T.

 C.  

İSTANBUL  29  MAYIS  ÜNİVERSİTESİ  

SOSYAL  BİLİMLER  ENSTİTÜSÜ  

FELSEFE  ANABİLİM  DALI  

   
 
 
 
 
 
 
ALAIN  BADIOU’NUN  VARLIK  FELSEFESİNDE    

MATEMATİK-­‐HAKİKAT  İLİŞKİSİNİN  ELEŞTİREL  BİR  

DEĞERLENDİRMESİ    

 
 
 
 
(YÜKSEK  LİSANS  TEZİ)  
 
 
İlknur  ÇELİKEL  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İSTANBUL  -­‐  2015  
 T.C.  

İSTANBUL  29  MAYIS  ÜNİVERSİTESİ  

SOSYAL  BİLİMLER  ENSTİTÜSÜ  

FELSEFE  ANABİLİM  DALI  

   

 
 
 
ALAIN  BADIOU’NUN  VARLIK  FELSEFESİNDE    

MATEMATİK-­‐HAKİKAT  İLİŞKİSİNİN  ELEŞTİREL  BİR  

DEĞERLENDİRMESİ    

 
(YÜKSEK  LİSANS  TEZİ)  
 
 
 
 
İlknur  ÇELİKEL  
 
 
 
 
 
Danışman:  
 
Doç.  Dr.  Ahmet  Ayhan  ÇİTİL  
 
 
 
 
 
 
 
İSTANBUL  -­‐  2015  
 TEZ  ONAY  SAYFASI  
 
T.  C.  
İSTANBUL  29  MAYIS  ÜNİVERSİTESİ  
SOSYAL  BİLİMLER  ENSTİTÜSÜ  MÜDÜRLÜĞÜNE  
 
...................................................................................................  Anabilim  Dalı,  
............................................................................  Bilim  Dalı’nda  ...............................  numaralı  
……………………..................  ................................................................’nın  hazırladığı  
“...................................................................................................................................................”  konulu  
.................................................  (Yüksek  Lisans/Doktora  Tezi)  ile  ilgili  tez  savunma  
sınavı,  ...../...../  20....  günü  ………  -­‐  ………..saatleri  arasında  yapılmış,  sorulan  sorulara  
alınan  cevaplar  sonunda  adayın  tezinin  …………………………..…..  (başarılı/başarısız)  
olduğuna  ………………………………  (oybirliği/oy  çokluğu)  ile  karar  verilmiştir.  
 
   
   
   
   
   
   
Üye  (Tez  Danışmanı  ve  Sınav   Üye  
Komisyonu  Başkanı)   Akademik  Unvanı,  Adı  Soyadı  
Akademik  Unvanı,  Adı  Soyadı   Üniversitesi  
Üniversitesi  
   
   
   
   
Üye     Üye    
Akademik  Unvanı,  Adı  Soyadı   Akademik  Unvanı,  Adı  Soyadı  
Üniversitesi   Üniversitesi  
   
   
   
   
Üye      
Akademik  Unvanı,  Adı  Soyadı  
Üniversitesi  
   
  ....../......./  20.....  

  ii  
  

ÖZET  
 
Yazar  Adı  ve  Soyadı         :  İlknur  ÇELİKEL  
Üniversite                               :  İstanbul  29  Mayıs  Üniversitesi  
Enstitü   :  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü  
Anabilim  Dalı                       :  Felsefe  
Bilim  Dalı                                 :  Felsefe  
Tezin  Niteliği                       :  Yüksek  Lisans  Tezi    
Sayfa  Sayısı                         :  X  +  176  
Mezuniyet  Tarihi             :  ….    /    ….    /    20……..  
Tez  Danışmanı           :  Doç.  Dr.  Ahmet  Ayhan  ÇİTİL  
 
 
 
ALAIN  BADIOU’NUN  VARLIK  FELSEFESİNDE    

MATEMATİK-­‐HAKİKAT  İLİŞKİSİNİN  ELEŞTİREL  BİR  DEĞERLENDİRMESİ    

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Anahtar  Sözcükler:  
 

Felsefe,  Matematik,  Ontoloji,  Küme  Kuramı,  Badiou,  Model  Kavramı,  Özne  

Teorisi.  

  iii  
  

ABSTRACT  
 
Name  and   :  İlknur  ÇELİKEL  
Surname    
University     :  İstanbul  29  Mayıs  University  
Institution   :  Social  Science  Institution  
Field   :  Philosophy  
Branch     :  Philosophy  
Degree  Awarded     :  Master    
Page  Number   :  X  +  176  
Degree  Date   :  ….    /    ….    /    20……..  
Supervisor     :  Doç.  Dr.  Ahmet  Ayhan  ÇİTİL  
 
 
 
A  CRITICAL  EVALUATION  OF  THE  RELATION  BETWEEN  MATHEMATICS  
AND  TRUTH  IN  ALAİN  BADİOU’S  PHILOSOPHY  OF  BEING    
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Keywords:  
 
Philosophy,  Mathematics,  Ontology,  Set  Theory,  Badiou,  Model  Theory,  Subject  
Theory.  

  iv  
  

ÖNSÖZ  

 
Düşünce  tarihinin  en  asli  sorusu  olan;  “ne  var  ne  yok?”  etrafında  gelişen  ontoloji  

yaklaşımlarına   baktığımızda,   Parmenides’ten   bu   yana   birçok   filozofun,   varlıksal  

anlamda  bir  ile  çok  tartışmasına  açıklama  getirme  çabasını  görürüz.  Varlık  “bir”  

mi   yoksa   “çok”   mu?   Görünen   çokluk   ortamı   bir   yanılsama   mı   yoksa   “bir”e   dair  

tüm   inanış   ve   tezler   sadece   birer   aşkın   söylemden   mi   ibaret?   İlkini   kabul   edip  

varlık   alanını   bir   çokluk   ortamı   gibi   düşündüğümüzde   ne   gibi   sonuçlar   ortaya  

çıkar,   ya   da   Parmenides’in   savunduğu   tarzda   herhangi   bir   çokluk   ortamının  

mümkün   olmadığını   varsaydığımızda   ortaya   ne   gibi   çıkmazlar   çıkar?   Bu   ve  

benzeri   soruların   zeminde   durduğu   bu   tartışmanın   günümüze   kadar   geçirdiği  

süreçte   belli   kırılım   noktalarına   yer   vererek,   çağdaş   felsefenin   önemli  

isimlerinden  Alain  Badiou’nun  konuya  getirdiği  küme  kuramı  temelli  yaklaşımın  

detaylarını  aktarmak  bu  tez  boyunca  ana  amacımız  olacaktır.        

Bu   bağlamda   özellikle   klasik   dönem   yaklaşımlarından   çok   farklı   olarak,  

son  dönemde  gelişim  ve  yayılım  gösteren  pragmatist  yaklaşımlarla  felsefi  tezler  

geliştirilmesi   ve   bunun   matematik   temelli   bir   ontolojinin   geliştirilmesinde   rol  

oynaması   bu   konuya   yönelmemizde   etkili   olmuştur.   Bu   nedenle   varlık   alanında  

“bir”in   aksine   çokluk   ortamının   hakim   olduğunu   savunan   Badiou’un,   ortaya  

koyduğu   ontolojik   yaklaşım   bu   tezin   ana   konusunu   oluşturmaktadır.   Özellikle  

Being   and   Event   adlı   kitabı   üzerinden   ele   alıp   incelemeye   çalıştığımız   mesele,  

“matematik  =ontoloji”  ifadesinin  nasıl  temellendiği  noktasında  şekillenmektedir.    

Bu   nedenle   tezin   ilk   bölümlerinde   daha   ziyade   küme   kuramı   ve   model  

  v  
tartışmalarına  detaylıca  eğinilmiştir.  Akabinde  ise  özellikle  Badiou’nun  aşkın  ve  

inşacı  olmak  üzere  iki  ana  kategori  altında  topladığı  düşünce  oryantasyonlarına  

karşılık,   jenerik   düşünce   sistemini   matematik   temelli   bir   ontoloji   fikriyle   nasıl  

mümkün  kıldığı  gösterilmeye  çalışılmış  ve  Badiou’nun  özneyi  hakikatin  yaratıcısı  

olarak  etkin  bir  noktaya  taşıma  projesinin  detaylarına  hadise,  sadakat,  hakikat  ve  

özne  başlıkları  altında  tek  tek  yer  verilmiştir.    

Böyle   bir   yol   ve   yöntem   izlememizde   ana   amaç   ise,   akademik   anlamda  

Badiou   ile   ilgili   olan   birçok   çalışmanın   daha   ziyade   siyaset,   sanat,   etik   vb  

konulardaki   görüşleriyle   ilgili   olup   meselenin   zemininde   yer   alan   ontolojik  

yaklaşımına   dair   yaşanan   ciddi   eksikliktir.   Bu   noktada   hem   ülkemiz   hem   de  

uluslararası   çalışmalara   baktığımızda   Badiou’nun,   matematik   =   ontoloji   derken  

aslında  neyi  kasettiği  ve  böyle  bir  ontolojik  sistemle  ilişkili  olarak  nasıl  bir  özne  

teorisi   geliştirdiği   tam   anlamıyla   bilinemediğini   görmekteyiz.   Bu   sebeple  

çalışmamız  Badiou’nun   Being  and  Event  adlı  kitabıyla  sınırlı  tutulmakla  birlikte,  

küme   kuramını   ontoloji   olarak   görmesinin   nedenleri,   küme   kuramının   gelişimi  

ve   model   tartışmaları,   geçmişten   günümüze   düşünce   oryantasyonlarında   küme  

kuramı  ile  ontoloji  ilişkisi  ve  Badiou’nun  tüm  bu  zemin  üzerine  geliştirdiği  özne  

teorisine  dair  bölümle  birlikte  sonuçlanmaktadır.    

Böyle  bir  çalışmaya  yönelmemde  beni  teşvik  eden  ve  akabinde  her  türlü  

destek   ve   özverisiyle   tüm   süreç   boyunca   her   anlamda   mihmandarlık   ve  

rehberliğini  esirgemeyen,  Platon’un  deyimiyle  canı  bereketli  insan,  danışmanım  

Doç.   Dr.   Ayhan   Çitil’e,   felsefe   ve   daha   birçok   alandaki   bilgi   birikimden   beni  

ziyadesiyle   faydalandıran   Prof.   Dr.   Tahsin   Görgün’e   ve   yine   bu   tezin   yazımında  

özellikle   zor   zamanlarımda   yanımda   olan   arkadaşlarım   Zeynep   Özbek,   Büşra  

Kocaer  ve  aileme  teşekkürü  bir  borç  bilirim.    

  vi  
 İÇİNDEKİLER  

 
TEZ  ONAY  SAYFASI  .............................................................................................  I I  

ÖZET  ....................................................................................................................  III  

ABSTRACT  . ..........................................................................................................  I V  

ÖNSÖZ  . ..................................................................................................................  V  

İÇİNDEKİLER  .....................................................................................................  V II  

KISALTM ALAR  .....................................................................................................  X  

GİRİŞ  . .....................................................................................................................  1  

BİRİNCİ  BÖLÜM  . ...................................................................................................  9  

KÜM E  KURAM I  VE  SÜREY  VARSAYIM I  . ..............................................................  9  

1.   BADIOU’NUN   KÜM E   KURAM ıNı   BIR   ONTOLOJI   OLARAK   GÖRM ESININ  

NEDENLERI  . ..........................................................................................................  9  

2.   KÜM E   KURAM ıNıN   GELIŞIM I   (CANTOR   VE   SONLUÖTESI   KÜM E  

KURAM ı)  ÜZERINE  KıSA  NOTLAR  . ..................................................................  15  

2.1.   C ANTOR ’ UN   K ÖŞEGEN   Y ÖNTEMI  . ..................................................................  18  

3.   KÜM E  KURAM ıNıN  TEM EL  KAVRAM LARı  . ...............................................  20  

3.1.   K ÜME   K URAM ı’ N ı N   A KSIYOMLAR ı  . ...............................................................  26  

4.   SONSUZLUK  VE  KÜM E  KURAM ı  ................................................................  31  

5.   SONSUZ  KÜM ELER  BAĞLAM ıNDA  SÜREY  VARSAYıM ı’NıN  ANLAM ı  . ....  35  

 vii  
6.   SÜREY   VARSAYıM ı’NıN   KÜM E   KURAM ıNıN   AKSIYOM LARıNDAN  

BAĞıM SıZLıĞıNıN  GÖSTERILM ESI  . ..................................................................  39  

6.1.   P AUL   C OHEN  VE   S ÜREY   V ARSAY ı M ı  . .............................................................  43  

İKİNCİ  BÖLÜM  ...................................................................................................  45  

ZORLAM A  YÖNTEM İ  . .........................................................................................  45  

1.   M ODEL  KAVRAM ı  ........................................................................................  45  

1.1.   R USSELL   P ARADOKS  ....................................................................................  54  

1.2.   C OHEN ’ IN  ISPAT ı N ı N  GENEL  ÇIZGISI  .............................................................  66  

1.3.   J ENERIK   KÜMELER   VE   ADLAND ı RMA :   P OTANSIYEL   BIR   ELEMAN ı N  

ADLAND ı R ı LMAS ı N ı N  MEVCUT  MODELI  DÖNÜŞTÜRMESI  . ...........................................  73  

1.4.   Z ORLAMA   VE   S ÜREY   V ARSAY ı M ı’ N ı N   DEĞILININ   DOĞRULAND ı Ğ ı   BIR   MODELIN  

INŞAS ı.  . .................................................................................................................  81  

1.4.1.   NOTASYON  VE  TEMEL  TERIMLER  .......................................................................................................  81  

1.4.2.   GÖDEL  VE  İNŞA  EDILEBILIR  EVREN  ..................................................................................................  85  

1.4.3.   COHEN’IN  ISPATı  ..................................................................................................................................  88  

1.4.4.   ADLANDıRMA  VE  ZORLAMA  ................................................................................................................  93  

ÜÇÜNCÜ  BÖLÜM  ................................................................................................  95  

KÜM E  KURAM I  VE  ONTOLOJİ  . ..........................................................................  95  

1.   KÜM E  KURAM ıNDAN  ONTOLOJIYE  GEÇIŞ:  BIR  VE  ÇOK  . ........................  95  

2.   DURUM  VE  DURUM UN  HALI  . ...................................................................  1 14  

3.   DÜŞÜNCENIN  ÜÇ  FARKLı  YÖNELIM I  . .....................................................  1 25  

3.1.   A ŞK ı N   D ÜŞÜNCE  . .......................................................................................  1 29  

3.2.   İ NŞA   E DICI   D ÜŞÜNCE  . ................................................................................  1 31  

 viii  
3.3.   J ENERIK   D ÜŞÜNCE  . ....................................................................................  1 33  

DÖRDÜNCÜ  BÖLÜM  . ........................................................................................  1 37  

HADİSE  VE  ÖZNE  . ............................................................................................  1 37  

1.   HADISE  ......................................................................................................  1 38  

2.   SADAKAT  . ..................................................................................................  1 45  

3.   HAKIKAT  . ...................................................................................................  1 53  

4.   ÖZNE  . .........................................................................................................  1 62  

SONUÇ  . ..............................................................................................................  1 69  

KAYNAKÇA  .......................................................................................................  1 73  

  ix  
 KISALTMALAR  
 

Kısaltma   Bibliyografik  Bilgi  

Bkz.   Bakınız  

C.     Cilt  

çev.   Çeviren  

der.   Derleyen  

ed.   Editör  

haz.   Hazırlayan  

karş.   Karşılaştırınız  

md.   Madde  

nu.   Numara  

s.   Sayfa  

vd.   Ve  diğerleri  

vb.   Ve  benzeri  

vs.   Vesaire  

  x  
 GİRİŞ  

 
Son   yıllarda   özellikle   siyaset   ve   ahlak   felsefesi   alanlarında   geliştirdiği  

söylemlerle   ön   plana   çıkan   Alain   Badiou,   1937   yılında   Fas’ta   dünyaya   gelmiş,  

Mao,   Marx,   Aziz   Pavlus,   Platon   ve   Kant   gibi   çok   farklı   kaynakları   bir   araya  

getirmiş   bir   filozoftur.   Üniversite   eğitimini   felsefe   üzerine   tamamlamış   olmanın  

yanı  sıra,  matematiğe  olan  ilgisi  de  hayatı  boyunca  devam  etmiş  ve  sürekli  olarak  

bu   iki   alanı   birlikte   düşünüp   ele   almıştır.   Bu   anlamda   çağdaş   felsefenin   büyük  

ölçüde   Platon’dan   uzak   ve   onu   yanlış   tanıyarak   kurulduğunu   savunurken,  

Platon’un   filozofları   geometri   bilmeye   çağırmasına   uygun   olarak   felsefeyi  

matematikselleştirmiş  ve  matematiği  varlıkbilimi  olarak  ilan  etmiştir.1  

Badiou’nun  1967  yılında  Louis  Althusser  tarafından  oluşturulan  ve  Jacques  

Lacan’ın   etkisinde   hızla   büyüyen   bir   çalışma   grubuna   katılması,   felsefi  

görüşlerinin   aldığı   seyirde   etkili   olmuş   ve   böylece   Marksist   düşünceye   dair  

başlayan  ilgisi  ömrü  boyunca  devam  etmiştir.  Aktif  siyasette  de  bulunan  Badiou,  

özellikle  1968’deki  öğrenci  ayaklanmaları  sonrası  siyasi  düşüncelerinde  daha  da  

katılaşarak   aşırı   sol,   komünist   ve   Maoist   gruplara   katılmıştır.   Uzun   bir   süre  

                                                                                                               
1
Badiou’nun özgeçmişiyle ilgili daha geniş bilgi için:

WIKIPEDIA, “Alain Badiou”

https://en.wikipedia.org/wiki/Alain_Badiou (Erişim 08.07.2015)

THE EUROPEAN GRADUATE SCHOOL, “Alain Badiou-Biography”

http://www.egs.edu/faculty/alain-badiou/biography/ (Erişim 08.07.2015)

  1  
Fransız  Genç  Komünistler  Birliği'nin  de  üyesi  olan  Badiou’nun  siyasete  dair  ilgisi  

hep  canlı  kalmış,  bu  alanda  da  etkinliğini  sürekli  olarak  devam  ettirmiştir.    

1969’da   8.   Paris   Üniversitesi   Fakültesi’ne   girip   Althusser’ci   Marksist  

çizgisini   devam   ettiren   Badiou,   sonrasında   birçok   üniversite   ve   kuruluşta   da  

dersler  vermiştir.    

Sanattan  siyasete,  edebiyattan  ahlaka  bir  çok  farklı  alanda  eserler  ortaya  

koymuş   olan   Badiou,   sistemli   bir   filozof   olarak   felsefi   ve   siyasi   düşüncesini   de  

temellendiren   ontolojik   yaklaşımını   da   kitaplaştırmaktan   geri   durmamıştır.   Bu  

bağlamda  özne  teorisi  üzerine  özgün  fikirler  sunduğu  ilk  önemli  eseri  Théorie  du  

sujet   (Özne   Kuramı)   1982,   yine   özne   anlayışının   ontolojik   temellendirmesini  

ortaya   koyduğu   L'Être   et   l'Événement   (Varlık   ve   Hadise)’i   1988’de   ve   yakın  

zaman   önce   L'Être   et   l'Événement’ın   ikinci   cildi   olarak   Logiques   des   Mondes  

(Dünyaların  Mantığı)  adlı  eserini  yayımlamıştır.  Bu  eserlerinde  Badiou’nun  daha  

ziyade   özneyi   özellikle   etkin   bir   fail   olarak   var   kılabilmeyi   ve   bunu   nesnel   bir  

ontolojiyle  açıklamayı  amaç  edindiğini  görürüz.  Zira  bu  düstur  Badiou’nun,  gerek  

felsefi   ve   gerekse   siyasi   geçmişiyle   gayet   ilişkili   ve   tutarlı   görünmektedir.   Bir  

Yahudi   olarak   dünyaya   gelen   Badiou,   ömrü   boyunca   Yahudi   soykırımı   üzerinde  

durmuş,   gençlik   yıllarında   68   öğrenci   olaylarında   aktif   olarak   yer   almış,  

sonrasında   radikal   sol   ve   hatta   Maoist   akımlara   eğilim   göstermiş   ve   akabinde  

Althusser  gibi  bir  düşünürden  Marksist  okumalar  yapmıştır.  Böyle  bir  geçmiş  ve  

arka   plan   diyebiliriz   ki,   onu   en   başından   itibaren   özneye   yer   açabilme   fikri  

üzerine   yoğunlaştırmıştır.   Çünkü   genelde   döneminin   şartlarından,   özelde   ise  

geçmişinden   soyutlanamayan   birçok   düşünür   gibi   Badiou’da,   tamamlanmış   bir  

bütün  ve  insanın  herhangi  bir  etkisinin  olamayacağı  düşünülen  her  türlü  sisteme  

karşı  duran  bir  fikriyatla  yetişmiştir.  Onu,  belki  de  hayatı  boyunca  özne  olmaya  

  2  
yer  açan  bir  ontoloji  fikri  üzerine  iten  en  önemli  etmen  bu  idi.  Ve  özellikle  hem  

matematik   hem   de   felsefe   alanındaki   uzmanlığı   ona   bu   iki   perspektiften   bakıp;  

meseleye   kadim   felsefi   yaklaşımlarla,   modern   çağın   bilim   odaklı   pragmatist  

akımlarını  kıyaslayarak  yorum  getirebilme  imkanını  sağlamıştır.    

Bu   bağlamda,   hem   antik   hem   de   modern   düşünceye   hakim   kişiliğiyle  

Badiou,  özneye  yer  açan  bir  ontoloji  geliştirme  projesinde,  kendisinden  önce  olan  

temel  yaklaşımları  Aşkın  düşünce   (İng.  Transendent  Thought)  ve  İnşacı  düşünce  

(İng.   Contructivist   Thought)   olarak   iki   temel   perspektife   ayırmıştır. 2  Yani  

Badiou’ya   göre   antik   dönemin   klasik   yaklaşımı   Platoncu   diyebileceğimiz   aşkın  

düşünceyken,  modern  dönem  yaklaşımı  ise,  daha  ziyade  Kant  sonrası  şekillenen  

inşacı  yaklaşımları  doğuran  düşüncedir.  Ancak  Badiou,  bu  iki  perspektifin  de  bir  

takım  problemli  yanlar  barındırdığını  iddia  etmiştir.  Ona  göre  inşacı  düşünce  dil  

ile   inşa   edilebilir   olanı   esas   alıp,   var   olanı   ve   varlığı   bununla   sınırlamaya  

çalışırken,  aşkın  düşünce,  tam  tersine,  sonsuz  varlığı  esas  alıp,  klasik  matematik  

yöntemlerindeki   ya   da   Cusanus’un   daralma   teorisinde3  olduğu   gibi   sonsuzdan  

sonluya,  yukarıdan  aşağı  bir  daralmanın  kabulüyle  oluşturulmuştur.  Yani  inşacı  

                                                                                                               
2  Alain Badiou, Being and Event, Çev. Oliver Feltham - Justin Clemens - Alberto Toscana - Ray

Brassier (London: Continuum Books, 2012), s. 518 ve 281-284.  

3
Nicolaus Cusanus, 1401-1464 yılları arasında yaşamış bir Alman filozofu olmasının yanısıra,

kardinallik de yapmış bir din adamıdır. Matematikle de ilgilenen Cusanus, kozmoloji, ontoloji ve

teoloji hakkındaki görüşleriyle ön plana çıkmıştır. Ve kendisinden sonra birçok filozofun etkisinde

kalacağı sudur (contraction) teorisini ortaya koymuştur.

Hakkında daha geniş bilgi için bkz.: Bond, H.L. (tr.), 1997, Nicholas of Cusa: Selected Spiritual

Writings, New York: Paulist.Hopkins, J. (tr.), 2001,   Complete   Philosophical   and   Theological  

Treatises  of  Nicholas  of  Cusa,  Minneapolis:  Banning.

  3  
düşünce   dediğimiz   perspektif,   varlığı   tecrübe   edilebilenden   hareketle   kuran,  

yalnızca  inşa  edilebilir  olanı  kabul  edip,  inşa  edilemeyeni  yok  sayan  bir  yaklaşım  

geliştirirken   aşkın   düşünce,   tam   zıt   yönde   sonsuzdan,   yukarıdan   başlayıp,  

tecrübe   ettiğimiz   biçimiyle   dünyayı,   sonsuz   ve   bütün   olanın   bir   daralması,   bir  

parçası  olarak  görmüştür.  Yani  aşkın  yaklaşım  özneyi  tamamen  saf  dışı  bırakan,  

onun  etkin  olamayacağı  tamamlanmış  bir  bütün  üzerinden  geliştirilirken,  inşacı  

yaklaşım   varlıksal   statüde   tecrübe   edilebilir   ve   sonlu   olandan   başlayarak   dilin  

sınırları  çerçevesinde  kurulabilen  bir  varlık  alanı  sunmaktadır.  Badiou  için  bu  iki  

temel  perspektif  de  varlığı  açıklayabilmek  için  eksik  ve  yetersizdir.  Çünkü  varlık,  

ne  aşkın  düşüncenin  sınırlarını  çizdiği  kapalı  bir  bütün  ne  de  inşaacı  yaklaşımın  

dil  alanına  hapsedilebilecek  bir  şeydir.  Bu  yüzden  bir  matematikçi  olarak  Badiou,  

bu   alanda   sağlanan   ilerlemelerin   sağladığı   imkanlarla,   küme   kuramını   temel  

alarak   Jenerik   düşünce   (İng.   Generic   Thought) 4  adında   yeni   bir   perspektif  

geliştirmiştir.   Bu   perspektif   ona   göre   hem   antik   hem   de   modern   yaklaşımların  

neşet   ettiği   iki   temel   düşüncenin   aksine,   özne   olmayı   tam   manasıyla   açıklayıp,  

onun   mahiyetine   nüfuz   etmeye   imkan   sağlamaktadır.   Diğer   iki   yaklaşım   da  

Badiou’ya  göre  özne  olmayı  açıklamakta  yetersiz  kalmaktadır.  Bu  sebeple  her  iki  

yaklaşımda  da  bunu  fark  etmeden  geliştirilen  her  türlü  ontolojik  faaliyet  öznenin  

gerçek  mahiyetini  anlama  ve  açıklama  noktasında  eksik  kalmıştır.  Badiou’ya  göre  

bu   eksikliği,   modern   matematiğin   geldiği   son   nokta   olarak   kabul   edilen   küme  

kuramı   ve   sonsuzluk   tartışmaları   bağlamında   Badiou’nun   geliştirdiği   jenerik  

düşünceyi  dikkate  almadan  anlamak  ve  açıklayabilmek  mümkün  değildir.  Badiou  

bu  sebeple,  tüm  ontolojik  sistemini  küme  kuramı  üzerine  kurmuş  ve  o  alandaki  

                                                                                                               
4
Badiou, Being and Event, s. 510

  4  
gelişmelerle   jenerik   düşünceyi   ortaya   koyarak,   özneye   etkin   bir   şekilde   yer  

açmayı   denemiştir.   Ontolojik   yaklaşımının   temeli   olmakla   birlikte,   tüm   diğer  

alanlardaki   görüşleri   de   bu   düşünce   üzerinde   şekillenmektedir.   Bu   yüzden  

matematiğin  dünyasında  küme  kuramı  üzerinden  geliştirdiği  bu  özneye  yer  açma  

projesi,   Badiou   düşüncesinin   zeminini   anlayabilmenin   en   etkin   yoludur  

diyebiliriz.    

Özneyi   merkeze   alan   bu   düşünce   sisteminin,   son   yıllarda   dünyada   ve  

Türkiye’de   Badiou’ya   yönelik   ilgiyi   artırdığını   söyleyebiliriz. 5  Ancak   yapılan  

                                                                                                               

5  Alain Badiou, kıta felsefesinin son dönemde öne çıkan isimlerinden biri olmakla birlikte hakkında

yapılan çalışmalara baktığımızda, kurmuş olduğu bütün felsefi sistemin zemininde duran ontolojik

yaklaşımından ziyade etik, siyaset, sanat, din, özne teorisi ve aşk gibi konulara yoğunlaşıldığını

görürüz. Özellikle Türkiye’de bu konuyla ilgili çalışan ender isimlerden biri olan Ankara üniversitesi

öğretim üyesi Yücel Dursun’un, konuyla ilgili bir takım makale ve çalışmaları mevcuttur ancak bunun

haricindeki çalışmalar ontolojik yaklaşımına tam olarak değinmekten uzak metinlerdir diyebiliriz.

Badiou’nun matematik üzerine kurulu ontoloji yaklaşımıyla ilgili bir çalışma olarak bkz. Yücel

Dursun, Badiou’daki İki’yi dengeye oturtmak ya da Bir’in hesaba katılışı, FLSF (Felsefe ve Sosyal

Bilimler Dergisi), 2013 Bahar, sayı: 15, s. 171-185 ISSN 1306-9535.

