See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/237475092

GENEL HASTANE UYGULAMASINDA PSİKOSOSYAL BAKIM ve

KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ

Article · January 2005

CITATIONS READS

26 6,704

1 author:

Nazmiye Kocaman Yildirim

BAIBU
54 PUBLICATIONS 842 CITATIONS

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

DETERMINING PSYCHOSOCIAL CARE-RELATED NEEDS OF NURSES WORKING IN THE FIELD OF ONCOLOGY View project

CANCER PATIENTS’ PSYCHOSOCIAL NEEDS, COPING WAYS AND QUALITY OF LIFE View project

All content following this page was uploaded by Nazmiye Kocaman Yildirim on 26 December 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Hemşireliği ve
Genel Hastanede Psikososyal Bakım
CONSULTATION LIAISON NURSE AND PSYCHOSOCIAL CARE IN THE GENERAL HOSPITAL
Dr.Hmş. Nazmiye KOCAMANa
a
Psikiyatri AD, Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi BD, İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, İSTANBUL
Özet
Genel hastane ortamı hem hastalar, hem de sağlık çalışanları i-
çin streslidir. Buradaki hastalara tıbbi tedavi ve bakımla birlikte
psikiyatrik tedavi ve psikososyal bakımın verilmesi önemlidir. Bütün-
cül hasta bakımının sağlanması, tedavi ve bakımın niteliğini arttıracak,
sağlık çalışanlarının frustrasyonlarını azaltacak, iş doyumlarını arttıra-
caktır. Genel hastanede çalışan konsültasyon liyezon psikiyatrisi
hemşiresi, fiziksel hastalığı ya da yakınması olan hastaların/ailelerin
psikolojik, davranışsal tepkilerini, sorunlarını tanımlar, yeni duruma
uyumlarını kolaylaştırır, psikososyal bakımı doğrudan ya da dolaylı
biçimde verir, hemşirelerin psikiyatrik tıp alanında eğitimlerini sağlar,
iş stresiyle başa çıkmalarına yardım eder ve araştırmalar yapar. Genel
hastane uygulamasında psikolojik bakım, temel iletişim ve tanılama
becerileri, rutin-önleyici psikolojik bakım, spesifik psikolojik müdaha-
leler ve psikoterapi olmak üzere dört düzeyde ele alınabilir.
Bu yazı, konsültasyon liyezon psikiyatrisi hemşireliğinin geli-
şimi sürecinde rollerini ve psikososyal bakımı açıklamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Konsültasyon liyezon psikiyatrisi, genel hastane,
hastalık, psikososyal, bakım, hemşire
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47):97-107
S ağlık hizmetleri, bireyin ve toplumun sağlığının
geliştirilmesine, korunmasına ve iyileştirilmesine
yönelik hizmetlerin tümüdür. Sağlık hizmeti ver-
mek, sağlığa, hastalığa, tanı ve tedaviye, bedensel, ruhsal,
sosyal, manevi etkileşim ve bütünlük içerisinde yaklaşmak
demektir. Bütüncül (holistic) hasta bakımının sağlanması,
tedavi ve bakımın niteliğini arttıracaktır.
Genel hastane ortamı hem hastalar, hem de sağlık e-
lemanları için yüksek derecede stres kaynağı olabilmekte,
buna ilaveten tıptaki her bir yenilik ve gelişim beraberinde
yeni problemler yaratabilmektedir.1 Hemşireler her gün
hastaların psikososyal problemleri ve krizleri ile karşılaşır-
lar. Sıklıkla hastalığa yoğun emosyonel tepkiler veren,
Yazışma Adresi/Correspondence: Dr.Hmş. Nazmiye KOCAMAN
İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi,
Psikiyatri AD,
Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi BD, İSTANBUL
klpnurse@istanbul.edu.tr
Copyright © 2006 by Türkiye Klinikleri
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
Nazmiye KOCAMAN
Abstract
General hospital settings are stressful both for the patients and
health workers. It is important to provide these patients psychiatric
treatment psychosocial care besides physical care. Obtaining the holistic
patient care would increase the quality of treatment and care, decrease
frustration in health workers and increase their job satisfactions The
consultation liaison nurse working in the general hospital setting defines
the psychological and behavioral problems of the patients and their
families, helps them in adapting new situations, provides direct or
indirect psychosocial care, trains nurses in psychiatric medicine, helps
them cope with job stress and does research. Psychological care in
general hospital settings can be handled in four levels; basic communi-
cation and diagnostic abilities, routine preventive psychological care,
specific psychological interventions and psychotherapy.
This article explains psychosocial care and role of consultation
liaison psychiatry nurses in the light of the development process of
consultation liaison nursing.
Key Words: Consultation liaison psychiarty, general hospital,
illness, psychosocial, care, nurse
bakımda güçlük yaratan kişilik özellikleri olan, psikiyatrik
bir bozukluğu olan, hastalık ve hastanede yatış dışında da
problemleri olan hastalara bakım vermekte, tedavilerinde
rol almakta, aileleriyle ilişki kurmaktadırlar.2 Yoğun bir
servisin yönetimi eleman eksikliği de düşünülünce sağlık
elemanlarının anksiyete ve engellenmişlik yaşamasına,
iletişim problemlerine, çatışmalara yol açabilmektedir.3
Tıbbi hastalığı olan hastalarda da sıklıkla stres, anksiyete,
depresyon, uyum bozukluğu, kişilerarası problemler, hasta-
lar ve aileleri için sosyal destek eksikliği görülür. Bu hasta-
larda psikiyatrik bozukluklar genel toplumdan iki kat daha
fazladır ancak genel hastanede çalışan sağlık elemanları
tarafından yeterince tanınmamaktadır.4-6
Hastaların fiziksel sağlık problemlerini yönetmede
daha etkin olan hemşireler, psikososyal problemleri yö-
netmede daha az hazırlıklı olabilmektedir.2 Tıbbi kinikler-
den görevli hekimlerin ve hemşirelerin psikiyatrik ve
psikososyal sorunlarla ilgili bilgilerinin ve isteklerinin
yetersiz olduğu belirtilmektedir.7 Bütüncül bakım vermek
97
Nazmiye KOCAMAN KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
üzere eğitim gören, hastanede 24 saat hasta ile birlikte olan
hemşireler, sıklıkla hasta davranışlarındaki değişiklikleri
gözlemlemekte ve hastaların psikososyal bakımı için yar-
dıma ihtiyaç duymaktadırlar.3 Sonuçta, sağlık elemanları-
nın eğitiminden, sağlık sisteminin işleyişine kadar birçok
noktada yaşanan eksiklikler ve sorunlar bakımın psikoso-
syal boyutunun ve hastaların psikososyal gereksinimlerinin
ihmal edilmesine neden olabilmektedir.
Tıbbi hastalığı olan hastalardaki psikiyatrik ve
psikososyal bakım ve tedavinin; hasta bakım ve kalitesini
arttırdığı, mortaliteyi, morbiditeyi azalttığı, hastanede yatış
süresini ve genel masrafları azalttığı, düzelme ve iyilik
haline katkıda bulunduğu bildirilmektedir.8,9 Psikososyal
problemlerin varlığını gösteren davranışları tanıyabilme ve
onları etkin olarak yönetebilme becerisini geliştirme sadece
hastaların iyiliklerine katkıda bulunmayacak, aynı zamanda
hemşirelerin engellenmişliklerini de azaltacaktır.2 Bu nokta
da konsültasyon liyezon psikiyatrisi hemşiresi genel hasta-
nede önemli bir boşluğu doldurur.
Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi (KLP)
Hemşireliği Gelişimi ve Rolleri
KLP hemşireliği, genel hastaneye başvuran hastala-
rın/ailelerin psikososyal tepkilerini, sorunlarını tanımlayan,
bakımını sürdüren, psikiyatrik tedavilerinde rol alan, hem-
şirelerin psikiyatrik tıp alanında eğitimlerini sağlayan ve bu
alanda araştırmalar yapan psikiyatri hemşireliğinin bir üst
uzmanlık alanıdır.1,10-13
1960’lı yıllarda, ilk kez hemşirelik konsültasyonları
uygulamaya başlandığında, psikiyatri servisinde tam za-
manlı çalışan konsültan psikiyatri hemşiresi genel hastane-
deki hastalar ile direkt çalışmamıştır. Daha çok hemşire-
hasta arasındaki ilişkileri kuvvetlendirmede, hastaların
emosyonel durumuna hemşirelerin duyarlılığını arttırmada,
hastaların hastalıkları ve iyileşmeleriyle ilgili yaşadıkları
endişelerin etkilerini tanımlamada, klinik hemşirelerin
hastaları için uygun psikolojik müdahaleleri planlamaların-
da rol almıştır. Zamanla, problemleri uygun biçimde değer-
lendirmek için doğrudan müdahalenin gerekli olduğu gö-
rülmüştür.10,12-16 Nelson ve Schilke (1975) hasta bakım
planına psikiyatri hemşirelerinin girmesi ile fiziksel hasta-
lığı olan hastaların emosyonel problemlerinin kompleks
olduğunun ortaya çıktığını bildirmiştir. Ayrıca, KLP hem-
şiresinin, hemşirelerin gözlem, tanılama ve müdahale bece-
rilerini iyileştirmeyi amaçladığını, hemşirelik elemanlarına
danışmanlık yaptığını, formal ve informal yollarla eğitim
verdiğini ve klinik hemşirelerine rol modeli olarak hizmet
ettiğini, bununla birlikte de hastalara ve ailelerine özelleş-
miş psikiyatrik bakımı direkt verdiğini ifade etmişlerdir.11
1980’li yıllarda ki, çalışmalara ve yayınlara bakıldı-
ğında sıklıkla yine hemşire-hasta iletişimi ve ilişkisi üze-
rinde durulduğu görülmektedir.13,15-17 Lipowski (1981)
98
psikiyatri konsültasyonlarının en yaygın olarak “hasta ve
bakım veren arasındaki iletişim problemleri” nedeniyle isten-
diğini, bunun da liyezon hemşirelerinin rolünü ortaya çıkar-
dığını ifade etmiştir. Ayrıca, ekibe liyezon psikiyatrisi hemşi-
resi katıldığından bu yana konsültasyon istenen hasta sayısı-
nın, hasta ile sağlık elemanı arasındaki çatışmalara müdaha-
lenin arttığını bildirmiştir.17 Robinson (1987) da KLP hemşi-
resinin rolünün “primer olarak hastalıktan iyileştirmekten
ziyade hastalığa uyumu sağlama ve hastaların deneyimleriyle
çalışma” olarak görülmesi gerektiğini belirtmiştir.16
1990’lı yıllarda, Amerikan Hemşireler Birliği’nin (A-
NA) KLP hemşireliğini ruh sağlığı ve psikiyatri hemşireliği-
nin özelleşmiş alanı olarak kabul etmesi, yüksek lisans dü-
zeyinde eğitimle kazanılması gerektiğini vurgulaması en
önemli gelişmedir. ANA’ne göre, KLP hemşireliğinin odak
noktası; mevcut ya da olası bir fiziksel sağlık sorunu ile
sağlık bakım sistemine giren hastaların duygusal, bilişsel,
gelişimsel, manevi ve davranışsal tepkilerine yönelmektir.18
Liyezon hemşireliğinin uygulandığı alan yalnızca hastaneler-
le sınırlı değildir. Uygulama alanı, primer korumadan, mü-
dahale ve rehabilitasyona kadar uzanır.10,16,19
Aynı yıllarda literatürde genel hastanede çalışan KLP
hemşiresinin, hastaların psikiyatrik problemlerinin önlen-
mesinde, bakımında, tedavisinde rol aldığı,20,21 hastalara ve
hemşirelere danışmanlık yaptığı, mevcut ve gelecekte
benzer problemlerin çözümlenmesine yardım ettiği, hasta-
nın ilk değerlendirmesini yaptığı ve daha ileri değerlendir-
me ya da psikotrop tedavi için psikiyatrist konsültasyonu
istediği,19,22 hasta-aile-hemşire arasında ve ekip içinde
iletişime katkıda bulunduğu bildirilmiştir.23 Rolleri, konsül-
tasyon, klinik süpervizyon, sağlık elemanlarına eğitim,
destek ve araştırmanın bir kombinasyonu olarak tanımlan-
mıştır.24 Boyer (1991) liyezon hemşiresini, hastaların ba-
kımına yönelik olarak psikososyal gereksinimlerini tanıla-
yan, planlayan, müdahale eden, değerlendiren ve psikoso-
matik hastalıklara önem vererek katkıda bulunan psikiyatri
hemşiresi olarak tanımlamıştır. Hemşirelerin yüklenmişlik-
leri başka bir problem alanıdır ve psikiyatri dışı kliniklerde
çalışan hemşirelerin ruh sağlığı ile, psikiyatrik problemle-
riyle ilgilenme gereksinimi ortaya çıkmıştır. KLP hemşire-
sinin rolleri, sağlık elemanlarının da gereksinimlerine
doğru genişlemiş, onların stres yönetim planı geliştirmele-
rine yardım ettiği de belirtilmiştir.12,25 Robinson (1991),
KLP hemşirelerinin klinik problemler üzerinde yoğunlaş-
malarının yetmediğini, daha çok sistem ve sistem içindeki
problemlere ve güçlüklere de müdahaleleri içerecek şekilde
özelleşmenin gerektiğini vurgulamaktadır. KLP hemşiresi-
nin oluşturduğu sistem, hemşirelerin gelişimini sağlayarak
hasta bakım kalitesinin artmasını sağlamaktadır. 12
Bu hizmetin sunumunda multidisipliner ekip yaklaşı-
mının kullanılması önemlidir.20,21 KLP psikiyatristi ve KLP
hemşiresi işbirliği içinde çalışır. Bu yıllarda literatürde bu
iki disiplin arasında hem benzerliklerin, hem de farklılıkla-
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
rın olduğuna yer verilmiştir. Her ikisi de konsültasyon ve
liyezon modellerinin yararlarını ve genel amaçlarını payla-
şırlar, bazı bilgi kaynakları ortaktır ve zihin ile beden ara-
sında temel bir ilişki olduğunu varsayarlar, fiziksel hastalı-
ğı olan hastalarda ortaya çıkan psikiyatrik ve psikolojik
problemlerin üzerinde dururlar ve bu konuda formal ya da
informal yollarla eğitim verirler. Ancak en sıklıkla danışı-
lan hasta populasyonu ve konular, müdahale amaçları ve
yöntemleri açısından farklılıkları vardır.3,10,16,20 Robinson
(1987) iki disiplin arasındaki en önemli farklılığı şöyle
özetlemiştir; “Psikiyatristler teşhis ve tedavi yaparlar,
hemşireler ise daha yaygın olarak hastalar, aileleri ve sağ-
lık elemanları için emosyonel destek sunarlar”.16
2000’li yıllarda, KLP hemşiresinin klinik, eğitim ve
araştırma rolleri netleşmiş, psikososyal müdahalelere yöne-
lik araştırmalar yapılmaya başlanmıştır. KLP hemşiresinin
amaçları, müdahaleleri ve uygulama biçimi kendine özel
ana hatlarıyla karakterizedir.2,26-29
Psikososyal Bakım
Psikolojik tedavi ve bakım, genel tedavi ve bakımın
ayrılmaz bir parçasıdır. Psikososyal bakım, hastalığın
emosyonel boyutuyla baş etmede zorlanan, sağlığı ve sağ-
lık bakımını etkileyen yaşam krizleri olan, psikiyatrik
bozukluğu olan bireylere yardımı ifade eder.2 Psikoterap-
inin bir şekli değil, psikososyal tedavi hizmeti olarak algı-
lanması gerekir. “Kendi kendine yardım için kişiye yardım
etme” yaklaşımıdır. Etkili psikososyal bakım, hasta-
nın/ailenin gereksinimleri üzerine odaklanır. Standardize
edilmiş psikososyal bakım programı bilimsel olarak doğru-
lanmış olan bir modele temellendirilmelidir.30 Psikososyal
bakım için tıbbi hastalığı olan hastaların yaşadıkları güç-
lükleri, hastalığa karşı tepkilerini, kişilik özelliklerini ve
baş etme stratejilerini anlamak gereklidir. Bu konulara
aşağıda kısaca değinilmiştir.
