İNSAN VE PSİKOSOSYAL

ÇEVRE İLİŞKİSİ
İÇERİK

Psikososyal Çevre Nedir?

İnsan ve Psikososyal Çevre İlişkisi

Psikososyal Çevre Öğeleri Ve Sağlık

Etkileşimi
 ÖĞRENİM HEDEF VE
DAVRANIŞLARI
İnsan ve psikososyal çevre ilişkisini
tanımlayabilme

Psikososyal çevre öğelerini sayabilme

Psikososyal çevrenin insan ve toplum

sağlığına etkilerini tartışabilme
1.İnsan ve Psikososyal Çevre İlişkisi

Psikososyal çevre; toplum ile birey

arasındaki bütün psikolojik ve sosyal ilişkileri
içerir.
1.İnsan ve Psikososyal Çevre İlişkisi

Psikososyal çevre; ekonomik koşullar,

ticaret hayatı, resmi kurumlar ve sosyal
yapılar gibi öğelerden oluşan büyük ölçekli
bir sosyal yapı ile başlar.

Eğitim, sağlık kurumları, aile, çalışma

yaşamı gibi orta ölçekli sosyal yapılarla
devam eder.
1.İnsan ve Psikososyal Çevre İlişkisi

Sosyal ağ, sosyal destek sistemleri,

iş yaşamında güvenlik, ev ve
işyerindeki çatışmalar gibi öğelerden
oluşan
orta düzeyde psikososyal faktörler
bireysel psikososyal faktörlerin
yer aldığı bir sistemle tamamlanır.
1.İnsan ve Psikososyal Çevre İlişkisi
Psikososyal çevre, insanların toplumla,
resmi ve sosyal kurumlarla, sosyal
adetlerle ve sosyal organizasyonlarla
etkileşimde bulunması sonucunda oluşur.

Bu kavram, bireyin düşünce ve davranışları

üzerinde etkisi olan sosyal faktörlerle ve
davranışsal ve sosyal faktörlerin karşılıklı
etkileşimiyle bağlantılıdır.
1.1.Psikososyal Çevre Öğeleri ve
Sağlık
İnsanların temel niteliği toplumsallaşma
sürecidir. Bu süreçte insan-toplumla ve
doğayla etkileşim içindedir.

Sağlık kavramı da insan organizmasının

çevresiyle olan bu etkileşiminden doğan
dinamik ve sürekli bir ilişkidir.
1.1.Psikososyal Çevre Öğeleri ve
Sağlık

İnsan sağlığını doğrudan veya dolaylı

olarak etkileyen fizik ve biyolojik çevresel
etkenler daha kolay anlaşılır kavramlarken,

Sosyal ve psikolojik değişkenlerin de sağlık

ve hastalık için çok önemli belirleyici
faktörler olduğu unutulmamalıdır.
1.1.Psikososyal Çevre Öğeleri ve
Sağlık

Maslow’un gereksinimler hiyerarşisinde

insanın ruhsal ve toplumsal gereksinimleri;
güvenlik ve korunma, yeterlilik, sevgi, onur
ve gerçeği tanıma olarak sıralanmıştır.

Bu gereksinimler insanın içinde yaşadığı

toplumun psikososyal öğeleri ile
şekillenmektedir.
1.1.Psikososyal Çevre Öğeleri ve
Sağlık

İnsanların bu gereksinimlerini karşılama

imkanı buldukları sosyal çevrelerin en
önemlileri; aile, eğitim, din ve devlet gibi
kurumlardır.

Bireyin içinde yer aldığı tüm bu toplum

öğelerinin sosyal bir destek öğesi olarak
varlığı ya da yokluğu önemli sağlık hastalık
belirleyicisidir.
Psikolojik çevreye ait olumsuz etkenler
Sevgi ve hoşgörünün azalması, güvensizlik,
stres, gibi

Sosyal yapıya ait olumsuzluklar

Sanayileşmenin getirdiği problemler, fakirlik,
evsizlik, işsizlik, toplumsal dayanışmanın
özellikle aile bireyleri arasındaki dayanışmanın
kalkması gibi

SAĞLIĞIN OLUMSUZ
ETKİLENMESİ
1.1.Psikososyal Çevre Öğeleri ve
Sağlık

Birey sürekli olarak gerek dış, gerekse iç

ortamdan gelen etkiler altındadır.

