T.C.

İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi

Cilt 4 Sayı 2-2016

ELEKTROMANYETİK ALANIN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

EFFECTS OF ELECTROMAGNETIC FIELD ON HUMAN HEALTH

Zehra Deniz Yakıncı1

1
İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu

ÖZET

Elektrik akımıyla çalışan her araç veya enerji taşıyan kablolar; çevresinde elektrik,
manyetik veya elektromanyetik alan oluşturur. Bu aletlerin çalışması sırasında
yakınında bulunan canlıların elektromanyetik alan etkisinde kaldığı bilinmektedir.
Elektromanyetik dalga yayan cihazların etkin olarak kullanımının artması insan
sağlığını negatif olarak etkilemektedir. Özellikle baz istasyonlarının, TV ve radyo
antenlerinin, cep telefonlarının, mikro dalga fırınların, yüksek gerilim hatlarının, uydu
antenlerinin, radarların vb. yaydığı elektromanyetik dalgalar; dolaşım ve sindirim
sistemi bozukluğu, kan basıncı, DNA sentezi bozukluğu, baş ağrısı, depresyon gibi
rahatsızlıklarla sebep olmaktadır.

Anahtar kelimeler: Elektromanyetik dalga, elektromanyetik kirlilik, sağlık

ABSTRACT

Each tool working with the current electricity or energy carrying cables creates
electrical, magnetic or electromagnetic fields around. During the run of these
instruments they effect the living things near by electromagnetic field .Increasement of
the effective use of electromagnetic wave emitting devices, negatively affects human
health. In particular, transmission of the electromagnetic waves by base stations, TV
and radio antennas, mobile telephones, microwave ovens, high voltage lines, satellite
antennas cause disorders as circulatory and digestive system blood pressure, DNA
synthesis impairment headache and depression.

Keyword: Electromagnetic wave, electromagnetic pollution, health

44
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

GİRİŞ

Bir elektrik yükünün başka bir Elektromanyetik alan terimi,

elektrik yükü üzerinde yarattığı çekme Elektromanyetik enerjinin varlığını

veya itme kuvveti etkisi elektrik alanı göstermek için kullanılır ve

oluşturur (1). Elektrik alanını meydana Elektromanyetik alanın iki bileşeni

getiren elektrik yükleridir. Manyetik vardır. Bunlar Elektrik Alan (EA) ve

alan ise elektrik yükleri yer Manyetik Alan (MA) dır (2). EA ve

değiştirdiğinde, ortaya çıkar. Örneğin, MA ‘ların özellikleri farklıdır.

Lamba yandığında, elektrik alanının Dolayısıyla bu alanların canlılar üzerine

yanı sıra, akımın besleme kablosundan etkileri de farklı farklıdır. Örneğin EA’

lambaya geçişinden kaynaklanan bir lar duvarlardan geçemezler. Hatta insan

manyetik alan da söz konusudur. Akım vücudundan geçerken bile şiddeti çok

ne kadar yüksekse, bunun bir sonucu düşer. Öte yandan MA’lar hemen

olan manyetik alan da o kadar yüksek hemen hiç engel tanımazlar. EA’ lar

olur. Elektrik alanında olduğu gibi, insan bedeninin yüzeyinde zayıf akımlar

manyetik alan şiddeti de mesafe ile oluştururken, MA’lar ise vücudun içine

hızla azalır. Buna karşın, manyetik alan, girerek, bu tür akımların iç organlarda

elektrik alanında olduğu gibi engel bile oluşmasına sebep olurlar.

teşkil eden nesnelerce neredeyse hiç

Elektromanyetik radyasyon(EMR);
engellenmez. Elektromanyetik alanlar
iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan
(EMA), elektrik ve manyetik alanların
radyasyon olmak üzere iki grupta
bir araya gelmesiyle ortaya çıkar (1).
toplanabilir (3).

45
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

İyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan nedenle bu ışınlar "iyonlaştırıcı

elektromanyetik radyasyon: elektromanyetik radyasyon" olarak

tanımlanır. Yüksek enerjili iyonlaştırıcı

Elektromanyetik radyasyonlar boşlukta
elektromanyetik dalgalar, DNA ve
yayılma özelliğine sahiptir. Bu tür
genetik malzemeyi içeren biyolojik
dalgalar dalga boyları ve frekansları ile
dokuda hasara yol açabilen moleküler
belirlenir. Tüm Elektromanyetik
değişikliklere yol açabilirler. Bu etkinin
dalgalar, boşlukta aynı hızla yayılır. Bu
olabilmesi için dokunun x-ışınları ve
hız ışık hızına eşit olup saniyede
gama ışınları gibi yüksek enerjili
300.000 km'dir. Dalga boyu son derece
fotonlarla etkileşmesi gerekir.
küçüldüğünde elektromanyetik
İyonlaştırıcı radyasyonun hücrelerin
radyasyon (EMR), madde ile
DNA’sını etkileyerek mutasyon ve
karşılaştığında, dalga olmaktan çok bir
kansere yol açtığı bilinmektedir.
enerji kümesi gibi davranır. Bu enerji

