SA LIK PS KOLOJ S NE

GR
 Taslak
Sağlık psikolojisi disiplinine giriş

Sağlık psikolojisinin tarihçesi,

Sağlık psikolojisi ile geleneksel biyomedikal model

arasındaki farklar

Sağlık psikolojisinin amaçları ve geleceği

 Giri

19. yy. da modern tıp kuruldu

İnsanın parçalara ayrılarak fiziksel olarak incelenmeye

başlanması

Darwin’in türlerin kökeni çalışmasıyla insanın

biyolojik yönü vurgulanması

Biyomedikal modelle uyum

 Biyomedikal model

Hastalığa ne neden olur:

Hastalıklar vücut dışından gelirler

Vücutta fiziksel değişikliklere sebep olurlar (kimyasal
dengesizlikler, bakteriler, genetik yatkınlık gibi)
 Biyomedikal model
Hastalıktan kim sorumludur:

Kişi hastalıktan sorumlu görülmez.

Kişinin kontrolü dışında biyolojik değişiklikler
sorumludur.
Kişi dış güçlerin kurbanı olarak görülür.
 Biyomedikal model
Hastalık nasıl tedavi edilmelidir:
Vücudun fiziksel durumunu değiştirmeyi hedefler (aşı,
cerrahi müdahale, kemoterapi..)

Tedaviden kim sorumludur:

Tıp mesleği sorumludur
 Biyomedikal model
Sağlık ve hastalık arasındaki ilişki nedir:
Hastalık ve sağlık niteliksel olarak farklı – ya hasta ya
sağlıklısın-
Kisi arasında süreklilik yoktur

Zihin beden arası ilişki:

Birbirinden bağımsız olarak görülür.
Zihin fiziksel maddeyi etkileyemez
Fiziksel değişimler zihinsel değişimlerden bağımsızdır.
 Biyomedikal model
Sağlık ve hastalıkta psikolojinin rolü:

Hastalığın psikolojik sonuçları olabilir ama hastalığın

nedenleri psikolojik değildir
Örneğin kanser mutsuzluğa sebep olabilir fakat
duygudurum kanserin başlangıcı olamaz, ilerlemesine
sebep olamaz.
 20.YY
Tartışmalar

Psikolojinin sağlık üzerine rolü, zihin beden ayrımı ile

ilgili tartışmalar başladı.

Biyomedikal modelin sorgulanması

Psikosomatik tıp, davranışsal tıp katkıda bulundu

 Psikosomatik tıp

Freud- Sinirlerde sorun görülmeyen, fiziksel bir nedene

bağlı olmayan, uzuvlarda felcin yaşandığı, bir durum
tanımladı; “histerik felç”

Bastırılmış duygu ve deneyimlerin fiziksel bir sorun

olarak ifade edilmesi
Zihin beden etkileşimi
Psikolojik faktörlerin hastalık oluşumuna katkı
sağlayabileceğine işaret
 Davranışsal tıp

Sağlık ve hastalıkla ilgili bilgi ve tekniklerin geliştirilmesi

Bu bilgi ve tekniklerin koruma, teşhis, tedavi ve

rehabilitasyon için kullanılmasıyla ilgili çok disiplinli bir
bilim dalı

Sadece tedaviye odaklanmaz

Koruma ve müdahale yöntemlerini ele alması bakımından

da geleneksel bio-medikal yaklaşımdan ayrılır

Geleneksel zihin beden ayrımına karşı çıkar.

 Sağlık psikolojisi

Matarazzo’nun Sağlık Psikolojisi Tanımı:

Sağlığın geliştirilmesi,

sürdürülmesi,

hastalıkların ve işlev kayıplarının azaltılması,

tedavisi

Psikoloji disiplininin kendine özgü eğitimsel, bilimsel

ve mesleki katkılarına vurgu
 Sağlık psikolojisi/
Biyomedikal Modelden farkları

Hastalığa ne neden olur:

İnsanlar karmaşık sistemler olarak görür.

Hastalıkların oluşmasında tek bir nedensel faktör değil
çok sayıda faktörün bulunduğunu ileri sürer.
Hastalıklara biyolojik, psikolojik, sosyal faktörlerin
kombinasyonunun yol açtığını iddia eder.
 Sağlık psikolojisi

Hastalıktan kim sorumludur:

Birey artık pasif bir kurban olarak görülmez.