Bkz. Maciej Malicki, Matheme and mathematics. On the main concepts of the philosophy of Alain

Badiou, Department of Mathematics and Mathematical Economics, Warsaw School of Economics.

Badiou’nun özne kuramına ilişkin bir çalışma olarak bkz. Todd McGowan, Subject of the event, subject

of the act: The difference between Badiou’s and Zˇizˇek’s systems of philosophy, 2010 Macmillan

Publishers Ltd. 1755-6341 Subjectivity Vol. 3, 1, 7–30.

Badiou’nun teolojik yaklaşımına dair bir çalışma olarak bkz. Roland Boer, Theology and the event: the

ambivalence of Alain Badiou, 2010 The Author. The Heythrop Journal r 2010 Trustees for Roman

  5  
çalışmalara  baktığımızda,  içeriklerin  yüzeysel  bir  seviyede  kalıp,  özellikle  siyaset  

ve   etik   alanında   sıkıştığını   görmekteyiz.   Bunu,   tüm   görüşlerinin   temeline  

yerleştirdiği  ve  felsefi  bakış  açısını  açıkladığı   Théorie  du  sujet  (Özne  Kuramı)  ve    

L'Être   et   l'Événement   (Varlık   ve   Hadise)’i   sırasıyla   1982   ve   1988   yıllarında  

yayımlamış   olmasına   rağmen,   İngilizce   çevirisinin   henüz   bir   kaç   yıl   önce   ve  

Türkçe  çevirisinin  hâlâ  yapılmamış  olmasından  da  anlayabiliriz.  Oysa  Badiou’nun  

düşünce   dünyasına,   bu   iki   eser   ve   özellikle   matematik-­‐ontoloji   bağıntısını  

kapsamlı   şekilde   ele   alarak,   özne   teorisinin   ontolojik   temellendirmesini   yaptığı  

L'Être   et   l'Événement   (Varlık   ve   Hadise)’i   derinlemesine   incelenmeden   nüfuz  

etmek   mümkün   gözükmemektedir.   Çünkü   ahlak,   siyaset   ya   da   sanat   hangi   alan  

olursa   olsun   Badiou,   tüm   görüşleriyle   ilgili   olarak   bu   temelden   beslenmekte   ve  

tüm  yönelimlerini  bu  zemin  üzerinde  şekillendirmektedir  diyebiliriz.  Bu  yüzden  

Baidou’nun  özne  projesinin  hakkının  verilebilmesi  için,  küme  kuramından  nasıl  

bir   ontoloji   çıkardığı   ve   bu   bağlamda   hem   antik   dönem   perspektifinin  

beslendiğini   düşündüğü   aşkın   düşünce,   hem   de   modern   dönem   yaklaşımının  

sıkıntılarını  göstererek,  işaret  ettiği  inşacı  düşünce  ile  ilgili  ortaya  koyduklarının  

anlaşılabilmesi  gerekmektedir.  Akabinde  ise,  Badiou’nun  bu  iki  düşünce  biçimine  

karşılık  olarak  geliştirdiği  jenerik  düşünce  söyleminin,  küme  kuramıyla  ilişkisi  ve  

diğer  iki  yaklaşımla  benzeyen  ve  ayrışan  yönleri  ele  alınmalıdır.    

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

Catholic Purposes Registered. Published by Blackwell Publishing Ltd, 9600 Garsington Road, Oxford

OX4 2DQ, UK and 350 Main Street, Malden, MA 02148, USA.

Badiou’nun özne teorisiyle ilgili bir çalışma olarak bkz. Margus Vihalem, What is ‘the subject’ the

name for? The conceptual structure of Alain Badiou’s theory of the subject, Estonian Institute of

Humanities, Tallinn University Uus-Sadama 5, 10120 Tallinn, Estonia

  6  
 Ardından   ise   Badiou’nun,   hadise   (İng.   Event),   hakikat   (İng.   Truth),  

sadakat   (İng.   Fidelity)   gibi   kendi   terminolojisine   ait   terimlerle   özneye   yer  

açtığını   söylerken,   konunun   matematikte   nasıl   temellendiğini   görmek   ve  

özellikle   matematikle   ontolojinin   nasıl   ilişkilendiğini   açıklığa   kavuşturmak  

gerekmektedir.  Aksi  takdirde  Badiou  ve  onun  düşünce  sistemine  dair  yapılan  her  

çalışma   ve   ona   getirilen   her   yorum   eksik   ve   temelsiz   söylemler   olarak   kalma  

riskini  taşımaktadır.  İşte  bu  nedenlerle  biz,  herhangi  bir  düşünür  veya  meseleye  

derinlemesine  nüfuz  etmek  söz  konusu  olduğunda,  olayın  mahiyetine  erişmenin  

ancak  meselenin  temelinde  duran  tartışmaya  nüfuz  etmekle  mümkün  olduğunu  

düşündüğümüz   için,   çalışmamızı   daha   önce   de   söylediğimiz   gibi   Badiou’nun  

matematik-­‐ontoloji   bağıntısını   en   kapsamlı   şekilde   ortaya   koyduğu   L'Être   et  

l'Événement  (Varlık  ve  Hadise)  adlı  eseriyle  sınırlı  tutacağız.  

Bu   eseri,   Badiou’nun   “matematik   =   ontoloji” 6  sözüyle   kastettiği,  

matematik   üzerine   kurulu   bir   ontoloji   anlayışının   küme   kuramıyla   nasıl  

ilişkilenip,   şekillendiği   ve   devamında   özne   teorisinin   bu   sistemde   nasıl   hayat  

bulduğunu  ortaya  koymaktadır.  Varlık  ve  Hadise,  ontolojinin  en  kadim  tartışması  

dinebilecek   bir-­‐çok   ilişkisi   ile   başlamakta   ve   bu   tartışmayı   Parmenides’e   kadar  

geri   götürerek,   konunun   antik   zamanlardan   bu   yana   nasıl   şekillendiği  

anlatmaktadır.   Platon’un   gözden   kaçırdığı   noktalara   günümüz   matematiğin  

geldiği   son   nokta   üzerinden   işaret   etmeye   çalışırken,   bu   sistemin   etkin   bir  

özneye  alan  açıp,  onun  üzerinden  hakikati  nasıl  var  kıldığını  göstermektedir.  Bu  

sebeple,  hem  ontolojik  yaklaşımını  anlamak,  hem  de  bu  yeni  düşünce  sisteminde  

                                                                                                               
6  Badiou, Being and Event, s. 6.  

  7  
özneye  yer  açıp,  onu  nasıl  etkinleştirdiğini  görmek  ancak  bu  esere  nufüz  etmekle  

mümkün  olabilmektedir  diyebiliriz.    

  Bu   bağlamda   bizde   bu   tezin   ilk   bölümde;   küme   kuramı   ve   Sürey  

Varsayımı   tartışmalarına   değindikten   sonra   öncelikle   Badiou’nun   neden   küme  

kuramını  ontoloji  olarak  gördüğünden  bahsedip  sonra  küme  kuramının  gelişimi  

ve   sonsuzluk   tartışmalarına   yer   vereceğiz.   İkinci   bölümde;   zorlama   yöntemi  

başlığı  adı  altında  model  tartışmaları  ve  akabinde  Cohen’in  ilgili  ispatıyla  birlikte  

adlandırma  meselelerine  eğileceğiz.  Üçüncü  bölüm,  daha  ziyade  küme  kuramı  ve  

ontoloji  bağlamında,  bir  ile  çok  ilişkisi  ve  ardından  farklı  düşünce  yönelimlerinin  

yer   aldığı   kısım   olacak.   Son   olarak   dördüncü   bölüm   de   ise;   tamamen   Badiou’ya  

ait   olan   bir   terminolojiyle   özne   teorisi   söz   konusu   olduğunda,   hadise,   sadakat,  

hakikat  ve  özne  terimlerinin  nasıl  anlam  bulduğu  ele  alınacak  ve  akabinde  sonuç  

kısmıyla  bitirilecektir.    

   

  8  
 BİRİNCİ  BÖLÜM  

KÜME  KURAMI  VE  SÜREY  VARSAYIMI  

1. Badiou’nun  küme  kuramını  bir  ontoloji  olarak  görmesinin  

nedenleri    
 

Bütün   bir   düşünce   tarihinin   merkezinde   yer   alan   “ne   var   ne   yok”   sorusu,   genel  

geçer   tüm   disiplinlerin   zemininde   yer   almakla   birlikte,   felsefenin   öncelikli   ve  

merkezi  bir  tartışma  konusudur.  Kapsayıcı  bir  felsefi  sistem  ortaya  koyabilmek,  

ontolojinin  bu  asli  sorusuna  yanıt  vermeden  hiç  bir  zaman  mümkün  olmamıştır.  

Bu   yüzden,   düşünce   tarihinde   belli   kırılımlar   sağlayan   tüm   filozofların,   temelde  

bu   soruyla   ilişkili   belli   ontolojik   yaklaşımlar   geliştirdiğini   görmekteyiz.   Bu  

bağlamda   çağdaş   bir   düşünür   ve   matematikçi   olarak   Badiou’da   konuya   “ne   var  

ne   yok”   sorusuyla   başlamış   ve   bu   noktadan   bir   ile   çok   ilişkisini   ele   almaya  

yönelmiştir  diyebiliriz.    

Parmenides’ten   günümüze   bir   ile   çok   ilişkisinin   ele   alınma   şekli   ve  

geliştirilen   yaklaşımlara   detaylıca   değinen   Badiou,   meseleyi   küme   kuramı  

üzerinden   matematik   temelinde   ele   alıp   açıklarken,   bu   sistemde   etkin   bir  

öznenin   nasıl   söz   konusu   olabildiğini   de   ortaya   koymaktadır.   Etken   yani   eylem  

ve   tercihleriyle   bir   şeyleri   değiştirmeye   ve   var   kılmaya   gücü   olan   özne   fikri,  

Badiou’ya   göre   modern   matematiğin   geldiği   son   nokta   olan   küme   kuramıyla  

anlamlanmaktadır.   Bu   bağlamda   Badiou,   açık   bir   şekilde   ontolojinin   matematik  

olduğu   ve   matematiksel   düşünme   biçiminin   de   temeli   olan   küme   kuramı  

  9  
üzerinden   ele   alınması   gerektiğini   ifade   etmektedir.7  Çünkü   küme   kuramı   hem  

varlığın   her   türlü   oluşunu   açıklamakta   hem   de   tüm   düşünüş   biçimlerinin   asli  

şeklini  oluşturmaktadır.    

Bu  şekilde  matematik  üzerine  kurulu  bir  ontoloji  fikri,  Platoncu  düşünce  

tarzına   aykırı   duruyor   olsa   da,   Badiou’yu   Kant   sonrası   çağdaş   bir   filozof   ve  

matematikçi  olarak  düşündüğümüzde  onun,  zamanına  denk  bir  şekilde  her  türlü  

teolojiden  arındırılmış  bir  ontoloji  ve  aynı  zamanda  özneye  yer  açabilme  fikri  ile  

küme  kuramına  yönelişini  anlayabiliriz.  Çünkü  “Badiou  ve  ontoloji”  dediğimizde,  

daha   ziyade   üç   belirgin   noktanın   açığa   çıktığını   görmekteyiz;   ilk   olarak   klasik  

yaklaşımdakinin   aksine   aşkın   metafiziksel   öğeler   barındırmayan   bir   ontolojik  

sistem,   ikinci   olarak   mutlak   bir   Bir’in   varlığı   iddiası   yerine   her   zaman   çokluğu  

temel  almak  ve  üçüncü  olarak  ilk  ikisiyle  birlikte  etken  bir  özneye  yer  açabilmek  

veya   imkan   sağlayabilmek.   Çünkü   Baidou’ya   göre,   çağın   bilim   imkanlarında  

ortaya   konan   kuramlarla   ontolojinin   artık,   üzerinde   konuşulamaz   olduğu  

düşünülen  her  türlü  bilinemez  alandan  temizlenmiş  ve  bu  sayede  tamamlanmış  

nesnel   bir   alan   olması   gerekmektedir.   Fakat   felsefe   tarihi   boyunca   ontolojiye  

böyle   bir   yaklaşım   söz   konusu   olmamıştır.   Ontoloji,   her   zaman   bizi   varlığın  

gizlenmiş   yanını   açığa   çıkartmaya,   mevcutların   ötesine   geçmeye   sevk   eden   bir  

deneyim   olarak   görülmüştür.   Badiou   bu   durumun   en   iyi   örneğini   özellikle  

Platon’da  bulmaktadır.  Platon’un  iyi  ideası  (Yun.  Agathon)  en  üst  varlık  olmasına  

karşın,   muhakeme   faaliyetinin   sınırları   içinde   herhangi   bir   sunumu   mümkün  

değildir.   O   işaret   edilemeyecek,   herhangi   bir   yolla   bilinemeyecek   olandır,   yani  

her   şeye   aşkındır.   Bu   aşkın   olanı   içeren   varlık   yaklaşımı   tamanlanmış   ve   kapalı  

                                                                                                               
7
Badiou, Being and Event, s. 6

 10  
bir   bütünü   işaret   eder.   Kişinin   bu   aşkın   olanı   anlayıp,   onu   ihata   etmeye  

çalışmaktan  ziyade    herhangi  bir  müdahale  ya  da  etkinliği  söz  konusu  değildir.    

Badiou,  bu  şekilde  aşkın  olana  dayalı  bir  ontoloji  fikrine  karşı  çıkar.  Ve  bu  

çıkışıyla   hem   felsefe   tarihi   boyunca   ontoloji   üzerine   sistem   geliştirmiş   tüm  

filozoflar,  hem  de  çağdaşlarından  farklı  olarak,  bu  güçlü  tezlerin  temelinin  küme  

kuramında  olduğunu  görüşünü  ortaya  koyar.  Çünkü  ona  göre  asıl  önemli  nokta,  

bütün   ontoloji   tartışmalarının   odaklandığı   bir   ile   çok   meselesine   farklı  

bakabilmeyi  başarmaktadır.  Bu  ise  günümüzde  artık  küme  kuramı  ve  bu  kuramla  

birlikte   sonsuzluğa   ilişkin   olarak   ispatlanan   teoremlerle   mümkündür.   Öyle   ki,  

küme  kuramı  bizim  varlık  anlayışımıza  yön  veren  bir  ile  çok  gerçeğini  her  şeyiyle  

ortaya   koymaktadır.   Hatta   Badiou’ya   göre,   eğer   Platon,   küme   kuramını   bu  

şekilde  görmüş  ve  düşünmüş  olsaydı,  bir  ile  çok  ilişkisini  mevcutta  kurduğundan  

çok   daha   farklı   ele   alır   ve   böylece   onun   da   bu   ilişkiyi   bu   şekilde   kurması  

kaçınılmaz  olurdu.    

Bu  anlamda  küme  kuramı  üzerine  şekillenecek  bir  ontoloji  sisteminde  asıl  

belirleyici  nokta,  bir  ile  çok  ilişkisinin  tüm  kadim  düşünce  sistemlerinden  farklı  

olarak   ortaya   konmasıdır   diyebiliriz.   Çünkü   bu   sayede   bir   ile   çok   ilişkisi  

üzerinden   düşünülebilecek   olan   var   olmak   ve   o   varlığın   her   türlü   bağıntıları,  

Badiou’nun   deyimiyle   bugüne   kadar   insanlık   tarafından   uğraşılan   düşünce  

eforlarının  en  yoğununu  barındıran8  küme  kuramıyla  gerçek  anlamını  bulacaktır.    

Bu   sistemde   bir,   boş   kümenin   sayalı   olarak   tanımlandığı   için     “sıfır”a   yani   “bir  

olmayan”a   dayanır   ve   “bir   olmayan”a   bağlı   olan   bir   varlığı   vardır.   Bu   bağlamda  

ne  Parmenides’in  düşüncesindeki  gibi  çelişik  olmayan  bir  “bir”,  ne  de  Platon’daki  

                                                                                                               
8
Badiou, Being and Event, s. 499.

 11  
gibi  her  şeyden  bağımsız  ve  var  olan  her  şeyin  ondan  pay  alarak  varlık  kazandığı  

tamamlanmış   bir   bütün   söz   konusu   değildir.   Çünkü   gerçekte   bizim   “bir”  

dediğimiz   şey   de   ancak   “bir”   olmayana   dayalı   olan   bir   kurulma   sonucu   söz  

konusu  olabilmektedir.  Bu  sebeple  ancak  mevcut  küme  kuramı  bize  aslında  tam  

da   böyle;   “bir”   olmayana   dayanan   bir   “bir”,   “bir”in   varlığına   dayanan   iki,   ikinin  

varlığına  dayanan  üç,  şeklinde  devam  eden  bir  sistem  sunduğu  için  ontolojiyi  en  

anlamlı  şekilde  açıklamaktadır.    

Öte   yandan   Badiou’ya   Parmenides   ve   Platon’dan   farklı   bir   yön   veren   bu  

çıkış,   onun   için   sadece   ontolojinin   zemini   ve   temeli   olmakla   kalmayıp,  

halihazırda   sınıflandırmalar   üzerinden   var   olan   mevcut   düşünüş   şeklimizin   en  

net  ifadesi  olarak  da  meşrulaşmaktadır.  Bu  ise  bizim  mevcut  zaman  ve  mekanda  

sürekli   karşı   karşıya   olduğumuz   çokluğu   anlamlandırmada,   tam   da   küme  

kuramının   açıkladığı   bir   ile   çok   ilişkisi   ve   yine   onun   aksiyomlarının   ortaya  

koyduğu  bağıntılar  üzerinden  düşündüğümüz  anlamına  gelmektedir.  Yani  küme  

kuramı  mevcut  düşünüş  sistemimizi  en  açık  şekliyle  barındıran  sistemdir.  Daha  

basit   şekilde   ifade   edecek   olursak;   ister   bir   odadaki   eşyalar   topluluğu,   ister   bir  

bilgisayar   ekranındaki   farklı   görsel   öğeler   olsun,   gözlerimizi   her   açtığımızda  

karşı   karşıya   kaldığımız   çokluk   ortamını,   her   şart   ve   koşulda   belli  

sınıflandırmalara  tabi  tutarak  anlamlandırmaktayız.  Bu  çoklukları  bazen  benzer  

özelliklerine   göre   birleştirmeler   bazen   de   biricik   olma   durumlarına   göre   özel  

adlar   vererek   anlamlı   hale   getirmekteyizdir.   Örneğin;   bir   odaya   girdiğimizde  

kitapları   bir   grup,   kalemleri   başka   bir   grup,   sandalyeleri   diğer   bir   grup   olarak  

sınıflandırarak   kendimize   sunduğumuz   haliyle   düşünelim.   Bu   sunuş   şeklinde  

olan   tüm   bu   algılama   biçimleri   aslında   bahsettiğimiz   düşünce   sistemiyle   ilişkili  

ve   onun   bir   sonucudur.   Dahası   halihazırda   canlı-­‐cansız,   bitki-­‐hayvan   vb.   tarzda  

 12  
sayılabilecek  tüm  bilimsel  sınıflandırmalarımızı  da  bu  sistemle  ve  belli  ayrımlara  

göre   yapmaktayızdır.   Çünkü   bu,   insanlığın   değişmeyen   düşünüş   ve   algılama  

modelidir   ve   bu   haliyle   aslında   tam   da   küme   kuramıyla   uyum   halindedir.   Yani  

küme   kuramının   ontoloji   olmaya   en   yatkın   kuram   olması,   bizim   düşünüş  

şeklimizin   bu   zamana   kadar   en   açık   şekilde   ortaya   konduğu   sistem   olmasıyla  

ilişkilidir.   Ve   bu   da   Badiou’nun   küme   kuramını   ontoloji   olarak   görmesinin   en  

belirgin  nedenlerinden  biridir.  Peki,  Badiou’nun  küme  kuramıyla  ortaya  koyduğu  

bu  ontoloji  sisteminde  asıl  fark  yarattığı  nokta  olan  özneye  yer  açabilme  imkanı  

nasıl  yer  bulmaktadır?    

Söz  konusu  sınıflandırmalar  küme  kuramı  üzerinden  anlattığımız  şekilde  

ortaya   konurken   tam   da   Kant’ın,   “bilgimizi   genişletmemiz   sonucu   değişen   ve  

gelişen   yeni   sınıflandırmalar   yapabiliriz” 9  diye   açıkladığı   nokta   Badiou’nun  

özneye   yer   açtığı   alandır   diyebiliriz.   Bu   bağlamda   Kant,   belli   bir   durumda   belli  

bir   ampirik   sınıflandırmamız   varken   daha   genel   bir   sınıflandırmaya  

geçebileceğimizi,   yani   belli   bir   şekilde   sınıflandırdığımız   bir   şeyin,   daha   önce  

ilişki  kurmadığımız  şeylerle  yeni  ilişkilerini  fark  edip,  sonrasında  daha  genel  bir  

sınıflandırma   yapabileceğimizi   söyler.   İnsanlık   ve   bilim   tarihinde   gelişme   ve  

ilerleme  olarak  görülen  şeyler,  bu  şekilde  genişleyen  sınıflandırmalarla  mümkün  

olabilmektedir.   Badiou   ise,   bu   noktada   meseleyi   sadece   daha   genel   bir  

sınıflandırmaya  ulaşmak  olarak  değil,  mevcut  durumda   (İng.  Stiuation)   olmayan  

bir   hakikatin   varlığa   getirilmesi   olarak   yorumlamaktadır.   Ortada   sadece  

sınıflandırmalarla   genişleyen   epistemolojik   alanda   bir   ilerleme   değil,   varlıksal  

                                                                                                               
9
Immanuel Kant, Pratik Aklın Eleştirisi, Çev. İonna Kuçuradi - Ülker Gökberk - Füsun Akatlı

(Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 1994), s. 146

 13  
bir   dönüşümünle   birlikte   tüm   gerçeklik   alanının   etkilendiği,   yadsınamaz   ve   de  

yabancı   kalınamaz   bir   hakikat   mevcut   olmaktadır.   Yani   özne   aracılığıyla   daha  

önce   olmayan   yeni   bir   terimin   ihdas   edilip,   varlığa   getirilmesi   ve   o   terim  

üzerinden   mevcut   durumun   dönüştürülmesi   söz   konusudur.   Öznenin   görüp,  

işaret   ettiği   bu   hakikatle   birlikte   herhangi   bir   şeyin   artık   eskisi   gibi   kalması  

mümkün   değildir.   Yani   herhangi   bir   değişim   ya   da   ilerlemenin   garantörü  

Badiou’nun   sisteminde   öznelerdir   diyebiliriz.   Çünkü   sınıflandırmalarımızda  

yapacağımız   herhangi   bir   genişleme,   özne   olmadan   gerçekleşmesi   mümkün  

olmayan   bir   şeydir.   Bu   da   demektir   ki,   Badiou’ya   göre   özne,   gerçek   manada  

tarihin  akışına  müdahale  edip,  onu  değiştirebilecek  bir  varlıktır.  

Bu   anlamda   her   türlü   değişim   ve   gelişimin   merkez   noktasında   duran  

Badiou’nun  öznelerinin,  küme  kuramında  bulduğu  yer  ve  anlam  ise  ileride  daha  

geniş   şekilde   ele   alacağımız   Paul   Cohen   tarafından   ortaya   konan   zorlama   (İng.  

Forcing)   yöntemidir.   Badiou   özellikle   Cohen’in   ispatında   jenerik   kümelerin  

varlığını   göstermesiyle   birlikte,   öznenin   gerçek   anlamda   mahiyetinin   de   ortaya  

çıktığını   düşünmüş,   ve   ontolojisini   de   bu   şekilde   sistemli   bir   hale   getirmiştir  

diyebiliriz.      

İşte   tüm   bu   saydıklarımız   neticesinde   Badiou   için   ontolojinin   merkezine  

yerleştirdiği  küme  kuramının;  mutlak  ve  tamamlanmış  bir  bütün  iddiasına  karşı  

çıkıp,   her   zaman   çokluk   ortamını   savunmak,   hiçbir   şekilde   metafizik   alana  

kaymadan   bir   ontoloji   ortaya   koyabilmek   ve   en   önemlisi   özneye   yer   açabilme  

projesini  aynı  anda  sağladığını  görmekteyiz.    

   

 14  
2. Küme  kuramının  gelişimi  (Cantor  ve  sonluötesi  küme  kuramı)  
üzerine  kısa  notlar  
 

Günümüzde  matematiksel  düşünce  biçiminin  derli  toplu  ifade  edildiği  bir  sistem  

olarak   görebileceğimiz   küme   kuramı,   modern   matematiğin   ulaştığı   en   büyük  

başarılardan   biri   olarak   görülür.   Çünkü   bu   kuram   ve   aksiyomlarıyla   birlikte  

matematikte   sistemli   temel   bir   alan   oluşturulmasının   yanısıra   o   güne   kadar  

mutabakat  olmayan  belli  terimler  anlam  kazanmış  ve  yeni  ispat  ve  teoremler  için  

birçok  kolaylık  sağlanmıştır.    

Kuramın   gelişimine   bakacak   olursak;10  varlıkları   belli   özelliklerine   göre  

kümeler   cinsinden   ele   almak   çok   eski   tarihlere   kadar   geri   gitse   de,   sonsuzluk  

üzerine   tartışan   filozoflardan   sonra,   matematik   alanında   “sonsuz”   ve   “küme”  

kavramını   ilk   kez   bir   araya   getiren   isim   Bernard   Bolzano’dur   (1847).   Bolzano,  

sonsuz   fikrini   savunmuş   ve   sonlu   kümelerden   farklı   olarak,   sonsuz   kümelerin,  

bazı   alt   kümeleriyle   birebir   eşleme   yapılabildiğini   göstermiştir.   Ancak   bunu  

yapmasına   rağmen   küme   kuramını   tam   olarak   doğru   bir   matematiksel   temel  

üzerine  oturtamamıştır.  Bolzano’nun  ardından  bunu  sistemli  bir  kuram  şeklinde  

ortaya   koyan   isim   ise   George   Cantor   olmuştur.   Cantor’un   1874   ile   1895   yılları  

arasında  konuyla  ilgili  yayımladığı  makaleleri,  kuramın  çok  daha  dikkat  çekici  ve  

etkili   olmasını   sağlamıştır.   Günümüzde   hâlâ   Cantor’un   geliştirdiği   şekliyle  

kullanılmaya   devam   eden   küme   kuramı,   20.   yüzyıl   matematiğinin   de   temelini  

oluşturur.   Çünkü   aksiyomatik   küme   kuramı   ile   artık   matematiğin   tüm   kavram  

yöntem  ve  sonuçları  derli  toplu  bir  şekilde  ifade  edilebilir  olmuştur.  Ayrıca  küme  

                                                                                                               
10
STANFORD UNIVERSITY, “The Early Development of Set Theory”,

http://plato.stanford.edu/entries/settheory-early/ (Erişim 15.06.2015).

 15  
kuramının  yapısı  matematikle  felsefe  ve  mantık  arasında  da  bağlantı  kurulmasını  

sağlamıştır.11  

Cantor’un   1867-­‐1871   yıllarında   yayımladığı   ilk   dönem   çalışmaları  

diyebileceğimiz   makaleleri   daha   ziyade   sayı   kuramı   üzerinedir.   Bu  

çalışmalarında  da  başarılı  tezler  ortaya  koymuştur  ancak  bütün  bir  matematiksel  

düşünüşü   değiştirecek   savlar   olmamıştır.   Özellikle   İsviçre’ye   gidip   Richard  

Dedekind   ile   tanışmasından   sonra   Cantor,   trigonometrik   seriler   üzerine  

çalışmaya   başlamıştır.   Bu   konudaki   yazıları   Cantor’un   küme   kuramı   ve  

irrasyonel   sayılar   üzerine   ilk   düşüncelerini   içermiştir.   Ardından   1874   yılında  

Crelle’s   Journal’da12  yayımlanan   makalesi   ise   küme   kuramının   doğuşu   olarak  

görülmüştür.  Bu  makalede  Cantor,  ilk  kez  bu  şekilde  ifade  edilecek  olan,  en  az  iki  

farklı   sonsuzluk   olduğundan   bahsetmiş   ve   bu   matematiksel   düşünce   için   bir  

kırılım  noktası  olmuştur.  Çünkü  daha  önce  sonsuzluğun  boyutları  gibi  bir  şey  hiç  

söz  konusu  olmamış,  her  zaman  tüm  sonsuzlar  aynı  boyutta  olarak  varsayılmıştı.  

Cantor   ise   bu   makalede   reel   sayılarla   doğal   sayıların   birebir   eşlenemeyeceğini  

ispatlayarak,  farklı  sonsuzluk  düzeyleri  olduğunu  ortaya  koymuştur.    

Cantor'un   doğal   sayılar   ile   reel   sayıların   birebir   eşlemesinin  

yapılamayacağını  göstermek  için  geliştirdiği  yöntemi  incelemeden  önce  kümeler  

için  büyüklüğün  ne  anlama  geldiğine  değinecek  olursak;  kümeler  için  büyüklük,  

verilen   bir   A   kümesinin   en   az   B   kümesi   kadar   büyük   olması   B'den   A'ya   bir  
                                                                                                               
11
Howard Eves, Foundations and Fundamental Conceps of Mathematics, (Newyork: Dover

publications Inc., 1990) s. 212.