kümelerine "kuantum" ya da “foton” Bir diğer EMR grubu ise, noniyonize

denir. Bu tipteki EMR'lar, X ve gamma radyasyon, yani iyonlaştırmayan EMR

ışınlarıdır. Bu ışınlar hücrelerdeki grubudur. Noniyonize radyasyon (NIR)

molekülleri bir arada tutan atomik atomik bağları kırmak için yeterli

bağları kırarak atomları ya da molekül enerjiye sahip olmayan fotonları içeren

parçalarını pozitif ya da negatif yüklü elektromanyetik parçalar için genel bir

duruma getirebilecek yeterli enerjiye terimdir. Bu gruba giren dalgalar, az

sahiptirler. Enerjileri çok yükselen bu enerjiden yüksek enerjiye doğru, radyo

ışınlar moleküllere çarptığında onları dalgaları, mikro dalgalar, infrared

iyonlaştırarak, molekül yapısını, yani radyasyon, görünür ışınlar, laser ışınları,

yaşamsal işlevlerini bozar (3-4). Bu ultraviyole ışınları olmak üzere

46
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

sıralanırlar (5). Radyasyonun göreceli * Sabit telekomunikasyon cihazlarının

olarak düşük frekanslı biçimleri (baz istasyonları ve cep telefonu)

iyonlaştırıcı olmayan radyasyona antenleri,

örnektir.
* Radyo, televizyon ve telsiz verici

Elektrik akımıyla çalışan her araç veya istasyonlarının antenleri,

ona enerji taşıyan kablolar; çevresinde

* Elektrik iletim hatları ve trafo
elektrik, manyetik veya elektromanyetik
merkezleri,
alan oluşturur. Bu aletlerin çalışması
* TV, bilgisayar ekranları,
sırasında yakınında bulunan canlıların

elektromanyetik alan etkisinde kaldığı * Radar sistemleri,

bilinmektedir. Yapılan araştırmalar
* Uydu iletişim sistemleri,
sonucunda elektriğin iletimi ve

kullanımı sırasında ortaya çıkan * Tıpta kullanılan bazı cihazlar,

manyetik alanların insan sağlığı * Endüstride yüksek radyofrekansta

üzerinde olumsuz etkileri olduğu sık sık çalışan bazı sistemler,
ifade edilmektedir.
* Elektrikli ev aletleri (mikrodalga fırın,
Elektromanyetik dalga yayan pek çok
traş makinesi, saç kurutma makinesi
ortam içinde bulunuyoruz. İyonlaştırıcı
vb.)
olmayan radyasyon olarak ifade edilen
Günlük hayatımızda ister istemez fazla
elektromanyetik radyasyon kaynakları
oranda elektromanyetik dalgalara maruz
nelerdir?
kalıyoruz. Bu elektronik aletleri üreten

büyük şirketler, bunların insan sağlığına

zararı olmadığını ileri sürseler de,

47
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

elektromanyetik alanın olumsuz sabit tutmak için sürekli dışarıya

etkilerinin olduğunu gösteren birçok vermek zorundadır. Bunu da kızılötesi

araştırma sonucu vardır (6). EM dalga yaymakla gerçekleştirir.

Elektro Manyetik Dalga Kaynakları Ayrıca dünyamızın sıvı haldeki metal

çekirdeğinin hareketinden kaynaklanan

Yüksek Gerilim Hatları (YGH), Cep
doğal bir değişken (AC) manyetik alanı
telefonları, Baz istasyonları,
vardır ve bu alan 10-5 Gauss
Bilgisayarlar, Telsizler, Çağrı cihazları,
düzeyindedir. (Dünyanın birde 0.5
Radarlar, Mikrodalga fırınlar, Radyo
Gauss' luk DC manyetik alanı vardır).
TV Uydu antenleri ve bunların vericileri
İnsan bedeninde de değişik manyetik
, Elektrikli ısıtıcılar, Elektrikli
alanlar bulunur. Örneğin 0.1-20 Hz
battaniyeler, Çamaşır ve bulaşık
arasındaki beyin dalgaları 10-8 G' luk bir
makineleri, Buzdolapları, Saç kurutma
manyetik alan oluşturur (7). Ne var ki
makineleri, Elektrikli tıraş makineleri,
biraz önce saydığım tüm EM dalga
Trafolar, Tıbbi görüntüleme yöntemleri
kaynakları, bu doğal değerlerin çok
(MR, Tomografi, Radyolojik
üzerinde manyetik alan oluştururlar.
görüntüleme, Diatermi ünitelerinde),
Bizde günde 24 saat, yılda 365 gün bu
kısaca tüm elektrikli aletler ve tüm akım
manyetik alanların etkisinde kalıyoruz.
taşıyan kablolar birer EM dalga