Örneğin hastalığın oluşumunda davranışın rolünün kabul
edilmesi bireyin sağlığından ve hastalığından sorumlu
tutulabileceği anlamına gelir.
 Sağlık psikolojisi

Hastalık nasıl tedavi edilmelidir:

Sadece mevcut fiziksel değişiklikler değil kişi bütünsel

ele alınmalı
davranış değişikliği, inançlar ve baş etme stratejilerinde
değişiklikler, tıbbi öneriler uyma gibi
 Sağlık psikolojisi

Tedaviden kim sorumludur:

Hasta da tedaviden kısmen sorumludur (İlaçlarını alma

sorumluluğu, inançlarını ve davranışlarını değiştirme
sorumluluğu gibi).
 Sağlık psikolojisi

Sağlık ve hastalık ilişkisi:

Hastalık ve sağlık arasında bir süreklilik mevcuttur.

Birbirinden sağlıklı ve hasta olmak üzere kesin şekilde
ayrılmaktansa kişiler hastalıktan sağlığa doğru giden bir
boyut üzerinde ileri geri bir gidişat izlerler.
Zihin-beden ilişkisi:
Zihin beden bağımsız değil.
Kişinin bir bütün olduğu görüşünü savunur.

Sağlık ve hastalıkta psikolojinin rolü:

Psikolojik faktörler sadece hastalıkların sonuçları değildir.
Sağlıklı olmaktan hastalığa tüm aşamalarda katkıda
bulunurlar.
Sağlık psikolojisinin odak noktası

Sağlık psikolojisi sağlık ve hastalık analizinde 4 temel

bakış açısı üzerinde durmaktadır. Bunlar:
Sağlığın biyopsikososyal modeli,
Bir süreklilik olarak sağlık
Psikoloji ve sağlık ilişkisi ve
Değişkenlik
Biyopsikosoyal model

ÖRNEK ???
 Biyopsikosoyal model
Hastalığa ve sağlığa katkıda bulunan faktörler;

Biyolojik

Psikolojik: bilişler (Sağlık beklentileri), duygular (tedavi

korkusu), davranışlar (sigara, beslenme, egzersiz),

Sosyal: sosyal normlar, davranış baskıları (akran

beklentisi, ebeveyn baskısı), sosyal sınıf, etnik grup,
sosyal değerler (sağlığın iyi ya da kötü birşey olarak
kabul edilmesi)
Bir süreklilik olarak sağlık

Sağlık psikolojisi hastalık ve sağlık bir süreklilik

olduğunu vurgular ve tüm aşamalarda psikolojik
faktörlerin sağlığı nasıl etkilediğini araştırır. Psikoloji
Hastalığın başlangıcı
Yardım arama
Hastalığa uyum
Hastalığın ilerlemesi
Sağlık sonuçları aşamaları ile ilişkilidir
Psikoloji ve sağlık ilişkisi
 Psikoloji ve sağlık ilişkisi
Psikoloji ve sağlık arasında hem doğrudan hem dolaylı
yollar vardır.

Kişinin yaşam deneyimi doğrudan bedeni üzerinde

etkide bulunabilir

Kişinin düşünme tarzı davranışlarını  davranışları

da sağlığını etkileyebilir (dolaylı)
 Değişkenlik
Sağlık ve hastalık coğrafi konuma, zamana, sosyal sınıfa göre
değişebileceği gibi kişiler arası farklılıklara göre de değişebilir.

Sağlık psikolojisi buna da odaklanır.

Örneğin iki kişi de sigaranın zararlarını bilmesine rağmen nasıl

oluyor da sadece biri biri bırakabiliyor.

Kalp krizi geçiren iki kişiden biri altı ay sonra tekrar kalp krizi
geçirirken diğeri nasıl sağlığına kavuşabiliyor ve bir ay sonra işine
geri dönebiliyor.

Bir sağlık psikoloğu için bu değişikliklere neden olan değişkenler

önemlidir. Bu değişkenler, bilişsel, duygusal, beklentiler,
öğrenmeler, akran baskısı, sosyal normlar, baş etme, sosyal destek
gibi olabilir.
Sağlık psikolojisinin amaçları
nelerdir?

1. Anlama, açıklama, kuram geliştirme ve test etme

2. Kuramı uygulamaya koyma

1. Anlama, açıklama, kuram
geliştirme ve test etme
1. Anlama, açıklama, kuram
geliştirme ve test etme
a. Hastalıkların etiyolojisinde davranışların rolünün
değerlendirilmesi

Örneğin, koroner kalp hastalığı sigara, beslenme,

egzersiz gibi davranışlarla ilgili
Birçok kanser, sigara, alkol, tarama, kontrol yaptırmama
ile ilgili
1. Anlama, açıklama, kuram
geliştirme ve test etme
b. Sağlıksız davranışları yordamak