12
1826-1855 yılları arasında August Leopold Crelle tarafından yayınlanmaya başlanan Crelle’s Journal

ya da Crelle adıyla anılan Leonhard Euler, Niels Henrik Abel, Georg Cantor ve Gotthold Eisenstein

gibi ünlü matematikçilerin de yazdığı meşhur matematik dergisidir.

 16  
birebir   fonksiyonun   var   olması   şeklinde   tanımlanır.   Böylelikle   B'nin   bir  

kopyasının   A'nın   içerisinde   bulunabiliyor   olması   sağlanır.   Eğer   aynı   şekilde  

B'den   de   A'ya   bir   birebir   fonksiyon   varsa   o   zaman   bu   iki   küme   eşit   büyüklükte  

kabul  edilir.  

   

 17  
2.1. Cantor’un  Köşegen  Yöntemi  

Reel  sayıların  sonlu  veya  sonsuz  uzunlukta  ondalık  sayılar  olarak  yazılabileceği  

bilinmektedir.   Eğer   Cantor'un   iddiası   yanlış   ve   gerçel   sayılarla   doğal   sayılar  

birebir  eşlenebiliyorsa,  o  zaman  sadece  0  ile  1  arasındaki  reel  sayılarla  (bütün)  

doğal  sayıları  birebir  eşlemek  de  mümkün  olmalıdır.  Böyle  bir  eşlemeyi  alalım  ve  

0   ile   1   arasındaki   reel   sayıları   verilen   eşlemeye   göre   sıralayarak   bir   liste   elde  

edelim.  Şimdi  0  ile  1  arasında  öyle  bir  reel  sayı  kurgulayacağız  ki  bu  sayının  bu  

listede   yer   alması   mümkün   olmayacak.   Bu   sayıya   C   adını   verelim   ve   onu   şu  

kurala   göre   oluşturalım:   birinci   sayının   ilk   ondalık   basamağına   bakalım   ve  

buradaki   rakamdan   farklı   herhangi   bir   rakamı   seçip   C   sayısının   ilk   basamağı  

olarak  yazalım,  aynı  şekilde  C'nin  ikinci,  üçüncü,...  basamaklarını  da  oluşturalım.  

Mesela  eğer  0  la  1  arasındaki  reel  sayılar  aşağıdaki  gibi  sıralanmışsa:    

1)  0,13567.......  ^    

2)  0,25678.......  ^    

3)  0,00212.......  ^    

4)  0,14221.......  ^    

.  .  .    

C  sayısının  ilk  basamağını  1'den  farklı,  2.  basamağını  5'ten  farklı,  3.  basamağını  

2'den  farklı,  4.  basamağını  gene  2'den  farklı  birer  rakam  olarak  seçeriz.    

Bu  noktada  fark  etmemiz  gereken  şey,  C'nin  kendisi  bir  reel  sayı  olduğu  halde  bu  

listede   yer   alan   her   sayıdan   en   az   bir   ondalık   basamakta   (daha   doğrusu   o   sayı  

listemizde   kaçıncı   sırada   yer   alıyorsa   o   basamakta)   farklı   olduğu   ve   dolayısıyla  

bu   listede   yer   alamayacağıdır.   Demek   ki   varsaydığımız   birebir   eşleme   mümkün  

 18  
değil   ve   aslında   reel   sayılar   kümesindeki   eleman   sayısı   doğal   sayılar  

kümesindeki   eleman   sayısından   daha   fazladır.   Bu   sayıyı   kurgulayabilmemizi  

sağlayan   da   seçim   aksiyomudur   (İng.   Axiom   of   choice).   Seçim   aksiyomunun  

sağladığı   imkana   göre   verilen   bir   kümeler   topluluğundan   öyle   bir   küme  

oluşturabilir  ki,  bu  yeni  kümede  verilmiş  kümeler  topluluğunun  her  kümesinden  

bir  eleman  bulunur.    

Cantor’un   ispatıyla   ortaya   koyduğu   bu   köşegen   yöntemiyle   sonsuzluğun  

dereceleri  ve  kendi  içinde  hiyerarşiye  sahip  birçok  farklı  sonsuzluk  olabileceğine  

ilk   kez   işaret   edilmiştir.   Eğer   Cantor,   sonsuzlukların   bir   hiyerarşisi   olduğu   ve  

gerçel  sayılarla  doğal  sayıların  birebir  eşlenemez  olduğunu  göstermeseydi  bugün  

hala   çalışmalar   tek   bir   sonsuzluk   var   olduğu   fikri   üzerinden   devam   ediyor  

olacaktı.   Ancak   bu   ispatla   birlikte   artık   sonsuzluğun   katmanları   düşünülmeye  

başlandı   ve   bu   katmanların   birbirine   geçmesinin   mümkün   olmadığının   yanısıra  

aralarında  nitelik  farkı  olduğu  da  ortaya  konmuş  oldu.  

   

 19  
3. Küme  kuramının  temel  kavramları    
 

Küme   kuramı   günümüzde   kullanılan   şeklini,   yaptığı   birçok   geliştirme   ve   bu  

konudaki   ısrarlı   çalışmaları   sonucu   daha   önce   de   ifade   ettiğimiz   gibi   George  

Cantor  sayesinde  almıştır.  Modern  matematik  açısından  bir  devrim  sayılabilecek  

bu  kuram  bir  çok  farklı  isim  tarafından  ele  alınmış,  Cantor  da  dahil  olmak  üzere  

kuramla  ilgili  bir  çok  paradoks  geliştirilmiştir.  Ancak  küme  kuramının  matematik  

dünyasına   sağladığı   imkan   ve   açılımlar   çok   fazla   olduğu   için,   bu   paradokslar  

küme   kuramını   ortadan   kaldırmak   yerine   onu   daha   çok   gündemde   ve   canlı  

tutmuştur.  Örneğin;  Russell  Paradoksu13’nun  ortaya  çıkmasıyla  birlikte  artık  her  

topluluğu   küme   olarak   adlandırmayıp,   neyin   küme   kabul   edebileceğine  

aksiyomlarca   karar   verilmesi   gerektiği   ifade   edilmiştir.   Bu   bağlamda   küme  

kuramına   tam   anlamıyla   nüfuz   edebilmek   adına,   kuramın   temel   kavramlarına  

değinmek   yerinde   olacaktır.   Hatta   öncelikle   küme   nedir   sorusuyla   başlayacak  

                                                                                                               
13
Russell’ın kümeler kuramıyla ilgili paradoksu herhangi bir kümenin kendi kendisini içerip

içermemesi durumuyla ilgili bir çelişkidir. Örneğin: evrensel küme, var olan tüm kümeleri içeren bir

kümedir. Var olan tüm kümeleri içerdiğine ve kendisi de bir küme olduğuna göre, evrensel küme,

evrensel kümenin bir elemanıdır, yani kendi kendini içerir. Ya da "üçten fazla elemanı olan kümeler

kümesi", kendisi de üçten fazla elemana sahip olduğu için kendini içerir. Ama örneğin doğal sayılar

kümesi n, bir doğal sayı olmadığı için kendini içermez. İşte bizim a kümesinin içereceği kümeler böyle

kümeler, yani kendi kendinin elemanı olmayanlar. Bu noktasa soru şuna dönüşüyor: a kümesi kendisini

içerir mi? Eğer "içerir" dersek, a kümesinin a kümesinde işi ne? Çünkü a kümesi sadece kendini

içermeyen kümelerin kümesi. Eğer "içermez" dersek, a kümesi kendini içermeyen bir küme olur, o

zaman a kümesini de a kümesine dahil etmeliyiz, ama o zaman da a, kendini içeren bir küme olur ve bu

bir çelişkiye yol açar.

Daha fazla bilgi için: http://plato.stanford.edu/entries/russell-paradox/    

 20  
olursak;  matematikte  her  teorinin  bir  şekilde  tanımsız  terimler  barındırması  gibi  

küme   kuramı   söz   konusu   olduğunda   da   “küme”   ve   “elemanı   olma”   terimleri  

tanımsız  olarak  kabul  edilmektedir.  İkinci  kilit  öneme  sahip  nokta  ise,  elemanlar  

da  dahil  var  olan  her  şey  bir  küme  olarak  kabul  edilir.  Ancak  bu  kabuller  küme  

kuramıyla   ilgili   Russell   paradoksu   ve   benzeri   sıkıntıların   çıkmasına   engel  

olamamıştır.   En   son   matematikçiler   çıkan   bu   paradoks   ve   çelişkilere   son  

verebilmek   adına   küme   kuramı   üzerinde   aksiyomlar   geliştirme   kararı   almıştır.  

Bunun   sonucunda   ise   Zermelo   ve   Fraenkel   adında   iki   ünlü   matematikçi   ve  

mantıkçı  birbirinden  habersiz  ve  bağımsız  olarak  belli  aksiyomlar  öne  sürmüşler  

ve   sonra   bunların   birbirlerine   eşdeğer   olduğu   farkedilmiştir.   Kısaca   ZFC   olarak  

kabul  edilen  Zermelo  Fraenkel  Sistemi’nin  sonunda  “C”  seçim  aksiyomu’nun  (İng.  

Axiom   of   choice)   kısaltmasıdır.   Yani   Zermelo   ve   Fraenkel   geliştirmiş   olduğu  

aksiyomlar   ve   bunlara   seçim   aksiyomunun   eklenmesiyle   birlikte   oluşturulmuş  

bir   sistemdir.   Ayrıca   ZFC’den   farklı   olarak   Bernays,   Gödel,   Neumann   (BGN)  

adıyla  bir  aksiyom  sistemi  daha  oluşturulmuştur.  Ancak  her  iki  sistemde  de  aynı  

ispatlamaların   yapılabildiği   gösterildiği   için   ikisi   de   kullanılabilir   olarak   kabul  

edilmiştir.    

Zermelo   Frenkel   (ZF)   küme   kuramı   aslında   9   aksiyomdan   oluşmakta   ve  

seçim   aksiyomuyla   (İng.   Axiom   of   choice)   birlikte   toplamda   10   aksiyom  

içermekte   ve   ZFC   kısaltmasıyla   anılmaktadır.   Seçim   aksiyomunun   diğer   9  

aksiyomdan   ayrıca   anılmasının   sebebi   ise   seçim   aksiyomunun   matematikçiler  

arasında  hep  tartışılagelen  bir  aksiyom  olmasıyla  ilgilidir.  Seçim  aksiyomunun  bu  

tartışmalı   noktaları   ve   ZF’nin   bu   9   aksiyomunu   tek   tek   ele   almadan   önce   küme  

kuramının;   kümenin   yerleşeni   (İng.   Inhabitant   of   a   set),   ait   olma   (İng.  

Belonging),   tekil   küme   (İng.   Singleton   set),   içerme   (İng.   Inclusion),   ikili   (İng.  

 21  
Pair),   sıralı  ikili   (İng.  Ordered  pair),  fonksiyon   (İng.  Function),  birebir  fonksiyon  

(İng.  One  to  one  function),  geçişlilik,  geçişli  kümeler  (İng.  Transitivity,  Transitive  

set)  gibi  bağıntılarına  da  kısaca  değinmek  faydalı  olacaktır.14  

Kümenin   Yerleşeni:   Kümenin   yerleşeni   demek   en   basit   anlamıyla   kümenin   bir  

elemanı   olmak   demektir.   Bu   anlamda   bir   sakin   için   var   olmak   dediğimiz   şey  

küme  kuramı  söz  konusu  olduğunda  bir  kümeye  ait  olmak  anlamına  gelmektedir.  

Çünkü   bu   kuram   içerisinde   her   şey   bir   bütüne   aidiyetle   mümkündür   ve  

dolayısıyla   var   olmak   bir   bütüne   ait   olmak   demektir.   (Bu   bütünlükleri   de   biz  

oluşturduğumuz   için   bir   kendinde   şeyden   bahsedilmesi   mümkün   değildir.)   Bu  

manada   bütün   belirlenimlerden   kurtulup   özgür   olmak   diye   bir   şey   söz   konusu  

olamaz  çünkü  var  olan  her  şey  bir  şeyin  parçası  olarak  varlık  kazanmaktadır.    

Ait   Olma:   Küme   kuramında   ait   olma   diye   ifade   edilen   şey   kümeler   açısından  

elemanı   olma   bağıntısı   demektir.   Herhangi   bir   şey   varlık   kazanmak   için   bir  

kümeye   ait   olmalı,   onun   dışında   bir   varlığı   olamayacağını   söyledik   ancak   ait  

olunan  o  kümenin  de  varlığının  mutlak  olduğunu  söylenememektedir.  Çünkü  ait  

olunan   tüm   o   kümelerin   varlıkları   da   bir   sayma   işlemleri   (İng.   Count-­‐as-­‐one)  

sayesinde   ortaya   çıkmaktadır.   Yani   kümeden   bağımsız   herhangi   bir   şey   var  

diyebilmek   mümkün   değildir.   Bir   şeyi   var   kılmak   ya   da   var   kabul   etmek   onun  

ancak   bir   kümeye   dahil   olmasıyla   mümkün   olabilmekte,   sonrasında   ise   başka  

kümelerle  ilişkili  hale  getirilmektedir.    

                                                                                                               

14  Ali Nesin, Sezgisel Kümeler Kuramı, (İstanbul: Nesin Yayıncılık, 2009).  

 22  
Tekil:   Tek   elemanlı   küme   yani   tekil   küme   demektir.   Bir   şeyi   küme   olarak  

tanımlamak   onu   yine   belli   bir   özellikten   tutmak   demektir.   Küme   kuramı  

tamamen  dolaysızca  bilmeyi  iptal  etmek  üzere  kurulu  olduğu  için  dolayısıyla  tüm  

tekiller   (İng.   Singleton)   de   küme   olarak   alınmaktadır.   Çünkü   tekil   bile   olsa   ona  

varlık   veren   yine   kümeye   aitliğidir.   Yani   bu   sistemde   tüm   tekiller   de   bir   küme  

içerisinde  tutulmaktadır.  

Örneğin;  insan,  ağaç  ya  da  başka  herhangi  bir  şeyin  varlığa  gelişi  ancak  bir  küme  

içerisine   dâhil   edildiğinde   mümkündür,   ancak   bunlardan   farklı   olarak   bir   de  

zaten   tek   elemanlı   olan   kümeler   vardır;   dünyanın   en   yüksek   dağı   gibi.   Bu  

manada,  bir  şeyi  bu  şekilde  tutmak,  onu  bir  özelliğinden  tutmak  demektir  ve  tek  

elemanlı  küme  de  tek  olan  şeyleri  kapsar  diyebiliriz.    

İçerme:   İçerme   bağıntısı,   herhangi   iki   kümenin   elemanlarının   tamamının   biri  

tarafından  içerilmesi  durumunu  ifade  eder  diyebiliriz.  Mantıksal  ifadeyle,  “bir  y  

kümesi   bir   x   kümesine   dahildir   eğer;   y’nin   tüm   elemanları   aynı   zamanda   x’in  

elemanları  ise”  şeklinde  belirtebiliriz.    

İkili:  α  ve  β  küme  çifti  yegane  elemanları  α  ve  β  sahip  olan  kümedir.  Şöyle  yazılır:  

{α,  β}  

Sıralı   İkili:   Sıralı   ikililer   bir   küme   tarafından   temsil   edilir   ve   buna   sıralı   ikili  

kümesi  denir.  

α  ve  β  şeklinde  iki  kümenin  sıralı  çifti  α’nın  tek  kalanının  çiftidir  ve  {  α,  β}  çiftidir.  

Yani   burada   kümenin   içinde   olmayan   sırayı   küme   kullanılarak   nasıl   temsil  

edileceği  meselesine  çözüm  getiriliyor  denilebilir.  Örneğin;  a  ve  b  elemanlarının  

 23  
küme   içerisinde   herhangi   bir   sırası   yoktur   ve   bu   yüzden   sırayı   belirtmek   için  

sıralı   ikili   kullanılır.   Yani   küme   içerisinde   sıralı   ikiliyi   temsil   etmenin   nasıl  

olduğunu  göstermek  için  sıralı  ikili  formülü  kullanılır.    

Fonksiyon:   Küme   kuramı   söz   konusu   olduğunda   fonksiyon   (İng.   Function);  

“tanım  kümesindeki  her  elemanın  bir  değer  alması  ve  bir  elemanın  birden  fazla  

değer  alamaması”    şeklindeki  klasik  fonksiyon  tanımı  anlamında  düşünülebilir.  

Birebir,   Fonksiyon,   Benzerlik:   Bir   fonksiyon   eğer   iki   farklı   çokluya   fonksiyon  

yoluyla  karşılık  gelirse  birebirdir.  Şu  şekilde  yazılır:  ˜  (α  =  β)  →  ˜  [f(α)  =  f  (β)]  

Herhangi   iki   küme   arasında   birebir   bir   fonksiyon   var   eğer   iki   küme   birebir  

eşlenebilirdir.  Bu  da  kümenin  tüm  elemanının  ikinci  kümenin  elemanlarında  bir  

karşılığa  sahip  olması  demektir.  Yani  ilk  küme  ikinci  kümenin  tüm  elemanlarını  

açıkta  hiç  eleman  kalmayacak  şekilde  kapsamaktadır.  

Geçişlilik,   Geçişli   Kümeler:   Bir   x   kümesi   eğer   ki   x’in   elemanı   olan   her   bir   β  

elemanı  aynı  zamanda  x’in  bir  alt  kümesi  ise  geçişlidir.  Yani  (β  ϵ  x)  →  (β  ⊂x).  Bu  

olgu   ait   olma   (elemanı   olma)   ile   dâhil   olma   (alt   kümesi   oma)   arasındaki  

maksimum  mümkün  dengeyi  temsil  eder.    

Örneğin  “1”  diye  bir  elemanımız  var  söz  konusu  bu  “1”  kendisi  de  aynı  zamanda  

bir   küme   olarak   dahil   olduğu   kümenin   alt   kümesi   olarak   alınır.   Boş   kümeyi  

içeren  bir  küme  olarak  “1”  dahil  olduğu  X  kümesinin  aynı  zamanda  bir  alt  kümesi  

(İng.   Subset)   olur.   Bu   da   demektir   ki,   küme   kuramında   her   elemanı   aynı  

zamanda  küme  olarak  kabul  eden  bir  sistemde  çalışılmaktadır.    

 24  
 Bu   şekilde   küme   kuramının   bu   bir   kaç   temel   bağıntısına   yer   verdikten  

sonra   Badiou’nun   da   deyimiyle   insanlık   tarafından   bugüne   kadar   oluşturulmuş  

bir   ile   çok   arasındaki   düşünce   eforlarının   en   yoğununu   barındıran   ve     çoklu  

hakkında   konuşmanın   artık   herkes   tarafından   kabul   edilen   en   açık   ifadeleri15  

olarak  küme  kuramının  aksiyomlarına  geçebiliriz.      

                                                                                                               
15
Badiou, Being and Event, s. 499.

 25  
3.1. Küme  Kuramı’nın  Aksiyomları 16  

Küme   kuramının   1880   ve   1930   yılları   arasında   geliştirilen   9   temel   aksiyomu  

vardır.   Bunlar;   genişletme   aksiyomu   (İng.   Axiom   of   extensionality),   boşluk  

aksiyomu   (İng.   Axiom   of   void),   birleşim   aksiyomu   (İng.   Axiom   of   union),   temel  

aksiyom   (İng.   Axiom   of   foundation),   yerine   koyma   aksiyomu   (İng.   Axiom   of  

replacement),   ayrıma   aksiyomu   (İng.   Axiom   of   separation),   alt   küme   veya  

parçalar   aksiyomu   (İng.   Axiom   subset   or   of   parts),   sonsuzluk   aksiyomu   (İng.  

Axiom   of   infinity)   ve   seçim   aksiyomu   (İng.   Axiom   of   choice)’dur.   Küme   kuramı  

açısından  her  birinin  ne  anlama  geldiğini  en  genel  haliyle  ele  almaya  çalışalım.    

Boşluk  Aksiyomu    

Matematikte  boş  küme  aksiyomu  olarak  da  geçen  bu  aksiyoma  göre;  hiç  elemanı  

olmayan  bir  küme  vardır.    

Biçimsel  olarak  anlamı:  Öyle  bir  x  vardır  ki;  y  ne  olursa  olsun,  y  x’in  bir  elemanı  

değildir.    

Temel  Aksiyom    

Eğer  x  boş  olmayan  bir  kümeyse,  o  zaman  x’te  x  ∩  y  =  Q  eşitliğinini  sağlayan  bir  

y  elemanı  vardır.  

                                                                                                               
16
Bu konuda daha fazla bilgi edinmek için; Ali Nesin’in Sezgisel Kümeler Kuramı veya Alexander

George & Daniel J. Velleman’ın Philosophies Of Mathematics adlı kitaplarından faydalanılabilinir.      

 26  
Alt  Küme  Aksiyomu    

Alt  küme  aksiyomu  tüm  kümelerin  kümesi  şeklinde  düşünülen  ve  bu  sebeple  güç  

kümesi  aksiyomu  şeklinde  adlandırılan  aksiyoma  alt  küme  aksiyomu  denir.    

Örneğin;   Bir   durumda   küme   halinde   bulunan   sandalyeler   ve   masalar   kümesini  

bir   araya   getirip   bir   ev   eşyaları   kümesi   oluşturabilmek   mümkündür.   Bu   ve  

benzer  şekilde  oluşturulabilecek  tüm  kümelerin  kümesi  diye  bir  küme  vardır  ve  

ona  güç  kümesi  (İng.  Power  set)  denir.    

Eğer  x  bir  kümeyse,  elemanları  x’in  alt  kümelerinden  oluşan  bir  küme  vardır  ve  

bu  küme  p(x)  olarak  yazılır.    

Sonsuzluk  Aksiyomu    

Bu  aksiyom  göre  küme  kuramı  içerisinde  her  ne  zaman  bir  küme  alınırsa  o  alınan  

kümeden  daha  büyük  ve  onu  içerisine  alan  bir  küme  olduğu  kabul  edilir.  Bu  da  

en   az   bir   öz   alt   kümesiyle   -­‐kümenin   öz   alt   kümesi   demek   kendisinden   daha  

küçük   olan   kümeler   demektir-­‐   birebir   eşlenebilen   kümelerin   var   olduğu  

anlamına   gelmektedir.   Daha   açıkça;   bir   kümenin   öz   alt   kümesi   demek  

kendisinden   daha   küçük   olan   kümeler   demektir,   bu   da   en   azından   bir   elemanı  

içermemesi   anlamına   gelir.   Örneğin;   doğal   sayılar   kümesiyle   tek   sayılar   kümesi  

birebir  eşlenebilir  denildiğinde;  ilk  tek  sayıya  bir,  ikinci  tek  sayıya  iki,  üçüncü  tek  

sayıya   üç,   diye   devam   ederek   birebir   eşlenebilir   olduğu   ifade   edilmektedir.   Bu  

anlamda  aslında  kendisinin  bir  öz  alt  kümesiyle  eşlenebilen  bir  kümenin  varlığı  

bize   sonsuz   kümelerden   bahsedebilme   imkanı   vermektedir.   Ancak   bu   sav  

“sonsuz  küme  vardır”  demek  değildir.  Sonsuz  kümenin  varlığını  başka  bir  takım  

önermelerden   ispat   etmek   mümkün   olmadığı   için   onu   bir   aksiyom   olarak   alıp,  

 27  
sonsuzluk   aksiyomu   (İng.   Axiom   of   infinity)   adı   altında   var   kabul   etmektir  

diyebiliriz.      

Birleşim  Aksiyomu      

Bu   aksiyoma   göre;   eğer   x   bir   kümeyse,   sadece   ve   sadece   x’in   elemanlarının  

elemanlarından  oluşan  bir  küme  vardır.    

Bu  kümeye  x’in  (elemanlarının)  bileşimi  adı  verilir  ve  x’in  elemanlarının  bileşimi  

∪  x  olarak  yazılır.    

Ayırma  Aksiyomu    

Ayırma   aksiyomu   belli   bir   özellik   verildiğinde   kümenin   o   özelliği   sağlayan  

elemanlarının  ayırt  edilmesini  sağlayan  aksiyomdur.  

Biçimsel  şekliyle;  eğer  bir  x  kümesi  varsa  x’in  elemanlarının  kümesi  –  ki  bu  küme  

apaçık   bir   özelliğe   sahiptir.   Bu   özellik   λ   düzgün   tamdeyimi   ile   gösterilsin.     Bu  

küme   x’in   bir   parçasıdır   ve   x’in   bu   parçadan   λ   düzgün   tamdeyimi   ile   ayrıldığı  

söylenir.    

Yerine  Koyma  Aksiyomu      

Bu  aksiyoma  göre;  eğer  bir  x  kümesi  var  ise,  x’in  tüm  elemanlarını  var  olan  diğer  

çoklularla  yer  değiştirerek  elde  edilen  bir  küme  de  vardır.    

Bu   aksiyomun   varlığı   çoklunun   biçiminin   çoklunun   unsurlarınca   belirlenmediği  

yani  çoklunun  unsurları  aşan  bir  yana  sahip  olduğu  anlamına  gelmektedir.  Yani  

elemanları  değiştirilse  de  farklı  şekillerde  seçilse  de,  küme  ve  o  küme  itibariyle  o  

çoklu   varlığını   sürdürmeye   devam   etmektedir.   Bu   da   demektir   ki;   elemanın   ne  

olduğundan   bağımsız   olarak   varlığı   devam   eden   bir   çokludan   bahsetmekteyiz.  

 28  
Örneğin;   üç   elemanı   olan   bir   küme   aldığımızda   bu   üç   elemanın   kitap   mı,   kalem  

mi  yoksa  masa  mı  olduğundan  tamamen  bağımsız  bir  çokludan  söz  etmekteyiz.    

   

Genişletme  Aksiyomu    

Küme  kuramı  açısından  eşit  iki  kümenin  nasıl  ifade  edildiği  bu  aksiyomla  ortaya  

konmaktadır.   Genişletme   aksiyomuna   göre   aynı   elemanları   olan   iki   küme  

birbirine  eşittir.    

Bu,  her  x,  x1  ve  y  kümeleri  için,
(∀y  (y☐x☐y☐x1))  ☐  x  =  x1    

yani
∀x∀x1  ((∀y(y☐x☐y☐x1))  ☐x=x1)  demektedir.  

Ayrıca  bu  aksiyom  sayesinde  hiç  elemanı  olmayan  bir  küme  (boş  küme)  olduğu  

da  kanıtlanmaktadır.      

Seçim  Aksiyomu      

Seçim  aksiyomuna  göre  bir  küme  verildiğinde;  başlangıçtaki  kümenin  tam  olarak  

boş   olmayan   elemanlarının   her   bir   elemanının   bir   temsilcisinden   oluşan   bir  

küme  vardır.    

Bir  f  fonksiyonu  var;  öyle  ki  eğer  x  belli  bir  küme  ise  ve  eğer  x  ϵ  y,  ise  f  (β)  ϵ  β  .    

Seçim   aksiyomu   matematikçiler   arasında   en   çok   tartışılan   aksiyomdur.  

Normalde   kümeler   de   onun   parçaları   da   tanımlanırken   belli   bir   önerme   ve   o  

önermedeki  karmaşıklığı  sağlayan  şeyin  yeni  bir  küme  olduğu  söylenir.  Örneğin;  

bardak   kümesi   bardakları   içeren   kümedir   denildiğinde   olduğu   gibi.   Seçim  

aksiyomu  ise,  mevcut  kümelerin  her  birinden  birer  eleman  alarak  yeni  bir  küme  

oluşturulabileceğini   söylemektedir.   Yani   ortada   yeni   küme   oluşturmamızı  

sağlayabilecek  ya  da  belli  bir  önermede  ifade  edilmiş  herhangi  bir  özellik  yokken  

 29  
bunu   yapabilme   imkanı   sağlamaktadır.   Hatta   kümenin   sonsuz   sayıda   eleman  

içermesi  bile  mümkün  olabilmektedir.    

Bu   aksiyomu   kabul   etmek,   kümenin   elemanın   nasıl   seçileceğine   dair  

herhangi   bir   kural   vermeden,   yani   elemanı   tamamen   rastlantısal   olarak   seçilip,  

oluşturulabilen   bir   küme   olduğunu   düşünmek   demektir.   Bu   kabulü  

matematikçiler   açısından   kilit   noktada   önemli   yapan   husus   ise   onlara   nesne  

yapma   imkânı   veriyor   olmasıdır.   Yani   mevcut   kümeler   varsa   onların  

malzemesini   kullanarak   yeni   küme   yani   yeni   nesne   yapma   imkanı   her   zaman  

vardır.  