Hastalık evrensel olarak bazı derecelerde narsisistik ya-
ralanma yaratır. Tıbbi bir hastalıkla karşılaşan kişi çeşitli
güçlüklerle karşı karşıya kalabilmektedir. Bunlar; ağrı-acı
çekme, zarar görme, yaşamının ve bütünlük duygusunun
tehdidi, kendisi ve çevresi üzerinde kontrolünü ve denetimini
kaybetme, belirsizlik, sakatlık veya şekil bozukluğunun
oluşması, başkalarına bağımlı olma, fiziksel görünümde
değişim, beden imajının zedelenmesi, günlük aktivitelerin
kısıtlanması, bedenin bir parçası veya fonksiyonel kayıplar,
rollerini ve sorumluluklarını yerine getirememe, çalışma
performansında değişim, ilişkilerinde değişikler, gelecekle
ilgili planlarının, hayallerinin tehlikeye düşmesi, amaçlarını
gerçekleştirmede değişimler, hastalığına bağlı komplikas-
yonlar, stigma, öz-güven, öz-beğeni ve öz-değer kaybı,
terkedilme tehdidi, yabancı bir ortamda olma, prosedürler,
olası veya gerçek ekonomik kayıplar gibi. 2,8,14,31-37
Yaşanan güçlükler hastalarda bazı adaptif ve mal-
adaptif psikolojik ve davranışsal tepkilere yol açar. Hasta-
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
Nazmiye KOCAMAN
lığa psikososyal tepkiler, hastanın psikolojik bütünlüğünü
korumak için açığa çıkan tüm kognitif, emosyonel ve dav-
ranışsal yanıtları içerir.38 En yaygın psikolojik tepkiler;
anksiyete, korku, öfke, güç-güçsüzlük, üzüntü ve keder,
yetersizlik, başarısızlık, utanç, suçluluk, umut-umutsuzluk,
rahatlamadır. En yaygın davranışsal tepkiler de; destek
arama, bu zorlayıcı yaşam olayı sonrası gelişim, kendi
sağlığı ve hastalığı hakkında uzman olma, gizleme, yalnız-
lık, sosyal geri çekilme veya izolasyon, tedavi rejimine
uyumsuzluk veya tedaviyi reddetmedir.2,7,8,14,31,33,38-41
Hastanın hastalığa psikolojik yanıtını karakterize et-
mede doğru tek bir yol yoktur.7 Bu yanıtlar, fiziksel hasta-
lığın özelliklerine, hastanın bireysel özelliklerine, çevrenin
desteğine ve özelliklerine göre şekillenir.8,41 Klinik dene-
yimler ve araştırmalar, bireyin tıbbi hastalığına verdiği
tepkilerin hastalığın özelliklere göre (hastalığın ciddiyeti,
kronisite, organ vb...) önceden tahmin edilemeyeceğini
göstermiştir.39,40 Stresin derecesi, hastalığın doğasından ve
ciddiyetinden daha çok, hastanın hastalığını algılamasına
bağlıdır.6,34,42 Hastanın hastalık algısı, kişilik tipleri, sa-
vunma mekanizmaları ve kişinin baş etme biçimi hastanın
stresöre cevabını etkileyen önemli değişkenlerdir. Ayrıca
bu değişkenler de birbirleriyle ilişkilidir.7,14,33,41,43,44
Hastalığın anlamı, hastalık durumunun bilişsel görü-
nümüdür, hastanın algısını ifade eder. Değerlendirme has-
talık süreci boyunca devam eder ancak bir anlam daha
baskındır. Lipowski (1970) önce sekiz “hastalık kavramı”
(meydan okuyan, düşman, ceza, zayıflık, rahatlama, strate-
ji, kayıp veya zarar ve değer olarak) tanımlamıştır.42 Daha
sonra bunları dört kategoride (meydan okuyan veya tehdit
eden, kayıp, ceza ve kazanç veya rahatlama) toplamıştır.38
Klinik uygulamada bu anlamlardan birini hastanın niçin
geliştirdiğini anlamak gereklidir. Hastanın emosyonel
çatışmaları, psikososyal tepkileri ve baş etme biçimleri
hastalık anlamıyla ilişkilidir.38,39,42,45
Psikososyal tanılamada hastanın kişilik özellikleri ve
baş etme biçimi hesaba katılmalıdır.7 Çoğu hasta tek bir
kişilik tipinde değildir, farklı kişilik özellikleri gösterir.
Genel hastanede kişilik tipleri, hastalığa tepki ve uyum
yöntemlerine ilişkin şöyle bir tanımlama ve sınıflama ya-
pılmıştır. “Tıbbi yönetimde kişilik tipleri” olarak 7 kişilik
tipi (bağımlı, obsesif, histrionik, mazohistik, paranoid,
narsisitik, şizoid) ve her bir kişilik tipine göre hastalığın
anlamı tanımlanmıştır. Bu kişilik tiplerinin ekstrem formları
bakım verenleri frustre edebilir, tedavi ekibinde sıklıkla
yoğun negatif duygular ortaya çıkarabilir.46 Bu kişilik bi-
çimleri dışında fiziksel hastalığı olan hastalarda esneklik,
dayanıklılık, iç kontrol gibi özelliklerin etkisi de vurgulan-
maktadır. Genellikle yaşamını kontrol edebilen ve yeterli
hisseden, esnek, dayanıklı, iyimser, emosyonel dengeye
sahip kişiler hastalığa ve sonuçlarına daha pozitif yaklaşa-
bilmekte, hatta bu özelliklere sahip kişiler için “kendi ken-
dini iyileştiren kişilik” terimi kullanılmaktadır.33,34,37,47,48
99
Nazmiye KOCAMAN KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
Hastalıkla baş etme, zaman içinde değişen dinamik bir
süreçtir. Çoğu kişi baş etme için bir repertuara sahiptir.
Ancak, hastalık ve hastaneye yatış sonrası kişi günlük yaşa-
mında kullandığı sorun çözme yöntemlerini kullanamayabi-
lir ya da bu baş etme yöntemleri yetersiz kalabilir. Çünkü,
fiziksel hastalıklarda kişi aynı anda birçok stresörle baş
etmek durumunda kalır.31 Baş etme, hastalık tarafından
zorlanan isteklerle, gereksinimlerle uğraşmak, çevreden
gelen talep ve değişikliklere uyum sağlamak için kişinin
bilinçli veya bilinç dışı ortaya koyduğu bilişsel ve davranış-
sal stratejilerin toplamı olarak tanımlanabilir.49-52 Baş etme
sürecinin çeşitli komponentleri vardır. İlki, stresörün değer-
lendirilmesi (kişinin yüklediği anlam), ikincisi, stresörün
kontrol edilebilirlik derecesi. Bu, seçilen baş etme yöntemi-
nin önemli bir belirleyicisidir. Üçüncüsü, kişinin stresörle
baş etme çabasını nasıl değerlendirdiğidir (kişinin baş edebi-
leceğini, başarılı olacağını beklemesidir).53
Baş etmenin problem ve duygu odaklı olmak üzere iki
ana boyutu vardır. Bazı yazılarda bilgi odaklı baş etme
üçüncü boyut olarak verilmektedir. Hastalık stresinin dü-
zeyini azaltmak için duygu odaklı, hastalıkla yaşaması ve
tedavisini yönetmesi için problem odaklı baş etme becerile-
rinin geliştirilmesi önemlidir.42,49-51,53-55
Fiziksel hastalığı olan hastalarda hem problem odaklı,
hem de duygu odaklı baş etme yöntemleri kullanılmakta-
dır. Bunlardan en sıklıkla kullanılan yöntemler; bilgi ve
sosyal destek arama, yeni beceriler öğrenme, tedaviye aktif
olarak katılma, planlı problem çözme, yüzleşerek başa
çıkma, mesafe koyma, kendini kontrol etme, sorumluluk
alma, olumlu yaklaşım-pozitif tekrar değerlendirme, kaç-
ma-kaçınmayı kullanma, hastalık hakkında endişeleri,
duygularını paylaşma, kaybı kabul etme, inançları doğrul-
tusunda emosyonel destek alma, gerçekçi ümidi koruma
olarak bildirilmiştir.6,49,54-56 Bazı çalışmalar göstermiştir ki,
duygu odaklı ve kaçma-kaçınma yöntemi uzun vadede
problem odaklı ve yaklaşma yöntemlerinden daha az uyu-
ma dönüktür.57 Ayrıca hastalarda inkar (yadsıma),
regresyon (gerileme), patolojik bağımlılık, represyon (bas-
tırma), rasyonalizasyon (akla uygunlaştırma), dışlaştırma,
projeksiyon (yansıtma) ve minimizasyon tepkileri ve sa-
vunmaları da görülmektedir.2,7,55
KLP hemşiresi, hastaların entegre ve bütüncül bakım
almaları amacıyla, psikiyatri dışı genel hastane servislerin-
de çalışan hemşirelere danışmanlık yaparak dolaylı
(indirekt) ya da bizzat kendisi müdahalelerde bulunarak
doğrudan (direkt) bakım verir.2,26,27,29,57
KLP hemşiresi ne zaman dolaylı, ne zaman doğru-
dan psikososyal bakım verir?
KLP hemşiresinin doğrudan veya dolaylı psikososyal
bakıma karar vermesinde yardımcı olabilecek göstergeler
de belirlenmiştir.
100
Eğer;
*Sorun açıksa ve kolaylıkla formüle edilebiliyorsa,
*Danışan uygun bir bakım planını oluşturmak için sa-
dece danışmanın görüşlerine ve desteğine gerek duyuyorsa,
*Danışanın anksiyetesi düşükse,
*Danışanın motivasyonu ve klinik becerisi gerekli gi-
rişimleri uygulamada yeterliyse,
*Danışan gerekli girişimlerle ilgili direnç göstermi-
yorsa,
*Sorun hasta odaklı değilse,
*Doğrudan bakım modeli uyumu azaltıyorsa dolaylı
bakım hizmeti seçilmelidir.
Eğer;
*Sorun belirgin değilse ve karmaşıksa,
*Gerekli girişimler danışanın (primer hekim veya
hemşire) uzmanlık alanının dışındaysa,
*Danışanın anksiyetesi yüksekse,
*Danışan katı bir şekilde direnç gösteriyorsa,
*Danışan planı tamamlayacak beceriye sahip değilse,
*Gerekli zamanı verecek kadar eleman olmadığında,
*Hasta ile tedavi ekibi arasında tedaviyi aksatan ciddi
uyumsuzluk ya da öfke, şiddet oluşturan nedenler varsa,
*Hastanın/ailesinin bakımı edinemeyeceği düşünül-
düğünde,
*Aynı veya benzer sorunlar aynı danışan ile daha ön-
ceden yaşanmışsa,
*Sorun danışmanın (KLP hemşiresi, psikiyatrist vb..)
özel ilgisini gerektiriyorsa,
*Dolaylı bakım modeli başarısızsa, doğrudan bakım
hizmeti seçilmelidir. Temelde hastanın daha etkin baş
etmesini sağlar.12,45,57
Dolaylı ve doğrudan psikososyal bakımın amaçları
nelerdir?
