Mektep oqiwshilari dene

tárbiyasi processiniń
zamanagóy dúzilisi.
 Dene tárbiya – mádeniyattıń insandı dene tárbiya, fizikalıq
rawajlanıw hám fizikalıq tayarlıq arqalı fizikalıq hám de
intellektuallıq jaqtan jetilistiriw, onıń qábiletin hám háreket
belsendiligin arttırıw, salamat turmıs tárizi kónlikpelerin
qáliplestiriw, sociallıq beyimlestiriw boyınsha jámiyet
tárepinen jaratılatuǵın hám de paydalanılatuǵın
qádiriyatlar, normalar hám bilimler jıynaǵınan ibarat
bolǵan bólimi;
fizikalıq tárbiyalaw – joqarı mádeniyatqa iye bolǵan hár
tárepleme jetik hám de fizikalıq salamat insandı
qáliplestiriw maqsetinde shaxstı tárbiyalawǵa, insannıń
fizikalıq imkaniyatların rawajlandırıwǵa, onıń dene tárbiya
hám sport salasındaǵı tájiriybe hám bilimlerin arttırıwǵa
qaratılǵan process;
 dene tárbiya yaki sport ilajlarınıń
shólkemlestiriwshisi – óz baslaması menen dene
tárbiya yaki sport ilajın ótkerip atırǵan hám (yamasa)
bunday ilajdı tayarlaw hám de ótkeriwdi
shólkemlestiriw, finanslıq hám materiallıq jaqtan
támiyinlewdi ámelge asırıp atırǵan yuridikalıq yaki
fizikalıq shaxs;
dene tárbiya-salamatlandırıw qurılması – ǵalabalıq
dene tárbiya ilajları hám dene tárbiya-salamatlandırıw
shınıǵıwların ótkeriw ushın arnalǵan, ózine qoyılatuǵın
norma hám talaplarǵa juwap beretuǵın jabıq yaki ashıq
tiptegi qurılma; (30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR
Nızamı tiykarında ózgerisler kirgizilgen)
 ǵalabalıq dene tárbiya ilajları – xalıqtı dene tárbiya
shınıǵıwlarına tartıwǵa hám xalıq arasında salamat turmıs
tárizin qáliplestiriwge qaratılǵan ilajlar;
ǵalabalıq sport – sporttıń shólkemlestirilgen hám (yaki)
biyǵárez shınıǵıwlar, sonday-aq ǵalabalıq dene tárbiya hám
sport ilajların ótkeriw arqalı xalıqtı fizikalıq tárbiyalaw,
salamatlandırıw, jetilistiriw hám de dene tárbiya hám
sport shınıǵıwlarına qamtıwǵa qaratılǵan bólimi;
professional sport – sporttıń sport jarısların
shólkemlestiriw hám ótkeriwge qaratılǵan bólimi bolıp,
sportshılar olarda óziniń tiykarǵı jumısı sıpatında
qatnasqanlıǵı hám olarǵa tayarlıq kórgenligi ushın sıylıq
hám (yaki) is haqı aladı;
 sport – insanlardıń belgili bir qaǵıydalar boyınsha
shólkemlestirilgen, olardıń fizikalıq hám intellektuallıq
qábiletin salıstırıwdan ibarat bolǵan háweskerlik
tiykarındaǵı hám professional tiykardaǵı jumısı, sonday-
aq usı jumısqa tayarlıq kóriw hám de bul jumıs barısında
adamlar arasında júzege keletuǵın qatnasıqlar;
sportshı – tańlaǵan sport túri yaki sport túrleri menen
turaqlı shuǵıllanatuǵın, bárqulla óziniń sport sheberligin
arttırıp baratuǵın hám sport ilajlarında qatnasatuǵın
fizikalıq shaxs;
sport boyınsha agent – sportshınıń atınan hám onıń
mápleri ushın shártnama tiykarında háreket etetuǵın,
dúzilgen shártnamalardıń shártleri hám sportshınıń
huqıqlarınıń saqlanıwın baqlap baratuǵın shaxs;
 sport jarısı – sportshılar arasında yaki sportshılar
komandaları arasında hár túrli sport túrleri (sport
disciplinaları) boyınsha jarıstıń eń jaqsı qatnasıwshısın
anıqlaw maqsetinde dene tárbiya yaki sport jarıslarınıń
shólkemlestiriwshisi tárepinen tastıyıqlanǵan reje
(reglament) boyınsha ótkeriletuǵın jarıs;
sport qurılması – sport ilajları hám ǵalabalıq sport
ilajların, hár túrli sport túrleri boyınsha oqıw-
shınıǵıwların hám oqıw-shınıǵıw jıyınların ótkeriw ushın
arnalǵan, ózine qoyılatuǵın norma hám talaplarǵa juwap
beretuǵın jabıq yaki ashıq tiptegi qánigelestirilgen
qurılma; (30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı
tiykarında ózgerisler kirgizilgen)
 sportshınıń sport diskvalifikaciyası – sport túri
qaǵıydaların yaki sport jarısları haqqındaǵı rejelerdi
(reglamentlerdi) yamasa xalıqaralıq sport shólkemleri
tárepinen tastıyıqlanǵan dopingke qarsı qaǵıydalardı yaki
respublika sport federaciyaları (birlespeleri) tárepinen