   

 30  
4. Sonsuzluk  ve  küme  kuramı    
 

Sonsuzluk  ve  sonsuzun  ne  olduğuna  dair  tartışmalar  antik  zamanlardan  beri  hep  

var   olmasına   rağmen,   19.   yüzyılın   sonlarına   kadar   matematikçiler   arasında  

sonsuz  kavramı  üzerinde  bir  anlaşma  olmamış  ve  sonsuzluk  henüz  matematiksel  

bir   kavram   olarak   tanımlanmamıştı.   Daha   önce   de   değindiğimiz   gibi   sonsuzun  

matematiksel   olarak   tanımlanması   Georg   Cantor’un   küme   kuramını  

geliştirmesiyle   birlikte   olmuştur.   Cantor,   köşegen   yöntemiyle   gerçel   sayılarla  

doğal   sayıların   birebir   eşlenemez   olduğunu   ispatlayarak   sonsuzlukların   bir  

hiyerarşisi   olduğunu   göstermiş   ve   bu   ispatla   sonsuzluk   katmanları   ve   bu  

katmanların  aralarındaki  nitelik  farkı  nedeniyle  birbirine  geçmesinin  yani  birinin  

diğeri   yakalaması   gibi   bir   durumun   mümkün   olmadığı   düşünülmeye  

başlanmıştır.    

Bunun   öncesinde   ise,   özellikle   Galileo   sonrası   doğal   olarak   sonsuz   var  

düşüncesini   kabul   etme   gibi   bir   eğilim   mevcuttur   ancak,   dediğimiz   gibi  

sonsuzluğun   ne   olduğuna   dair   üzerinde   mutabakat   olan   bir   tanımlama   yoktu.  

Sonsuzluğa  dair  bu  naif  kabulün  geçmişi  ise  Nicalous  Cusanus’a  kadar  giden  bir  

ontolojik  açıklamayla  ilişkilenmekteydi.  

Cusanus,   ilahiyatla   ilgili   geliştirdiği   daralma   teorisinde,   kendisine   kadar  

olan   sonsuz   tanımlamalarının   aksine   yani   sonsuzu   anlamak   için   sonlu  

varlıklardan  yola  çıkarak  bir  açıklama  getirme  çabasına  zıt  olarak,  önce  sonsuzu  

anlamalı   ve   sonra   ona   nispetle   sonlu   olanı   anlamlandırma   çabasına   girişilmeli  

tezini   ortaya   koydu.   Ve,   bu   önce   sonsuzu   düşünüp   sonra   sonluya   geçme  

düşüncesinin   sonucu   olarak   da   Tanrı’yı   karşıtların   birliği   olarak   sonsuz,   ve  

dolayısıyla  da  evrenin  nedeni  olarak  açıkladı.  Böyle  bir  sistemde  doğal  olarak  her  

 31  
şey  Tanrıdan  gelir,  ve  eğer  bir  şey  sonsuz  ise  (Tanrı)  onun  daralmaları  da  sonsuz  

olmak   zorundadır   çünkü,   sonlu   olan   şeylerin   toplamı   hiçbir   zaman   sonsuzu  

vermez   savını   ortaya   koydu.   Ve   akabinde   evrenin   de   sonlu   olması   mümkün  

olmadığını   onun   da   Tanrı   gibi   sonsuz   olmak   zorunda   olduğunu   iddia   etti.   Peki,  

Tanrı’nın   sonsuzluğu   ile   evrenin   sonsuzluğu   aynı   derecede   midir   ya   da   aynı  

niteliğe  mi  sahiptir?  Hayır,  Tanrı  sonsuz  olmasının  yanında  aynı  zamanda  bütün  

karşıtların   tesadüfi   olarak   bir   araya   gelmesi   ve   birliği   iken   evren   sadece  

sonsuzdur.   Yani   arada   içlem   farkı   vardır.   Küme   kuramı   açısından   ifade   edecek  

olursak;   evren,   sonsuz   olarak   düşünülen   Tanrı’nın   sonsuz   bir   alt   kümesi  

olmaktadır.  Cusanus  sonsuz  terimini  Tanrı’ya  hasretmekte  ve  evren  için  sınırsız  

(Lat.  İnterminatum)  terimini  kullanmayı  tercih  etmektedir.  

Sonsuzun   tarihsel   bu   bağlamından   anladığımız   kadarıyla   konunun  

zemininde   gayet   metafiziksel   ve   ilahiyatla   ilgili   bir   açıklama   mevcuttur.   Burada  

sonsuzluğun  modern  felsefeye  Cusanus’un  gayet  metafiziksel  bağlamda  bir  sudur  

kuramı    olarak  geliştirdiği  düşünce  sisteminden,  ilahiyatla  ilgili  kısımlar  çıkarılıp  

atılarak  uyarlanması  söz  konusudur  diyebiliriz.  

Sonsuzlukla   ilgili   Cusanus’un   bu   görüşlerinden   alınıp   devamında   çok  

farklı   evreler   geçiren   tartışma   Kant’a   kadar   gelmiş   ve   Kant,   “Evrenin   kaynağı,  

nedeni  Tanrı’dır  demek  zorunda  mıyız?”  diye  sorgulamaya  başlamıştır.  Akabinde  

geliştirdiği   kritik   projesinde   ise;   evreni   ve   ondaki   nedenselliği   Tanrı’yı   neden  

olarak   göstererek   açıklamanın   fiziksel   bir   açıklama   olmayacağı   ve   bir   Tanrı’ya  

dayandırmadan   da   evren   ve   ondaki   nedenselliğin   açıklanabileceği, 17  savını  

                                                                                                               

17 Kant, Pratik Aklın Eleştirisi, s. 150-151.

 32  
ortaya   koymuştur.   Kant’ın   evreni   herhangi   bir   metafiziksel   duruma   yani  

Cusanus’tan   farklı   olarak   Tanrı’ya   bağlamadan   açıklama   getirmesi   çaba   ve  

girişimi   ondan   sonraki   düşünürlerin   de   artık   tartışmayı   bu   zeminde  

ilerletmesine   neden   olmuştur.   Yani   Kant’ın   bu   girişimiyle   düşünce   tarihi   artık  

başka   bir   seyirle   yoluna   devam   edecektir   denilebilir.   Sonsuza   dair   getirilen   bu  

yeni   açıklama   yani   Tanrı’nın   nedeni   olmadığı   fiziksel   bir   evrenin   düşünülebilir  

olması  savı  meselenin  bir  tarafını  oluştururken  diğer  tarafta  küme  kuramındaki  

gelişmeler  yer  almaktadır.    

Cusanus   ve   sonrasında   gelişen   sonsuzluğa   dair   düşünce   birikiminin  

sonucu  olarak  küme  kuramında,  sonsuz  kümelerin  az  bir  öz  alt  kümesiyle  birebir  

eşlenebilir  kümeler  olarak  tanımlanmaktadır.  Bunun  anlamı  ise,  elemanları  öz  alt  

kümelerinden   en   az   bir   eleman   daha   fazla   yani,   en   az   bir   elemanı   öz   alt  

kümelerince   içerilmeyen   bir   kümenin   büyüklüğü   ile   öz   altkümenin  

büyüklüğünün   aynı   olarak   düşünülebilmesi   demektir.   Örneğin,   doğal   sayılar  

kümesiyle  tek  sayılar  kümesi  birebir  eşlenebilir.  Yani  ilk  tek  sayıya  1,  ikinci  tek  

sayıya  2,  üçüncü  tek  sayıya  3  ...,  diye  birebir  eşlenebilir  iki  kümedir.  Bu  anlamda  

aslında   kendisinin   bir   öz   alt   kümesiyle   eşlenebilen   bir   kümenin   var   olduğunun  

ortaya   konulabilmesi   ile   birlikte   sonsuz   kümelerin   varlığından   bahsetmek  

mümkün  olmaktadır.  Çünkü  bu  sayede  küme  kuramı  içerisinde  sonsuz  kümeler  

ve  sonsuz  kümelerin  büyüklükleri  düşünülmeye  başlanmıştır.    

Ancak   bu   manada   sonsuz   kümeleri   düşünmeye   başlamak,   sonsuz   küme  

vardır   demekle   aynı   şey   değildir.   Çünkü   “sonsuzun   ne   demek   olduğunu  

tanımlamak   başkadır,   sonsuzun   var   olduğunu   ya   da   olmadığını   kanıtlamak  

 33  
başka.   Yani,   kavramın   tanımıyla   varlığı   bambaşka   sorunsallardır.” 18  Bunu  

aksiyom   olarak   almak   da   varlık   ispatından   ziyade,   ancak   tanım   vermek   gibi   bir  

şey  olarak  görülebilir.  Halihazırda  sonsuz,  bir  takım  önermeler  aracılığıyla  ispat  

edilebilir   bir   şey   olmadığı   için   bir   aksiyom   olarak   alınmakta   ve   sonsuzluk  

aksiyomu   (İng.   Axiom   of   infinity)   adıyla   var   kabul   edilmektedir.   Böylece   bu  

aksiyom  sonucu  küme  kuramı  içerisinde  sonsuzluk  “ne  zaman  bir  küme  alınırsa  

o  kümeden  daha  büyük  ve  onu  içerisine  alan,  yani  alt  küme  olarak  içeren  başka  

bir   küme   vardır”   şeklinde   tanımlanmaktadır.   Bu,   sonsuzluğa   dair   bu   zamana  

kadar   getirilen   yorumların   hepsinden   farklılaşan   bir   çıkıştır,   çünkü   yüzyıllarca  

hakim   olan   Aristoteles’in   sonsuzluğu   kuvve   olarak   kabul   edip,   fiilen   ispatının  

verilemeyeceğini   savunmasının   aksine,   gerçekten   fiili   bir   sonsuzluktan  

bahsetmenin  yolu  açılabilmektedir.  

   

                                                                                                               
18
Ali Nesin, Matematik ve Sonsuz, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2001), s. 22.

 34  
5. Sonsuz  kümeler  bağlamında  Sürey  Varsayımı’nın  anlamı  
 

Üst  başlıklarda  da  değindiğiniz  gibi  sonsuzluk  meselesi  ilk  başta  ilahiyat  alanında  

yani  Batı  felsefesindeki  “ne  var  ne  yok”  sorusuyla  ilgili  olarak  ortaya  çıkmış  ve  bu  

bağlamda   varlıkla   ilgili   tüm   meseleler   de   aynı   sorunun   zemininde   duran   bir   ile  

çok   meselesine   ilişkilenmiştir.   Yani   konu   zamanla   ilahiyat   meselesinden  

uzaklaşıp  teolojiden  ziyade  daha  ontolojik  bir  zemine  kaymıştır.    

Ontolojik   zeminde   sonsuzluk   meselesine   küme   kuramı   çerçevesinde  

bakıldığında  ise  gerçekten  ne  var  ne  yok  sorusunun  nihai  cevabı  tek  bir  soruya  

düğümlenmektedir,   o   da   Cantor   tarafından   ortaya   atılan   Sürey   Varsayımı   (İng.  

Continuum   Hypothesis)   problemidir.   Bu   problemi   açıklamadan   önce   küme  

kuramının   temelinde   yer   alan   sistem   ve   bağıntıları   hatırlayalım.   Daha   önce   de  

ifade   ettiğimiz   gibi   küme   kuramının   sınırları   dahilinde   herhangi   bir   kümenin  

diğer   kümelerden   bağımsız   bir   varlığa   sahip   olmasından   söz   edilemez.   Çünkü  

kümeler  varlıksal  unsurlar  olarak  ele  alındığında  boş  kümeden  başlayarak  1,  boş  

küme  ve  1  kullanılarak  2,  boş  küme,  1  ve  2  kullanılarak  3  tanımlanır  ve  bu  böyle  

sonsuza  kadar  gider  ve  bu  biçimde  matematikte  “iyi  sıralı”  olarak  anılan  kümeler  

elde   edilmiş   olur.   Yani   herhangi   bir   kümenin   varlığı   tamamen   diğer   kümelerle  

olan   ilişkisine   bağlıdır   ve   bu   ilişkiden   bağımsız   bir   varlıktan   bahsetmek   söz  

konusu  olamaz.    

İkinci   olarak   Cantor’un   ortaya   koyduğu   gibi     bir   kümenin   sonsuz  

olmasından   ancak     bir   öz   altkümesiyle   birebir   eşlenebilmesi   itibarıyla   söz  

edilebilir.   Bu   noktada   akla   gelen   ilk   örneklerden   birisi   doğal   sayılar   kümesidir.  

Çünkü  doğal  sayıların  bir  alt  kümesi  olan  çift  sayılar  da  sonsuz  büyüklüktedir.  Bu  

iki   küme,   birbiri   ile   birebir   eşlenebilir.   Örneğin   1   ile   2;   2   ile   4;   3   ile   6;   4   ile   8,  

 35  
…birebir   eşlenebilirler.   Aynı   durum   tek   sayılar   kümesi   için   de   söz   konusudur.  

Yani   sayılabilir   sonsuz   olarak   doğal   sayılar   kümesi   tek   sayılar   kümesiyle   ya   da  

çift   sayılar   kümesiyle   birebir   eşlenebilmektedir.   Ancak   yine   Cantor’un   meşhur  

köşegen   kanıtlamasıyla   ortaya   koyduğu   bir   başka   olgu   söz   konusu   olmaktadır;  

bahsedilen   birebir   eşleşme   doğal   sayılar   kümesi   ile   gerçel   sayılar   kümesi   söz  

konusu   olduğunda   mümkün   olamamaktadır.   Bu   itibarla   gerçel   sayılar   kümesi  

doğal   sayılar   kümesinde   daha   büyük   olmaktadır.   Burada   söz   konusu   olan  

hiyerarşiyi  küme  kuramının  terimlerini  kullanarak  biraz  daha  detaylandıralım.    

Bir  sıral  sayı,  iyi  sıralı  kümelerin  sıral-­‐denklik  sınıflarının  her  birine  denir.  

Bir  başka  deyişle  iyi-­‐sıralı  kümelerin  bir  sıralı  (İng.  Ordinal)  vardır.  Yani  kümeler  

inşa   edildiğinde   büyüklüklerine   göre   sıralanırlar   ve   bir   sırala   sahip   olurlar.   Bu  

bağlamda  ilk  sonsuz  sıral,  sayılabilir  sonsuz  kümelerin  sıralı  olup,  omega  (ω)  ile  

adlandırılmaktadır.   Bundan     sonraki   sırallar   ise   ω1,   ω2,   ω3   vb.   şeklinde  

adlandırılmaya   devam   etmektedirler.   Öte   yandan   her   bir   sıral   sayının   bir   de  

büyüklüğü   vardır.   Yani   bir   sıradaki   yeri   bir   de   her   kümenin   büyüklüğü   yani  

sayalı   (İng.   Cardinal)   bulunkatadır.   Aynı   sırala   sahip   iki   küme   aynı   sayala  

sahiptir.   İlk   sonsuz   sırala   (ω)   sahip   olan   kümenin   sayalı   (İng.   Cardinal)   ise   ℵ0  

(alef  sıfır)  olarak  adlandırılır.    

Cantor,  bir  kümenin  tüm  alt  kümelerinin  kümesinin,  yani  güç  kümesinin  

sayalının,   kümenin   sayalından   büyük   olduğunu   da   ispat   etmiştir.   Cantor’un   bu  

teoremi   dikkate   alındığında   ise   karşımıza   şöyle   bir   olgu   çıkmaktadır:   İlk  

sayılabilir   sonsuz   sayala   sahip   kümenin   güç   kümesinin   sayalı   bu   bahsedilen  

kümenin  sayalından  büyük  olmalıdır.    Bu  durum  söz  konusu  güç  kümesinin  güç  

kümesi   için   de   tekrar   etmekte   ve   bu   durumda   sonsuz   sayalların   sonsuz   bir  

hiyerarşisi  ortaya  çıkmaktadır.  

 36  
 İlk  sonsuz  sırala  sahip  kümenin  güç  kümesinin  sayalı  2ℵ0  (omeganın  güç  

kümesinin   sayalı)   olarak   adlandırılmaktadır.   2ℵ0’ın   gerçel   sayılar   kümesinin  

sayalı   olan   C’ye   eşit   olduğu   da   Cantor   tarafından   ispatlanmıştır.   Cantor,   doğal  

sayıların   tüm   alt   kümelerinin   kümesinin   gerçel   sayılarla   birebir   eşlenebildiğini  

göstermiştir.  Ancak  böyle  olunca  ℵ0’dan  sonra  gelen  sayala  ℵ1  dersek  eğer,  2ℵ0’la  

ℵ1   eşit   midir   şeklinde   bir   soru   karşımıza   çıkmaktadır?   Bir   başka   deyişle,   ilk  

sayılabilir  sayal  olan  ℵ0’dan  büyük  ve  gerçel  sayılar  kümesinin  sayalı  C’den  küçük  

bir  sayalı  olan  sonsuz  bir  küme  var  mıdır,  yoksa  2ℵ0  hemen  bir  sonraki  sayal  olan  

ℵ1’e   mi   eşittir?   Sonsuzlukla   ilgili   tüm   tartışmaların   kilitlendiği   bu   soru   Sürey  

Problemi   (İng.   Continiuum   problem)   adıyla   anılmaktadır.   Cantor,   bu   problemin  

böyle  bir  sonsuz  sayal  olmadığını  ispat  ederek  çözmeyi  denemiştir.  Cantor’un  bu  

varsayımı  Sürey  Varsayımı  olarak  anılmaktadır.  Ne  Cantor  ne  de  ardından  gelen  

isimler   tarafında   ispatı   verilememiş   olsa   da,   hakkında   konuştuğumuz   ancak   ne  

olduğunu   bilmediğimiz   sonsuzluk,   Cantor’un   bu   küme   hiyerarşisini   ortaya  

koymasıyla   somutluğa   kavuşmuştur.   Ayrıca   bu   soruyla   birlikte   varlıkla   ilgili   bir  

ile  çok  mantığına  dayalı  düşünüş  biçiminin  de  netlik  kazanması  söz  konusudur.  

Çünkü   bu   sorunun   cevaplanması,   varlık   alanının   ne   kadar   dolu   olduğunu  

anlaşılabilmesi  demektir.    

Öte  yandan,  Sürey  Varsayımı  bize  sadece  ℵ0  ve  ℵ1’le  ilgili  bir  şey  söylerken  

Kurt   Gödel   Genelleştirilmiş   Sürey   Varsayımı   (İng.   Generisalized   Continiuum  

Hypotesis)  teziyle  sonsuz  kümelerin  hiyerarşisi  dikkate  alındığında  tüm  sonsuz  

kümeler   için   aynı   varsayımın   geçerli   olduğunu,   yani     bir   sonraki   sayalın   bir  

öncekinin   güç   kümesi   kadar   büyük   olduğu   varsayımını   ortaya   koymuştur.   Bu  

ifade,  bir  sonsuz  kümenin  sayalı  ile  güç  kümesinin  sayalı  arasında  başka  hiç  bir  

sonsuz  sayalın  olmaması  anlamına  gelmektedir.  Eğer  bu  sonsuzluğun  bahsedilen  

 37  
hiyerarşisi   Genelleştirilmiş   Sürey   Varsayımı   iddiasındaki   gibi   olursa,   varlık  

alanında  gerçekten  neyin  var  olduğu  ya  da  olmadığını  bilmek  mümkün  olacaktır.  

Ancak  bahsedilen  şekilde  Sürey  Varsayımı  ispatı  henüz  ortaya  konamamıştır.    

   

 38  
6. Sürey  Varsayımı’nın  küme  kuramının  aksiyomlarından  
bağımsızlığının  gösterilmesi    
 

Bu  bölüme  kadar  küme  kuramının  modern  matematik  açısından  önemi,  gelişimi,  

temel   kavramları,   sonsuzlukla   ilişkisi   ve   Cantor’un   Sürey   Varsayımı’ndan  

bahsettik.   Şimdi   ise   Sürey   Varsayımı   tartışmalarındaki   iki   önemli   isimden   ve  

Sürey   Varsayımı’nın   küme   kuramı   ile   ilişkisinin   netleşmesine   yönelik  

katkılarından  söz  edeceğiz.    

Hatırlayacak   olursak   eğer   Cantor,   gerçel   sayıların   sayalının   doğal  

sayılarınkinden  daha  büyük  olduğu,  yani  gerçel  sayıların  sayalının  doğal  sayılar  

kümesinin   güç   kümesinin   sayalına   eşit   olduğunu   göstermişti.   Genelde   ℵ0   ile  

doğal   sayıların   sayalının   ifade   edildiğini,   bu   durumda   gerçel   sayıların   sayalının  

ise  2ℵ0  olduğunu  da  ifade  etmiştik.  Sürey  Problemi  ise  bu  iki  sonsuzluk  arasında  

başka  mertebelerde  sonsuzluk  olup  olmadığı  sorusunu  ortaya  koymaktaydı.    

Yani  eğer  ilk  limit  sayaldan  bir  sonraki  sayalın  C,  onun  da  2ℵ0’la  aynı  olduğu  

ve  arada  başka  bir  sayalın  olmadığı  gösterilebilirse  bu  Cantor’un  ortay  koyduğu  

biçimiyle   Sürey   Varsayımı’nı   doğrulayacak   ve   arada   başka   bir   sonsuzluğun  

olmadığı   kanıtlanmış   olacaktı.   Cantor   Sürey   Varsayımı’nın   doğru   olması  

gerektiğini   düşünmüş   ve   çok   uzun   zaman   ispatını   vermek   için   çabalamış   ancak  

başaramamıştır.   Çağdaşı   ve   akabindeki   matematikçileri   o   günden   itibaren  

uğraştıran  bu  problem,  David  Hilbert’in  1900’de  Paris’te  düzenlenen  Uluslararası  

Matematikçiler   Sempozyumu’nda   sunduğu   meşhur   23   problemden   de   birincisi  

olarak  yer  almıştır.  

O  günden  bugüne,  Cantor’un  savunduğu,  ‘sayalı  doğal  sayıların  kümesinin  

sayalından   büyük,   gerçel   sayılar   kümesinin   sayalından   küçük   olan   herhangi   bir  

sonsuz   küme   yoktur’   varsayımının   doğru   ya   da   yanlış   olduğunun   ispatı   yerine,  

 39  
Sürey   Varsayımı’nın   doğruluğunun   da   yanlışlığının   da   gösterilemeyeceğine   dair  

iki   büyük   sonuç   ortaya   konmuştur.   Avusturyalı   matematikçi   Kurt   Gödel,   1938  

yılında   Sürey   Varsayımı’nın   değilinin   ispatını   vermenin   mümkün   olmadığı   ve  

dolayısıyla   bu   soruya   verilecek   negatif   bir   cevabın   küme   kuramı   ile   tutarlı  

olduğunu;   ABD'li   matematikçi   Paul   Cohen   ise   zorlama   adıyla   geliştirdiği  

yöntemle   Sürey   Varsayımı’nın   kendisinin   ispatının   verilemeyeceğini   yani   bu  

soruya   verilecek   pozitif   bir   cevabın   da   küme   kuramıyla   tutarlı   olduğunu  

göstermiştir.   Dolayısıyla   mesele   baştakinden   daha   da   karışık   bir   hal   almış   ve  

Sürey   Problemi   bir   matematik   sorusu   olmaktan   çıkıp   bir   matematik   felsefesi  

sorusuna  dönüşmüştür  diyebiliriz.  

Kurt   Gödel,   1931   yılında   iki   önemli   tamamlanamazlık   teoremini   ispat  

etmiştir.   Bu   teoremlerden   ilki   Tamamlanamazlık   (İng.   Incompleteness)   İlkesi,  

ikincisi   ise   Saptanamazlık   (İng.   Undecidability)   ya   da   Tutarsızlık   (İng.  

Inconsistency)  ilkesi  diye  de  anılmaktadır.    

Saptanamazlık  (Tutarsızlık)  ilkesine  göre  bir  sistemin  tutarlılığı  o  sistem  

içinde   ispatlanamaz,   yani   bir   sistem   kendi   kendisinin   tutarlılığını   kanıtlayamaz.  

Bu   ise   belirli   bir   miktarda   aritmetiğin   uygulanabildiği   herhangi   bir   tutarlı  

biçimsel   sistemin   Hilbert’in   savunduğu   gibi   bir   meta-­‐matematiksel  

kanıtlamasını 19  vermenin   aslında   olanaksız   olduğu   anlamına   gelmektedir. 20  

                                                                                                               
19
David Hilbert, matematikte bilinemeyecek bir şey olmadığını göstermek amacındaydı ve bu

bağlamda matematikteki tüm ispatların, belli bir yöntemle, yani aksiyomatik bir sistem vasıtasıyla, elde

edilebileceğini düşünüyordu. Ona göre bu yöntem, temel aritmetikteki tüm doğruları, aksiyomlarından

türetmeye ve matematikteki tüm doğruları da bu aksiyomlardan elde etmeye imkan sağlayacaktı.

20
Ernest Nagel ve James R. Newman, Gödel Kanıtlaması, Matematiğin Sınırları, çev. Bülent Gözkan,

(İstanbul: 1994), s. 66.  

 40  
Çünkü  böyle  bir  sistem  eksiktir;  yani  tutarlı  bir  sistem  içerisinde  öyle  temel  bir  

aritmetiksel   önerme   ortaya   konulabilir   ki,   ne   bu   önerme   ne   de   bu   önermenin  

olumsuzu   bu   sistem   içerisinde   ispatlanabilir.   Buradaki   eksiklikten   kasıt   karar  

verilemezliktir;   tutarlı   bir   sistemin   aksiyomlarıyla   bir   ifadenin   saptanamaz  

olması   o   sistemi   eksik   kılmaktadır.   Bu   teoremin   küme   kuramı   açısından  

beraberinde  getirdiği  bir  sonuç  ise  Gödel’in  ele  aldığı  biçimsel  dizgeleri  varsayan  

küme   kuramının   tutarlılığını   gösteren   bir   prosedürün   de   olmadığını   ifade  

etmesidir.    

Tamamlanamazlık   İlkesi'ne   göre   ise;   bir   aksiyomatik   sistem,   o   sistemin  

bütün   doğrularını   içermez,   yani   sistem   içerisinde   her   zaman   ispatlanması  

mümkün   olmayan   doğru   önermeler   vardır.   Bu   da   demektir   ki,   biçimsel   küme  

kuramı   tutarlı   ise,   sistem   içerisinde   doğruluğu   ve   yanlışlığı   ispatlanamayan  

teoremler  mevcuttur.  

Ortaya   koyduğu   bu   iki   teoremin   akabinde   Gödel   1938   yılında   ise   Sürey  

Varsayımı’nın  ZFC  ile  tutarlı  olduğunu  kanıtlamıştır.  Yani  eğer  ZFC  çelişkisizse,  o  

zaman   ZFC’ye   Sürey   Varsayımı’nı   eklersek,   çelişkisiz   bir   kümeler   kuramı   elde  

ederiz.    

Gödel   bu   ispatı   sonucunda,   ZFC’de,   Sürey   Varsayımı’nın   yanlışlığının  

küme   kuramı   içerisinde   kanıtlanamayacağını   ortaya   koymuş   oldu   Ancak   bu  

sonuç   söz   konusu   varsayımın   doğruluğunun   kanıtlanabileceğine   dair   herhangi  

bir  fikir  vermemekteydi.    

Öte   yandan   Gödel,   sadece   ℵ0   ve   ℵ1’le   ilgili   bir   şey   söyleyen   Sürey  

Varsayımı  yerine  Genelleştirilmiş  Sürey  Varsayımı   (İng.  Generalised  Continuum  

Hypotesis)  fikrini  ortaya  attı.    

 41  
 Gödel   ZFC   aksiyomlarıyla   Sürey   Varsayımı’nın   birlikte   doğru   olduğu   bir  

model   ortaya   koydu.   Bu   kanıtlamaya   göre   de   ZFC’nin   aksiyomları   ve   Sürey  

Varsayımı’nı  aynı  anda  doğru  kılan  bir  model  vardır  ve  bu  model  inşa  edilebilir  

kümelerin  öbeğinden  oluşmaktadır.  Gödel’in  inşa  ettiği  model  sayılabilir  sonsuz  

büyüklükte   bir   modeldir.   Öte   yandan   bu   model   içerisinde   sayılabilir   sonsuz  

kümelerin   güç   kümeleri   ve   sonsuzluk   hiyerarşisinde   daha   yukarıda   yer   alan  

kümeler   temsil   edilebilmektedir.   Bu   durum   ilk   bakışta   çelişik   görünebilir.  

Kendisi  sayılamaz  sonsuz  olan  kümeler  nasıl  olup  da  sayılabilir  sonsuz  bir  model  

içerisinde   yer   alabilmektedirler?   Aslında   sayılamaz   kümelerin   kendilerinin  

modelde   yer   almadığı   doğrudur.   Modelde   bu   kümelerin   öyle   bir   biçimde   temsil  

edilmesi  söz  konusudur  ki  bu  temsilcilerin  sayılabilir  sonsuz  bir  küme  ile  birebir  

eşlenebilmesini   sağlayan   bir   küme   mevcut   model   içerisinde   temsil  

olunamamaktadır.   Bu   nokta   Badiou’nun   özne   kuramı   bakımından   büyük   önem  

taşımaktadır.   Bir   bakıma   sonsuzluğun   sonsuz   bir   hiyerarşisine   sahip   bir   varlık  

alanı   hakkında   sayılabilir   sonsuz   bir   model   içerisinde   konuşulabilmekte,   söz  

konusu   gerçekliğin   bir   parçası   olan   sonsuz   küme   mevcut   model   içerisinde  

aslında  fiilen  olmasa  da  potansiyel  olarak  var  olmaktadır.  Bir  başka  deyişle  her  

an   modele   katılabilmeyi   beklemektedirler.     Bu   nokta   Paul   Cohen’in   tartışmaya  

yaptığı  katkının  da  çıkış  noktasını  oluşturmaktadır.    