kaynağıdır. Manyetik alanlar Gaussmetre veya

Teslametre ‘ler ile ölçülmektedir (8).

Ayrıca insanlar, yani bizler de kızılötesi

EM dalga yaymaktayız. Bu şöyle olur:

Vücudumuz besinlerin yanmasıyla

oluşan ısıyı , vücut sıcaklığını 37 0C’ de

48
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

Elektromanyetik Alanın İnsan ciddi unsurlardan birisidir. Yüksek

Sağlığına Etkileri gerilim hatlarından cep telefonu

dalgalarına, radyo ve TV dalgalarından

İnsan vücudunun manyetik
ev ve iş yerlerindeki bilgisayar ve
alanla olan dengesini bozan etkenlerden
elektrikli diğer eşyaların yaydığı
birisi de kimyasal kirleticiler,
elektromanyetik dalgalara kadar maruz
haberleşme frekansları, elektrik güç
kalınan elektromanyetik kirlilik sosyal
taşımalarından gelen sinyallerle
yaşam ortamında hemen hemen her
çevrenin kirlenmesiyle ortaya çıkar.
yerde sağlıksız bir atmosfer
Toksik madde radyasyon gibi
oluşturmaktadır. Elektromanyetik smog
kirleticilerden gelen sinyaller canlının
beyinden hücrelere gönderilen sinyalleri
elektromanyetik dengesini bozmaktadır
engelleyerek vücudun bağışıklık
(7).
sistemine zarar verir, Son yıllarda
Araştırmacıların insan tarafından
büyük çapta araştırmalar yapılmasına
yapılan elektromanyetik
neden olan bir etki ise insan yapımlı
kirlilik(elektrosmog) olarak bilinen
kuvvetli manyetik alan kaynağından
elektromanyetik alanın birikimli
doğan hastalıklardır. Kandaki zararlı
olduğunu ve genel keyifsizlik, boyunda
proteinlerin ve toksinlerin beyne
sertlik, göğüs acısı, hafıza kaybı, baş
girmesini engelleyen savunma
ağrısı, kalp atışında ve kan kimyasında
mekanizmasını devre dışı bırakmaya,
değişime uğratma, sindirim ve dolaşım
yorgunluk, baş ağrısı, deride yanma
sorunları oluşturabilmektedir.
hissi ortaya çıkarmaya, yüksek tansiyon
Elektrosmog adı verilen teknolojinin
oluşmasına, baş ağrıları, baş dönmesi ve
beraberinde getirdiği elektromanyetik
dikkatin dağılmasına sebep olduğuna
kirlenme, insan sağlığını tehdit eden

49
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

dair bulguları elde edilmiştir. Cep olasılıklarını 3 kat artırdığı

telefonu zararları üzerinde birçok vurgulanmıştır (9).

araştırma yapılmaktadır. Cep telefonu

Çeşitli çalışmalarda, mobil
alzheimer, parkinson ve multiple
telefon sinyallerinin beynin elektriksel
sclerosis (MS) gibi sinir hastalıklarının
aktivitelerinde ve algılama
oluşma riskini artırmaktadır (8). Bu tip
fonksiyonlarında (dikkat, hatırlama,
elektromanyetik alanların genelde iki
tepki verme gibi) kısa süreli değişimlere
etkisinden bahsedilir. Birisi ısı etkisidir.
neden olduğu belirlenmiştir. Özellikle
Çünkü yaydığı enerji, insan vücudundan
bebekler ve çocuklar, elektromanyetik
geçerken bir miktar emilir, tutulur ve
alanın olumsuz etkilerine karşı, gelişim
içerde bir ısı birikimi oluşur. Bu ısı
dönemlerini tamamlamamış olmaları
istenmeyen sonuçlara sebep olabilir.
nedeniyle önemli bir risk grubu
İkincinin etkisi ise canlı organizma
konumundadır (10).
içindeki birbirine bağlanmış olan
Elektromanyetik alan kirliliğinin gözle
molekülleri, atomları etkiler ve bozar.
görülemeyişi, etkisinin çoğu zaman
Çeşitli araştırmalarda yüksek manyetik
doğrudan hissedilemeyişi ve uzun
alanı olan bölgede yaşayan çocukların
zaman sonra etkisinin birikerek
kanser olma olasılığının daha yüksek
görülmesi nedeniyle elektromanyetik
olduğu ve yine birkaç araştırmada
maruziyetin etkileri bugüne kadar
yüksek manyetik alanın bulunduğu
yeterince önemsenmeyen bir konu oldu.
bölgede uzun süre kalan hamile
Ancak cep telefonlarının ve baz
kadınlarda zor doğum yaptıkları
istasyonlarının yaygınlaşması
gözlenmiştir. Yüksek manyetik alanın,
sonrasında, elektromanyetik alanın
anne adaylarının düşük yapma
insan sağlığı üzerinde etkili olabileceği

