İLETİŞİM FAKÜLTESİ

Faculty of Communication

İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

Psikoloji
Faculty of Communication

Dersin Adı: KİD 620 – Psikolojiye Giriş

Dersin Hocası: Dr. Öğr. Üyesi Sait Sinan ATİLGAN
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİ
Sağlık psikolojisi; sağlık, hastalık ve hastalıklardan iyileşme konularında çalışmalarda bulunan
psikolojinin bir alt alanıdır.
Sağlık psikologlarının diğer sağlık personellerinden en önemli farkı; sağlıkla ilgili sorunları
sadece medikal paradigmalarla incelemeyip psikososyal faktörleri de işin içine katmasıdır.
Sağlık psikologlarının diğer sağlık meslek elemanlarını eğitme gibi görevleri de bulunmaktadır.

Bu noktada sağlık psikolojisi şu sorulara yanıt arar:

•Sağlık ve hastalık arasındaki ilişkiler nasıldır?
•Sağlık ve hastalık konusunda psikolojinin rolü nedir?
•Hastalığın nedenleri nelerdir ve bireyin duygu, düşünce ve davranışlarının hastalık üzerindeki
etkileri nelerdir?
•Hastalıklar nasıl tedavi edilir ve bireyin tedavi sürecindeki sorumlulukları nelerdir?
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİ ALANINI TANIMAK

1950’li yıllardan önce insanların sağlıkları ve hastalık durumları hep fiziksel faktörlerle
incelenmiştir. Ancak araştırma sonuçları, insanların sağlıklarını ve hastalığa yakalanmalarını
etkileyen psikososyal etkenlerin de var olduğunu ortaya koymuştur.

Sağlık psikolojisi “sağlığın geliştirilmesi ve sürdürülmesi, hastalıkların ve ilişkili işlev

kayıplarının azaltılması ve tedavisi için psikoloji disiplinin kendine özgü eğitimsel, bilimsel ve
mesleki katkılarının toplamı” olarak tanımlanmaktadır.

Sağlık psikologları, hastalığı anlamada ve bireylerin iyi oluşlarını artırmada insanlara

yardımcı olmaya çalışan bireylerdir.
Sağlık psikologları kendi içerisinde de sınıflandırılmaktadır.
• Klinik odaklı çalışan sağlık psikologları
• Halk sağlığı odaklı çalışan sağlık psikologları
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİ ALANINI TANIMAK

Klinik odaklı çalışan sağlık psikologları: Klinik odaklı çalışan sağlık psikologları,
sağlık bakımı alanındaki klinik sorunlar üzerine odaklanan bireylerdir. Davranışsal tıp
ve davranışsal sağlık gibi alanlarda çalışmalarda bulunan bireylere, klinik odaklı
çalışan sağlık psikologları denilmektedir. Bu bireyler, davranış değiştirme eğitimleri,
psikoterapi gibi çalışmalarda bulunurlar.

Halk sağlığı odaklı çalışan sağlık psikologları: genel halkın sağlığını etkileyen
psikososyal etkenler üzerinde çalışırlar. Olumsuz etkenleri ortadan kaldırıp yerlerine
olumlularını koymaya çalışırlar. Bu bireyler; eğitimcilere, politikacılara ve halkın
sağlığını artırmaya çalışan sağlık çalışanlarına araştırmalar yaparak bilgiler ve
bulgular sunarlar.
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİ ALANINI TANIMAK

Sağlık psikologlarının üzerinde çalıştıkları konular şu şeklide sıralanabilir:

• Kalp-damar hastalıkları,
• Sigara gibi zararlı alışkanlıklar,
• Sağlık ve dini inançlar arasındaki ilişkilerin incelenmesi,
• Uyuşturucu kullanımı,
• Alkol kullanımı,
• Yaşam koşulları,
• Sosyal destek kaynakları vb.
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİNDE BİYO-PSİKO-SOSYAL YAKLAŞIM

Bireylerin fiziksel ve ruhsal açıdan iyilik hâllerinin olumlu olması durumunda bireyler
sağlıklı bir yaşam şekline sahip olmaktadırlar.

On dokuzuncu yüzyılda bireyler, daha çok bulaşıcı hastalıklardan dolayı yaşamlarını

kaybetmişlerdir. Günümüzde ise bireyler, kalp hastalıkları, kanser, diyabet, karaciğer…..

On dokuzuncu yüzyılın başlarında bireylerin hastalıklara yakalanmaları daha çok

biyolojik faktörlerle açıklanırken günümüzde biyolojik, psikolojik ve toplumsal gibi
birden çok faktör etkili olmaktadır.

Bu çoklu faktörleri içerisinde barındıran kavram, biyopsikososyal bakış açısıdır.