KLP hemşiresinin dolaylı bakımın amaçları hemşire-
lerin ve diğer bakım verenlerin pikososyal tanılama ve
bakım becerilerini iyileştirmek, profesyonel gelişimini
kolaylaştırmak, böylece onların kendi klinik uygulamaları
ve bakım verme aktiviteleri içine ruhsal sağlık kavramları-
nı ve tekniklerini entegre etmelerinde daha becerikli ve
yeterli olmalarını sağlamaktır.11,23,26,45,50,57
Doğrudan bakımın amaçları; hastanın bütüncül sağlı-
ğını yükseltmek, psikososyal adaptasyonuna yardım etmek,
fiziksel hastalığa emosyonel ve davranışsal tepkilerini
değiştirmek, psikiyatrik morbiditeyi önlemek ve azaltmak,
tıbbi sonuçları iyileştirmek, yaşam kalitesini arttırmak,
hastaların ve hemşirelerin olumsuz ve felaketçi algılamala-
rını değiştirmek, deneyimlerinden öğrenmelerini, gelişme-
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
lerini sağlamak, bireyin mevcut hastalığı ile ve hastalığın
yol açtığı yaşam sorunlarıyla baş edebilecek güce gelmesi-
ne yardımcı olmak, hastaların ve hemşirelerin iç kontrol
duygusunu geliştirerek ruh sağlığını geliştirmektedir. Aynı
zamanda, hemşirelerin mesleki ve kişisel benlik saygısını
arttırmalarına, iş stresiyle başa çıkmalarına katkı ve-
rir.7,16,20,21,24,29,57,58
Dolaylı ve doğrudan psikososyal bakım müdahale-
leri nelerdir?
Tıbbi hastalığı olan hastalara ve ailelerine psikososyal
bakımda, "bütüncül tanılama ve müdahale" iskeleti oluştu-
rur. Bütüncül yaklaşım hastalıkla birlikte, bireyin hastalı-
ğıyla ilgili subjektif deneyimini anlamayı gerektirir. Kişiye
yardım edebilmenin yolu, sorunun onun açısından "nasıl
algılandığının" öğrenilmesi ile başlar.2,6,7,14,31,57 Tunmore
(1990) KLP hemşireliği yazısında, psikolojik bakım modeli
tanımlamıştır. Bu model genel hastane uygulamasında
psikolojik bakımı;
I. düzey, düzey, temel iletişim ve tanılama becerileri,
II. düzey, rutin-önleyici psikolojik bakım,
III. düzey, özelleşmiş psikolojik müdahaleler,
IV. düzey, psikoterapi olmak üzere dört düzeyde açık-
lamıştır.20 Psikososyal bakımda bilgi ve becerilerin düzeyi
bu çatıda ana hatlarıyla yer alır. Psikososyal müdahaleler
bu doğrultuda ele alınacaktır.
İlk iki düzey tıbbi-cerrahi-onkoloji servislerinde çalışan
hastalar veya onların aileleriyle direkt ilişki kuran hemşire-
nin ya da hastanın tedavisini ve bakımını yürüten sağlık
elemanları tarafından kullanılan, bakımın minimum
strandartlarını sağlamak için gerekli olan becerilerdir. KLP
hemşiresinin buradaki rolü eğitim vermektir ki bu dolaylı
müdahaleler kapsamındadır. Öyleyse KLP hemşiresi dolaylı
müdahalede, hemşirelerin hastaların davranışlarının altında
yatan gereksinimi anlamalarına ve bu gereksinimleri karşıla-
yacak girişimleri başlatabilmelerine yardım eder, danışman-
lık sunar, rol modeli olur. Hemşirenin, hasta davranışlarına
karşı kendi reaksiyonlarının farkında olması, hastaların
tepkilerini kişiselleştirmemesi önemlidir. Genel hastanede
çalışanların iletişim ve görüşme becerilerini geliştirmelerine
yönelik psikoterapötik ilişki, hastalık ve hastanede yatmakla
ilgili stresler, tıbbi hastalığa psikososyal tepkiler, tepkileri
etkileyen faktörler, hastalık davranışı ve tedaviye karşı tu-
tum, psikososyal destek ve yardım, deliryum, depresyon,
uyum bozukluğu gibi genel hastanede sıklıkla karşılaşılan
bozuklukların tanınması ve bakımı, stres ve başa çıkma
yöntemleri konularında formal ve informal yollarla eğitim
verir. Tanılama ve psikososyal bakım becerilerinin gelişti-
rilmesine yardım eder. Kişiler-arası veya ekip içi çatışmala-
rın çözümlenmesini, zor durumlar hakkında duygularını
ifade etmesini kolaylaştırır, problem çözme becerilerini
geliştirmelerine destek olur.17,23,26,45
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
Nazmiye KOCAMAN
I. Düzey Temel İletişim ve Tanılama Becerileri
Bu ilk düzey, uygun bilgi vermeyi, görüşmeyi, dinle-
meyi, empati becerilerini kullanarak hasta üzerindeki etki-
leri gözleyebilmeyi, psikolojik gereksinimleri belirlemeyi
içerir.20
Zayıf iletişim ve yetersiz bilgilendirme, tedaviye uyu-
mun bozulmasının, hastanın önerilere uymamasının yaygın
bir nedenidir. Aktif dinleme çok önemlidir ve bakım veren
kişinin hasta için fiziksel ve duygusal olarak gerçekten “ora-
da olmasını” gerektirir. Hastaya psikolojik yaklaşım kavra-
yıcı, empatik, destekleyici, yardım edici ve etik ilkelere
uygun olmalıdır. Önyargısız, kabullenici, açıklayıcı, güvenli
bir ilişki, hastanın duygularını ve endişelerini paylaşmasını
kolaylaştırır. Hastanın kendine özgüvenini, kendine saygısını
destekleyici, mevcut gücünü kullanmayı cesaretlendirici bir
tutum benimsenmelidir.4,6,8,31,35,41
Kişinin kendi sağlığının yönetiminde aktif katılımının
kolaylaştırılması gereklidir. Bunun için bilgi verme diğer
önemli bir beceridir. Hastaya bilgi vermeden önce, endişe-
lerinin anlaşılması, hastanın durumu ile ilgili mevcut bilgi-
leri, bildiklerindeki yanlışlıklar, eksiklikler, istedikleri
bilginin tipi, miktarı, beklentileri belirlenmeli ve soru
sormaları için fırsat verilmelidir. Hastaların soruları dü-
rüstçe cevaplandırılmalıdır. Hastanın verilen bilgileri an-
lamasında teknik terimler kullanılması, hastanın duyuların-
daki (görme, işitme, konuşamama, kognitif gibi) bazı prob-
lemler, anksiyete düzeyinin yüksek olması, bilginin karma-
şık olması gibi faktörler önemli engellerden bazılarıdır.
Bilgi verirken, sözel bilgiyle birlikte yazılı materyalin
verilmesi, bilginin belirli aralıklarla tekrar edilmesi, o
konuda sağlık elemanları arasında görüş birliği olması
gereklidir.4,6 Kendi kendine bilgi edinme hastayı yanlış
yönlendirebilir, anksiyetesini arttırabilir ancak yine de
hastanın imajine ettiği korkularından daha fazla yönetilebi-
lir olduğunu görebilirler. Bazı hastalar ise hekimlerinden
doğru bilgiyi almayı tercih edebilmekte veya her şeyi bil-
mek istememektedir. Hastanın kişilik biçimi, baş etme
biçimi özellikleri ve savunma mekanizmaları özellikle
etkileyen faktörler arasındadır. Obsesif kişilik özellikleri
olan hasta için, hastalık hakkında mümkün olduğu kadar
öğrenmek adaptif olabilir ve büyük ölçüde bireyin kontrol
duygusunu arttırabilir.7
II. Düzey Rutin-Koruyucu Psikolojik Bakım
Hasta ve ailesiyle terapötik ilişki kurabilmeyi, duygu-
larını ifade etmeleri için teşvik etmeyi ve yaşadıkları stres-
lerle baş etme yeteneğini arttırmayı içerir.20 Psikolojik
bakımın bu düzeyi, gittikçe artabilecek problemleri önle-
yebilir ve sistemli psikolojik tedaviye duyulan gereksinimi
azaltabilir. Hastalığa doğal uyumu kolaylaştırmayı amaçla-
yan erken müdahale, etkili ve psikiyatrik bozuklukları
önleyicidir.4,20 Myokard enfarktüsü ve meme kanseri hasta-
larıyla yapılan çalışmalarda, hastalığın başlangıcında yapı-
101
Nazmiye KOCAMAN KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
lan kısa süreli, basit psikolojik müdahalelerin koruyu etki-
lerinin uzun süreli ve güçlü olduğu bildirilmiştir.59,60
Hastalığın ve tıbbi bakımın stresine adapte olamayan
hasta emosyonel, fiziksel ve sosyal fonksiyonlarını uygun
düzeylerde sürdürmekte zorlanır. Duygularını gizleyen,
bastıran ya da içe atan, acıya dayanmayı pasifçe kabul
eden, etkisiz ya da zarar verebilecek yöntemlerle gerilimi
azaltmaya çalışan, kendini suçlayan, geçmişte psikiyatrik
hastalık öyküsü olan, sosyal desteği yetersiz olan hastalara
dikkat edilmelidir. Bu hastalar riskli gruptadır ve bunların
çok azı yardım ister. Riskli grubun belirlenmesi ve sorunlar
alevlenmeden profesyonel yardım istenmesi, sorunların
erkenden ele alınması önemlidir.4
Tıbbi bir hastalık veya hastane yatışı ile karşılaştı-
ğında en iyi adapte olmuş kişi bile hayli endişelenebilir.
