞERLENDİRME ODASI IŞIK

ŞİDDETİ 20Lux(2Foot candle) OLMALI
 X-RAY FİLM DEĞERLENDİRME İŞLEMİNDE
SONRA 5 YIL ARŞİVDE SAKLANIR.
SÜREKSİZLİKLERİN RADYOGRAFİK
GÖRÜNTÜSÜ

Porosity on a welding area

SÜREKSİZLİKLERİN RADYOGRAFİK GÖRÜNTÜSÜ

Porosity on a welding area

SÜREKSİZLİKLERİN RADYOGRAFİK
GÖRÜNTÜSÜ

Crack on a welding area

SÜREKSİZLİKLERİN RADYOGRAFİK
GÖRÜNTÜSÜ

Weld Defects
 SÜREKSİZLİKLERİN RADYOGRAFİK
GÖRÜNTÜSÜ

An X-ray of a composite control surface showing water ingress

 RADYOGRAFİ KONTROLUN AVANTAJLARI
“ADVANTAGES OF RADIOGRAPHIC TESTING”

 
 Bugün endüstride kullanılan birçok çeşit malzemeden
üretilmiş parçalara uygulanabilir,
 
 Film üzerinde test parçasının kalıcı görüntü kaydını sağlar,
 
 Parçalardaki süreksizlikleri açığa çıkarır,
 
 Fabrikasyon hataları açığa çıkarır ve bunun sonucu olarak
daha üretim aşamasında gerekli düzenlemelerin
yapılmasına imkan verir,

 Montaj hatalarını açığa çıkarır.

RADYOGRAFİ KONTROLUN SINIRLAMALARI
“LIMITATIONS OF RADIOGRAPHIC TESTING”
 Test parçasının karmaşık şekilli olması uygulama zorluğu yaratır ,
 
 Radyasyon kaynağı, test parçası ve filmin uygun oryantasyonu elde
edilemediği zaman radyografi kontrol sonuç vermez,
 
 Kontrol edilecek test parçasının iki yüzeyine de erişmek gereklidir.
İki taraftan yaklaşılamaması radyografi kontrolu uygulanamaz hale
getirir,
 
 Test parçasındaki ışın hatlarına paralel olmayan küçük
süreksizliklerin saptanma oranları düşüktür,
 
 Kalın malzemelerde çok yüksek enerjiye ihtiyaç duyulduğundan
sistem pahalıya mal olur. Belirli bir kalınlıktan sonra ise uygulama
alanı kalmaz.
RADYOGRAFİ KONTROLUN SINIRLAMALARI
“LIMITATIONS OF RADIOGRAPHIC TESTING”
 Bazen bir parçanın tam anlamı ile incelenebilmesi için birden fazla
çekim gerekebilir. Bu durum maliyeti daha da artırır.
 
 Radyasyon olmadan film çekilemeyeceğine göre radyasyon tehlikesi
daima göz önüne alınmalıdır.
 
 İnsanın beş duyu organları ile tespit edilemediği için, radyasyondan
korunma başlı başına bir problemdir.
 
 Radyasyon yaşayan organizmada iyonlaşmaya sebep olduğundan,
gerek X ışınları gerekse gama ışın kaynakları olan izotoplar
potansiyel bir tehlike kaynağıdır.
 
 Radyasyondan korunmak için özel koruyucular (shielding)
gereklidir.