 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİNDE BİYO-PSİKO-SOSYAL YAKLAŞIM

Bu bağlamda bireyin aşırı kilo alımının engellenmesi için kilo alımına ilişkin fizyolojisinin ve
metabolizmasının düzenlenmesi (biyolojik), bireyin başa çıkma becerilerinin ve
inançlarının düzenlenmesi (psikolojik), bireyin aile, arkadaş gibi sosyal çevresiyle olan
ilişkilerinin düzenlenmesi (toplumsal) gibi tedavi planı biyopsikososyal yaklaşıma örnektir.
Biyopsikosoyal bakış açısına göre bireyin sağlığını, etkileyen beş önemli faktör
bulunmaktadır.
• Bireyin yaş, cinsiyet, ırk ve genetik yapısı gibi kendine özgü özellikleri
• Bireylerin kişisel yaşam şekilleri
• Bireyin sağlığı üzerinde etkili olan toplumsal faktörler
• Bireyin yaşama ve çalışma koşulları
• Bireyin üyesi olduğu toplumun sosyoekonomik, kültürel ve çevresel koşulları önemlidir
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİNDE KURAMLAR

• Yükleme kuramı
• Denetim odağı kuramı
• Gerçekçi olmayan iyimserlik kuramı
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİNDE KURAMLAR

Yükleme kuramı; Yükleme kuramı, sosyal psikoloji alanında ortaya atılmış bir
kuramdır.
Yükleme kuramını ortaya atan bilim adamı, Heider’dir. Heider’e göre, insanlar
yaşamlarında olup bitenlerin nedenlerini bulmaya yönelik önemli bir motivasyona
sahiptirler. Bu süreçte olayların kararlılığı ve içsel olup olmamaları önemli
ölçütlerdendir.
Bu kuram, sağlıkla ilgili davranışların açıklanmasında da kullanılmaktadır.

Diyabet ile ilgili örnek….

 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİNDE KURAMLAR

Denetim odağı kuramı
Bir diğer kuram denetim odağı kuramıdır. Bu kurama göre bireyler, kendi davranışlarının
kendilerinden kaynaklanmadığını düşündükleri zaman şans, güçlü diğerleri, kader gibi kontrol
edilemeyen faktörlere yüklemektedirler. Bireyin bu şekilde yükleme yapmasına dışsal denetim
odağı denilmektedir.

Öte yandan birey, olayların nedenlerini kişiliğinin bir özelliğine ve sürekli gösterdiği davranışlara
yüklerse bu durumda gerçekleştirilen yükleme şekline içsel denetim odağı denilmektedir.
Denetim odağı kuramı sağlık alanında, bireylerin hastalıkları ve ya sağlıklı olmayı kontrol
edebileceklerine ya da edemeyeceklerine yönelik inançlar oluşturmaları yönünde ele alınmıştır.

Sigara, alkol bağımlılığı gibi sorunlarda sorumluluğu kendilerine yükleyenlerin tedavi sürecinde
aktif rol üstlendikleri sonucuna varılmıştır
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

SAĞLIK PSİKOLOJİSİNDE KURAMLAR

Gerçekçi Olmayan İyimserlik Kuramı
Bu kurama göre insanlar; başlarına gelebilecek olumlu olayların ortaya çıkış
ihtimalinin olumsuz olaylara göre daha yüksek olduğuna inanırlar.

Olumsuz olay ve durumların hep başkalarının başlarına geleceğine inanırlar. Bireyler

bu düşüncelerinden dolayı sağlıklarını tehlikeye atacak emniyet kemerini takmadan
araba kullanma, korunmasız cinsel ilişkiye girme gibi riskli ve tedbirsiz davranışlara
yönelmektedirler.
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

BİREYLERİN SAĞLIKLARINI ETKİLEYEN TEMEL FAKTÖRLER

Bireylerin daha uzun ve sağlıklı bir şekilde yaşamaları için davranışları ve yaşam şekilleri
önemli koruyucu etkenler olarak görülmektedir.

Sağlık psikologları, sağlığı olumsuz etkileyen faktörleri belirleyip, bu olumsuz durumdan

bireylerin kurtulmaları için psikolojik müdahaleler uygulayıp, bireyleri sağlıksız davranışlardan
uzaklaştırmaktadırlar

Bireylerin sağlıklarını davranışsal açıdan etkileyen faktörler ele alınmıştır.

• Beslenme
• Sigara Bağımlılığı
• Alkol Bağımlılığı
• Stres
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

BİREYLERİN SAĞLIKLARINI ETKİLEYEN TEMEL FAKTÖRLER

Beslenme
Sağlıklı beslenmede bireylere
beslenme piramidi yol
göstericidir. Beslenme
piramidinde çok tüketilmesi
gereken gıdalardan az
tüketilmesi gereken gıdalara
doğru bir yönelim vardır.