 42  
6.1. Paul  Cohen  ve  Sürey  Varsayımı  

Paul  Cohen,  daha  öncede  ifade  ettiğimiz  gibi  zorlama  adıyla  geliştirdiği  yöntemle,  

Sürey   Varsayımı’nın   kendisinin   ispatının   verilemeyeceğini,   yani   bu   soruya  

verilecek  pozitif  bir  cevabın  da  küme  kuramıyla  tutarlı  olduğunu  ispatlamıştır.  

Zorlama   yöntemi,   fiilen   bir   modelin   içerisinde   var   oldukları   gösterilemese   de,  

potansiyel   olarak   her   zaman   modele   katılabilecek   olan   kümelerin   varlığının  

düşünülebilmesi   fikrine   dayanmaktadır.21  Varlığı   potansiyel   düzeyde   olan   bu  

kümeler  adlandırılarak  modele  katıldığında,  modeldeki  varlıkları  fiili  bir  düzeye  

geçmektedir.   Yani   zorlama   yöntemine   esas   teşkil   edecek   şekilde   söz   konusu  

kümeler   zaten   modelin   içerisinde   potansiyel   olarak   mevcuttur.   Bu   kümelerin  

modele   katılmasıyla   model   genişlemekte   ancak   küme   kuramının   mevcut  

aksiyomlarını   sağlamaya   devam   etmektedir.   Cohen   öyle   bazı   kümelerin   mevcut  

modele  katılmasını  sağlamıştır  ki  bu  kümeler  bir  önceki  modelde  söylenemeyen  

bazı   hakikatlerin   ifade   edilebilmesini   mümkün   kılmakta,   bir   başka   deyişle   yeni  

hakikatlerin   ifade   edilmesini   zorlamaktadırlar.   Teknik   anlamda   hem   küme  

kuramının   aksiyomlarını   sağlayan   hem   de     Sürey   Varsayımı’nın   değilini   doğru  

kılan   ve   bu   itibarla   da   bir   önceki   modelde   söylenemeyen   bir   hakikati  

zorlayabilen   bu   kümeler   ise   Cohen’in   jenerik   küme   (İng.   Generic   set)   adını  

verdiği  özel  kümelerdir.  Bu  kümeler  öyle  özel  bir  işleve  sahiptir  ki,  eğer  modele  

böyle   jenerik   bir   kümenin   katılabileceği   ispatlanabilirse,   bu   genişlemiş   yeni  

model   daha   önce   söyleme   imkanı   olmayan   en   az   bir   şeyi   söylenebilir  

                                                                                                               
21
Timothy Y. Chow, “A Beginner’s Guide to Forcing”, 2000 Mathematics Subject Classification.

Primary 03E35; secondary 03E40, 00-01, s. 14.  

 43  
kılmaktadır. 22  Ayrıca   bunu   yapmış   olmak   mevcut   modeli   sayılabilir   sonsuz  

olmaktan  çıkarmamakta,  sadece    genişlemesini  sağlamaktadır.  

Burada  önemli  olan  nokta  jenerik  bir  kümenin  modele  katılmasının  nasıl  olup  da  

modelin  bütünü  hakkında  bir  sonuca  varmamızı  sağladığıdır.  Cohen,  Gödel’in  iyi  

sıralı   kümeleri   kullanarak   geliştirdiği   inşa   edilebilir   evrene   öyle   bazı   kümeleri  

katmaktadır   ki   o   kümelerin   model   içerisinde   var   olduğunun   bilinmesi   modelin  

bütününü   bağlayacak   biçimde   evrensel   bir   savın   öne   sürülebilmesine   zemin  

hazırlamaktadır.   Aslında   Cohen’in   yapmaya   çalıştığı,   sonsuz,   yani  

tamamlanmamış   kümelerle   ilgili   olarak,   modelin   bir   bölümü   ya   da   bir  

temsilcisine   bakarak   o   modelin   geneli   ya   da   bütünü   hakkında   konuşabilmenin,  

yorum   yapabilmenin   bir   imkanını   ortaya   çıkarmaktır.   Cohen’in   bunu   nasıl  

başardığını   bir   sonraki   bölümde   açıklığa   kavuşturacağız.

                                                                                                               
22
Badiou, Being and Event, s. 379-380.

 44  
  

İKİNCİ  BÖLÜM  

ZORLAMA  YÖNTEMİ  

1. Model  Kavramı  
 

Bu  bölümün  ilk  alt-­‐başlığında  günümüzde  matematikte  kullanılan  şekliyle  model  

kavramının   anlamı   ve   dil-­‐gerçeklik   söz   konusu   olduğunda   neyi   ifade   ettiği  

üzerinde   duracağız.   Bunu   öncelikle   mantık   alanında   önermelerin   ve   biçimsel  

dilin   nasıl   şekillendiği   üzerinden   ele   alacak,   ve   ardından   küme   kuramıyla  

ilişkilendiği   noktaya   işaret   etmeye   çalışacağız.   Devamında   ise,   küme   kuramıyla  

ilgili   ortaya   çıkan   paradoks   ve   bu   paradokslara   getirilen   çözümlere   değinerek,  

Cohen’in  ispatına  gelene  kadar  geçirilen  süreci  aktarmaya  çalışacağız.    

Öncelikle,   klasik   anlamda   mantığın   nasıl   şekillendiği   ve   bu   manada  

önermelerin   neyi   ifade   ettiği   ile   başlayalım.   Klasik   mantık,   çıkış   noktası   olarak  

kavramlar   veya   terimler   mantığına   dayanır.   Aristoteles   tarafından   sistemli   bir  

şekilde   geliştirilen   bu   mantığın   ilkeleri,   aynı   zamanda   varlık   ilkeleri   olarak   da  

yorumlanır.23  Kavramlar  mantığına  dayanan  önermeler  mantığının  temelinde  en  

az  iki  terimden  oluşan  kategorik  önermeler    bulunur.  Bu  bağlamda  diyebiliriz  ki,  

mantık  tarihinin  en  başından  beri  akıl  yürütme  ve  çıkarımların  temelinde  belirli  

bir   dil   anlayışı   ve   dil   ile   varlık   arasında   belirli   bir   bağıntı   belirleyici   olmuştur.  

Ancak  düşünce  –  dil  bağıntısına  verilen  anlam,  mantığın  neyi  ifade  ettiği  ve  nasıl  

şekillendiğine  göre  de  değişmektedir.  Yani  mantığı  nasıl  kurduğumuz  ve  onunla  

ifade  ettiğimiz  şey,  düşünce  ile  dil  arasındaki  ilişkiyi  de  belirlemektedir.    
                                                                                                               
23
A. Kadir Çüçen, Mantık, (İstanbul: Sentez Yayıncılık, 2012), s. 36.

 45  
  

Düşünce  –  dil  bağıntısının  modern  mantıkta  yer  alan  haline  baktığımızda  

ise   temelde   önermelerin   yer   aldığını   görürüz.   Önerme   ise,   doğru   ya   da   yanlış  

olabilecek  tümce  anlamına  gelir.  Bu  noktada  tümcenin  aldığı  değerin  doğru  ya  da  

yanlış  olduğunun  bilinip  bilinmemesi  tümcenin  bir  önerme  olarak  kabul  edilmesi  

açısından   önemsizdir.24  Bu   manada   önermeler,   ister   klasik   ister   modern   olsun  

mantıksal  çıkarım  yapabilmenin  bir  anlamda  gerek  şartıdır  diyebiliriz.25  Aradaki  

fark   ise   daha   ziyade   önermeler   mantığının   dilinin   biçimsel   olarak   tanımlanıp  

tanımlanmadığıyla  ilgilidir.  Günümüzde  modern  mantık  çalışmaları  daha  ziyade  

bu   şekilde   önermeleri   içinde   temsil   edebileceğimiz   biçimsel   diller   içerisinde  

yapılmaktadır.   Biçimsel   bir   dile   ihtiyaç   duyulmasının   önemli   nedeni   ise,  

önermeleri   farklı   ifade   edişlerden   gelen   öznelliğinden   ve   muğlaklığından  

kurtarmaktır.    

Bu   yolla   biçimsel   olarak   tanımlanmış   bir   dilin   ortaya   konması   ile  

önermeler   mantığı   öncelikle   sentaktik   (sözdizimsel)   bir   düzeyde   geliştirilir.  

Ardından   ise   işin   semantik   (anlambilimsel)   boyutu   devreye   girer   ve   sentaktik  

olarak   tanımlanmış   dil   semantik   düzeyde   yorumlanır.   Semantik   düzeydeki  

yorumlamalara   geçmeden   önce   önermeler   mantığının   dilinin   biçimsel   olarak  

nasıl  tanımlandığını  detaylandırmak  faydalı  olacaktır.    

Önermeler  mantığını  sentaktik  düzeyde  kurabilmek  için  biçimsel  bir  dile  

ihtiyaç   olduğunu   ifade   etmiştik.   Her   biçimsel   dilin   ise   öncelikle   bir   alfabeye   ve  

bir   de   simge   dizisinin,   söz   konusu   biçimsel   dilin   düzgün   bir   tamdeyimini   (İng.  

Well-­‐formed   formula)   oluşturup   oluşturmadığını   belirlemeye   yarayan   bir  

                                                                                                               
24
Ali Nesin, Önermeler Mantığı, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004), s. 17.
25
Doğan Özlem, Mantık, (İstanbul: Notos Yayıncılık, 2012), s. 135.  

 46  
  

kurallar  kümesine  (gramer  kurallarına)  ihtiyacı  vardır.  Bu  bağlamda  biçimsel  dili  

belli  bir  alfabe  dayalı,  belli  dizimsel  kurallar  ile  oluşturulmuş  ve  belli  yorumlama  

kuralları   çerçevesinde   anlam   kazanan   bir   deyimler   dizgesi   olarak  

tanımlayabiliriz.26  

Bunu   önermeler   mantığının   biçimsel   dilinin   kuruluşu   üzerinden   daha   da  

netleştirebiliriz.   Örneğin   bir   biçimsel   dil   örneği   olarak   S’yi   aşağıdaki   şekilde  

tanımlayalım27:  

Alfabe:    

p,  q,  r,  …,  ~,  Λ,  V,  →,  ↔,  (,  )    

• Noktalar  ve  virgüller  alfabeye  dâhil  değildir.  

• Bu  simgelere  verdiğimiz  isimler:  p,  q,  r,  …,  tilde,  çadır,  takoz,  sağa  doğru  ok,  

çift  yönlü  ok,  sol  parantez,  sağ  parantez.  

• ‘p’,  ‘q’,...  işaretleri  tümce  değişkenleri  ya  da  önerme  temsilcileridir.  

Gramer  kuralları:  

1. S’nin  her  tümce  değişkeni  A  S’nin  bir  dtd’sidir.  

2. Eğer  A  S’nin  bir  dtd’si  ise  ~A  S’nin  bir  dtd’sidir.  

3. Eğer  A  ve  B  S’nin  dtd’leri  ise  (A  Λ  B),  (AVB),  (A→B),  ve    

(A↔B)  S’nin  bir  dtd’sidir.  

                                                                                                               
26
Teo Grünberg ve Adnan Onart, Mantıksal Anlam Kuramı, (Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,

1980), s. 9.
27
Ahmet Ayhan Çitil, Çağdaş Felsefeden Kesitler Ders Kitabı, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi AUZEF

Yayınları, 2015), Bölüm 2.

 47  
  

4. Başka  hiçbir  simge  dizisi  S’nin  dtd’si  değildir.  

Buraya  kadar  alfabemize  dahil  olan  tümce  değişkenleri  (p,  q,  r...)  ve  önerme  

eklemlerini  (~,  Λ,  V,  →,  ↔)  belirledik.  Sonrasında  ise  gramer  kuralları  adı  altında  

özyineli  (İng.  Recursive)  bir  şekilde  tüm  bunları  tanımladık.    

Biçimsel   bir   dili   bu   şekilde   oluşturduktan   sonra   söz   konusu   bu   dili  

yorumlamaya   başlarız.   Bu   anlamda   “p,   q,   r”   doğruluk   değeri   alabilen   tümce  

değişkenleri,  “~,  Λ,  V,  →,  ↔”  gibi  önerme  eklemleri  de  doğruluk  fonksiyonlarıdır.  

Böylece  sentaktik  düzeyde  tanımladığımız  biçimse  dili,  akabinde  semantik  olarak  

“belli  bir  takım  şeyler  belli  şeylere  karşılık  gelsin”  anlamında  yorumlamış  oluruz.  

Daha  açık  ifade  edecek  olursak;  S  dilimizdeki  “p”,  “q”,  “r”,  …  önerme  simgeleridir.  

Bu   önerme   simgeleri   haber   tümcelerini   biçimsel   dilde   temsil   ederler.   Ve   bir  

haber   tümcesinin   ifade   ettiği   olgu,   gerçekte   mevcut   olan   olguya   karşılık   geliyor  

ise   bu   haber   tümcesi   doğru   doğruluk   değerini,   gelmiyor   ise   yanlış   doğruluk  

değerini   alır. 28  Kullanmış   olduğumuz   eklemlerden   “~”   değilleme,   “Λ”   tümel  

evetleme,   “V”   tikel   evetleme,   “→”   koşul,   “↔”   karşılıklı   koşul   eklemine   karşılık  

gelmektedir.29  

Bu   anlamda   kurup   yorumladığımız   biçimsel   dili   daha   sonra   yeniden  

genişletme   imkanı   da   vardır.   Bunu   tek   tek   “p,   q,   r,   …”   tümce   değişkenlerinin  

içeriklerini   de   bir   şekilde   simgeleştirerek   gerçekleştirmek   mümkündür.   Bu  

genişletme   ile   dilimiz   büyür.   Yani   başta   kurmuş   olduğumuz   dilin   içine   adlar,  

                                                                                                               
28
Grünberg ve Onart, Mantıksal Anlam Kuramı, s. 28.
29
Hüseyin Batuhan ve Teo Grünberg, Modern Mantık, (Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Yayınları, 1970), s. 107-113.

 48  
  

yüklemler,     değişkenler,   niceleyiciler   vb.   girer.   Akabinde   aynı   şekilde   o   dili   de  

tanımlar   ve   yorumlarız.   O   dilde   de   tikel   ve   tümel   niceleyici   gibi   şeylerin   nelere  

karşılık  geldiğini  belirleriz.    

Bunun   yanı   sıra   ayrıca   “Önermeler   mantığı   tamdır,   tutarlıdır”   gibi,   dizge  

hakkında  konuştuğumuz  bir  üst  dil  (İng.  Metalanguage)  oluşturarak  üst  mantık  

(İng.  Metalogic)  yapmaya  başlarız.  Yani  kurulu  bir  dilin  deyimlerinden  söz  etmek  

için   başka   bir   dil   oluşturup   onu   kullanmaya   başlarız.30  Üst   mantık   mantıksal  

dizgelerin  tamlığı  ve  tutarlılığı  ile  ilgilidir.  Üst  mantıkta  “bir  önerme  biçimi  eğer  

ispatı   varsa   geçerlidir   ve   geçerliyse   ispatı   vardır”   gibi   dizgedeki   tüm   önerme  

biçimlerini  kapsayan  üst  teoremler  yer  alır.31  Bu  sayede  hem  önermeler  hem  de  

niceleme   mantığı   içerisinde   herhangi   bir   önerme   biçiminin   geçerli   olduğunda  

bunun   bir   ispatı   olduğunu,   ispatı   olan   şeyin   de   geçerli   olduğunu   üst   ispatlarla  

göstermiş  oluruz.      

Peki,  mantıkla  ilgili  anlattığımız  şeyler  asıl  konumuz  olan  model  kavramı  

ile  nasıl  ilişkilenirler?  Buraya  kadar  biçimsel  dilin  alfabe  ve  gramer  kuralları  ile  

oluşturulup,   akabinde   nelerin   dile   ait   olup   nelerin   olmadığının   belirlendiğini  

söyledik.   Sonra   ise   gramer   kuralları   ile   kurduğumuz   bu   dili,   önerme   simgesi   ve  

önerme  eklemlerini  belirleyerek  yorumladığımızı  ifade  ettik.  Bu  manada  aslında  

yapmış   olduğumuz   bir   yorum   yazmak   ve   bu   yorum   altında   eğer   düzgün   tam  

deyim   doğru   ise   söz   konusu   yorumun   bir   model   oluşturduğunu   ifade   etmektir.  

                                                                                                               
30
Teo Grünberg vd., Mantık Terimleri Sözlüğü, (Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayınları, 2003) s.

118.
31
Grünberg, Modern Mantık, s. 121-122.  

 49  
  

Bu   suretle   çağdaş   felsefe   tartışmaları   bakımından   büyük   önem   arz   eden   model  

kavramının,  önermeler  mantığı  bağlamında  tanımını  vermiş  bulunuyoruz.    

Niceleme   mantığı   söz   konusu   olduğunda   ise   birtakım   “değişkenlerden  

bahsederiz  ve  bu  değişkenlerin  değerleri  olan  bireyler  rastgele  seçilebilen  sonlu  

veya   sonsuz   bir   kümenin   elemanlarıdır.” 32  Bu   şekilde   baktığımızda   model  

dediğimiz   şeyi   de   belli   bir   küme   topluluğu   gibi   düşünebiliriz.   Böyle   olunca   da  

model  kuramı  matematiğin  bir  alt  alanına  dönüşmektedir.    

Bunu   daha   açık   gösterebilmek   adına   biçimsel   bir   önerme   üzerinden  

ilerlemek  faydalı  olacaktır.    

“Эx   Эy   (Fx     Λ   Hxy   Λ   Gy)”   biçimsel   önermesini   dikkate   alalım   ve   söz  

konusu   terimlerin   ifade   edildiği   biçimsel   dili   yorumlayalım.   “Э”   simgesi   tikel  

nicelemeye,   “F”,   “G”   ve   “H”   simgeleri   birli   ve   ikili   yüklemlere,   “x”   ve   y”  

değişkenlere,   “Λ”   simgesi   ise   tümel   evetleme   eklemine   karşılık   gelsin.   Bu  

durumda   söz   konusu   biçimsel   tamdeyim   yarı-­‐simgesel   bir   dilde   şu   anlama  

gelmektedir:  “H  bağıntısına  sahip  en  az  bir  F  en  az  bir  G  vardır.”  

Ancak   bu   önermenin   belirli   bir   doğruluk   değeri   alabilmesi   için   yüklem  

temsilcilerinin   ve   bu   temsilcilerinin   haklarında   doğru   veya   yanlış   bir   hüküm  

ifade   ettiği   bireylerin   belirlenmesi   icap   etmektedir.   Şimdi   aşağıdaki   metnin  

olanaklı  bir  dünyada  var  olan  bireyleri  ve  bireylerin  sahip  oldukları  birli  ve  ikili  

yüklemleri  (bağıntıları)  ifade  ettiğini  varsayalım:  

İlknur,  İbrahim  ve  Zeynep  birer  öğrencidirler.  Ayhan  Hoca  ise  bir  öğretmendir.    

İbrahim  ve    Zeynep  İlknur’u  kandırabilir.    

                                                                                                               
32
Grünberg, Modern Mantık, s. 119.

 50  
  

İbrahim  Zeynep’i  kandırabilir.      

İlknur  ise  sadece  Ayhan  Hoca’yı  kandırabilir.    

Bu   dünyadaki   bireyler   “İbrahim”,   “Zeynep”,   “İlknur”   ve   Ayhan   Hoca”   adları   ile  

anılmaktadırlar.  Bu  olanaklı  evrende  “F”,  “G”  ve  “H”  yüklemlerinin  ise  aşağıdaki  

biçimde   yorumlandığını   varsayalım:   “Fx:   x   bir   öğrencidir”;   “Gx:   x   bir  

öğretmendir”;  “Hxy:  x,  y’yi  kandırabilir”.    

Bu  durumda  “Эx  Эy  (Fx  Λ  Hxy  Λ  Gy)”  biçimsel  önermesinin  belirli  bir  doğruluk  

değeri  aldığı  bir  yorum  elde  etmiş  oluruz.  Bu  yorum  altında  söz  konusu  biçimsel  

önermesinin   ifade   ettiği   anlam   “En   az   bir   öğrenci   en   az   bir   öğretmeni  

kandırabilir”   tümcesi   ile   ifade   edilebilir.   Söz   konusu   evrende   bu   önerme   doğru  

doğruluk   değerini   almaktadır.   Bu   itibarla   bu   yorum   “Эx   Эy   (Fx   Λ   Hxy   Λ   Gy)”  

önerme  biçimi  için  bir  model  oluşturmaktadır.  

Tüm   bunlarla   aslında   yapılmaya   çalışılan,   biçimsel   bir   önermeyi  

yorumlamaktır.   Ancak   daha   önemli   olan   nokta   ise,   söz   konusu   modelin   neye  

karşılık  geldiği  ve  nasıl  bir  şey  olduğudur?  Örneğin,  bu  önermelerin  bize  gerçek  

dünyada  aynen  bu  şekilde  aktarıldığını  düşünelim.  Yani  İlknur,  İbrahim,  Zeynep  

ve  Ayhan  Hoca,  bizim  dünyamızda  gerçekten  var  olan  kişiler  olsunlar.  Bu  şekilde  

bakınca   aslında   bir   yorum   diye   bahsedip,   bir   önerme   biçiminin   modelini   teşkil  

ettiğini   düşündüğümüz   şeyin,   bildiğimiz   anlamda   kümelerden   oluştuğunu   fark  

edebiliriz.   Aslında   “İlknur”,   “İbrahim”,   “Zeynep”   ve   “Ayhan   Hoca”   diye   bahsedip  

hakkında   konuştuğumuz   bireylerin   oluşturduğu   bir   bireyler   kümesi   vardır.   Bu  

bireylerin  bazıları  bazı  kümelere  dahildir.  Örneğin  içerisinde  “İlknur”,  “İbrahim”  

ve   “Zeynep”in   dâhil   olduğu   bir   öğrenci   kümesi   ve   yine   içerisinde   “Ayhan  

 51  
  

Hoca”nın  dâhil  olduğu  bir  öğretmen  kümesi  vardır.  Bu  kümeler  belli  bir  yüklemi  

sağlayan,   yani   belli   bir   yükleminin   kaplamında   yer   alan   kümelerdir.   Bağıntılar  

ise,  sıralı  ikililerin  kümesi,  yani  sıralı  ikililerden  oluşan  bir  kümeyi  ifade  eder.  Bu  

anlamda   “Fx”   gibi   biçimsel   bir   önermenin   yorumlanması   “F’yi   gerçekleyen  

bireyler  vardır”  veya  “F’nın  kaplamında  b  ve  c  yer  alır”  gibi  ifadelerden  ibarettir  

diyebiliriz.  Bu  da  göstermektedir  ki,  söz  konusu  biçimsel  önermenin  modeli  olan  

şey   aslında   tamamen   kümeler   alanıyla   ilgilidir.   Yani   bizim   mantık   yaparken  

gerçeklik   diye   bahsettiğimiz   şey   ve   dilin   hakkında   konuştuğu   gerçeklik   alanı,  

içerisinde  başka  hiç  bir  şeyin  olmadığı,  tamamen  kümelerden  oluşan  bir  alandır.    

Önermeler   mantığını   da   içeren   mantığın   en   genel   hali   olan   niceleme  

mantığının  herhangi  bir  biçimsel  önermesini  ele  alalım.  Bu  önerme  biçiminin  bir  

modelini   aramak   “Bu   önerme   biçimini   ne   doğru   kılar?”   sorusunu   sormak   ve  

aslında   belirli   bir   dünyanın   belirli   bir   bir   halini   kastetmek   demektir.   Dünyanın  

belli   bir   kesiti   dediğimiz   şey   ise   modern   matematiğin   de   temelini   oluşturan  

tamamen  kümelere  ait  olan  alandır.    

Daha  açık  ifade  etmek  gerekirse;  A  bir  yoruma  göre  içinde  öğretmenlerin  

yer  aldığı  bir  küme  olsun.  Bu  kümeyi  konuşma  evrenimiz  olarak  kabul  edebilir  ve  

kümesi   “X   Y’yi   sever”   bağıntısını   sağlayan   öğretmenlerin,   yani   hangi   öğretmen  

hangi   öğretmeni   seviyorsa   o   öğretmenlerin   oluşturduğu   sıralı   ikililerin   bir  

kümesini   tanımlayabiliriz.   Öncelikle   evrenimizde   söz   konusu   olan   bireyleri   A  

kümesi   olarak   ve   bu   sıralı   ikililerin   kümesini   B   kümesi   şeklinde   belirtebiliriz.  

Bunu   yaptıktan   sonra   ise   artık   bu   evrende   belirlemiş   olduğumuz   bu   kümeler  

dikkate   alındığında,   bize   onun   hakkında   bir   şeyler   söyleyen   bir   biçimsel  

önermeyi   doğru   mu   yoksa   yanlış   mı   diye   inceleyebiliriz.   Eğer   doğru   ise   söz  

konusu  kümelerin  bizim  biçimsel  önermemiz  için  bir  model  teşkil  ettiğini,  yanlış  

 52  
  

ise  bir  model  oluşturmadığını  öne  süreriz.  Bu  da  göstermektedir  ki  bizim  aslında  

model  olarak  andığımız  şey  kümelerden  ya  da  kümelerin  toplamından  başka  bir  

şey  değildir.    

Bu   şekilde,   model   dediğimiz   şeyin   aslında   tamamen   küme   kuramıyla  

ilişkili   olduğunu   gördüğümüzde,   küme   alanına   dair   inanç   ve   düşüncelerin,  

gerçeklikten  ne  anladığımızı  da  temellendirdiği  net  bir  şekilde  ortaya  çıkar.  Peki,  

bu   ne   anlama   gelmektedir?   Kümeler   aslında   bir   nesneler   topluluğudur   ve  

kümelerle   ilgili,   örneğin;   “Elemanları   aynı   ise   iki   küme   birbirine   eşittir”,   “Boş  

küme   vardır”  33  vb.   gibi   ifadeler   bizim   gerçeklikle   ilgili   varsayımlarımızı   ortaya  

koymaya   başlar.   Bu   anlamda   kümeler   gerçekliği   bize   sunan   kavramlar   ve  

terimler   olarak   da   düşünülebilirler.   Örneğin,   bir   A   kavramı   var   ise   onun   altına  

düşen   bir   takım   nesnelerin   bulunduğundan   ve   bu   nesnelerin   tamamının   A  

kavramının  belirlediği  kümeyi  oluşturduğundan  söz  edebiliriz.  Bunun  dışında  bir  

de   x   ve   y   gibi   iki   değişken   arasındaki   bir   bağıntıyı   ifade   eder   bir   B   kavramının  

bulunmasından   veya   bu   kavramın   belirlediği   sıralı   ikililerden   oluşan   bir  

kümeden   de   söz   edebiliriz.   Kavramsal   açıdan   ifade   edecek   olursak;   B   kümesini  

de   ikili   bir   kavram   ve   ikili   bir   yüklem   olarak   düşünebiliriz.   Ancak   tüm   bu  

bahsettiğimiz   şeyler,   aslında   bizim   gerçeklikten   ne   anladığımızla   ilişkilenmekte  

ve   hakikat   diye   hakkında   konuşmakta   olduğumuz   şeyleri   ifade   etmektedir.   Bu  

yüzden   küme   kuramıyla   ilgili   bahsettiğimiz   naif   inanç   ve   sezgisel   yaklaşımda  

oluşabilecek  herhangi  bir  problem  ya  da  çıkmaz  doğal  olarak  gerçeklik  algımızın  

da  sarsılmasını  beraberinde  getirecektir.  Zira  anlattıklarımız  neticesinde  modern  

anlayışla   yapılan   matematik   ve   mantık   çalışmalarının   tamamen   küme   kuramı  

                                                                                                               
33
Ali Nesin, Sezgisel Kümeler Kuramı, (İstanbul: Nesin Yayıncılık, 2009), s. 19.

 53  
  

üzerinde  şekillendiğini  gördük.  Bu  çalışmalar  çok  uzun  bir  süre  boyunca  naif  bir  

yaklaşımla,   herhangi   bir   sorun   çıkmadan   devam   ettirilmiştir.   Ancak   1900’lere  

gelindiğinde  Bertrand  Russell  daha  sonra  kendi  adıyla  anılacak  paradoksu  ortaya  

koymuş   ve   kümelerle   ilgili   tartışmalar   başlatmıştır   diyebiliriz.   Çünkü   bu  

paradoksla  birlikte  artık  doğal  bir  anlayış  ve  inançla  kümelere  yaklaşılamayacağı  

net  bir  şekilde  ortaya  konmuştur.  Önceden   “Küme(ler)  var  ve  belli  bağıntıları  da  

doğal   bir   şekilde   kendiliğinde   var”   tarzında   bir   ön   kabul   söz   konusu   iken,   artık  

neyin   küme   olduğu   ve   hangi   şartları   sağlaması   gerektiği   hakkında   tartışmalar  

gündeme  gelmiştir.  Ancak  bu  tartışmalara  geçmeden  önce  Russell  Paradoksu’na  

kısaca  değinmek  faydalı  olacaktır.    