tastıyıqlanǵan normalardı buzǵanı ushın sportshını sport
jarıslarında qatnasıwdan sporttıń tiyisli túri boyınsha
xalıqaralıq sport federaciyası (birlespesi) yaki sporttıń tiyisli
túri boyınsha respublika sport federaciyası (birlespesi)
tárepinen ámelge asırılatuǵın shetletiw;
sport túriniń tarmaǵı (disciplinası) – ayırmashılıq
belgilerine iye bolǵan hám de bir yaki bir neshe sport jarısları
baǵdarlamaları túrlerin óz ishine qamtıytuǵın sport túriniń
bólimi;
 sport túriniń tarmaǵı (disciplinası) – ayırmashılıq belgilerine iye
bolǵan hám de bir yaki bir neshe sport jarısları baǵdarlamaları túrlerin óz
ishine qamtıytuǵın sport túriniń bólimi;
sport ilajları – sport jarısların, oqıw-shınıǵıw barısın hám sportshılar
qatnasında sport jarıslarına tayarlıq kóriw boyınsha basqa da ilajlardı óz
ishine alatuǵın ilajlar;
sport túri – dene tárbiya hám sport salasındaǵı jumıs túri bolıp, ol
insannıń sport jarıslarına ózine tán tárizde tayarlıq kóriwi menen ajıralıp
turadı, sport jarısların ótkeriw hám olarda qatnasıwǵa qaratılǵan
talaplarǵa, tártip hám shártler belgilenetuǵın qaǵıydalarǵa, rejege
(reglamentke) iye boladı;
aymaqlıq sport federaciyası (birlespesi) – bir yaki bir neshe sport túrin
rawajlandırıw, ǵalabalıǵına erisiw, sonday-aq sport ilajların ótkeriwdi
shólkemlestiriw hám de sportshılardı – Qaraqalpaqstan Respublikasınıń
sport saylandı komandaları aǵzaların sporttıń tiyisli túri boyınsha
tayarlaw ushın aǵzalıq tiykarında shólkemlestirilgen hám mámleketlik
dizimnen ótkerilgen mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkem;
 sport tóreshisi – sport túri qaǵıydalarına hám de sport
jarısı haqqındaǵı rejege (reglamentke) boysınıwın
támiyinlew ushın dene tárbiya hám sport ilajı
shólkemlestiriwshisi tárepinen wákillik berilgen, arnawlı
tayarlıqtan ótken hám tiyisli tájiriybe kategoriyasın alǵan
fizikalıq shaxs;
sporttıń texnikalıq hám ámeliy túrleri – sport
nátiyjelerine erisiw ushın sportshı tárepinen ulıwma
fizikalıq shınıǵıwlar kompleksinen tısqarı, sport
texnikasınan, qurılmalardan yaki texnikalıq qurallardan
paydalana biliw hám olardı basqarıw salasındaǵı
kónlikpeler hám sheberlik qollanılatuǵın, sonday-aq hár
túrli sport túrlerinen alınǵan, ámeliy áhmiyetke iye
bolǵan shınıǵıwlar birikpesinen paydalanılatuǵın sport
túrleri. Sporttıń texnikalıq hám ámeliy túrleri jaslardı
Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshlerinde xızmet
etiwge tayarlawdıń quramlıq bólimi;
 trener – trenerlik jumısı menen shuǵıllanıw ushın qánigelik
sertifikatına iye bolǵan hám de oqıw-shınıǵıw, ǵalabalıq dene
tárbiya ilajların ótkeriwdi, sonday-aq sport nátiyjelerine erisiw
ushın jarıslarǵa tayarlıq jumıslarına basshılıq etiwshi fizikalıq
shaxs; (30.11.2021-j. 180/XXIII-sanlı QR Nızamı tiykarında
ózgerisler kirgizilgen)
Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikalarınıń milliy
sport túrleri hám xalıq oyınları – milliy sociallıq-mádeniy
baǵdarǵa iye bolǵan hám de Qaraqalpaqstan Respublikasınıń
aymaǵında rawajlanıp atırǵan sport hám oyın túrleri;
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń sport saylandı komandaları
– Ózbekstan Respublikası kóleminde ótkeriletuǵın sport jarıslarına
tayarlıq kóriw hám de olarda Qaraqalpaqstan Respublikası atınan
qatnasıw ushın hár túrli jas toparlarına tiyisli sportshılar, trenerler,
dene tárbiya hám sport salasındaǵı basqa da qánigeler, medicina
qánigeleri hám de basqa qánigelerdiń jámáátleri;
háweskerlik sportı – sporttıń xalıqtı óz
qálewi menen ǵalabalıq sportqa qamtıw
arqalı adamlardıń salamatlıǵın
bekkemlewge qaratılǵan bólimi;
sporttıń áskeriy-ámeliy túrleri – tiykarı
áskeriy xızmetshiler hám de arnawlı
xızmetti ótep atırǵan shaxslar tárepinen
óz xızmet wazıypaların orınlawı menen
baylanıslı arnawlı háreketlerden
(usıllardan) ibarat bolǵan sport túrleri.