Organizmanın bütünlüğünü ve canlılığını

sürdürmesi, iç ortam ile dış çevre
arasındaki dengenin sağlanması ile
mümkün olmaktadır.
  Genetik  Sosyo-ekonomik
durum
 Beden yapısı SAĞLIK
 Ekolojik çevre
 Bağışıklık sistemi İç ve dış  Eğitim düzeyi
 Sinir sistemi etmenlerle  Çalışma koşulları
 Endokrin sistem başarılı
 Özel yaşam biçimi
 Kişisel stres uyum.
 Toplumla
 Huy (mizaç)
bütünleşme

Biyolojik ve psikolojik Toplumsal, ekonomik

yapı özellikleri ve kültürel özellikler

Şekil 2: Sağlık ve Toplum Arasındaki Etkileşim

1.1.Psikososyal Çevre Öğeleri ve
Sağlık

Bireyin sağlığını etkileyen dış çevrede

psikososyal çevre öğeleri kapsamında

toplumsal sosyal, kültürel, ekonomik

etkenler ve çevrenin sebep olduğu stres

kaynakları önemli bir yer tutmaktadır.

 2.DSÖ BELİRLEDİĞİ SAĞLIĞIN
SOSYAL BELİRLEYİCİLERİ
1.İnsanların yaşamlarını sürdürmek için
gereken bazı imkanlardan uzun süre
uzak kalması (dezavantajlı olması)
2.Sosyal çevre ve psikolojik etkileri
(stres)
3.Hayatın ilk yıllarında olumsuz çevre
etkileri (anne ve çocuk sağlığı), işin
sağlık üzerindeki etkisi
 2.DSÖ BELİRLEDİĞİ SAĞLIĞIN
SOSYAL BELİRLEYİCİLERİ
4.İşsizlik ve iş güvenliğinin olmaması
5.Arkadaşlık ve sosyal uyum
6.Sosyal dışlanma
7.Alkol ve diğer bağımlılık yapıcı maddeler
8.Sağlıklı beslenme ve gıda güvenliği
9.Sağlıklı ulaşım
10. Sürdürülebilir kalkınma
 3. Yapılan Araştırmalarda Sağlık Ve
Hastalıklarla İlişkisi En Fazla Kurulan
Somut Sosyal Değişkenler
1. Yaşanan Coğrafi Bölge
2. Meslek
3. Cinsiyet
4. Etnik Köken
5. Medeni Durum
6. İşsizlik
7. Yaş
8. Sosyal Sınıf
9. Kültürel Yapı
olarak saptanmıştır
 3.1.Yaşanan Coğrafi Bölge
Toplumun sağlık durumunda, coğrafi
farklıklar vardır.
Örneğin bir ülkenin kırsal-kentsel, doğu-
batı, kuzey-güney bölgelerinde ölümlülük
örüntüleri, hastalık türleri, farklı
olabilmektedir.
Fakat bu farklılık sadece coğrafi faktöre
bağlanamaz, sağlık olanaklarının bölgeler
göre dağılımı, bölgelerin sosyokültürel
özellikleri de göz önüne alınarak coğrafi
faktörün anlam kazanabileceği belirtilebilir.
 3.1.Yaşanan Coğrafi Bölge
Bir başka sorun şehirleşmeyle birlikte
özellikle;
kalabalık yaşam koşulları,
kirlenmiş bir çevre,
yoksulluk,
şiddet ve
yalnızlaşma
gibi faktörler artan miktarda
stres kaynağı olarak insan sağlığı üzerinde
önemli bir rol oynamaktadır.
 3.1.Yaşanan Coğrafi Bölge

Ancak kırsal hayatın da bazı problemleri

vardır.
Bunlar:
izolasyon,
iletişim ve
ulaşımdaki zorluklar,
kısıtlı eğitimsel ve
ekonomik fırsatlar
olarak sıralanabilir.
 3.2.Meslek
Mesleki tehlikeler, riskler, ölümlülükte
farklılıklara neden olmaktadır.

Belirli mesleklerde belirli hastalıkların fazla

olduğu görülebilir.

Meslek önemli ölçüde eğitim, gelir,

yerleşim bölgesi ile ilişkili olduğundan
sosyoekonomik statünün de iyi bir
belirleyicisidir.
 3.2.Meslek

İngiltere ve ABD’de farklı mesleki gruplarda

ölüm oranı incelemeleri, bedensel
mesleklerde çalışan ve diğer benzer
sosyoekonomik statüdeki işlerde
çalışanların, üst düzeyde çalışan
insanlardan daha yüksek ölüm oranlarına
sahip olduklarını göstermiştir.
 3.3.Cinsiyet
Sağlık durumunda cinsiyete bağlı
farklılıklar bulunmaktadır.
Erkeklerin ölümlülüğü, kadınlardan daha
yüksektir, kadınlar erkeklerden daha uzun
yaşamaktadır.
Buna karşın, kadınların hastalanabilirliği
erkelerden daha yüksektir.