Örneğin, sigara alkol ve yağlı yiyecek kullanımı

inançlarla ilgilidir. Bu inançlar davranışları yordamak
için kullanılabilir.
1. Anlama, açıklama, kuram
geliştirme ve test etme
c. Psikoloji ve fizyoloji arasındaki etkileşimin
değerlendirilmesi

Örneğin, stres fizyolojik değişimlere yol açar bu da

hastalığı tetikleyebilir veya artırabilir
Kaygı ağrı algısını artırabilir, dikkati dağıtma ağrı
algısını azaltabilir
1. Anlama, açıklama, kuram
geliştirme ve test etme
d. Hastalık yaşantısında psikolojinin rolünü anlamak

Hastalığın psikolojik sonuçlarını anlamak bulantı,

kusma, depresyon kaygı azaltmada yardımcı olabilir.
1. Anlama, açıklama, kuram
geliştirme ve test etme
e. Hastalığın tedavisinde psikolojinin rolünü anlamak

Psikolojik faktörler hastalığın oluşmasında önemliyse

hastalığın tedavisinde rol oynayabilir
Davranış değişikliği ve stresi azaltmak nüks ihtimalini
azaltabilir.
Hastalığın psikolojik sonuçlarının tedavisi beklenen
yaşam süresini etkileyebilir.
2. Kuramı uygulamaya koyma
2. Kuramı uygulamaya koyma
a. Sağlıklı davranışları teşvik etmek

Hastalıkta davranışın rolü anlaşılırsa sağlıksız davranış

hedeflenebilir
Davranışı yordayan inançlar anlaşılırsa bu inançlar
hedef olarak belirlenebilir
2. Kuramı uygulamaya koyma
b. Hastalığı önlemek

Stresi azaltmak kalp krizi riskini azaltabilir.

Değişen davranış ve inançlar hastalığın başlamasını
önleyebilir
Son kez hasta olduğunuz zamanı
düşünün (grip, baş ağrısı, soğuk algınlığı
vb.) Biyolojik faktörler dışında başka
hangi faktörler hastalığınıza katkıda
bulunmuş olabilir?
Sağlık psikolojisinin geleceği

Klinik sağlık psikoloğu:

Sıkıntıları olan bireylerin değerlendirilmesi ve tedavisine
odaklanır.
Klinik psikoloji ve sağlık psikolojisi alanını birleştirir.
İlk olarak klinik psikoloji eğitimi ardından sağlık psikolojisi
kuram ve yöntemlerini ve sağlık alanına uygulamalarını
içeren sağlık psikolojisinde uzmanlık kazanması
gerekmektedir.
Örneğin, stres ve ağrı yönetimi, kronik hastalar için
rehabilitasyon (kanser, HIV, kalp damar hastalıkları) gibi
konularda çalışmalar yürütebilir.
Sağlık psikolojisinin geleceği

Uzman sağlık psikoloğu:

Sağlık psikolojisi alanında standart bir eğitim almış ve
sağlık psikoloğu olarak çalışan kişidir.
Araştırma, eğitim, danışmanlık alanlarında yetkinliğe sahip
olması gerekir.
Sağlık psikolojisi alanında yüksek lisans eğitimi
tamamlayarak akademisyen olarak, sağlığın geliştirilmesi ile
ilgili ortamlarda, okul, sanayi, sağlık hizmeti alanlarında
çalışabilirler.
Yaptıkları iş, araştırma ve eğitim, riskli davranışların
azaltılmasına yönelik müdahalelerin geliştirilmesi ve
değerlendirilmesini de içerir.
Sağlık psikolojisinin geleceği

Akademik sağlık psikoloğu:

Önce psikoloji eğitimi, ardından sağlık psikolojisi

yüksek lisansı ve sağlık psikolojisi ile ilgili bir alanda
doktora tamamlar. (obezite, stres, davranış değişimi).

Daha sonra akademik pozisyonlarda ilerlerler.

Öğrencilere eğitim, proje süpervizyonu, araştırma,

kitap, makale, konferanslarda çalışmalarını sunmayı
içerir.
Peki hastalık nedir?

Disease
Ilness
Sickness
Disease; tıbbi bir patolojiyi ifade eder; hastalık

Ilness; hastanın yaşadığını tariflediği subjektif yaşantı;

yakınma

Sickness; yakınma ve hastalıktan etkilenen bireyin

sosyal konumu; hastalık durumu
Sağlıksız hasta mı demektir?

Ya da sağlıksızlık hastalık anlamına mı gelir?

Peki gebelik bir hastalık mıdır?

Ya da yetersizlik düşünceleri?

Homoseksüelite?
Twaddle’ın Üçlüsü (1994)
D S