1.1. Russell  Paradoksu  

Matematikçiler   19.   yüzyılın   sonlarına   gelene   dek   çalışmalarını   yürüttükleri  

zemin  itibariyle  her  şeyi  bir  küme  olarak  görmüş  ve  söz  konusu  kümelere  ilişkin  

sezgilerini   sorgulama   ihtiyacı   duymamışlardır.   Bu   klasik   yaklaşımda   doğal  

sayılar,   pozitif   sayılar,   bir   düzlemin   noktaları,   bir   düzlemin   eğrileri   gibi  

matematik   alanında   kullanılabilecek   her   şey   üzerinde   herhangi   bir   tartışma  

olmadan   bir   küme   olarak   ele   alınmıştır.   Ancak   gerçekliğin   zemininde   yer   alan  

kümenin   ne   olduğu   ya   da   olabileceği   ile   ilgili   herhangi   bir   netlik   de   ortaya  

çıkmamıştır.   Hatta   böyle   tartışmaya   dair   bir   gereksinim   de   söz   konusu  

olmamıştır.   Bu   doğal   yaklaşımla   geliştirilen   matematikte   herhangi   bir   sıkıntı  

çıkmamakla   birlikte,   bu   yönelim   matematikçilere   birçok   açıdan   kolaylık   da  

sağlamıştır.   Öyle   ki   bu   yaklaşım,   özellikle   Gottlob   Frege’nin   Aritmetiğin  

 54  
  

Temelleri   adlı   kitabında   matematiğe   özgüymüş   gibi   görünen   en   basit  

çıkarımların   bile   aslında   genel   mantık   yasalarına   dayanıyor   olduğu34  iddiasıyla  

giriştiği   matematiği   mantığa   indirgeme   projesinde   daha   da   belirginleşmişti.  

Çünkü  mantık  alanında  büyük  bir  kırılımın  habercisi  olarak  görülen  Frege’nin  bu  

projesi   boş   kümeden   başlayıp   tek   tek   tüm   sayıların   tanımlarını   ortaya   koyarak  

aritmetiğin   tamamının   mantığa   indirgenebileceğinin   ispatlamayı   hedefliyordu.  

Ancak   Frege’nin   ilk   kitabını   yayımlamasının   ardından   onun   bu   tezine   karşılık  

Russell’ın   ortaya   koyduğu   paradoks,   aslında   bu   projenin,   yani   matematiği  

mantığa   indirgeme   girişiminin   Frege’nin   düşündüğü   kadar   sorunsuz   olmadığını  

ortaya   çıkardı.   Çünkü   ortada   Russell’ın   küme   kuramı   ile   ilgili   işaret   ettiği   bir  

takım  sorunlar  mevcuttu.    

Aslında   Frege’nin   bu   projesi,   Russell’ın   da   hayranlıkla   karşılayıp,  

başarısını   görmek   istediği   bir   girişimdi.   Projenin   ilk   kitabını   okuyup   Frege’ye  

yazdığı   iltifat   dolu   mektubunun   bir   kısmında   kafasını   karıştıran   bu   çıkmaza   da  

değindi.35  Russell’ın  işaret  ettiği  bu  paradoksun  ciddi  bir  kriz  olduğunu  fark  eden  

Frege   ise,   yayın   aşamasındaki   kitabının   önsözünde   bu   sorunlu   alana   yer  

vermekten  çekinmedi.  

                                                                                                               
34
Gottlob Frege, Aritmetiğin Temelleri, çev. H. Bülent Gözkân, (İstanbul: YapıKredi Yayınları, 2008),

s. 80.
35
Frege, Aritmetiğin Temelleri, s. 66.

 55  
  

Günümüzdeki   aksiyomatik   küme   kuramının   doğuşuna   zemin   hazırlayan  

ve  modern  matematik  ve  mantık  için  bir  dönüm  noktası  olan  bu  paradoksu  özet  

bir  şekilde  aktarmaya  çalışalım.36    

Russell’ın,   Frege’nin   projesinde   sıkıntılı   bir   nokta   olarak   görüp,   işaret  

ettiği  paradoks;  kendi  kendisinin  elemanı  olmayan  kümelerle  ilgili  bir  çelişkiden  

bahsetmektedir.  Elemanı  olma  bağıntısına  göre,  eğer  x  A  kümesinin  bir  elemanı  

ise   x  ∈  A   olarak   gösterilir.   Eğer   değilse   x  ∉  A   şeklinde   ifade   edilir.   Örneğin,   N  

doğal   sayılar   kümesi,   yani   N   =   {0,1,2,3...}   söz   konusu   olduğunda   5  ∈  N,   12  ∈  N  

iken   ½   ∉  N,   -­‐7  ∉   N   olmaktadır.   Bu   şekilde   yazılabilecek   tüm   kümeleri  

düşündüğümüzde   var   olan   tüm   kümelerin   kümesi   gibi   bir   kümeden   söz  

edebilmek   mümkün   gözükmektedir.   Bu   kümeyi   yani   evrendeki   tüm   kümeleri  

içeren   kümelerin   kümesini   K   olarak   adlandıralım.   Bahsetmiş   olduğumuz   N  

kümesi   ve   tüm   diğer   kümeler   de   dahil   olmak   üzere   hepsi   K’nın   bir   elemanıdır,  

çünkü  K  tüm  kümelerin  kümesidir.  Bu  anlamda  baktığımızda  N  ∈  K  matematiksel  

tümcesi   doğru   bir   tümce   olmaktadır.   Daha   genel   ifadeyle   eğer   X   herhangi   bir  

kümeyse,  X  ∈  K  tümcesi  doğru  olmaktadır.    

Ayrıca   K’nın   kendisi   de   bir   küme   olduğunda   K  ∈  K   tümcesi   de   doğru  

olmaktadır.  Yani  K  kendi  kendisinin  öğesi  olan  bir  kümedir.  Ancak  K  için  geçerli  

ve  doğru  olan  bu  durum  tüm  kümeler  için  de  geçerli  mi  diye  baktığımızda  öyle  

olmadığını   görürüz.   Yani   öyle   kümeler   mevcuttur   ki,   bu   kümeler   için   kendi  

kendisinin   elemanı   olma   durumundan   söz   edemeyiz.   Yani   kümeler   söz   konusu  

                                                                                                               
36
Ali Nesin, Sezgisel Kümeler Kuramı,

Ayrıca bknz. http://plato.stanford.edu/entries/russell-paradox/

 56  
  

olduğunda   bir   kümenin   kendi   kendisini   içermemesi   de   söz   konusudur.   Örneğin  

bahsettiğimiz  doğal  sayılar  kümesi  N’de  durum  böyledir.  N’nin  kendisi  bir  doğal  

sayı   olmadığından   ve   N   kümesinin   elamanları   doğal   sayılardan   oluştuğu   için   N  

kendi   kendisinin   elemanı   olmamaktadır.   Bu   durumda   N  ∈  N   matematiksel  

tümcesi  yanlış  olurken  N  ∉  N  tümcesi  doğru  olmaktadır.    

Böylece   ulaştığımız   son   noktaya   baktığımızda;   tüm   kümelerin   kümesi  

olan  bir  K  kümemiz  var.  Bu  K  kümesi  kendi  kendisinin  bir  öğesi  olmakta  birlikte,  

içerisinde  hem  kendi  kendisinin  elemanı  olan  hem  de  kendi  kendisinin  elemanı  

olmayan   türde   kümeler   barındırmaktadır.   Bu   kümelerden   “kendi   kendisini  

içermeyen”   özelliği   taşıyan   öğelerden   oluşan   alt   kümeleri   ele   alalım   ve   bu  

kümeye   B   adını   verelim.   Yani   B   kümesi,   kendi   kendisini   içermeyen   kümelerin  

kümesidir.   Bu   da   demektir   ki,   B’nin   öğeleri   kendini   öğe   olarak   içermeyen  

kümelerdir.  Elemanı  olma  bağıntısı  üzerinden  ifade  edecek  olursak;  X  ∈  B  ancak  

ve  ancak  X  ∉  X.    

Buraya   kadar   yaptıklarımızı   özetleyecek   olursak   eğer;   tüm   kümelerin  

kümesi   içerisinde   doğal   sayılar   kümesi   N   gibi   kendi   kendisini   içermeyen  

kümeleri  ayırdık  ve  o  kümenin  içerisinde  bir  alt  küme  olabilme  şartı  olarak  X  ∉  

X’i   belirledik.   Bu   anlattıklarımızla   ilgili   her   şey   doğal   ve   olağan   ancak,   ilgili  

kümeleri   düşünmeye   başladığımızda   Russell’ın   işaret   ettiği   çıkmazla   karşı  

karşıya   kalırız.   Çünkü   B   adını   verdiğimiz   bu   kendi   kendisini   bir   öğe   olarak  

içermeyen  kümeyi  ele  almaya  çalıştığımızda  paradokstan  kaçınabilmek  mümkün  

olmamaktadır.  Bu  küme  yani  B’yi  ister  kendi  kendisinin  bir  öğesi  olarak  ister  ise  

tam   tersi   şekilde   düşünelim,   aşağıda   göstereceğimiz   gibi   her   şekilde   de   sonuç  

çelişki  olmaktadır.    

 57  
  

Öncelikle   bahsettiğimiz   durumlardan   B’nin   kendi   kendisinin   bir   öğesi  

olduğu   durumunu   ele   alalım.   Böyle   bir   durumda   yani   B’nin   kendi   kendisinin  

öğesi  olduğu  (K  ∈  K  tümcesinde  olduğu  gibi)  düşünüldüğünde  B’nin  B  tarafından  

içerilmemesi  gerekir  ki,  zira  biz  en  başta  B’yi  kendi  kendisini  içermeyen  kümeler  

olarak   tanımladık.   Yani   B  ∈  B   matematiksel   tümcesinin   bu   durumda   yanlış  

olduğu  açıktır.  B,  B’nin  elemanı  olamaz.    

İkinci  olarak  aksi  yönde  B’nin  kendisinin  öğesi  olmadığı  duruma  bakacak  

olursak;   yani   en   başta   B   kümesi   için   tanımladığımız   özelliğin   B   için   de   geçerli  

olduğunu   ve   dolayısıyla   B  ∉  B   tümcesini   doğru   olarak   varsayarsak   bu   B  ∈  B  

tümcesini   de   gerektirir.   Dolayısıyla   B   adını   verdiğimiz,   kendi   kendisini   bir   öğe  

olarak  içermeyen  kümeyi  iki  şekilde  de  ele  almak  çelişki  doğurmaktadır.  İşte  bu  

durumun   oluşturduğu   çıkmaz,   Russell   tarafından   ortaya   konmuş   ve   hâlâ   adıyla  

anılmakta  olan  paradokstur.  

Frege’nin   aritmetiği   mantığa   indirgeme   projesine   karşılık   Russell  

tarafından   işaret   edilen   bu   çelişki   sonrası,   artık   aritmetiğin   zemininde   duran  

küme   dünyasına   dair   sorgulamaların   başlaması   da   kaçınılmaz   olmuştur.   Çünkü  

bu   paradoksla   birlikte   matematik   alanında   baştan   beri   var   olan   kümeyle   ilgili  

naif   yaklaşımın   artık   aynı   şekilde   devam   edemeyeceği   görülmüştür.   Öncelikli  

olarak   kümenin   ne   ve   nasıl   olduğuna   dair   bir   tanım   ve   belirlenim   getirilerek  

benzer  paradokslara  karşı  durma  yoluna  gidilmiştir.  Bu  amaçla  Russell’ın  ortaya  

koyduğu   bu   paradoks   sonrası   küme   kuramında   bir   takım   aksiyomlar  

geliştirilmiştir.   Bu   aksiyomlarca   kümenin   ne   olduğu,   hangi   şartlar   altında   bir  

şeye  küme  denebileceği  ve  bir  takım  bağıntılar  belirlenmiştir.    

Bu   belirlenimin   bizim   için   ifade   ettiği   asıl   anlam   ise,   dil   -­‐gerçeklik  

bağıntısı   üzerinden   ortaya   çıkmaktadır.   Çünkü   bu   paradoksla   birlikte   bir  

 58  
  

anlamda   dilden   tamamen   bağımsız   olarak   görülen   gerçeklik   algımızın   aslında  

düşünüldüğü  kadar  da  bağımsız  olmadığı  ortaya  konmuş  oluyordu.  Daha  açıkça  

ifade   etmek   gerekirse;   önceden   dilden   tamamen   bağımsız   bir   kümeler   alanının  

var  olduğu  açık  bir  ön  kabuldü  ve  bu  kabulle  birlikte  tartışılıp,  inceleme  konusu  

yapılarak   hakkında   konuşulan   bu   kümelerin   bizim   dilimiz   için   bir   model  

oluşturup  oluşturmadığı  noktasıydı.  Bu  inceleme  alanı  dışında  kimse  kümelerin  

varlığı   ya   da   küme   alanının   dil   ile   nasıl   ilişkilendiği   ya   da   ilişkilenmediği  

noktasıyla   ilgilenme   gereksinimi   duymuyordu.   Ancak   Russell’ın   ortaya   koymuş  

olduğu  bu  paradoks  gösterdi  ki  kümelere  dair  olan  bu  naif  inanç  aslında  o  kadar  

da  sağlam  bir  temel  üzerinde  durmuyordu.  Meselenin  derinine  inildikçe  bu  doğal  

olarak   görülen   ve   naif   bir   şekilde   kabul   edilen   küme   alanının   sıkıntılı   alanları  

fark  edilmeye  başlandı.  Dolayısıyla  eğer  küme  denen  şey  bir  şekilde  tanımlanıp,  

belirlenmezse   ileride   Russell’ınkine   benzer   daha   bir   çok   paradoksla   karşılaşma  

ihtimali   olasıydı.   İşte   bu   ve   benzeri   riskleri   tamamen   ortadan   kaldırmak   adına  

küme   denen   şeyin   hangi   şartlar   altında   aynı   şeye   işaret   edeceğini   belirlemeye  

karar   verildi.   Ve   bunun   için   neyin   küme   olup   olmayacağıyla   ilgili   de   bir   dil  

oluşturmamız   gerektiği   sonucuna   varıldı.   Özet   bir   şekilde   ifade   edecek   olursak;  

önceden  dilden  bağımsız  olan  küme  gerçekliği,  ortaya  çıkan  paradokslar  sonucu  

dil  alanında  garanti  altına  alınmak  zorunda  kalındı.  Ardından  ise  bu  dil  içerisinde  

neyin   küme   olarak   kabul   edilebileceğine   ve   bu   kümelerin   birbirleriyle   olan  

ilişkilerini  belirleyen  bir  takım  belirli  aksiyomlarla  sorunu  çözme  yoluna  gidildi.  

Ve  akabinde  de  ancak  bu  aksiyomları  sağlayanın  küme  olması  gerektiği  şeklinde  

düşünülmeye   başlandı.   Bu   düşünce   eğilimiyle   de   bugün   hala   kullanmakta  

olduğumuz   ve   üzerinde   anlaştığımız   9   aksiyomu   içeren   küme   kuramı   Seçim  

 59  
  

Aksiyomunu   içeren   Zermelo-­‐Fraenkel   Aksiyomatik   Küme   Kuramı   (ZFC)   ortaya  

çıktı.    

İlk   bölümde   detaylı   şekilde   küme   kuramının   tarihi   ve   en   genel   kabul  

gören  ZFC  yöntemiyle  bu  aksiyomlardan  bahsetmiştik.  Peki,  kümelere  ait  alanın  

artık  bu  aksiyomlarla  belirlenmiş  ve  sabitlenmiş  olması  ne  anlama  gelmektedir?  

Daha  önce  dil  ile  hiç  bir  ilişkisi  olmadan  ve  herhangi  bir  tanım  ya  da  belirlenim  

dışı  kabul  edilen  küme,  ve  dolayısıyla  gerçeklik  algımız  artık  söz  konusu  o  dilin  

sınırları  içerisinde  tasvir  edilebilir  olan  olarak  belirlenmektedir.  Bu  ifadenin  bir  

başka   anlamı   ise,   gerçeklik   arayışımızda   belirleyici   olan   ve   dilin   içerisindeki  

önermeleri   doğru   ya   da   yanlış   kılan   modelin   kendisini   de   yine   dilin   içerisinde  

tanımlanmış  olduğudur.  Bu  ise  konunun  temelinde  döngüsel  bir  durumu  zorunlu  

olarak  ortaya  çıkarmaktadır.  Yani  başta  naif  ve  realist  bir  şekilde  kümelerin  var  

olan  dilden  bağımsız  bir  gerçeklik  olarak  var  oldukları  inancıyla  kurulan  sistemin  

gerçekliği   de   artık   dilin   içerisinde   tanımlanır   ve   garanti   altına   alınır   hale  

gelmiştir.  Artık  küme  dediğimiz  şeyin  sağlaması  gereken,  dil  ile  tanımlanmış  bir  

takım  kural  ve  gereklilikler  vardır.    Ve  bu  gereklilikleri  sağlamayan  bir  şeyi  küme  

olarak  kabul  etmek  söz  konusu  değildir.  Bu  da  demek  oluyor  ki;  artık  gerçeklik  

dediğimiz   şey,   onun   hakkında   konuşulması,   doğrulanması   ya   da   yanlışlanması  

gibi  sayacağımız  her  şey  dilin  sınırları  içerisinde  şekillenmektedir.  

Böylece   Russell   paradoksu   ortaya   çıkmadan   önce   dil   ile   gerçeklik   alanı  

arasında   net   olmayan   ancak   naif   bir   şekilde   kabul   edilen   alanların,   paradoks  

sonrası   geliştirilen   belli   aksiyomlarla   bir   anlamda   dilin   garantörlüğünde  

netleştirilmiş   olduğunu   söyleyebiliriz.   Dolayısıyla   yeniden   model   konusuna  

dönersek;   geldiğimiz   bu   noktayla   birlikte   aslında   tüm   diğer   önermelerimizin  

modeli   olabilecek   olan   şey,   özel   bir   şekilde   kurulmuş   bir   aksiyomatik   dizgenin  

 60  
  

modeli   olabilen   şey   olmuştur.   Daha   açıkçası,   kendisi   aksiyomatik   küme  

kuramının   modeli   olarak   ortaya   konan   şey,   diğer   tüm   önermelerimizin   modeli  

olarak   hizmet   görmeye   başlamıştır.   Yani   belli   bir   dilin   modeli   olarak   küme  

kuramı  dilinin  modeli,  tüm  diğer  dillerin  modeli  olabilir  hale  gelmiştir  diyebiliriz.  

Bunu   çarpıcı   kılan   asıl   nokta   ise,   bu   aksiyomlar   öncesi   dile   ait   olan   bu   model  

dilden  tamamen  bağımsız  gibi  görülüp,  öyle  kabul  edilirken  artık  aslında  bunun  

böyle  olmadığının  fark  edilmiş  olmasıdır.  

Gelinen   bu   noktayla   birlikte,   artık   eskisi   gibi   kümelerden   oluştuğu  

düşünülen   gerçeklik   alanına   doğrudan   temas   etmenin   ve   hangi   kümelerin   olup  

olmadığı  hakkında  yorum  yapabilmenin  o  kadar  da  kolay  olmadığı  netleşmiştir.  

Çünkü  küme  denilen  şey,  artık  belli  bir  dili  ve  bir  takım  aksiyomları  sağlayan  şey  

olarak  var  olmaktadır.  Bu  bir  takım  aksiyomlar  diye  bahsettiğimiz  şey  (ZFC)  ise,  

söylediğimiz   gibi   kümelere   dair   alanı   ortaya   çıkan   sıkıntılardan   kurtarmak   için  

dil   vasıtasıyla   üzerinde   mutabakat   sağlanan   ifadelerden   oluşmaktadır.   Yani  

bizim  gerçeklik  algımız,  artık  aksiyomlar  üzerinden  şekillenmekte  ve  meselenin  

merkezine  artık  bu  aksiyomlar  geçmektedir.  Böyle  olunca  da  tartışma,  kümenin  

ne  olduğundan  ziyade  söz  konusu  bu  aksiyomların  hepsini  sağlayan  bir  modelin  

nasıl   bir   şey   olduğu   noktasına   doğru   kaymaktadır.   Çünkü   artık   bu   aksiyomları  

sağlayan   modelin   kendisinin,   bir   küme   değil,   ondan   çok   daha   fazlası   olması  

gerektiği  inancı  yaygınlaşmıştır.  Zira  bu  aksiyomların  modelinden  anlaşılan  tüm  

kümelerin   kümesi   bir   küme   olarak   tanımlanamadığından   bir   öbek   veya   evren  

olarak   adlandırılmaktadır.   Bu   noktada   altını   çizmemiz   gereken   nokta,     her   ne  

kadar  zeminde  yer  alan  aksiyomları  ne  olarak  ifade  etsek  de  artık  kümelere  dair  

eskisi   gibi   bir   dolaysız   erişimden   bahsedemiyor   olmamızdır.   Çünkü   hakkında  

konuştuğumuz   bu   tüm   kümelerin   kümesinin   (öbeğinin)   ya   da   aksiyomatik  

 61  
  

kümeler   kuramının   aksiyomlarını   sağlayan   modelin   nasıl   bir   şey   olduğunu  

dolaysızca  biliyor  olmanın  imkanı  bulunmamaktadır.    

Doğal   olarak   bundan   sonra   çalışmaların   yönü   artık,   kümenin   ne  

olduğundan   ziyade   bu   aksiyomların   hepsini   sağlayan   bir   modelin   nasıl   bir   şey  

olduğu   üzerinde   yoğunlaşmaya   başlamıştır.   Bu   manada   ilk   önemli   ispat   20.  

yüzyılın  en  önemli  mantıkçısı  olarak  görülen  Kurt  Gödel  tarafından  1938  yılında  

yayınlanan   makaleyle   ortaya   konmuştur.   Gödel,   bu   ispatında   hem   küme  

kuramının  aksiyomları  (ZFC)  hem  de  Cantor’un  ortaya  attığı  Sürey  Varsayı’mını  

aynı  anda  sağlayan  bir  model  olduğunu  göstermeyi  başarmıştır.37  Bu  ispatın  bir  

sonucu   aksiyomların   Sürey   Varsayımı’nı   yanlışlamasının   mümkün   olmamasıdır.  

Gödel  ayrıca  ilgili  makalesinde  “inşa  edilebilir  kümeler  evreni  (İng.  Constructible  

universe)”   terimini   de   kümeler   kuramının   en   basit   ve   en   küçük   denilebilecek  

modeli   olarak   ortaya   koymuştur.38  Gödel’in   bu   inşa   edilebilir   evreni,   tamamen  

dilin  sınırı  içerisinde  söz  edilebilen  kümelerden  oluşmaktadır.  Çünkü  bu  evrende  

boş   küme   ve   boş   kümeyi   içeren   tüm   kümeler   ZFC   aksiyomlarını   sağlayacak  

surette  var  olmaktadırlar.    

Gödel   bu   ispatında,   Frege’nin   matematiği   mantığa   indirgeme   projesinin  

bir   parçası   olarak   sıfır   sayısına   karşılık   gelen   çelişik   bir   kavramın   kaplamı   olan  

boş   kümeyi   tanımlama   fikri   üzerinden   devam   ederek   bir   evren   kurmuştur  

diyebiliriz.  Bunu,  Frege’nin  sayıları  metafiziksel  olmaktan  uzak,  mantığa  gömülü  

                                                                                                               
37
Juliet Floyd and Akihiro Kanamori, “How Gödel Transformed Set Theory, Notice of the AMS”,

Volume 53, Number 4 (2006).

38
Floyd, “Set Theory”, s. 424-425.

 62  
  

şeyler   olarak39  addetmesiyle   değişen   gerçeklik   anlayışının   sağladığı   bir   imkan  

olarak   da   yorumlayabiliriz.   Çünkü   Frege,   bu   projenin   tamamını   (tüm   sayıları  

eşsayılı  kümeler  yoluyla  tanımlama  ve  dolayısıyla  matematiği  mantığa  indirgeme  

projesini)  dilin  sınırları  içerisinde  kalarak  yapmıştır.  Gödel’in  inşa  ettiği  evren  de  

kurulmuş   bir   alan   olduğu   için   kümeler   arasındaki   tüm   kesişim,   birleşim   vb.  

bağıntıların  hepsi,  aksiyomları  sağlayan  kümelerin  toplamı  olmaktadır.  Ayrıca  bu  

kümelerin   bütünü   sayılabilir   sonsuz   bir   model   oluşturmaktadır.   Ve   dolayısıyla  

sayılabilir   sonsuz   bir   model   olan   Gödel’in   bu   evreninde   doğal   sayılar   ile   gerçel  

sayıların   sayalı   olan   başka   bir   sayı   olmadığı   için   ω1’den   gerçel   sayıların   sayalı  

olarak   bahsedilebilmekte   ve   Sürey   Varsayımı   doğrulanmaktadır.40  Yani   bu   inşa  

edilebilir   küme   evreninde   doğal   sayılar   kümesi   ile   doğal   sayılar   kümesinin   güç  

kümesi  (doğal  sayılar  kümesinin  tüm  alt  kümelerinin  kümesi)  sayılabilir  sonsuz  

bir   model   içerisinde   yer   almaktadır.   Çünkü   inşa   edilen   ve   hakkında   konuşulan  

model,  sayılabilir  sonsuz  bir  modeldir.  Aslında  modelin  içerisinde  boş  kümeden  

başlayarak   sayılabilir   sonsuz   kümeler   kurulmasına   rağmen,   model   sayılabilir  

olmayan  sonsuz  kümeleri  de  (doğal  sayıların  güç  kümesi  gibi)  barındırmaktadır.  

Bir   başka   deyişle   sayılabilir   olmayan   sonsuz   bir   kümenin   sayılabilir   temsilcisi  

modelde   yer   almakta   ancak   sayılabilir   sonsuz   bir   küme   ile   birebir   eşlenebildiği  

model  içerisinde  ifade  edilememektedir.  Yani  Cantor  tarafından  sonsuzluk  farkı  

olarak   ortaya   konan   teoremle   sayılamaz   olduğunu   bildiğimiz   güç   kümesi   bu  

                                                                                                               
39
Ahmet Ayhan Çitil, Matematik ve Metafizik, Kitap I: Sayı ve Nesne, (İstanbul: Alfa Basım Yayın,

2012), s. 15.  
40
Floyd, “Set Theory”, s. 425.

 63  
  

sayılabilir   sonsuz   modelde   sayılabilir   bir   küme   vasıtasıyla   temsil   edilebilir   hale  

gelmektedir.41    

İşte  bu  noktada  model  kavramının  düşünceye  sağladığı  imkanlar    görünür  

hale   gelmektedir.   Çünkü   Gödel’in   sayılamaz   sonsuz   bir   kümeyi   modelinde  

sayılabilir  sonsuz  bir  şekilde  alıp  kullanması  artık  her  şeyin  aslında  model  göreli  

olduğunu  ve  bu  bağlamda  anlamını  modelde  sayılabilir  olmak  ya  da  olmamakla  

ilişkili   olarak   kazandığını   göstermektedir.   Bu   da   demektir   ki,   artık   eskisi   gibi  

modelden   bağımsız   olarak   bir   şeyin   kendinde   var   ya   da   yok   olma   halinden  

bahsetmek   mümkün   değildir.   Yani,   sayılamaz   kendinde   bir   güç   kümesi   var  

diyerek   daha   baştan   sınırlarımızı   çizdiğimiz   bir   durum   ve   kabulden,   her   şeyin,  

dili  sağlayan  olarak  model  göreli  varlık  kazandığı  bir  duruma  geçmiş  oluyoruz.  