Bunun temel nedenleri arasında toplumdaki

cinsiyet rolleri ve her iki cinsin yaşam tarzı
farklılıkları bulunmaktadır.
 3.3.Cinsiyet

Erkeklerin başarma, yeterlilik ve gerilimlerle

karşı karşıya olmaları,

kadınların düşük düzeyde istihdamı, ev içi

uğraşları, farklı hastalık örüntülerine sahip

olmalarına yol açmaktadır.

 3.3.Cinsiyet

Fakat son yıllarda kadınların istihdamı,

erkeklerle rekabet etmeyi beraberinde
getirmiştir, bunun kadın ölümlülüğünü
yükselteceği vurgulanmaktadır.

Ayrıca kadınlar arasında sigara içme

sıklığının artışı, kalp hastalıkları ve
kanserde artışlar dikkati çekmektedir
 3.4.Etnik Köken

Nüfus içinde farklı etnik gruplarda hastalık

örüntülerinin farklılığı görülmektedir.

Burada bu faktör, özellikle her etnik grubun

yaşam tarzı, alışkanlıkları, hastalığı
algılayış biçimi farklılıkları ile birlikte
değerlendirilmelidir.
 3.4.Etnik Köken

Örneğin; ABD’de beyazlar ve zencilerin

ölümlülükleri karşılaştırıldığında;

beyazların yüksek oranda intihar, karaciğer

sirozu, duodenum ülserinden öldükleri,

zencilerin ise, cinayet, sifilis, tüberküloz,

pnömoniden öldükleri belirlenmiştir.
 3.5.İşsizlik
İşsizlerle ilgili çalışmalarda, bu grupta
ölümlülük ve hastalıkların işi olanlardan
daha fazla olduğu bulunmuştur.

İşsizlik önemli bir yaşam krizidir ve gelir

düşüşünü beraberinde getirir.

Ayrıca işsiz birey rol kaybına uğrar, iş

aracılığıyla kurduğu sosyal ilişkilerini,
özgüvenini yitirir.

Bu durum ailesini de etkiler. İşsizliğin aile

dinamiklerini etkilediği de söylenebilir.
 3.6.Medeni Durum
Evli bireyler, hiç evlenmemişlerden daha
düşük ölümlülüğe sahiptir.

Evlilik, bireyin yaşamına düzen kazandıran

önemli bir faktördür.

Aynı zamanda sosyal yaşamda önemli

destekleyici güce sahiptir.

Medeni durum tek başına bir faktör olarak

değil, diğer psikososyal faktörlerle birlikte
ele alınmalıdır.
 3.7.Yaş
Ölümlülük örüntüsü yaş ile yakından
ilişkilidir.

Organizmanın yaşlanması belirli

hastalıkları beraberinde getirir.

Fakat, yaşlanma aynı zamanda sosyo-

kültürel bir süreçtir ve yaşlıların sağlık
sorunlarından bazıları biyolojik olmaktan
ziyade yaşlanmaya ilişkin sosyal süreçlere
bağlı durumdadır.
 3.7.Yaş

Yaşın sosyal bir değişken olmasının en

önemli kanıtlarından biri, toplumsal
değişme sürecinde yaşam beklentisindeki
değişmelerdir, bebeklikteki ölümlerin
azalmasıdır.

Ayrıca toplumda yaşlının konumu,

alışkanlıkları, beslenme biçimi de sağlık ve
hastalık durumlarını etkileyebilmektedir.
 3.8.Sosyal Sınıf

Orta sınıf ve işçi sınıfı grupları farklı

sosyokültürel özellikler gösterirler.

Farklı alışkanlıklara sahiptir, farklı boş

zaman etkinliklerini gerçekleştirirler,
yaşama bakışları farklıdır.

Dolayısıyla sağlık ve hastalık tepkileri de

farklı olacaktır.
 3.8.Sosyal Sınıf

Gelir, konut, alışkanlıklar, meslek gibi

sosyal çevre değişkenleri birlikte
düşünüldüğünde toplumdaki sosyal sınıf
yapısının bireylerin sağlık hastalık
örüntülerini etkileyeceği vurgulanmaktadır.

Alt sosyal sınıf grupları üst sosyal sınıflarla

karşılaştırıldıklarında, daha depresif,
mutsuz, kaygılı ve umutsuz oldukları
bulunmuştur.
 3.8.Sosyal Sınıf
Sürekli stres altında yaşama,
tehlikeli koşullar,
istismar,
sağlıksız ortamlar,
gelecek ümidinin yitirilmesi
gibi nedenler,
yoksulların daha çok ruhsal sorunlarla
karşılaşmasına neden olmaktadır.
 3.8.Sosyal Sınıf

Örneğin intiharla ilgili yapılan

araştırmalarda, intihar riskiyle anlamlı

olarak ilişkisi olduğu düşünülen birçok

psikososyal risk etmeni sayılmıştır.