İyi gelişmiş sosyal destek ağına sahip olan hastalar arka-
daşların ve ailelerin desteğinden büyük ölçüde yarar
görürler.4,7,41 Hastalık söz konusu olduğunda destek sis-
temlerinin belirlenmesi ve harekete geçirilmesi özel bir
önem taşır. Bu destek genellikle toplum tarafından zor
kabul edilen hastalıklar olduğunda daha da önemli hale
gelir. Bazı zaman da aile ve arkadaşlarla zor anlar yaşa-
nabilir. Bağımlılık hakkında çatışmaları olan hastalar bu
durumda güçlük yaşayabilirler.41 Bazı hastalar yardım
istediklerinde kendilerini aciz, zayıf, güçsüz olarak algı-
layabilirler. Kendi işini kendi görmeye, yardım almamaya
ve yardım almanın zayıflık olduğuna inanmış, günlük
yaşamlarında da bunu uygulayan ve hastalığı kabullene-
memiş bireyler, gereksinimlerini karşılamak için yardım
almaktan suçluluk duyduğunu, mutsuz, rahatsız olduğunu
ve borçlu hissettiğini ifade edebilir. Kişinin durumunu
gerçekçi değerlendirmesine, hastalığını kabullenmesine,
kendini değerli hissetmesine, benlik saygısını korumasına
yardım edilmelidir. Hastanın ulaşabileceği seçenekleri
değerlendirmesine ve sağlık bakım alternatiflerini tanı-
masına, bakımına katılmasına, bağımsızlığını kazanması-
na destek olunmalıdır. Benzer problemleri yaşamış hasta-
larla görüştürülmesi yararlı olmaktadır. Kişinin hem hasta
hem de güçlü hissetmesi mümkündür, hastanın güçsüz-
lük, suçluluk gibi duygularıyla başa çıkmasına yardım
edilmelidir.8,61,62
Yeni duruma uyum için hastanın duygularını tanım-
lamayı ve ifade etmeyi öğrenmesine, sosyal desteği hare-
kete geçirmeye, rol ve sorumluluklarındaki esnekliği
arttırmaya, yardım alma becerisini kazanmaya, etkili baş
etme yollarına ihtiyacı vardır.53
Psikososyal destek hasta ve ailelere doğal bir
empatik yaklaşımla karakterizedir. Hastaya zaman ay-
rılması, düşüncelerini, hissettiklerini serbestçe ifade
etmesine fırsat verilmesi, yaşadıklarının zor olduğunun
anlaşıldığının ve kabul edildiğinin iletilmesi, terapötik
dokunmanın kullanılması yardım edicidir.41,62 Duygu
ifadesi, sosyal izolasyonu azaltmada, baş etmeyi iyileş-
102
tirmede önemlidir. Tıbbi bir sorunla karşılaşan hastanın
varolan baş etme becerilerinin iyileştirilmesine, yeni ve
daha adaptif baş etme becerilerinin öğretilmesine ihtiya-
cı vardır. Hastanın kullandığı baş etme yolları belirlen-
meli, etkili baş etme yollarını kullanması öğretilmeli-
dir.31,35,53
Üçüncü ve dördüncü düzeydeki müdahaleler KLP
hemşiresi tarafından gerçekleştirilir ki bu doğrudan mü-
dahaleler kapsamındadır. Öyleyse KLP hemşiresi doğru-
dan müdahalede, genel hastanede hospitalize edilmiş
veya ayaktan takip edilen hastaların fiziksel bakımı ile
psikolojik bakımı arasında bir bağ olarak hizmet eder.
Kapsamlı sağlık tanılaması sonrasında, müdahaleleri
hastanın/ailesinin biyolojik, psikolojik, sosyal ve spiritual
sorunları ve gereksinimleri üzerine odaklanır.12,16,20-23,27,31
KLP hemşiresi doğrudan hastayla görüşür, psikososyal
hasta değerlendirme formu kapsamında sosyodemografik,
tıbbi ve psikososyal durumunu bütüncül olarak değerlen-
dirir.31,35 Hastanın tıbbi durumu ve tedavisi hakkında
dosyasından ve tedavi ekibinden objektif bilgiler edinil-
melidir. Danışılan problem belirtilir ancak gerçek prob-
lem gizli olabilir. Hastaya tedavi ekibinin tutumu, hisset-
tikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Psikiyatrik görüş-
menin hastaya bildirilmiş olması, mümkünse görüşme
için uygun zaman ve mekanın ayarlanması gereklidir.
Görüşmenin başında KLP hemşiresi kendini tanıtır ve
görüşmenin amacını açıklar. Görüşme süresince her bir
hastanın eşsiz olduğu hatırda tutularak, hastanın öyküsü-
nü empatik dinleyerek baskın olan duyguları, düşünceleri,
açığa çıkarmak mümkün olur. Açık uçlu sorular sorarak
hastanın görüşleri araştırılır, hastanın söylediklerinin ve
sözlerden daha fazla şey ifade eden sözel olmayan davra-
nışlarının farkında olunmalıdır. Hastanın sağlık durumu-
nu, hastalığını, tedaviyi ve hastanede olmayı algılayışı,
hastalığının ve tedavilerin iş, sosyal, ilişkiler boyutunda
yaşamını, günlük yaşam aktivitelerini ve faaliyetlerini,
planlarını, kararlarını nasıl etkilediği, beslenme, boşaltım,
aktivite, uyku, cinsellik, hijyen ihtiyacının hastalık önce-
sine göre nasıl değiştiği, kendi kendine gereksinimlerini
karşılayabilme durumu, kendini algılaması, rol ve işlevle-
ri, stres ve baş etme biçimi, daha önceki zorlanmalara
verdiği psikolojik cevaplar ve kullandığı çözüm yolları,
kendine zarar verme potansiyeli, değer ve inanç sistemi,
geçmişteki hastalık deneyimleri, daha önceki psikiyatrik
ve psikososyal uyum yetenek ve öyküsü, gelecek hakkın-
daki düşünceleri, ailenin ve toplumun mevcut hastalığa
ilişkin tutumları, sosyal ve aile destek sistemleri, aile
ilişkilerinin dinamiği, kültürel özellikleri değerlendiril-
melidir. Hastanın yaşam evresi, kişilik yapısı, gelişimsel
faktörler, ego savunma düzeneklerinin farkında olunmalı,
mental durum muayenesi yapılmalıdır. Fiziksel durum ile
ruhsal durum arasında nasıl bir ilişki olduğu da tanım-
lanmalıdır.5,8,14,33,41,53,63,64
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
Verilerin değerlendirilmesiyle ortaya çıkan hastanın
gereksinimlerini ifade etmek için hemşirelik tanısı kulla-
nılır ve tanı, etiolojik faktörler ve tanımlayıcı karakteris-
tikler ile birlikte tanımlanır. Hemşirelik tanı örnekleri;
sağlığı sürdürmede değişim, tanımlanan rejime uymada
güçlük, uyku alışkanlığında bozulma, karar vermede
çatışma, anksiyete, etkisiz bireysel baş etme, öfke, yalnız-
lık, kon-füzyon, duyusal algısal değişimler, ağrı, güçsüz-
lük, korku, ümitsizlik, yorgunluk, durumsal benlik saygı-
sında bozulma, sözel iletişimde bozulma, rol performan-
sında değişim, sosyal etkileşiminde bozulma, kendine
zarar verme riski, uyum bozukluğu, manevi sıkıntı gi-
bi.41,63,64 Hastaya spesifik hedefler ve öncelikleri belirle-
nir, hedeflere ulaştıracak psikososyal müdahaleler planla-
nır ve uygulanır.