Örneğin,   Gödel’in   inşa   ettiği   modelin   içerisinde   bütün   kümeler   ve   doğal  

sayıların   güç   kümesi   de   sayılabilir   bir   küme   olarak   vardır.   Hatta   tüm   güç  

kümelerinin  kümeleri  olan  bütün  hiyerarşinin  tamamı  sayılabilir  sonsuz  modelin  

içerisinde   yer   almak   durumdadırlar.   Ancak   ilgili   model   itibariyle   sayılabilir  

sonsuz  bir  şekilde  mevcut  olmalarına  rağmen  aslında  sayılamaz  sonsuz  oldukları  

da   yine   aynı   model   içerisinde   gösterilebilmektedir.   Daha   açıkçası;   modelde   güç  

kümesi   vardır,   belli   bir   tanımı   sağlamaktadır   ama   o   güç   kümesiyle   sayılabilir  

sonsuz   bir   kümeyi   birebir   eşleyen   bir   kümenin   bu   modele   dahil   olduğu   model  

içerisinde   söylenememektedir.   B   Söz   konusu   güç   kümesine   bu   modelde   sahip  

olmamız   itibariyle   model   dahilinde   onu   sayılabilir   sonsuz   olarak   kullanırken  

aslında   kümenin   sayılamaz   bir   sonsuzlukta   olduğunu   da   söylemeye   devam  

ediyoruz.   Yani   modelin   içinden   bakıldığında   söz   konusu   güç   kümesinin   kendisi  

                                                                                                               
41
Floyd, “Set Theory”, s. 426.  

 64  
  

sayılabilir   olarak   ele   alınmakta   ama   modelin   dışına   çıkıldığında   sayılamaz   bir  

hale   dönüşmektedir.   Çünkü   bu   model   içerisinde   onu   doğal   sayılarla   birebir  

eşleyen  küme  bizim  modelimize  ait  değildir.    

Bu   bağlamda   aslında   en   baştan   beri   model   kavramı   itibariyle   anlatmaya  

çalıştığımız   nokta   daha   ziyade   ortaya   çıkmaktadır   diyebiliriz.   Yani   model   göreli  

gerçeklik  algısı  dediğimiz  şey  bu  anlamda  tartışmanın  zemininde  yer  almaktadır.  

Gödel’in   bu   ispatıyla   birlikte   matematikte   günümüzdeki   anlamını   alan  

model   kavramının   neye   işaret   ettiğine   bu   şekilde   değindikten   sonra   Paul  

Cohen’in  ispatının  tartışmaya  nasıl  bir  yön  getirdiğine  değinebiliriz.    

   

 65  
  

1.2. Cohen’in  ispatının  genel  çizgisi  

Önceki   bölümde   ifade   ettiğimiz   gibi   biçimsel   dillerin   modeli   en   başta   naif  

anlamda   kümeler   olarak   görülmekteydi.   Kümelerle   ilgili   bir   takım   paradokslar  

ortaya   çıkana   kadar   da   bu   naif   inançla   ilgili   herhangi   bir   araştırma   ya   da  

incelemeye   gereksinim   duyulmamıştı.   Ancak   özellikle   Russell   Paradoksu   ve  

akabinde   gelen   bir   takım   sorunlar   küme   kuramının   sıkıntılı   noktalarına   işaret  

edince,  bu  naif  inancın  problemli  alanlar  barındırdığı  ortaya  çıktı.  Bu  paradokslar  

sonrasında   bulunan   öncelikli   çözüm   ise,   küme   kuramıyla   ilgili   bir   takım  

aksiyomlar  geliştirmek  ve  bu  yöntemle  neyin  küme  olduğuna  dair  bir  belirlenim  

yapma   yoluna   gitmek   oldu.   Böylece   başta   var   olan   naif   inanış   yerini,   yine   dilin  

sınırları   çerçevesinde   yapılan   bir   belirlenime   bırakmış   oldu.   Matematiksel  

mantık  çalışmaları  artık,  belli  bir  takım  aksiyomlardan  oluşan,  bir  anlamda  dilin  

garantörlüğü  altına  alınmış  bir  kuramla  devam  ettirilme  yoluna  girdi.    

Böyle   bir   süreç   sonrası   öncelikli   hedef   ise,   bu   aksiyomlara   dair   bir  

modelin   nasıl   bir   şey   olabileceği   üzerinde   yoğunlaşmak   oldu.   Bu   bağlamda  

Cantor   tarafından   geliştirilen   sonsuzluk   hiyerarşisindeki   bir   problem   olarak  

Sürey   Varsayımı’nın   bir   teorem   olarak   ispat   edilmesinin   her   şeyi   açıklığa  

kavuşturacağı   düşünülüyordu.   Çünkü   Sürey   Varsayımı’nın   ispatlanması   küme  

kuramının   aksiyomlarını   ve   Sürey   Varsayımı’nı   aynı   anda   sağlayan   bir   modelin  

kurulabilmesini  içeriyordu.    

Bu  noktada  daha  önce  de  değindiğimiz  gibi  iki  önemli  isim,  Kurt  Gödel  ve  

Paul  Cohen  tarafından  iki  önemli    sonuç  elde  edildi.  Kurt  Gödel,  küme  kuramının  

aksiyomlarıyla   Sürey   Varsayımı’nı   aynı   anda   sağlayan   bir   model   inşa   ederken,  

Paul   Cohen,   küme   kuramının   aksiyomlarıyla   Sürey   Varsayımı’nın   değilini   aynı  

 66  
  

anda   sağlayan   bir   model   ortaya   koydu.   Badiou’nun   düşünceleri   açısından   bir  

çıkış   noktası   sağlaması   nedeniyle   bu   ispatlardan   ikincisinin   teknik   kısmına  

bölümün   son   alt-­‐başlığında   detaylıca   yer   vereceğiz.   Ancak   şimdi   Cohen’in  

ispatını  genel  hatlarıyla  aktarmaya  çalışalım.42    

Cohen’e   kadar   gelinen   süreçte   iki   önemli   gelişmenin   özellikle   anılması  

yerinde   olacaktır.   Bunlardan   ilki;   Gödel’in   sayılabilir   sonsuz   bir   kümeler  

hiyerarşisi   kurarak,   bu   kümelerin   tamamının   küme   kuramının   aksiyomlarını  

sağladığını   bir   model   aracılığıyla   göstermesi,43  ikincisi   ise,   Löwenheim-­‐Skolem  

teoremi 44  neticesinde   sayılamaz   sonsuz   bir   teoremin   sayılabilir   sonsuz   bir  

modelinin   her   zaman   olduğunun   ispatının   ortaya   konmuş   olmasıdır.   Bu   iki  

gelişme  Cantor  tarafından  ortaya  atılan  Sürey  Varsayımı  problemi  açısından  belli  

bir  takım  sonuçlar  doğurmuş  ispatlardır.  Bu  bağlamda  Gödel,  ispatı  çerçevesinde  

kurduğu   sayılabilir   sonsuz   model   içerisinde   tek   tek   tüm   kümeleri   kurmuş   ve  

bütün   bu   kümelerin,   küme   kuramının   tüm   aksiyomlarını   (ZFC)   sağladığını  

göstermiştir.45  Bunu  sayılabilir  sonsuz  bir  modelde  gösterdiği  için  de  modelinde  

doğal   sayılar   kümesi   ve   doğal   sayılar   kümesinin   güç   kümesi   sayılabilir   sonsuz  

kümeler   olarak   yer   almaktadır.   Ancak   üst   kısımda   da   değindiğimiz   bu   ispatın  

ilginç  olan  noktası;  her  iki  kümenin  de  sayılabilir  olarak  yer  almasına  rağmen,  bu  

model   içerisinde   doğal   sayılar   kümesiyle,   doğal   sayılar   kümesinin   alt   kümeleri  

kümesi  yani  güç  kümesini  birebir  eşleyen  bir  küme  kurulamamasıdır.  Böyle  bir  
                                                                                                               
42
Paul J. Cohen, Set Theory and The Continuum Hypothesis, Standford University, (New York: W. A.

Benjamin Inc., 1966).

43
Cohen, Set Theory and The Continuum, s. 39-45.
44
Cohen, Set Theory and The Continuum, s. 17-20.
45
Akihiro Kanamori, “Gödel and Set Theory”, The Bulletin of Symbolic Logic, June 08 (2006): s. 9.

 67  
  

küme   kurulamadığı   için   bu   model   içerisinde   güç   kümesi   sayılabilir   bir   küme  

olarak   gösterilip   ele   alınırken,   aslında   sayılamaz   bir   kümeyi   temsil   eden   olarak  

var   olmaktadır.   Gödel’in   ispatındaki   bu   ilginç   nokta,   Cohen’in   ardından  

geliştirmiş  olduğu  modelde,  farklı  bir  yorumla  modelin  içine  dahil  edilerek  anlam  

kazanmaktadır   diyebiliriz.   Çünkü   Cohen,   zorlama   yöntemiyle   göstermiştir   ki  

fiilen   modelin   içerisinde   var   oldukları   gösterilemese   de,   potansiyel   olarak   her  

zaman   modele   katılabilecek   bir   düzeyde   olan   kümelerin   varlığı   düşünülebilir.46  

Varlığı   potansiyel   düzeyde   olan   bu   kümelerin   adlandırılması,   modeldeki  

varlıklarını   fiili   bir   düzeye   çıkarmaktadır.   Bu   bağlamda   Gödel’in   modelinde   tek  

tek   tanımlanmış   kümelerle   kurulan   hiyerarşide,   hakkında   sayılabilir   sonsuz   bir  

modelde   konuşulmasına   rağmen,   doğal   sayılar   kümesinin   güç   kümesinin   (İng.  

Power  set)  model  içerisinde  bizzat  var  olmaması  Cohen’in  deyimiyle  söz  konusu  

modelin   en   zayıf   noktasıdır.47  Öte   yandan   bu   zayıf   nokta   Sürey   Varsayımı’nın  

değili  ile  aksiyomları  aynı  anda  sağlayan  bir  modelin  inşa  edilebilmesi  için  de  bir  

imkan  sağlamaktadır.  Çünkü  söz  konuş  model  bize  matematik  açısından  sonsuz  

kümeler  söz  konusu  olduğunda  tamamlanmış  bir  sistem  sunmamaktadır.  Aksine  

Gödel’in   sisteminde   var   gibi   kabul   edilen   ama   aslında   olduğu   model   içerisinde  

gösterilemeyen   bir   takım   potansiyel   elemanların   varlığından   söz   edebilmeyi  

mümkün  kılmaktadır.    

                                                                                                               
46
Timothy Y. Chow, “A Beginner’s Guide to Forcing”, 2000 Mathematics Subject Classification.

Primary 03E35; secondary 03E40, 00-01, s. 14.  

47
Cohen, Set Theory and The Continuum, s. 46.

 68  
  

Peki,   Cohen’in   bahsettiği   böyle   bir   potansiyel   elemanın   olması   ne  

demektir,   varlığı   model   açısından   ne   anlama   gelir   ve   nasıl   bir   değişikliğe   sebep  

olur?    

Cohen’in  ispatına  göre  zorlama  zaten  modelin  içerisinde  potansiyel  olarak  

mevcuttur.   Çünkü   var   olan   sonsuzluk   derecelerinin   modelimizdeki   gibi   doğal  

sayılar   ile   onun   güç   kümesinin   birebir   eşlenmesinden   ibaret   olmadığını   Sürey  

Varsayımı  problemi  ve  Gödel’in  modeli  neticesinde  bilmekteyiz.  Eğer  bu  bilginin  

aksine   Sürey   Varsayımı   doğru   olsaydı   bunu   model   içerisinde   gösterebilmek   de  

mümkün   olurdu,   ancak   bu   yapılamamaktadır   ve   yapılamıyor   olması   bize   bu  

kümenin   içerisinde   olup   ama   fiilen   modelin   içerisinde   olmayan   elemanları   bir  

şekilde   modelin   içine   katabilme   imkânı   sağlamaktadır.   Bunu   teknik   anlamda  

sağlayan   ise   Cohen’in   jenerik   küme   adını   verdiği   özel   kümelerdir.   Bu   kümeler  

öyle   özel   bir   işleve   sahiptir   ki,   eğer   modele   böyle   jenerik   bir   kümenin  

katılabileceği   ispatlanabilirse,   bu   genişlemiş   yeni   model   daha   önce   söyleme  

imkanı   olmayan   en   az   bir   hakikat   söylenebilir   kılmaktadır. 48  Ayrıca   bunun  

başarılması     mevcut   modeli   sayılabilir   sonsuz   olmaktan   çıkarmamakta,   sadece  

daha  genişlemesini  sağlamaktadır.  

Aslında   Cohen’in   yapmaya   çalıştığını   en   basit   şekliyle   sonsuz,   yani  

tamamlanmamış   kümelerler   ilgili   olarak,   kümenin   bir   bölümü   ya   da   bir  

temsilcisine   bakarak   o   kümenin   geneli   ya   da   bütünü   hakkında   konuşabilmek,  

yorum   yapabilmek   olarak   özetleyebiliriz.   Analojik   olarak   ifade   edecek   olursak;  

örneğin,   felsefe   bölümünün   öğrencilerini   tanıyabilmek   için   bölümdeki   tüm  

öğrencilerle   görüşmek   yerine   aralarından   seçilen   beş   kişiyle   anket   yapmanın  

                                                                                                               
48
Badiou, Being and Event, s. 379-380.

 69  
  

yeterli   olması   gibi   bir   durumu   kastediyoruz   diyebiliriz.   Çünkü   bu   beş   kişi   öyle  

özel  bir  gruptur  ki,  tüm  diğer  öğrencilerle  bir  şekilde  ilişkileri  olduğu  için,  sadece  

onlarla  görüşerek  bölümün  tamamı  hakkında  bir  fikir  edinmememizi  sağlarlar.    

Küme  kuramı  söz  konusu  olduğunda  bize  bu  imkânı,  yani  özel  bir  kümeye  

bakarak   kalan   tüm   kümeler   hakkında   yorum   yapmamızı   sağlayan   şey   ise,  

kümeler   arası   tanımlayabildiğimiz   fonksiyonlar   ve   bu   fonksiyonların  

uzantılarıdır  (İng.  Extension).    

Örneğin  bir  A  bir  de  B  kümemiz  olsun.  A  kümesinin  a,  b,  c  diye  üç  elemanı  

B’nin  de  1,  2,  3  diye  üç  elemanı  olduğunu  düşünelim.  A  =  {a,  b,  c}  ve  B  =  {1,  2,  3}  

kümelerinin  alt  kümeleri  arasında  A’dan  B’ye  fonksiyonlar  tanımlayabiliriz.  Yani  

{(a,1),  ile  (b,1)}  ya  da  {(a,1),  (c,3)}  gibi  fonksiyonlar  oluşturmamız  mümkündür.  

Bu   oluşturduğumuz   fonksiyonlardan   birinin   diğerini   uzantısı   olduğundan   söz  

edebiliriz.  Bir  F2  fonksiyonun  F1  fonksiyonunun  uzantısı  olması,  F2’nin  F1’i  bir  alt  

küme   olarak   içermesi   anlamına   gelmektedir.   Bu   durumda   F1’in   bir   uzantısının  

F2’de   bulunduğunu   söylemiş   oluruz.   Örneğin   F1   =   {(a,1),   (b,   2)}   ve   F2   =   {(a,1),  

(b,2),   (c,3)}   ise   F2’nin   F1’in   uzantısı   olduğunu   ve   F1’in   F2’nin   bir   kısıtlaması  

olduğunu  söyleyebiliriz.  F1  ≤  F2  ifadesi  F1,  F2’nin  bir  kısıtlamasıdır  veya  F2,  F1’in  

bir  uzantısıdır  biçiminde  okunur.  

Şimdi   sayılabilir   sonsuz   bir   kümeyi,   S,   tanım   kümesi   olarak   alan   ve   bu  

küme  üzerinde  tanımlanan  tüm  sonlu  fonksiyonları  içeren  bir  küme,  F  ele  alalım.  

F   kümesi   içerisinde   yoğun   veya   baskın   kümeleri   ve   bu   kümeler   yardımıyla  

jenerik  kümeleri  aşağıdaki  şekilde  tanımlayabiliriz:  

 70  
  

Tanım  (Yoğun  /  baskın  küme):  F’nin  bir  altkümesi  D,  F’de  yoğundur  ancak  

ve  ancak  F’nin  herhangi  bir  elemanı  p’nin  en  az  bir  kısıtlaması  q,  D’nin  elemanı  

ise.      

Tanım  (Filtre):    F’nin  herhangi  bir  boş  olmayan  alt  kümesi  G  bir  filtredir  eğer  

1.  Eğer  p  ∈  G  ve  p  ≤  q  (yani,  p  ⊃  q)  ise  q  ∈  G.    

2.  G’nin  herhangi  iki  elemanı  p  ve  q  G’de  ortak  bir  uzantıya  sahip  ise  (yani  p  ve  q  

bağdaşık  ise).  

Tanım   (Jenerik   küme   /   filtre):     F’nin   bir   filtresi   G,   F-­‐jeneriktir   eğer   tüm  

her  bir  D  yoğun  kümesi  için  G  ⋂  D  ≠  ∅  (G  ve  D’nin  kesişimi  boş  küme  değil  ise)  

Cohen   ispatında   böyle   bir   G   jenerik   filtresinin,   Gödel’in   inşa   ettiği   M  

modeli   içerisinde   mevcut   olduğunu   ve   daha   önce   model   içerisinde   sayılamayan  

bir  kümenin  sayılabilir  olduğu  bir  modelin  inşa  edilebileceğini  göstermiştir.          

Kümeler   dünyası,   sonsuz   kümeler   söz   konusu   olduğunda   biraz   daha  

karmaşık  bir  hâl  almaktadır  diyebiliriz.  Cohen  M  modelini  genişletmek  için  sonlu  

fonksiyonların   sonsuz   bir   kümesi   kurmakta   ve   bu   sonsuz   kümenin   tüm  

altkümelerinde  uzantısı  olan  yoğun  /  baskın  bir  kümenin  var  olduğunu  gösterme  

yoluna   girmektedir.   Yani   sonsuz   kümeler   üzerinde   tanımlanmış   öyle   kümeler  

vardır  ki,  bunların  belli  bir  kökü  ya  da  dibi  hep  sonsuz  küme  içerisinde  bulunur.  

Dolayısıyla   da   bütün   o   sonsuz   kümeden   sonsuz   kümeye   tanımlanan   sonsuz  

fonksiyonların   hepsiyle   ilgili   anlamlı   ifadelerde   bulunma   imkanını   sağlar.   Bu  

sebeple   de   bu   kök   kümeyi   yukarıda   da   söylediğimiz   gibi   jenerik   küme   olarak  

adlandırırız.   Böyle   bir   kümenin   modele   katılabileceğinin   gösterilmesi   ise   bütün  

 71  
  

fonksiyonların   kümesini   içermemesine   rağmen   tüm   fonksiyonların   kümesini  

dikkate  alarak  yeni  bir  şey  söyleme  imkânını  sağlar.49  

Cohen’e   göre   eğer   böyle   jenerik   kümeleri   bulup,   onları   model   içerisinde  

fiilen   var   edebilirsek   bu   modelimizin   genişlemesini   sağlayacaktır.50  Çünkü   bu  

sayede  modelimiz  mevcut  aksiyomları  sağlamaya  devam  etmekle  birlikte  Sürey  

Varsayımı’nı   da   yanlışlıyor   olacaktır.   Cohen’in   zorlama   yöntemini   küme  

kuramına  uygulaması  en  basit  ifadelerle  bu  şekilde  olmaktadır.    

   

                                                                                                               
49
Badiou, Being and Event, s. 341-342
50
Badiou, Being and Event, s. 341-342  

 72  
  

1.3. Jenerik   kümeler   ve   adlandırma:   Potansiyel   bir   elemanın  

adlandırılmasının  mevcut  modeli  dönüştürmesi  

Badiou’nun   söylediği   şekilde   ontolojiye   küme   kuramıyla   baktığımızda,   varlığın  

artık  bir  bakıma  inşa  edilebilen  ve  hakkında  konuşabilen  bir  şeye  dönüştüğünü  

görürüz.   Çünkü   baştan   beri   ifade   ettiğimiz   gibi   küme   kuramının   zemininde   yer  

alan   söz   konusu   aksiyomlar   bir   takım   biçimsel   ifadelerden   ibarettir.   Ve   bu  

biçimsel   ifadelerin   hiç   birinin   eski   gerçeklik   anlayışıyla   örtüşecek   şekilde,   her  

şeyden   bağımsız   kendinde   bir   anlamı   yoktur.   Onları   anlamlandırabilmek   ancak  

bir  takım  modellerle  mümkün  olabilmektedir.  

Dolayısıyla  artık  kadim  bakış  açısıyla,  bizim  dışımızda  bir  gerçeklik  var  ve  

bu   aksiyomlar   o   gerçeklik   hakkında   doğrudur   şeklinde   bir   yaklaşım  

geliştirebilmek   söz   konusu   değildir.   Aksine   gerçeklik   algısının   yerine   geçen  

aksiyomlar   ve   onların   belli   şekillerde   yorumlanmaları   mevcut   durumu  

oluşturmaktadır.   Gödel’in,   aksiyomları   aynı   anda   doğru   kılan   bir   model   inşa  

ederek   gerçekliğe   dair   bir   yorum   getirmesi   de   bu   şekilde   anlaşılabilir.   Yani  

baştan   beri   ifade   etmeye   çalıştığımız   şekilde,   model   fikrinin   ortaya   çıkması,  

gerçeklik   dediğimiz   şeyin   de   bir   anda   model   göreli   bir   hale   gelmesine   yol  

açmaktadır.   Yani   aksiyom   topluluğu   diye   bahsettiğimiz   biçimsel   ifadelerin  

hakkında   konuşmakta   olduğu,   modellerden   bağımsız   bir   gerçeklik   fikri   yoktur.  

Ve   böylece   gerçeklenme,   sağlama   dediğimiz   şey;   aksiyomların   bütün  

özellemelerinin   söz   konusu   model   tarafından   sağlanması   ile   ilgili   bir   hale  

gelmektedir.   Bu   yüzden   de   aksiyomun   içindeki   terimlerin   ne   anlama   geldiği   de  

yine   modelin   içerisinde   belirlenmektedir.   Bu   da   demektir   ki;   önce   bir   anlam   ve  

ardından   onun   bir   karşılığı   var   şeklinde   olan   klasik   yaklaşım   yerini   artık  

 73  
  

terimlerin   bir   yorumlama   içerisinde   anlam   kazandığı   yeni   bir   anlayışa  

bırakmıştır.   Dolayısıyla   yapılan   bu   yorumlama   öncesinde   terimlerin   kendinde  

herhangi  bir  anlam  taşıdıklarından  söz  edilemez.  Buna  göre  neyin  o  dil  içerisinde  

konuşulabileceği  de  tamamen  model  göreli  bir  hale  dönüşüyor  diyebiliriz.  

Peki  her  şeyin  model  göreli  olup,  onun  üzerinden  anlam  kazandığı  böyle  

bir   sistemde   söylenebilir   olan,   yani   mevcut   dilin   sınırları   ve   dolayısıyla   mevcut  

modeli   aşan   bir   takım   şeylerin   (bu   şeyler   modern   yaklaşımla   kümelerdir)  

olduğundan   söz   edilebilir   mi?   Cohen,   işte   bu   savla   ortaya   çıkmış   ve   söz   konusu  

model   içerisinde   adlandırılamayan   ama   adlandırılmayı   bekleyen,   yani   modelin  

dili  itibariyle  olmamasına  rağmen  aslında  var  olan  şeylerden  söz  edilebileceğini  

göstermiştir. 51  Buna   imkan   sağlayan   ise   daha   önce   de   ifade   ettiğimiz   gibi  

Cohen’in  jenerik  olarak  adlandırdığı  özel  kümelerdir.    

Jenerik   kümeleri   diğer   kümelerden   ayıran   noktayı   kümeler   dünyasının  

uzantılar   aracılığıyla   kurulu   sistemi   sayesinde   anlamaktayız.   Yukarıda   da  

değindiğimiz   gibi   fonksiyonlardan   oluşan   kümeler   arasında   birbirindeki  

uzantılar  /  kısıtlamalar  sonucu    karşılıklı  bağıntılar  mevcut  olmaktadır..    

Sonlu  fonksiyonları  içeren  iyi  sıralı  sonsuz  bir  küme  içerisinde  en  derinde  

diğer   tüm   kümelerde   uzantısı   olan   tek   bir   tane   ve   en   büyük   eleman   olarak   boş  

küme   mevcuttur.52  Bu   noktada   ilginç   olan   soru   kendisi   boş   küme   olmayan   ve  

ilgili   kümenin   kendi   dışındaki   tüm   altkümelerinde   uzantıları   bulunan   bir  

kümenin  –  ki  böyle  bir  küme  baskın  /  dominant  küme  veya  dominasyon  olarak  

adlandırılmaktadır   –   bulunup   bulunmadığıdır.   Cohen   böyle   dominasyonların  

                                                                                                               
51
Cohen, Set Theory and The Continuum, s. 128-129.
52
Ali Nesin, Sezgisel Kümeler, s. 19.  

 74  
  

olduğunu   böyle   dominasyonların   kesişiminde   yer   alan   ve   boş   küme   olmayan  

jenerik   kümelerin   var   olduğunu   ispatlayarak   gösterme   yoluna   gitmiştir.53  Yani  

jenerik   küme   öyle   bir   kümedir   ki,   içerisinde   tüm   bu   dominasyonlarla   ilgili   bilgi  

mevcuttur.   Ve   o   özel   bilgiyi   içerdiği   için   de,   onun   aracılığıyla   bahsedilen   tüm   o  

fonksiyonların  kümesi  hakkında  konuşabilme  imkanını  sağlamaktadır.    

Cohen,   Set  Theory  and  The  Continuum  Hypothesis  adlı  kitabında  zorlama  

ve  jenerik  kümeyle  ilgili  şu  ifadelere  yer  vermektedir:54  

Dolayısıyla  eğer  N  bir  model  olacaksa,  a  bir  takım  özel  niteliklere  

sahip   olmalıdır.   A'yı   doğrudan   tanımlamak   yerine   a'nın   çeşitli  

niteliklerini   incelemek   ve   hangilerinin   arzu   edilir   olup,  

hangilerinin  olmadığını  belirlemek  daha  iyidir.  Esas  nokta  şudur;  

a'nın  M  hakkında  "özel"  bir  bilgi  içermesini  istemiyoruz.  Bu  bilgi,  

örneğin   alfa   0'ın   sayılabilirliği   gibi,   dışarıdan   görünebilen   bir  

şeydir  ve  a'yı  içeren  herhangi  bir  modelin  M'dekilerden  daha  çok  

ordinal   içermesi   gerektiğini   gösterecektir.   Kurduğumuz   a,   M   ile  

ilişkili  olarak  "jenerik"  küme  şeklinde  adlandırılacaktır.  Buradaki  

fikir   şudur;   a'nın   tüm   nitelikleri,   yalnızca   a   M'de   bir   "jenerik"  

küme   gibi   davrandığı   takdirde   kalmaya   "zorlanacaktır".   A  

hakkındaki   bir   ifadenin   ne   zaman   kalmaya   "zorlanması"  

gerektiğine   karar   verileceği   olgusu   yapılandırmanın   ana  

noktasıdır.  

                                                                                                               
53
Badiou, Being and Event, s. 510.

54  Cohen, Set Theory and The Continuum, s. 111.  

 75  
  

Jenerik   kümenin   nasıl   bir   şey   olduğunu   gündelik   dilde   bir   bilgisayar  

oyunu  üzerinden  daha  basit  şekilde  anlatmaya  çalışalım.    

İkinci   Yaşam   adında   bir   bilgisayar   oyunumuz   olsun.   Bu   oyuna   katılan  

kişiler   herhangi   bir   profil   oluşturup   kendilerine   ait   yeni   bir   yaşam   alanı  

oluşturabilmektedirler.  Oyuna  sınırsız  sayıda  kişinin  katılıp,  kendini  var  etme  ve  

kendi   yaşam   alanını   oluşturma   imkânı   mevcuttur.   Ve   bu   oyuna   dahil   olanların  

tamamının  birbiriyle  en  azından  bir  konuda  bir  bağıntısı  olmak  zorundadır.  Yani  

İkinci   Yaşam’a   katılan   herkes   bir   şekilde   birbirini   biliyor   ya   da   en   azından   bir  

özellikleri  vasıtasıyla  birbirleriyle  bir  bağları  söz  konusudur.  

Bir   süre   sonra   kullanıcısı   milyonları   aşan   bu   bilgisayar   oyunun  

programcısının   katılımcı   profillerine   dair   bir   belirlenim   yapmak   istediğini  

düşünelim.   Ancak   bu   kadar   kişiyle   tek   tek   irtibat   kurmanın   söz   konusu  

olmadığını   da   biliyor.   Akabinde   istediği   bilgi   için   tüm   katılımcılara   ulaşmak  

yerine   belli   özel   kişilerle   irtibat   kurmanın   yeterli   olacağını   fark   ediyor.     İkinci  

Yaşam   alanında   herkes   tarafından   takip   edilen   ve   en   çok   favori   olan   20   kişiye  

ulaşarak   tüm   katılımcı   profillerini   belirleyebileceğini   görüyor.   Çünkü   tüm   diğer  

katılımcılar   bir   şekilde   bu   baskın   profillerin   etkisindedir.   Dolayısıyla   bunları  

tanımak   ve   bilmek   dışarıda   kalan   tüm   diğer   oyuncuların   da   profillerini   bilmek  

demektir.  Çünkü  dışarıda  kalanların  tamamına  bir  şekilde  bu  20  kişi  tarafından  

hükmedilmiştir.   Bu   yüzden   sadece   bu   20   kişiye   bakmak   tüm   katılımcı   profilleri  

hakkında  yorum  yapmak  için  yeterli  olacaktır.  Ancak  bu  oyuncu  grubu  öyle  özel  

bir   gruptur   ki,   onlara   ulaşıp,   profilleri   tamamen   belirlendiğinde   daha   önce  

mevcut   oyuncuların   tamamına   bakıldığında   söylemenin   mümkün   olmadığı   yeni  

bir  şeyin  söylenebilir  olduğunu  fark  eder.  Örneğin;  İkinci  Yaşam  oyununda  böyle  

 76  
  

bir  grubu  bulup  ortaya  çıkardığımızda,  bu  oyunda  çok  yakında  bir  savaş  çıkacak  

ya   da   katılımcılar   bir   bir   ayrılacak   vb.   gibi   daha   önceden   bilmek   ya   da  

söylemenin  olası  olmadığı  en  az  bir  şeyin  de  ifade  edilebilir  hale  geldiğini  görür.  