50
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

düşüncesi kamuoyunda yavaş yavaş değişik deney hayvanlarından elde

oluşmaya başladı. İlgili literatürleri edilen bulgular kısa dalgalar ile

incelendiğimizde, elektromanyetik mikrodalgalar arasındaki frekansa sahip

alanın sinir sistemi ve beyin olan elekromanyetik dalgaların

fonksiyonları üzerine olumsuz biyolojik etkilerinin etki alanı ile doğru

etkilerinin olduğunu gösteren birçok orantılı, dalga uzunluğu ile ters orantılı

araştırma olduğunu görüyoruz. Bu olduğunu göstermiştir. Elektromanyetik

araştırma sonuçları elektromanyetik radyasyonların (radyo frekansları, mikro

alana bağlı olası sağlık etkileri dalgalar, infrared, görünür ve UV

yönünden kesin ve tutarlı kanıtlar ışınları) ve bu ışınları kullanan ya da

gösterememekle birlikte insanların yayınlayan cihazların çevreye yaydığı

zihninde kuşku ve merak EM alanının, biyolojik sistemler ve

uyandırmaktadır. Bu konuda daha insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri,

kapsamlı bilimsel araştırmaların yapılan çok sayı da deneysel çalışmayla

yapılması, sınırlamalara ilişkin yasal kanıtlamaya çalışılmaktadır.

önlemlerin uygulanması, konunun takibi

SONUÇ VE ÖNERİLER
ve toplumun olası etkilere karşı
Cep telefonları ve baz istasyonları gibi
uyarılması önem kazanmaktadır.
EM radyasyon ve EM alan oluşturan
Elektromanyetik Dalgaların İnsan
cihazların etkilerinin toplum sağlığı
Biyokimyası Üzerine Etkileri
açısından çok ciddi sağlık riskleri

Elekromanyetik dalgaların etkileri oluşturabileceğini, bu olumsuzlukların

virüsler, bitkiler, domuzlar, böcekler, ortaya konmasının uzun yıllar

kuşlar ve kurbağalarda kas-sinir alabileceğini, bu nedenle, önlem

preparatları üzerinde incelenmiştir. Bu alınarak ileride ortaya çıkması olası

51
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

zararların engellenebileceğini bilinçlendirilmesi gerekmektedir.

değerlendirmek doğru bir yaklaşım Hastanelerde, ameliyathane ve yoğun

olacaktır. Cep telefonu baz istasyonları, bakım birimleri gibi yaşamsal önem

oluşturduğu sağlık riskleri dolayısıyla, taşıyan elektronik cihazların bulunduğu

okul bahçeleri, kreşler, hastaneler, yerlerde cep telefonlarının kullanılması,

parklar gibi çocukların, hastaların ve hastanın yaşamsal işlevlerini denetleyen

yaşlıların daha çok bulunduğu toplu cihazlarda yaratabileceği etkileşim

yaşam ve kullanım alanlarına nedeniyle kesinlikle yasaklanmalıdır.

kurulmamalıdır. Özellikle EM
Güvenlik Standartları EM radyasyon
radyasyon ve EM alana maruz kalan
kirliliği daha çok gelişmiş bölge ve
çalışanlarda, ortaya çıkacak
ülkelerin ciddi bir sorunudur. Birleşmiş
olumsuzlukların saptanabilmesi için
milletler İnsan Çevre Koruma
işyeri hekimleri tarafından periyodik
Konferansı elektromanyetik dalga
incelemelerin ve çalışma çevresi
radyasyonunu "kontrol altına alınması
ölçümlerinin yapılması gerekmektedir.
gereken" bir kirlilik olarak belirlemiştir
Belki de EM radyasyona ve EM alana
(11). Dünya Sağlık Örgütü’nün
en fazla maruz kalan meslek
Uluslararası EMF Projesi, statik
gruplarından birisi hekim grubudur.
elektrik, manyetik alanlar, düşük
Uzun süre kısa dalga cihazları ile temas
frekanslı alanlar, mikrodalga alanları,
halinde bulunan fizik tedavi çalışanları,
radyo frekansı konusunda, beliren
genel keyifsizlik, halsizlik, anksiyete ve
sağlıkla ilgili endişeleri dile
baş ağrılarından yakınmaktadırlar. Bu
getirmektedir. Dünya Sağlık Örgütü ve
nedenle sağlık çalışanlarının da bu
bazı kuruluşlar ile kimi ülkeler
maruziyetler konusunda hızla
güvenlikli radyo frekansı radyasyonu