 3.8.Sosyal Sınıf
Evlilikle ilgili sorunlar,
İşsizlik,
Düşük sosyoekonomik düzey,
Yalnız yaşama,
Göç öyküsü,
Bir yakının ölümü veya
İş kaybı,
Gözaltında bulunma ve
Tutuklu olma gibi stresli yaşam olaylarında
da intihar riski artmaktadır.
 3.9.Kültürel Faktörler

Sağlık bir kültür ürünüdür.

Bireyin yaşadığı toplumun bir üyesi olarak

toplumdan elde ettiği bilgi, inanç, sanat,
ahlak, yasa kuralları, gelenek ve
görenekler, alışkanlıklar ve yetenekler
kısacası kültürel öğeler sağlık
davranışlarını etkileyen değişkenlerdir.
 3.9.Kültürel Faktörler

Örneğin; Tetanus basili dünyanın her

yerinde evrensel olarak var olan bir
bakteridir. Ne var ki, dünya toplumlarında
değişen düzeylerde hastalık etkenidir ve bu
durum ırkların bu hastalık etkenine karşı
biyolojik dirençlerinin farklılığına bağlı
değildir.
 3.9.Kültürel Faktörler

Bebeklerinin altına toprak bağlayan

toplumlarda yenidoğan tetanusu çok sık
iken; bunu yapmayan toplumlarda çok
daha azdır.

Biyolojik bir etmeni aslında hastalık etkeni

yapan, sosyal bir olay olarak toplumların
gelenek-görenek ya da töreleri kültürleridir.
 3.9.Kültürel Faktörler
örnek; bazı kültürlerde ağrının açıkça
ifadesi doğal karşılanırken, kimi
kültürlerde ağrıya dayanma yüceltilip
ağrısının olduğundan bahsetme bir çeşit
zayıflık olarak görülebilir.

İnsanlar yetiştikleri toplumun değer yargı

ve tutumlarına göre "nasıl hasta"
olunacağını ve "hasta rolünü" öğrenirler.

Ailenin, toplumun ve sağlık sisteminin ağrı-

hastalık durumunu yorumlama biçimi,
ağrının hasta tarafından algılanmasını ve
ifade edilmesini etkiler.
 3.9.Kültürel Faktörler

Günümüzde bireyin ve toplumun sağlığını

ve hastalıklarını tartışırken, biyolojik, fizik
ve psikososyal çevrenin etkisini birbirinden
ayrı değerlendirmek mümkün değildir.

Sağlıklı bir toplumsal yapının temel

şartlarından biri, biyolojik, psikolojik ve
sosyal faktörler açısından çevrenin
korunmasıdır.
 3.9.Kültürel Faktörler

Araştırmalar enfeksiyon hastalıkları ile

yüksek risk taşıyan bulaşıcı olmayan kronik
hastalık ve yetersizliklerde (kalp krizi, kanser,
diyabet, ruhsal bozukluklar vb) ve ölüm riski
yüksek olan kazalarda davranışsal, sosyal
ve ekonomik göstergelerin önemli bir rol
oynadığı ortaya konmaktadır.
 3.9.Kültürel Faktörler
Dolayısıyla tüm sağlık personelinin
biyopsikososyal bakış açısı ile topluma hizmet
sunması gerekir.

Toplumda bireylerle, ailelerle ve gruplarla

çalışan ve sağlık ekibinin önemli bir üyesi olan
hemşirelerin de sağlığı etkileyen psikososyal
yapıları bilmesi ve sağlığı koruma, geliştirme ve
tedavi sürecinde bunları göz önünde
bulundurması önemlidir.
 3.9.Kültürel Faktörler

Örneğin;AIDS günümüzde ciddi risk

oluşturan bir enfeksiyon hastalığıdır.
HIV virüsü hastalığa sebep olan faktördür
ama bu virüsün bulaşması, ciddi oranda
bireyin sosyal yapısı, seçimleri ve davranış
biçimiyle ilgilidir.
İnsan sağlığını koruyucu yaklaşımlarda
hemşire, laboratuar çalışmalarının yanı sıra,
psikolojik ve sosyal boyuttaki tavır ve
davranışlarla ilgili çalışmaların yürütülmesine
de dikkat etmelidir.
 3.9.Kültürel Faktörler

Ayrıca ailelerle, aile bireyleriyle, gruplarla,

topluluklarla, kurum ve kuruluşlarla
etkileşim halinde olan hemşire psikososyal
çevre faktörlerinin düzenlenmesinde ve
olumlu hale getirilmesinde sağlık eğitimcisi,
danışman, araştırmacı ve sağlık
savunucusu rollerini yerine getirmelidir.
TEŞEKKÜRLER