 4-statya. Dene tárbiya hám sport salasındaǵı mámleketlik siyasattıń tiykarǵı
baǵdarları
Dene tárbiya hám sport salasındaǵı mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarları
tómendegilerden ibarat:
dene tárbiya hám sporttı rawajlandırıwdı qollap-quwatlaw;
hár bir insannıń dene tárbiya hám sport penen erkin shuǵıllanıwǵa bolǵan huqıqın
támiyinlew;
dene tárbiya hám sport salasındaǵı mámleketlik hám jámiyetlik basqarıwdı
úylestiriw;
puqaralardıń dene tárbiya hám sport salasındaǵı huqıqlarınıń kepilliklerin belgilew;
dene tárbiya hám sport salasında kemsitiwge hám zorlıqqa jol qoymaw;
dene tárbiya hám sport penen shuǵıllanıwshı shaxslardıń, sonday-aq dene tárbiya
hám sport ilajları qatnasıwshıları hám de tamashagóylerdiń ómiri hám
densawlıǵınıń qáwipsizligin támiyinlew;
sporttıń barlıq túrleri hám quramlıq bólimlerin rawajlandırıwǵa kómeklesiw;
mayıplar hám fizikalıq imkaniyatları sheklengen basqa da shaxslar, sonday-aq
joqarı dárejede sociallıq qorǵawǵa mútáj xalıq toparları arasında dene tárbiya hám
sporttı rawajlandırıwǵa kómeklesiw;
Ózbekstan hám Qaraqalpaqstannıń milliy sport túrleri hám xalıq oyınların
rawajlandırıw hám de ǵalabalıǵına erisiw ushın sharayatlar jaratıw;
puqaralardı fizikalıq tárbiyalawdıń úzliksizligin hám dawamlılıǵın támiyinlew.
 6-statya. Dene tárbiya hám sporttı rawajlandırıwdı qollap-quwatlaw
Dene tárbiya hám sporttı rawajlandırıwdı qollap-quwatlaw:
sportshılardıń sport ilajlarında qatnasıwın támiyinlew;
dene tárbiya-sport shólkemleri tárepinen materiallıq-texnikalıq hám
málimleme resurslarınan, sonday-aq ilimiy-izertlewge baylanıslı hám
texnikalıq islenbeler hám de texnologiyalardan paydalanıw ushın
sharayatlar jaratıw;
mámleketlik múlk bolǵan dene tárbiya-salamatlandırıw hám sport
qurılmaların saqlaw;
sport tayarlıǵı boyınsha jańa bazalar hám oraylardı, sport-bilimlendiriw
mákemelerin, sonıń ishinde qánigelestirilgen sport-bilimlendiriw
mákemelerin, sonday-aq dene tárbiya-salamatlandırıw hám sport
qurılmaların qurıw hám de islep turǵanların rekonstrukciyalaw;
sport klubları hám mektepler, sport-bilimlendiriw mákemeleri, sonıń
ishinde qánigelestirilgen sport-bilimlendiriw mákemeleri, sport-
salamatlandırıw orayları, medicinalıq-dene tárbiya dispanserleri jumısların
rawajlandırıw ushın sharayatlar jaratıw;
dene tárbiya hám sport qurallarınan xalıqtıń, sonıń ishinde hayal-qızlar
hám jaslardıń, sonday-aq mayıplardıń densawlıǵın bekkemlew maqsetinde
paydalanıw ushın sharayatlar jaratıw;
mayıplardıń hám fizikalıq imkaniyatları sheklengen basqa da shaxslardıń
paralimpiya hám de surdlimpiya oyınlarında, mayıplar arasındaǵı arnawlı
olimpiadalar hám basqa da sport jarıslarında qatnasıwın rawajlandırıw hám
de támiyinlewge kómeklesiw;