52
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

üzerinde çalışmalar yapmakta ve için uluslararası çeşitli kılavuzlar ve

öneriler geliştirmektedir. Maruz kalınan standartlar geliştirilmiştir (12). Bu

EMF'nin insan sağlığına olumsuz etki standartlar, bu yenilenebilir etkileri

yapıp yapmadığını ve insan yapımı EM araştıran çeşitli araştırmacı gruplarının

alan oluşturan araçların kullanımının bulguları kullanılarak geliştirilmiştir.

güvenli olup almadığını belirleyebilmek

53
T.C.İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi
Cilt 4 Sayı 2-2016

KAYNAKLAR nts/emf/docs/emf2002.pdf (erişim

tarihi:27/03/2008).
1-Şeker S, Çerezci O. Radyasyon Kuşatması:
Elektriğin ve nükleer enerjinin sağlığımıza 9- Kabuto M., Nitta H., Yamamoto S.,
etkileri. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi; Yamaguchi N., Akiba S., Honda Y., Hagihara J.,
İstanbul, 2000. Isaka K., Saito T.,Ojima T., Nakamura Y.,
Mizoue T., Ito S., Eboshida A., Yamazaki S.,
2-Atkins, Peter and Julio de Paula. Physical
Sokejima S., Kurokawa Y., Kubo O. Childhood
Chemistry for the Life Sciences; New York:
leukemia and magnetic fields in Japan: a case-
Oxford University Press, 2006; 233-235
control study of childhood leukemia and

3-Chang, Raymond. Physical Chemistry for the residentialpower-frequency magnetic fields in

Biosciences. USA: University Science Books, Japan, Int J Cancer, 2006; 119(3),643-50.

2005; 123-129
10- Van Wijngaarden, E., Savitz, D.A.,

4-McQuarrie, Donald and Simon, John. Kleckner, R.C., Cai, J., Loomis, D. Exposure to

Physical Chemistry: A Molecular Approach. electromagneticfields and suicide among

Sausalito CA: University Science Books, 1997; electric utility workers: a nested case-control

324-340 study, Occup Environ Med, 2000; 57(4):258-63.

5-Price, Nicholas and Dwek, Raymond and 11-Feychting, M., Jonsson, F., Pedersen, N.L.,

Wormald, Mark. Principles and Problems in Ahlbom, A. Occupational magnetic field

Physical Chemistry for Biochemists, R. G. exposure andneurodegenerative disease,
Ratcliffe. New York: Oxford University Pres, Epidemiology, 2003; 14(4), 413-9.

1997; 44-90
12-Röösli, M., Lörtscher, M., Egger, M.,

6-Winker, R., Ivancsits, S., Pilger, A., Adlkofer, Pfluger, D., Schreier, N., Lörtscher, E., Locher,
F., Rudiger, H.W. Chrosomal damage in human P., Spoerri, A., Minder,C. Mortality from
diploidfibroblasts by intermittent exposure to neurodegenerative disease and exposure to

extremely low-frequency electromagnetic fields, extremely low-frequency magnetic fields:31

Mutation Research, 2005; 585,43-49. years of observations on Swiss railway
employees, Neuroepidemiology, 2007; 28(4),
7- Hacıfazlıoğlu, Hasan . "Manyetik Ayırma ile
197-206.
Zenginleştirme" (Türkçe). İstanbul: İstanbul
Üniversitesi, 2013. Yazışma adresi:
Zehra Deniz Yakıncı,
İnönü Üniversitesi,Sağlık Hizmetleri Meslek
8-- National Institute ofEnvironmental Health
Yüksek Okulu
Sciences, Electric and Magnetic Fields Tıbbi Hizmetler ve Teknikler Bölümü, Malatya,
Türkiye
Associated withthe Use of ElectricPower,
Email: deniz.yakinci@inonu.edu.tr
2002.http://www.niehs.nih.gov/health/topics/age

54