Sağlıklı Beslenme Piramidi

 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

BİREYLERİN SAĞLIKLARINI ETKİLEYEN TEMEL FAKTÖRLER

Sigara Bağımlılığı
Sinir sistemi, sigaraya karşı tolerans geliştirir. Böylece bireyler fiziksel olarak sigaraya
bağımlı hale gelirler. Tolerans, merkezi sinir sisteminin bir önceki nikotin alımını
yetersiz görmesi ve daha fazla nikotinle doyuma ulaşması demektir.
Sigara içtiklerinde bireylerin rahatladıkları görülmektedir.
Bu rahatlığın altında ilginç bir mekanizma yatmaktadır. Bu mekanizmaya göre,
öncelikle sigarada yer alan nikotin merkezi sinir sistemini etkiler. Sigara, asetilkolin
asit salgılanışıyla birlikte geçici olarak kalp atımının ve kan basıncının artmasına
neden olur. Ayrıca sigara; beden ısısının düşmesine, adrenalin ve dopamin
salgılanışına neden olarak bireyi geçici bir şekilde rahatlatır.
Sigara içen bireyler sigaradan uzak kaldıklarında baş ağrısı, kaygı ve tedirginlik gibi
yoksunluk belirtileri sergilerler.
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

BİREYLERİN SAĞLIKLARINI ETKİLEYEN TEMEL FAKTÖRLER

Alkol Bağımlılığı
Alkolün, bireyler için bağımlılık oluşturması durumuna alkolizm denilmektedir.

Bireylerin alkol bağımlısı olup olmadıklarına ilişkin birtakım belirtiler bulunmaktadır.

Bu belirtiler; kontrol kaybı, alkolü bırakma isteğine karşın başarısız girişimlerin
olması, giderek daha fazla alkol kullanma, toplumsal ve mesleki sorunların ortaya
çıkması, sağlık problemlerinin varlığı ve yoksunlukbelirtilerini sergilemedir.

İnsanlar, güvenliklerinin ve iyilik hallerinin tehdit edilmesi durumunda alkol

kullanmaktadırlar. Yapılan çalışmalarda bireylerin haz almak için, anksiyete ve
engellenme gibi durumlarda alkolün rahatlatıcı etkisinden yararlanmak amacıyla
alkole yöneldikleri de ortaya konmuştur.
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

BİREYLERİN SAĞLIKLARINI ETKİLEYEN TEMEL FAKTÖRLER

Stres
Stres,“bir organizmanın üstesinden gelmesi gereken koşullar karşısında verdiği tepki
durumu” şeklinde incelenmektedir….
“bireyin fiziksel ve sosyal çevreden gelen ve uyumsuzluk yaratan koşullar nedeniyle,
bedensel ve psikolojik sınırlarının ötesinde harcadığı çaba” şeklinde tanımlanarak bireyin
gösterdiği tepkilere odaklanılmaktadır.
Stres, organizmanın bedensel ve ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya
çıkan bir durumdur
• Alarm Aşması; birey için iki seçenek vardır: Kaçmak ya da mücadele etmek.
• Direnç Aşaması; birey mücadeleye devam eder mücadelenin sonucunda yorgun da
düşebilir.
• Tükenme Aşaması; Bireyler, bu baskı karşısında bitkin düşerek yorulup tükenirler.
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

BİREYLERİN SAĞLIKLARINI ETKİLEYEN TEMEL FAKTÖRLER

Stres
Stresin insan fizyolojisine etkisi: Stres faktörlerine verilen tepkiler, otonom sinir sistemi
tarafından yönetilmektedir. İnsanlar bir stres faktörünü algıladıkları zaman, hipotalamus
otonom sinir sistemine organizmanın normal aktivitelerini değiştirecek sinyaller gönderir.
Bu durumunun bir sonucu olarak:
• Kalp atımı hızlanır, Kan basıncı artar.
• Kan şekeri yükselir, Damarlar genişler.
• Organlara kan akımı artar, Nefes alımı hızlanır ve derinleşir.
• Sindirim durur.
• Böbrek üstü bezleri, kalbi ve diğer organları uyaracak olan adrenalinin salgılanmasına
neden olur. Adrenalin kaslarda şeker birikimini sağlar. Kanın kaslara gitmesini ve kan
basıncının yükselmesini de sağlar.
 İLETİŞİM FAKÜLTESİ
Faculty of Communication

BİREYLERİN SAĞLIKLARINI ETKİLEYEN TEMEL FAKTÖRLER

Stresle Başa Çıkma

Lazarus ve Folkman, yedi başa çıkma stratejisi belirlemişlerdir:

• Yüzleşerek başa çıkma

• Sosyal destek arama
• Planlı sorun çözme
• Kendini kontrol etme
• Mesafe koyma
• Sorumluluk alma
• Kaçma-kaçınma