III. Düzey Özelleşmiş Psikolojik Girişimler
Kurumsal modeller ve beceri eğitimlerine dayalı çe-
şitli psikolojik girişimleri, amaç-yönelimli ve kısa-süreli
özelleşmiş becerileri (psikoeğitim, anksiyete yönetimi,
relaksasyon, problem çözme becerileri, destek grupları
gibi), danışman denetimi altında kısa süreli çalışmaları
içerir.20
Psikoeğitsel müdahaleler, tıbbi bilgiyi, sağlık davra-
nışlarını ve inançlarını modifiye etmeyi, hastanın hastalığı
hakkında uzmanlaşmasını, kontrol duygusunu, tedaviye
uyumu arttırmayı, emosyonel uyumu ve iletişimi iyileştir-
meyi amaçlar.2,53,65 Hastaların hastalıklarını yönetmesi için
gerekli bilgilerin verilmesi ve beceri kazanmasına yardım
edilmesi gerekir.33 Özellikle hastalığa spesifik bilgiler,
bilgi odaklı baş etme için, bireyin günlük yaşam aktivitele-
rini sürdürmesi, yaşamını düzenlemesi, sağlığını koruması
için gereklidir.41,65 Kişinin hastalığında uzman olması,
semptom kontrolü, özellikle de obsesif kişilik özellikleri
olan hasta için adaptasyonu kolaylaştırır.7
Hastanın eğitim ihtiyacı, hazır oluşluğu, şekli, zamanı
belirlenmeli, yazılı materyaller, resimler, çeşitli araç gereç-
lerle desteklenmelidir.41,65 Psikoeğitsel müdahaleler sıklıkla
eğitim ve bilişsel-davranışçı terapi tekniklerinin kombinas-
yonunu içerir. Bu müdahaleler genellikle grup formatında
uygulanır. Hastalığın farklı aşamalarını yaşayan hastalar-
dan oluşan gruplar, emosyon odaklı baş etme için de uyu-
ma yardım eder. Grup çalışmasında benzer sorunlar ve
duygular ifade edildiğinde hastaların tepkileri normalize
olur, daha az yabancı ve yüklenmiş hissederler. Problemle-
riyle baş etmelerinde yeni çözüm alternatifleri geliştirmele-
rine yardım eder.53
Problem çözme eylemi, etkili bireysel baş etmeyi sağ-
lar. Problemin nedenini ortadan kaldırma ya da etkisini en
aza indirme, psikososyal iyileştirici güçleri işe koşma,
problem yaratan olayın algılanışını değiştirme, uyum kapa-
sitesini arttırma, çevredeki yardım kaynaklarını harekete
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
Nazmiye KOCAMAN
geçirme, çevreyi değiştirme ve düzenleme gibi amaçlarla
yapılandırılmış baş çıkma grupları yararlıdır. Problem
çözmede izlenen basamaklar;
-Problemi tanımlama ve sınırlama
-Problemi analiz etme, nedenini ortaya koyma
-Problemle ilgili duyguların ifadelendirilmesi
-Çözüm seçeneklerini üretme
-Seçenekleri değerlendirme ve en iyi, en uygulanabilir
çözümü seçme
-Çözümü uygulayabilme planı yapma ve uygulama
-Sonucu değerlendirme ve planda değişmesi gereken-
leri saptamadır.61
Duygu odaklı başa çıkmada, gerginliği azaltmada
relaksasyon teknikleri kullanılabilir. Relaksasyon teknikle-
ri, hastanın bedeni ve yaşamı üzerinde kontrolü olduğu
inancını geliştirmede ve rahatlamasında yararlıdır.22,33
Özellikle stresle ilgili hastalığı olan hastalarda bu uygula-
manın etkin olduğu, kronik ağrılı hastaların hekim vizitler-
ine ihtiyacının %36 azaldığı, açık kalp cerrahisi hastaların-
da ameliyat sonrası komplikasyonlarda önemli derecede
azalma tespit edildiği, hipertansiyonlu hastaların %80’inde
ilaçların kullanımında ve kan basıncında düşme tespit
edildiği bildirilmiştir.33,41
Kanser hastaları başta olmak üzere bir çok kronik ve-
ya ciddi hastalık için geliştirilmiş, spesifik konulara odak-
lanan programlar vardır. Umut güçlendirme stratejileri
programı örnek olarak verilebilir.66 Hazırlanan bu progra-
mın içeriği şöyledir; 1. Kendisinin ve başkalarının yetenek-
lerine inanma (Güven, pozitif bakış), 2. Emosyonel tepki-
ler, 3. Başkalarıyla ilişkiler (Aile, arkadaş gibi), 4. Aktif
olma (Motivasyon, aktiviteler), 5. Manevi inanç ve değer-
ler, 6. Geleceğin olduğunu kabul etme (Geleceğe oryante
olma, yaşamdan anlam bulma, amaç belirleme, seçim
yapma). Ümitsizlik tıbbi hastalığı olan hastalarda ele alın-
ması gereken önemli bir sorundur. Psikososyal bakımda
hastanın umudunu korumasına ya da kazanmasına yardım
edilmelidir. Kronik hastalığı olan bireylerin hastalık ve
onun yarattığı etkilerle baş etmelerinde, kanser hastasının
yaşamaya devam etmesinde umudun önemli bir güç olduğu
belirtilmektedir. Hastalıktan iyileşmekte umut yardım
edicidir.2,67,68 Umut, zor ve stresli durumlarla başa çıkmayı
sağlayan en değerli kaynak, bireyi belli hedeflere yönelten
güçtür.68
Hastanın yakınlarının desteği önemlidir, ayrıca ken-
di kendine yardım veya destek grupları çoğu hastalarda
yararlı olur, psikolojik uyumu kolaylaştırır. Gruplar de-
neyimleri, endişeleri, sorunları paylaşmayı kolaylaştır-
mada, destek vermede ve izolasyonu azaltmada önemli
rol oynar. Benzer hastalıkla karşılaşan diğer hastaların
deneyiminden öğrenebilir, önemli sosyal bağlantılar
103
Nazmiye KOCAMAN KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
sağlar ve hastaların daha az yalnız veya diğerlerinden
yabancı hissetmesine yarar. Diğer hastalar, bilginin, öne-
rilerin ve emosyonel desteğin önemli bir kaynağıdır.
Ayrıca, diğerlerine yardım etme yoluyla, hastalar belli bir
amaç için uğraştıkları duygusunu hisseder ve bu da
duygudurumunu iyileştirmeye yardım edebilir. Çünkü,
hastalığın yaygın streslerinden biri bireyin öz-değerine ve
üretkenliğine etkisidir. Ciddi hastalığı olan çoğu hastalar
için, araştırmalara gönüllü katılım da aynı etkiye sahip
olabilir. Özellikle terminal dönemdeki hastalar için, araş-
tırmaya katılım bir amaca sahip olma duygusunu sağla-
yabilir ve gelecekte yeni tedavi seçenekleri için olasılık-
lara iştirak ederek umutlanabilirler. Genellikle, böyle
grupların oluşturulmasına ve katılmalarına cesaretlendir-
mek, teşvik etmek yardım edicidir.4,7,14,31,35,41,53,69
Hastalık gibi zorlayıcı yaşam olayı kişinin yaşamına,
yaşam biçimine, kendisine bakışını olumlu yönde etkileye-
bilir. Bu konuda hastaya yardım edilebilir. Normal günlük
yaşamda uzun süre stresli olarak görülebilirken, ciddi
hastalık deneyimi ile karşılaştıklarında daha iyisi için ya-
şamlarını dramatik olarak değiştirebilirler. Yaşam öncelik-
lerini tekrar gözden geçirebilirler, kendilerini algılama,
diğer insanlar ile ilişkiler ve yaşam felsefeleri ile ilgili
olumlu değişimler gösterebilirler.70 Yaşam önceliklerini
tekrar organize etme ve şu anda yaşama, hastalığın kabulü-
ne, hastanın yaşam önceliklerini tekrar gözden geçirmesine
fırsat olabilir. Yaşamının sorumluluğunu ve kontrolünü
alır. Geçmişe veya geleceğe odaklı yaşamaktan, şu anı
yaşamaya odaklanabilir. Kişisel güçlerini farketmesini
sağlayabilir.
Literatürde hastalığın yaşamı üzerindeki olumlu et-
kilerini anlatan kişisel gelişim hikayeleriyle karşılaşıl-
maktadır.69 47 yaşında erkek hasta myokard infarktüsü
teşhisi sonrası dramatik olarak diyetini değiştirebilmiş,
yeni egzersiz programını hayatına geçirmiş, emosyonel
stresi azaltmak için işteki rollerini tekrar düzenlemiştir.69
Kanser hastalarıyla yapılan çalışmalarda hastaların yaşa-
dıkları tüm sıkıntılara rağmen yaşamlarında olumlu yönde
değişiklikler olduğu ve hastalık sonrası gelişim gösterdik-
leri bulunmuştur.71,72 Olumlu değişikliklere birçok araş-
tırmacı farklı isimler vermektedir. Örneğin, strese bağlı
gelişim, pozitif uyum ve pozitif adaptasyon gibi. Bu
olumlu değişiklikler Tedeschi ve Calhoun (1996) tarafın-
dan “Travma Sonrası Gelişim” olarak adlandırılmakta ve
bireyin duygu ve bilişlerindeki anlamlı ve olumlu deği-
şiklikler ve bu değişiklikler sonucu davranışlarda da
olumlu değişimlerin olması ve bireyin olaydan önceki
durumundan daha yüksek fonksiyon gösterebilmesi ola-
rak tanımlanmaktadır.73
Negatif deneyimden anlam bulma ve yarar sağlama
kabulü kolaylaştırabilmektedir. Hastalığın pozitif gös-
tergelerine odaklanma ve durumun kişisel önemini bul-
104
ma hastalıktan anlam bulmanın iki yoludur.74 Burada
tıbbi hastalık etkin psikoterapi için büyük bir fırsat da
olabilir.70
IV. Düzey Terapi
Kognitif terapi, destekleyici, davranışçı yöntemler, ai-
le terapisi gibi psikolojik tedavilerle yaklaşımları içerir.
Bunun için terapistin özelleşmiş eğitim ve uzman bir tera-
pistten supervizyon alması gerekir.20 Bireysel ve grup
formatında psikoterapötik stratejiler yararlıdır, tıbbi hasta-
lığı olanlarda psikososyal müdahaleler standart psikotera-
piden farklıdır.53
KLP hemşiresine danışılan 90 hastada yapılan bir
çalışmada, daha çok kendine zarar verme riski, çatışma,
ank-siyete, tedaviye uyum sorunları, kognitif bozukluk-
lar, ag-resyon gibi sorunlar saptanmıştır. Danışılan olgu-
ların %40’ı dahili, %19’u cerrahi alanlardandır. Çalışma-
da KLP hemşiresinin doğrudan ve dolaylı olmak üzere
toplam 1323 müdahalede bulunduğu belirtilmiştir. Hasta-
ların %30’u ile doğrudan ilişkiye geçilmiş, çoğunlukla bir
kez görüşülmüştür. Aileyi de kapsayan müdahaleler ara-
sında doğrudan psikososyal tanılama, gereksinimlerin
gözlenmesi, destekleyici danışmanlık, hastaya ve ailesine
eğitim, öneride bulunma, KLP psikiyatristi konsültasyonu
istenmesi, bakım planı geliştirmeye danışmanlık en sık
yer alanları olarak bildirilmiştir.26 Benzer başka çalışma-
larda da müdahaleler hastayı tanılamayı, kriz müdahaleyi,
hastalara problemleri ile baş etmede, anksiyete yöneti-
minde, hastalığı algılamalarını değiştirmede yardımcı
olmayı ve diğer bakım verenlere danışmanlık, eğitim,
işbirlikçi ilişkileri geliştirmeyi, sistemdeki sorunlar ve
işlemler hakkında yardımcı olmayı içerdiği bildirilmiş-
tir.33,58,75
Psikososyal bakımın verilmesinde fiziksel hastalığı
olan hastalar, aileleri ve dahili-cerrahi-onkoloji gibi tıbbi
servislerde çalışan elemanlar için konsültasyon liyezon
psikiyatrisi hemşiresinin desteği fazladan (extra)-tercihe
bağlı bir durum değildir.3,24 Konsültasyon liyezon psikiyat-
risi hemşiresinin hizmetlerinin sonuçlarını değerlendirme-
ye yönelik yapılan çalışmalarda;
Hasta ve aile için;
-Psikiyatrik semptomların azaldığı
-Tedavi uyumunun arttığı
-Sağlık elemanlarıyla pozitif iletişim sağladığı
-Konsültasyon isteklerinin nitelik ve niceliğinin
arttığı,
-Hasta bakım sürecinin ve sonucunun iyileştiği,
-Psikososyal hasta bakım standartlarının yükseldiği,
-Hastanın ve ailenin duygusal rahatlığı ve problemle-
riyle etkin baş etmelerinin arttığı,
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
-Tedavi edilmemiş psikiyatrik sorunlarla ilişkili has-
tanede kalış süresini azalttığı,
-Hospitalize edilmiş yaşlılarda deliryum ve depresyo-
nun tanınması ve tedavi edilmesinin arttığı,
-Hasta ve aile memnuniyetine katkıda bulunduğu,
Hemşireler ve diğer sağlık elemanları için;
-Tedavi ekibi arasında iletişimin iyileştiği,
-Hastalarla ilişkilerin iyileştiği
-Psikiyatri bilgisinin arttığı,
-Hemşirelerin hastaların psikiyatrik durumlarıyla ilgili
farkındalığının arttığı,
-Hemşirelerin, hastaların gereksinimlerini karşılama-
da becerilerinin arttığı,
-Hemşirelerin yaşadığı emosyonel gerginliğin azal-
dığı,
-İş memnuniyetinin arttığı,
Kurum için;
-Hastanede kalma süresinin azaldığı,
-Psikiyatrik komorbiditeyle ilişkili tıbbi komplikas-
yonların önlendiği,
-Tekrarlı yatışların azaldığı,
-Maliyet etkinliğinin sağlandığı belirtilmiş-
tir.24,26,27,42,76-78
Psikososyal bakım ile ilgili bilgilerin beceriye dönüş-
türülmesi, uygulanması, konsültasyon liyezon psikiyatrisi
hemşireliğinin yaygınlaştırılması hasta bakım kalitesinin
arttırılmasına katkı sağlayacaktır. Ülkemizde KLP son on
yıldır gelişmektedir ve KLP ekibinde yer alan KLP hemşi-
reliğinin kendine özgü bilgi birikimini oluşturabilmesi,
bütün bu rolleri ve fonksiyonları sistematik ve düzenli bir
biçimde yerine getirebilmesi, geliştirebilmesi için uygula-
malarımıza özgü ve bunlara rehberlik edecek modellere,
araştırmalara ihtiyaç vardır.
KAYNAKLAR
1. Raines ML. Psychiatric liaison nursing. In: Birckhead LM, ed.
Psychiatric Mental Health Nursing. 1st ed. Philadelphia: J.B. Lip-
pincott Company; 1989. p.657-69.
2. Gorman LM, Raines ML, Sultan DF. Psychosocial Nursing
for General Patient Care. 2nd ed. USA: FA Davis Company;
2002.
3. Hicks S. The psychiatric nurse in liaison psychiatry. Australian
and New Zealand Journal of Psychiatry 1989;23:89-96.
4. Maguire P, Haddad P. Psychological reactions to physical
illness. In: Guthrie E, Creed F, eds. Seminars in liaison Psychia-
try. North America: American Psychiatric Press, Inc; 1996.
p.157-91.
5. Andersen BL. Biobehavioral outcomes following psychological
interventions for cancer patients. J Consult Clin Psychol
2002;70:590-610.
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
Nazmiye KOCAMAN
6. Report of a joint working party of the Royal College of physi-
cians and the royal college of psychiatrists, the psychological
care of medical patients. A practical guide. 2nd ed. London;
2003.
7. Groves MS, Muskin PR. Psychological responces to illness.
In: Levenson JL, ed. Textbook of Psychosomatic Medicine.
Washington: American Psychiatric Publishings; 2005. p.67-
88.
8. Özkan S. Psikiyatrik Tıp: Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi.
İstanbul: Roche İlaç Sanayii AŞ; 1993.
9. Ramirez A. Common Mental Health Problems İn Hospital. British
Medical Journal 1997;314:1679-87.
10. Gerety FK. Psychiatric consultation-liaison nursing. In:
Mcfarland GK, Thomas MD, eds. Psychiatric Mental Healt
Nursing. Philadelphia: JB Lippincott Company; 1991. p.911-
21.
11. Nelson JKN, Schilke DA. The evolution of psychiatric liaison
nursing. Perspectives in Psychiatric Care 1976;14;60-5.
12. Robinson L. Psychiatric consultation liaison nursing. In: Judd FK,
Burrows GD, Lipsitt DR, eds. Handbook of Studies on General
Hospital Psychiatry. Oxford: Elsevier Science Publishers BV;
1991. p.53-62.
13. Stuart GW, Sundeen SJ. Liaison nursing: A model for nursing
practice. In: Stuart GW, Sundeen SJ, eds. Principles and Practice
of Psychiatric Nursing. St. Louis: The CV Mosby Company;
1987. p.784-99.
14. Ojala E. Behavioral resonses to illness. In: Birckhead LM, ed.
Psychiatric Mental Health Nursing. 1st ed. Philadelphia: JB Lip-
pincott Company; 1989. p.157-71.
15. Robinson L. Psychiatric liaison nursing 1962-1982: A review and
update of the literature. Gen Hosp Psych 1982; 4:139-46.
16. Robinson L. Psychiatric consultation-liaison nursing psychiatric
consultation-liaison doctoring: Similarities and differences. Ar-
chives of Psychiatric Nursing 1987;2:73-80.
17. Lipowski ZJ. Liaison psychiatry, liaison nursing, and behavioral
medicine. Comprehensive Psychiatry 1981;22:554-61.
18. American Nurses’ Association. Statement on psychiatric mental
health nursing practice and standards of psychiatric-mental health
clinical practice. Washington: American Nurses’ Publishing;
1994.
19. Lehmann FG. Consultation liaison psychiatric nursing care. In
Stuart GW, Sundeen SJ, eds. Principles & Practice of Psychiat-
ric Nursing. 5th ed. St. Louis: Mosby Year Book; 1995. p.851-
62.
20. Tunmore R. The Consultation Liaison Nurse. Nursing 1990;4.
21. Tunmore R. Encouraging collaboration. Nursing Times
1994;90:66-7.
22. Lehmann FG. Psychiatric liaison nursing: A consultation
model. In Stuart GW, Sundeen SJ, eds. Principles and Practice
of Psychiatric Nursing. 4th ed. St. Louis: Mosby Year Book;
1991. p.779-94.
23. Morris EE, Morriss R, House A. The role of the nurse in
consultation-liaison psychiatry. In: Benjamin S, House A,
Jenkins P, eds. Liaison Psychiatry: Defining Needs and Plan-
ning Services. London: The Royal College of Psychiatrists;
1994. p.34-44.
24. Robinette AL. PCLNs: Who are they? How can they help you?.
AJN 1996;96:48-50.
25. Boyer VM, Kirsch JC. Psychiatric liaison/consultant nursing. In:
Ketner NL, Schwecke LH, Bostrom CE, eds. Psychiatric Nursing
A Psychotherapeutic Management Approach. St. Louis: Mosby
Year Book;1991. p.150-64.
26. Sharrock J, Happell B. An overview of the role and functions of
a psychiatric consultation liaison nurse: An Australian perspec-
tive. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing 2001;8:
411-7.
105
Nazmiye KOCAMAN KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
27. Chase P, Gage J, Stanley KM, Bonadonna JR. The psychiatric
consultation/liaison nurse role in case management. Nursing Case
Management 2000;5:73-7.
28. Kaçmaz N. Konsültasyon liyezon psikiyatrisi ve konsültasyon
liyezon psikiyatrisi hemşireliği: Tarihsel bakış. Atatürk Üniver-
sitesi HYO Dergisi 2006;9:75-85.
29. Kocaman N. Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Hemşireliği
Rolleri. Atatürk Üniversitesi HYO Dergisi 2005;8:109-16.
30. Kush M, Labouvie H, Ladisch V, Fleischhack G, Bode U. Stuc-
turing psychosocial care in pediatric oncology. Patient Education
and Counseling 2000;40:231-45.
31. Barry PD. Psychosocial Nursing Care of Physically Ill Patients &
Their Families. 3rd ed. Philadelphia: Lippincott Raven Publishers;
1996.
32. Crawford AL, Kilander VC. Psychiatric Nursing a Basic Manual.
5nd ed. Philadelphia: FA Davis Company;1980.
33. Maynard C. Illness and its impact on patients and families. In:
Chitty KK, ed. Professional Nursing Concepts and Chal-
lenges. 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders Company; 1997.
p.352-74.
34. Lloyd GG. Psychological reactions in physically ill patients. In:
Judd FK, Burrows GD, Lipsitt DR, eds. Handbook of Studies on
General Hospital Psychiatry. Oxford: Elsevier Science Publishers
BV; 1991. p.29-41.
35. Barry PD. Psychosocial Nursing Assesment and Intervention. 2nd
ed. Philadelphia: JB Lippincott Company; 1989.
36. Taylor C, Lillis C, Le Mone P. Fundementals of Nursing the Art
and Science of Nursing Care. London: JB Lippincott Company;
1989.
37. Grendell RN. Psychologic aspects of physiologic illness. In:
Fortinash KM, Holoday-Worret PA, eds. Psychiatric Mental
Health Nursing. 2nd ed. St. Louis: Mosby Year Book; 2000.
p.709-24.
38. Lipowski ZJ. Psychosocial reactions to physical illness. Can Med
Assoc J 1983;128:1069-72.
39. Sensky T. Causal attributions in physical illness. J Psychosom
Res 1997;43:565-73.
40. Westbrook M, Viney LL. Psychological reactions to the onset of
chronic illness. Soc Sci Med 1982;16:899-905.
41. Stuart GW, Sundeen SJ. Psychological responses to physical
illness. In: Stuart GW, Sundeen SJ, eds. Principles and Practice of
Psychiatric Nursing. 4th ed. St. Louis: Mosby Year Book; 1991.
p.659-79.
42. Lipowski ZJ. Physical illness, the individual and the coping
process. Psychiatry Med 1970;1:91-102.
43. Mitchell PH, Gallucci B, Fought SG. Perspectives on human
response to health and illness. Nursing Outlook 1991;39:154-
7.
44. Penley JA, Tomaka J, Wiebe JS. The association of coping to
physical and psychological health outcomes: a meta-analytic re-
view. J Behav Med 2002;25:551-603.
45. Levy J, Lewis A. Psychiatric consultation liaison nursing.
In: Rawlins RP, Williams SP, Beck CK, eds. Mental Health
Psychiatric Nursing. 3rd ed. St. Louis: Mosby Year Book;
1993.
46. Kahana RJ, Bibring G. Personality types in medical management.
In: Zeinberg NE, ed. Psychiatry and Medical Practice in a General
Hospital. New York: International Universities Press; 1964.
p.108-23.
47. Taylor SE, Helgeson VS, Reed GM, Skokan LA. Self-generated
feelings of control and adjustment to physical illness. Journal of
Social Issues 1991;47:91-109.
48. Pollock SE. Human responses to chronic illness: Physiologic and
psychosocial adaptation . Nursing Research 1986;35:90-5.
106
49. Folkman S, Lazarus RS, Gruen RJ, DeLongis A. Appraisal,
coping, health status, and psychological symptoms. Journal of
Personality and Social Psychology 1986;50:571-9.
50. Folkman S, Lazarus RS. Manual for The Ways of Coping Ques-
tionnaire. USA: Consulting Psychologists Press; 1988.
51. Lazarus RS. Coping theory and research: Past, present, and
future. Psychosomatic Medicine 1993;55:234-47.
52. McHaffie HE. The assesment of coping. Clinical Nursing Re-
search 1992;1:67-79.
53. Kaupp JW, Rapoport-Hubschman N, Spiegel D. Psychosocial
treatments. In: Levenson JL, ed. Textbook of Psychosomatic
Medicine. Washington: American Psychiatirc Publishings; 2005.
p.923-56.
54. Endler NS, Parker JDA. Multidimensional assesment of coping:
A critical evaluation. Journal of Personality and Social Psychol-
ogy 1990;58:844-54.
55. Penley JA, Tomaka J, Wiebe JS. The association of coping to
physical and psychological health outcomes: a meta-analytic re-
view. J Behav Med 2002;25:551-603.
56. Weisman AD. Coping with illness. In: Hackett TP, Cassem NH,
eds. Massachusetts General Hospital Hasndbook of General Hos-
pital Psychiatry. Chicago: Year Book Medical Publishers; 1987.
p.297-308.
57. Kocaman N. Genel hastane uygulamasında psikososyal bakım ve
konsültasyon liyezon psikiyatrisi hemşireliği. Cumhuriyet Üni-
versitesi HYO Dergisi 2005;9:49-54.
58. Norwood SL. Psychiatric consultation liaison nursing: Revisiting
the role. Clin Nurse Spec 1998;12:153-6.
59. Thompson DR, Meddis R. A prospective evaluation of in hospital
counselling for first time myocardial infarction men. Journal of
Psychosomatic Research 1990;34:237-48.
60. Burton MV, Parker RW, Wollner JM. The psychotherapeutic
value of a “chat”: a verbal responce modes study of a placebo at-
tention control with breast cancer patients. Psychotherapy Re-
search 1991;1:39-61.
61. Terakye G. Hemşirelikte İletişim Ve Hasta Hemşire İlişkileri. 2.
baskı. Ankara: T. C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koor-
dinatörlüğü; 1994.
62. Ferszt, G., Barg, FK.: Çeviren Akdemir N. Psikososyal Destek.
Platin N, ed. Hemşireler İçin Kanser El Kitabı. 1. Baskı. Ankara.
IV. Akşam Sanat Okulu Matabaası; 1996. p.175-85.
63. Fortinash MK, Holoday-Worret PA. Psychiatric Mental Health
Nursing. St. Louis: Mosby Year Book; 1996.
64. Carpenito LJ. Handbook Of Nursing Diagnosis. 7 th ed. Philadel-
phia: Lippincott;1997.
65. De Ridder D, Schreurs K. Developing interventions for chroni-
cally ill patients: Is coping a hepful concept? Clin Psychol Rev
2001;21:205-40.
66. Kelleci M. Kanser hastalarının umudunun geliştirilmesine
yönelik hemşirelik girişimleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi
2005;6:41-7
67. Herth K. Enhancing hope in people with a first recurrence of
cancer. J Adv Nurs 2000;32:1431-41.
68. Roleigh ED. Sources of hope in chronic illness. Oncol Nurs
Forum 1992;19:443-8.
69. Druss RG, Douglas C. Adaptive responses to illness and disabil-
ity. Gen Hosp Psychiatry 1998;10:163-8.
70. Muskin PR. The conbined use pf psychotherapy and pharmaco-
therapy in the medical setting. Psychiatr Clin North Am
1990;13:341-53.
71. Cordova MJ, Cunningham LL, Carlson CR, Andrykowski MA.
Posttraumatic growth following breast cancer: A controlled com-
parison study. Health Psychol 2001;20:176-85.
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
 KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ HEMŞİRELİĞİ VE GENEL HASTANEDE PSİKOSOSYAL BAKIM
72. Bellizzi KM. Expressions of generativity and posttraumatic
growth in adult cancer survivors. Aging and Human Development
2004;58:267-87.
73. Tedeschi RG, Calhoun LG. The posttraumatic growth inventory:
measuring the positive legacy of trauma. J Trauma Stress
1996;9:455-71.
74. Davis CG, Nolen-Hoeksema S, Larson J. Making sense of loss
and benefiting from the experience: Two constructs of meaning.
Journak of Personality and Social Pyschology 1998;75:561-74.
75. Mallory GA, Lyons JS, Scherubel JC, Reichelt PA. Nursing care
hours of patients receiving varying amounts and types of consul-
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006, 2(47)
View publication stats
Nazmiye KOCAMAN
tation/liaison services. Archives of Psychiatric Nursing
1993;7:353-60.
76. MacDonald K, Latimer M, drisdelle N. Determining the impact of
a surgical liaison nurse role in the paediatric operating room. Can
Oper Room Nurs J 2006;24:7-14.
77. Watson E. CAMHS liaison: Supporting care in general paediatric
settings. Pediatr Nurs 2006;28:30-3.
78. Yakimo R. Perspectives on psyciatric consultation liaison nurs-
ing. Outcomes in psychiatric consultation liaison nursing. Per-
spectives in Psychiatric Care 2006;42:59-62.
107