İşte   bunu   yapmamızı   sağlayan   jenerik   kümeler   yani   oyunumuzdaki   o   özel   20  

kişidir   çünkü,   onlara   ulaşmadan   önce   böyle   bir   yorum   yapabilmek   söz   konusu  

değildir.   Yani   bu   20   kişiyi   özel   kılan   nokta;   onlara   ulaşılmadan   önce   mevcut  

oyunun   sınırları   içerisinde   ne   yakında   savaş   çıkabileceği   ne   de   katılımcıların  

ayrılacağı  gibi  bir  bilginin  olmamasıdır.  Yani  mevcut  modelimizin  bu  bilgileri  hiç  

bir  şekilde  içermemesidir.    

Cohen,   matematiksel   olarak   böyle   bir   jenerik   kümenin   varlığının  

ispatlanmasının  mümkün  olduğunu  göstermiştir.55  Bunu,  yani  böyle  bir  kümenin  

var  olduğunu  ispatlamış  olması  ise,  mevcut  model  içerisinde  vardır  denilemeyen,  

ve   dolayısıyla   gösterilemeyen   bir   fonksiyonu   kurma   imkanına   sahip   olmak  

anlamına  gelmektedir.  Sürey  Varsayımı  üzerinden  ifade  edecek  olursak;  böyle  bir  

fonksiyonun  kurulması  demek  bize  gerçel  sayılar  kümesinin  elemanları  yani  2ℵ0’ı  

kullanarak   2ℵ37’nin   elemanlarını   birebir   eşleyebileceğimiz   bir   fonksiyon   kurma  

imkânını   vermektedir.   Bu   da   demektir   ki;   “jenerik   küme   vardır”ı   göstermek  

önceki  model  içerisinde  söylenemez  olan  bir  şeyi  söylenebilir  hale  getirmektedir.  

Böylece   jenerik   kümenin   varlığının   ispatlanması   Sürey   Varsayımı’nın   da   yanlış  

olduğunu  ortaya  koymaktadır.  

Özetleyecek   olursak;   iki   sonsuz   küme   arasında   düşünülebilecek   tüm  

fonksiyonlar  içinde  sonlu  olanlarını  alıyor  ve  bunların  hepsini  birleştiriyoruz.    Ve  

belli   şartları   sağlayan   bu   fonksiyonlardan   hareketle   bir   jenerik   küme  

                                                                                                               
55  Chow,  “A  Beginner’s  Guide  to  Forcing”,  s.  12-­‐13.  

 77  
  

oluşturuyoruz.   Bu   G’nin   (jenerik   küme)   daha   önce   aslında   F   tarafından  

içerildiğini   mevcut   model   içerisinde   söyleyemiyoruz.   Ancak   bu   G’nin   (jenerik  

küme)   var   olması   bize   Sürey   Varsayımı’nın   yanlış   olduğunu   gösterebilme  

imkânını  veriyor.    

Peki,   jenerik   bir   kümenin   var   olması   ve   var   olmasıyla   birlikte   mevcut  

model   itibariyle   söylenemez   olan   bir   şeyi   söylenebilir   hale   getirmesi   küme  

kuramı  ve  dil  ilişkisi  açısından  nasıl  gerçekleşmektedir?    

Cohen’in  jenerik  kümeleri  konuyu  bir  anlamda  tekrar  dil  -­‐  varlık  ilişkisine  

taşımaktadır   diyebiliriz.   Çünkü   bu   kümeler   aracılığıyla   öyle   bir   model   ve   o  

modelle  birlikte  öyle  bir  dil  kurulmaktadır  ki,  bu  dili  kullanarak  o  varlık  alanında  

bulunmayan   bir   şeyin   aslında   orada   olduğunu,   ancak   mevcut   dilin   sınırları  

itibariyle   varlığına   henüz   işaret   edilemediğini   söylüyoruz.   Yani   önce   böyle   bir  

kümenin  olduğunu  gösteriyor,  sonra  bu  kümenin  varlığından  ada  geçerek,  onun  

adını  taşıyan  bir  küme  olduğunu  da  göstererek  bir  anlamda  kümenin  varlığından  

dilin   alanına   geçiş   yapmış   oluyoruz.   Bu   sebeple   jenerik   küme   ve   adlandırma  

meselesi  dil-­‐varlık  ilişkisi  düzeyinde  de  konuya  farklı  bir  anlam  getirmektedir.  

Dolayısıyla  Cohen,  tüm  diğer  kümelerin  keşişim  kümesi  olan  bir  kümenin  

var   olduğu   ve   bu   kümenin   yeni   bir   şeyler   ürettiği   için   de   jenerik   olduğunu  

söylemiştir.   Çünkü   böyle   bir   kümenin   varlığının   biliniyor   olması   kümenin  

bütünü   hakkında   yeni   bir   şeyleri   söylenilebilir   hale   getirmektedir.   Cohen’in   bu  

noktada   yaptığı,   jenerik   bir   kümenin   var   olduğu   iddiasından   hareketle,   dil  

alanında   söylenilebilir   olana   bir   geçiştir   diyebiliriz.   Bu   geçişi   farklı   kılan   ise  

eskisi   gibi   bir   önerme   biçimini   ifade   edip   modelini   ortaya   koymak   yerine  

öncelikle   jenerik   bir   kümenin   var   olduğunu   söylemesi   ve   ardından   böyle   bir  

 78  
  

kümenin  olmasının  dil  alanında  yeni  olarak  neleri  söylenebilir  kıldığına  bakarak  

mevcut  dili  genişletmesidir.    

Mevcut   dili   genişleten   bu   kümenin   adı   ise,   kümeyi   dilde   temsil   ettiğimiz  

bir   yapı   kurularak   ortaya   konulmaktadır.   Bu   kümeler   bulanık   kümeler     (İng.  

Fuzzy  sets)  olarak  adlandırılmaktadır.    

Bulanık   kümeler   kendisi   aslında   bir   küme   olan   ama   bir   kümenin   adı  

olarak   kullanılan   kümelerdir.   Jenerik   küme   varsa   bu   adı   taşıyan   bir   küme   de  

vardır   dememizi   sağlayan   kümelerdir.   Belli   bir   küme   varsa   bu   adı   ve   başka  

kümelerin   adlarını   da   kullanarak   belli   bir   takım   önermelerin   söylenilebilir   hale  

gelmesini   sağlarlar.   Yani   bulanık   kümeler   bir   bakıma   küme   kuramından   dilde  

ifade  edilebilir  olana  geçmemizi  sağlayan  unsurlardır  diyebiliriz.    

Cohen   öyle   bir   yöntem   bulmuştur   ki,   mevcut   model,   jenerik   kümeler  

sayesinde   genişlemekte   ve   bu   sayede   eski   model   içerisindeki   aksiyomlar   ve  

onlardan   türetilerek   söylenilebilecek   olan   hakikatlerin   dışında   yeni   bir   takım  

hakikatler  varlığa  gelmektedir.  Bu  anlamda  zorlamayı,  modele  bir  şey  ekleyip,  o  

eklenildiğinde   daha   önce   söylenilemez   olan   neyin   söylenilebilir   hale   geldiğini  

ortaya   çıkarmak   olarak   tanımlayabiliriz.56  Dolayısıyla   Cohen’in   yaptığı   var   olan  

genel   dili   sınırlamak   yerine   mevcut   model   içerisinde   söylenilebilir   olanları  

genişletmektir.   Cohen’in   bunu   nasıl   başardığını   biraz   daha   ayrıntılı   olarak  

açıklamaya  çalışalım.57  

Yukarıda  da  ifade  ettiğimiz  gibi  bir  M  modelimiz  olduğunu  düşünelim.  Bu  

modele   G   adında   jenerik   bir   küme   katıyoruz.   Ve   bu   kümeyi   M   modelimize  

                                                                                                               
56
Cohen, Set Theory and The Continuum, s. 120-121.
57
Chow, “A Beginner’s Guide to Forcing”, s. 14.  

 79  
  

kattığımızda  bu  daha  önce  modelimiz  itibariyle  söylenemeyen  neleri  söylenebilir  

hale  getiriyor  diye  araştırıyoruz.  Ancak  bu  noktada  asıl  önemli  olan,  bu  modele  

katmaya  çalıştığımız  kümenin  bir  elemanının  zaten  bu  modelin  bir  parçası  olarak  

daha   önceden   var   olmasıdır.   Bunu   yukarıda   jenerik   kümenin,   sayılabilir   sonsuz  

bir   küme   üzerinde   tanımlanan   tüm   sonlu   fonksiyonların   kümesinin   tüm  

altkümelerinde  en  bir  uzantıya  sahip  olması  olarak  açıkladık.  Cohen’e  göre  eğer  

G’nin   M   içerisinde   var   olduğunu   gösterebilirsek,   daha   önce   söylenemez  

konumda   olan   bir   takım   hakikatleri   söylenebilir   hale   getirebiliyoruz.   Yani  

Cohen’in   sisteminde   önce   kümenin   varlığı   ispatlanıyor   akabinde   dil   düzeyine  

geçilip  bu  kümenin  varlığının  yeni  bir  şeyleri  söylenebilir  kıldığı  gösteriliyor.  Bu  

şekilde  genişletilen  modele  de  MG  adını  verelim.  

Öte   yandan   jenerik   küme   aracılığıyla   dil   alanındaki   gerçeklik   düzeyinin  

genişlemesi   sadece   yeni   bir   takım   şeylerin   varlığa   gelmesini   (fiiliyet  

kazanmasını)   değil   aynı   zamanda   söylenebilir   doğru   önermelerin   de   ortaya  

çıkmasını   sağlar.   Çünkü   bu   özel   küme   dil   alanını   genişletmekle   birlikte  

genişleyen  yeni  modelin  içereceği  doğru  önermeleri  de  içinde  barındırmaktadır.  

Bu   anlamda   Cohen’in   zorlama   yöntemiyle   ortaya   koyduğu   şeyi   kümenin  

varlığından  ada  ve  de  önermeye  bir  geçiş  olarak  tanımlayabiliriz.  

   

 80  
  

1.4. Zorlama   ve   Sürey   Varsayımı’nın   değilinin   doğrulandığı   bir  

modelin  inşası  

Bu   bölümde   Cohen’in   Sürey   Varsayımı’nın   (SV)   Zermelo-­‐Fraenkel   Küme  

Kuramı’ndan   (ZF)   bağımsız   olduğunu   gösterdiği   ispatın   ana   aşamalarını  

özetleyeceğiz58.    

1.4.1. Notasyon  ve  temel  terimler    

 

Metinde  kullanılan  bazı  kısaltmalar  aşağıdaki  gibidir:  

ZF:  Zermelo  –  Fraenkel  Küme  Kuramı  

ZFC:  ZF’ye  Seçim  Aksiyomunun  (SA)  eklenmesi  ile  elde  edilen  küme  kuramı    

SA:  Seçim  Aksiyomu  

SV:  Sürey  Varsayımı  

GSV:  Genelleştirilmiş  Sürey  Varsayımı  

“¬”:  Değilleme  eklemi  

“∈”:  Elemanı  olma  bağıntısı  

Küme   kuramının   dilini   L   olarak   adlandıralım.   Bu   dil   birinci   düzey   niceleme  

mantığını  içermektedir.  

                                                                                                               
58
K. Kunnen, “Set Theory: An Introduction to Independence Proofs”, North-Holland Publishing

Company (1980).

 81  
  

Küme   kuramının   bir   modeli,   M   öbeği   (İng.   Class)   ve   M   üzerinde   tanımlanan   E  

bağıntısı   ile   küme   kuramının   dilinin   bir   yorumundan   oluşur.   Bu   bölümde   E  

bağıntısını  standart  elemanı  olma,  ∈,  bağıntısı  olarak  alacağız.    

“M   ╞   φ”   (“M   φ’yi   sağlar”   biçiminde   okunur)   ve   tümevarımsal   olarak   φ’nin  

karmaşıklığı  üzerinden  aşağıdaki  gibi  tanımlanır:    

• M  ╞  x  ∈  y  ancak  ve  ancak  xEy,    

• M  ╞  ∀x  φ(x)  ancak  ve  ancak  tüm  x  ∈  M  için,  M  ╞  φ(x),    

• (...)  

M,  eğer  ZF’nin  tüm  aksiyomlarını  sağlıyor  ise  ZF’nin  bir  modelidir.    

ZFC’nin  aksiyomarı  şu  şekilde  sıralanabilir:  

1.  Genişletme  aksiyomu:  Eğer  X  ve  Y  aynı  elemanlara  sahip  ise  X  =  Y.    

2.  Boş  küme  aksiyomu:  Hiçbir  elemanı  olmayan  bir  küme  ∅  vardır.    

3.  Çiftleme  aksiyomu:  Eğer  X,Y  küme  ise  {X,Y}  elemanları  olarak  sadece  X  ve  Y’yi  

içeren  bir  kümedir.    

4.   Birleşim   aksiyomu:   Herhangi   bir   X   kümesi   için   elemanları   tam   olarak   Y   =UX  

kümesi   vardır   öyle   ki   Y’nin   elemanları   tam   olarak   X’in   elemanlarının  

elemanlarıdır.  

5.  Sonsuzluk  aksiyomu:  sonsuz  bir  küme  vardır.  Bir  başka  deyişle,  bir  X  kümesi  

vardır  öyle  ki  ∅∈  X  ve  her  bir  Y  ∈  X  için  Y  ∪{Y}∈  X.  

6.  Ayırma  aksiyomu  (aksiyom  şeması)  veya  altküme  aksiyomu:  Küme  kuramının  

en   az   bir   değişken   içeren   dilinde   bir   düzgün   tamdeyim   P(x)   ve   bir   küme  

 82  
  

verildiğinde,  verilen  kümenin,  tam  olarak  P(x)’i  sağlayan  elemanlarını,  x,  içeren  

bir  altküme  vardır.    

 7.  Yerine  koyma  aksiyomu  (aksiyom  şeması):  Eğer  X  bir  küme  ve  F  bir  fonksiyon  

ise  Y  =  F[X]  =  {F(x)  :  x  ∈  X}  olacak  şekilde  bir  küme  vardır.    

8.   Güç   kümesi   aksiyomu:   Her   bir   X   kümesi   için   X’in   tüm   altkümelerinin   kümesi  

olacak  şekilde  bir  Y  =  P(X)  kümesi  vardır.  

9.  Düzenlilik  aksiyomu  (veya  temel  aksiyomu):  Boş  olmayan  her  kümenin  bir  ∈-­‐

minimal  (∈-­‐en  küçük)elemanı  vardır.    

10.   Seçim   aksiyomu:   Boş   olmayan   kümelerden   oluşan   her   küme   grubunun  

(ailesinin)  bir  seçim  fonksiyonuna  sahiptir.    

ZF  yukarıda  sıralanan  1-­‐9.  aksiyomlar  tarafından  aksiyomatize  edilir.  ZFC  seçim  

aksiyomu  da  içerir.  

Aksiyomlar   bir   kümenin   ne   olduğunu   belirler.   Kümeler   ile   öbekleri   ayırt   etmek  

gerekir.   Öbekler   küme   toplulukları   olarak   ele   alınabilir   ve   (φ   t   parametresini   /  

sabitini   içeren   düzgün   tamdeyim   olmak   üzere)   C   =   {x   :   φ(x,t)}   biçiminde  

tanımlanabilirler.  Kendisi  bir  küme  olmayan  öbeklere  özöbek  adı  verilir.    

Sıralı  ikililer  {{x},{x,y}},    <x,y>  biçiminde  gösterilir.  

Yunan  alfabesinin  küçük  harfleri  sıral  sayıları  gösterir.  Tüm  sıral  sayıları  içeren  

özöbek  ON  ile  gösterilir.  Sayılabilir  sonsuz  kümelerin  sıralı  ω  ile  gösterilir.  

Sayal  sayılar,  belirli  bir  sayala  sahip  en  küçük  sıral  ile  belirlenir.  Dolayısıyla:  

|ω|  =  ℵ0  ve  |ωα|  =  ℵα.    

|R|  =  |P(ω)|  =  2ℵ0.    

Sürey  varsayımı  (SV)  şu  savı  ifade  eder:  2ℵ0  =  ℵ1    

 83  
  

Teorem:  (Aşağı  (Downward)  Löwenheim-­‐Skolem  Teoremi)  

Birinci   düzey   bir   dile   ait   bir   önermeler   kümesi   Σ   bir   modele   sahip   ise   Σ,   bir   M  

modeline  sahiptir  öyle  ki    

|M|≤  max(|Σ|,ℵ0)  

Burada   “max(|Σ|,ℵ0)”   sayılabilir   sonsuz   en   küçük   sayal   ℵ0   ile   Σ   kümesinin  

sayalından  büyük  olanına  karşılık  gelmektedir.  Bu  itibarla,  eğer  bir  bir  önermeler  

kümesi   Σ   bir   modele   sahip   ise   sayılabilir   sonsuz   bir   modele   de   sahiptir.  

Dolayısıyla,  tartışmamızı  sadece  sayılabilir  modellerle  sınırlayabiliriz.  

Tanım:   Bir   küme   geçişlidir   eğer   ∀x(x   ∈   X   →   x   ⊆   X)   ise.   Küme   kuramının   bir  

modeli  geçişlidir  eğer  modelin  evreni  geçişli  bir  küme  ise.  

Teorem:   (Mostowski’nin   Çökme   (İng.   Collapsing)   Teoremi   )   Eğer   M   ╞  

Genişletme   aksiyomu   ise   M’nin   evreni   geçişli   bir   küme   ile   biçimdeştir   (İng.  

Isomorphic).  

Dolayısıyla,  tartışmamızı  sadece  sayılabilir  ve  geçişli  modellerle  sınırlayabiliriz.    

Teorem:  (Gödel’in  ikinci  tamamlanamazlık  teoremi)    Aksiyomatik   Peano  

aritmetik   dizgesi   (PA)   kadar   kuvvetli   tutarlı   bir   aksiyomatik   dizge   kendi  

tutarlığını  ispat  edemez.  

ZF,  PA’dan  daha  kuvvetli  bir  dizgedir.  ZF’nin  tutarlı  olduğu  varsayımıyla  hareket  

ediyoruz.    

 84  
  

Teorem:   (Gödel’in   tamlık   teoremi)   Birinci   düzey   bir   dile   ait   bir   önermeler  

kümesi  Σ  bir  modele  sahiptir  ancak  ve  ancak  Σ  tutarlı  ise.  

ZF’nin   tutarlı   olduğunu   varsaydığımız   için   ZF’nin   bir   modeli   olduğunu  

varsayıyoruz.  

Son  olarak  aşağıdaki  ispatlarda  gönderimde  bulunacağımız  bir  başka  teoremi  de  

hatırlatmak  istiyoruz:  

Teorem   :   (Tıkızlık   (İng.   Compactness)   Teoremi)   Bir   T   kuramı   tutarlıdır   ancak  

ve  ancak  tüm  sonlu  altkümeleri  tutarlı  ise.    

Tüm  bu  tanımları  ve  sonuçları  dikkate  alarak  SV’nin  ZF  ile  ilişkisine  odaklanalım.  

1.4.2. Gödel  ve  İnşa  Edilebilir  Evren    

 

Daha   önce   söz   ettiğimiz   gibi   Kurt   Gödel   1939   yılında   ZFC   +   GSV’nin   bir  

yorumunu  daha  önce  elde  etmişti.  Bir  başka  deyişle  şu  teoremi  ispatlamıştır:  

Teorem:  Eğer  ZF  tutarlı  ise  ZFC  +  GSV  tutarlıdır.  

Gödel’in   bu   teoremi   ispatlarken   elde   ettiği   öbek   (İng.   Class)   L   “inşa   edilebilir  

kümeler   evreni”   olarak   adlandırılır   ve   kendisi   bir   küme   değildir,   dolayısıyla   bir  

özöbektir.   V   kümeler   evreni   olarak   kabul   edilirse   V   =   L   olduğu   ZF   içerisinde  

ispat  edilebilmektedir.  Bir  başka  deyişle:    

ZF  ╞  V  =  L  

Öte   yandan   Gödel,   eğer   ZF   tutarlı   ise   ZF   +   ¬SA   veya   ZFC   +   ¬SV’nin   tutarlı  

olduğunu  göstermekte  başarılı  olamamıştır.    

 85  
  

Gödel’in   İkinci   Tamamlanamazlık   Teoremi   ZF’nin   kendi   tutarlılığının   kendi  

sınırları  içerisinde  ispatlanamayacağını  göstermişti.  Bunun  bir  anlamı  ise  ZF’nin  

veya   ZF   +   ¬SA   veya   ZFC   +   ¬SV’nin   tutarlılığını   gösteren   bir   küme   modelinin  

elde   edilemeyeceğiydi.   Dolayısıyla   ZFC   +   ¬SV’nin   tutarlılığının   gösterilmesi   o  

ana  kadar  kullanılan  tekniklerden  farklı  bir  yaklaşıma  ihtiyaç  gösteriyordu.  

Gödel  L’nin  ZF’nin  minimal  (en  küçük)  içsel  modeli  olduğunu  da  göstermişti:  

Teorem:  Eğer  M  ZF’nin  tüm  sıral  sayıları  içeren  geçişli  özöbek  modeli  ise  L  ⊂  M  

(M,  L’yi  kapsar).  

Şimdi   ZF’nin   ¬SA   veya   ¬SV’nin   de   geçerli   olduğu   bir   M   modeli   olduğunu  

varsayalım.   SA   ve   SV   L’de   geçerli   olduğuna   göre   buradan   L   ≠M   sonucu  

çıkmaktadır.  Daha  önce  ZF’de  V  =  L  olduğunun  ZF  içerisinde  ispat  edilebildiğini  

ifade  etmiştik.  Eğer  baştan  varsayıldığı  gibi  bir  M  modeli  var  ise  ZF  ╞  V≠L  olmak  

durumundadır  ki  bu  bir  çelişkidir.    

Tüm   bu   sonuçlar   dikkate   alındığında   ZF   +   ¬SA   veya   ZFC   +   ¬SV’nin   tutarlı  

olduğunu   gösteren   bir   küme   modeli   ya   da   özöbek   modeli   inşa   edilemiyor  

görünmektedir.    

Bu   noktada   tıkızlık   teoremi   bir   çıkış   sağlamaktadır.   ZFC   +   ¬SV’nin   tutarlı  

olduğunu  göstermek  için  ZFC’nin  sonlu  bir  aksiyom  kümesi  P  dikkat  alındığında  

P   +¬SV’nin   tutarlı   olduğunu   göstermek   yeterli   olmaktadır.   Cohen   bu   yöntemi  

izlemiş  ve  aşağıdaki  teoremi  bir  çıkış  noktası  olarak  almıştır:  

Teorem:  ZFC’nin  her  bir  sonlu  aksiyom  kümesi  P  için  P’nin  sayılabilir  ve  geçişli  

bir  M  küme  modeli  vardır.  

Cohen   bu   teoremi   ve   zorlama   tekniğini   kullanarak   ZFC   +   ¬SV’yi   sağlayan   bir  

model   inşa   etmiştir.   Cohen   işe   ZFC’nin   sonlu   bir   parçasının   (sonlu   sayıda  

 86  
  

aksiyomunun)   sayılabilir,   geçişli   bir   M   modeli   ile   başlamış,   bu   modeli   ¬SV’yi  

doğru  kılacak  bir  biçimde  genişletmenin  bir  yolunu  önermiştir.    

   

 87  
  

1.4.3. Cohen’in  ispatı  

 

Cohen’in   stratejisi   mevcut   sayılabilir,   geçişli   model   M   içerisinde   sayılabilir  

olmayan   bir   kümenin,   küme   evreninde   sayılabilir   olduğunun   model   içerisinde  

ifade  edilebilir  hale  getirilmesine  dayanmaktadır.  M  modelinde  öyle  bir  kümenin  

var   olduğunu   gösterebiliriz   ve   bu   kümenin   yardımıyla   modelimizi   öyle   bir  

biçimde   genişletebiliriz   ki   daha   önce   sayılabilir   olduğunu   söyleyemediğimiz   bir  

küme  genişletilmiş  model  içerisinde  sayılabilir  olsun.    

Şimdi  Cohen’in  bu  stratejisini  nasıl  uyguladığını  kısaca  özetleyelim.  

X   herhangi   bir   küme   olsun   ve   X’   sayılabilir   olduğunu   göstermeye   çalışalım.  

Bunun   gösterilmesi   sayılabilir   bir   kümeden   (yani,   sayalı   ⍵   olan   kümeden)   X’e  

örten  bir  f  fonksiyonu  olduğunun  gösterilmesini  içermektedir.    

Bir  başka  deyişle    ⍵=  {0,1,2,3,…}  için  f:  ⍵  →  X  örten  bir  fonksiyon  olmalıdır.  

ℙ  =  X<⍵  tanım  kümesi  ⍵’nın  (boş  küme  de  dahil)  sonlu  bir  alt  kümesi  ve  değer  

kümesi  ise  X’in  bir  altkümesi  olan  tüm  fonksiyonların  kümesi  olsun.    (ℙ  kümesi  

bir   zorlama   kavramı   olarak   da   anılmaktadır.   Yukarıda   jenerik   küme   kavramını  

açıklarken   ℙ   kümesini   F   fonksiyonu   olarak   adlandırmış   ve   bazı   tanımlar  

vermiştik.   Bu   tanımları   burada   biraz   daha   teknik   ayrıntıya   girerek   tekrar  

edeceğiz.)  

ℙ  kümesi  üzerinde  p  ve  q  ∈  ℙ  olmak  üzere  bir  kısmi  sıralama  (≤  )  tanımlayalım:  

Tanım:  p  ≤  q  ancak  ve  ancak  p’nin  q’da  bir  uzantısı  ise.  

Tanım:   f   fonksiyonunun   A   kümesine   bir   uzantısı   /   genişletmesi   bir   g:A→B  

fonksiyonudur  öyle  ki  tüm  x∈X  için  f(x)=g(x).  Bir  başka  deyişle,  g,  f’nin  A’ya  bir  

uzantısıdır  eğer  f,  g’nin  X’e  bir  kısıtlaması  ise.    

 88  
  

 Boş   tanım   kümesi   olan   fonksiyonu   1   olarak   adlandırırsak,   bu   küme   X’in   tüm  

altkümelerinde   bir   uzantıya   sahip   olduğu   için   “≤”   kısmi   sıralama   bağıntısına  

göre    ℙ’nin  en  büyük  elemanı  olmaktadır.  

ℙ’nin  elemanları  koşullar  /  şartlar  (İng.  Condition)  olarak  adlandırılırlar.  

ℙ’nin   iki   elemanı   p   ve   q   ortak   bir   uzantıya   sahipse   bağdaşık   (İng.   Compatible)  

olarak  adlandırılırlar.    

Tanım:  ℙ’nin  bir  altkümesi  D  ℙ’de  yoğundur  ancak  ve  ancak  ℙ’nin  herhangi  bir  

elemanı  p’nin  en  az  bir  kısıtlaması  q,  D’nin  elemanı  ise.      

Herhangi  bir  n  ∈⍵  olmak  üzere    

D n  =  {p  ∈  ℙ:  n  ∈  tanım-­‐kümesi(p)}  ve    

Herhangi  bir  x  ∈  X  olmak  üzere  

D n  =  {p  ∈  ℙ:  x  ∈  değer-­‐kümesi(p)}  

yoğun  kümelerdir.  

Tanım:    ℙ’nin  herhangi  bir  boş  olmayan  alt  kümesi  G  bir  filtredir  eğer  

1.  Eğer  p  ∈  G  ve  p  ≤  q  (yani,  p  ⊃  q)  ise  q  ∈  G.    

2.  G’nin  herhangi  iki  elemanı  p  ve  q  G’de  ortak  bir  uzantıya  sahip  ise  (yani  p  ve  q  

bağdaşık  ise).  

Tanım:    ℙ’nin  bir  filtresi  G,  ℙ-­‐jeneriktir  eğer  tüm  her  bir  D  yoğun  kümesi  için  G  

⋂  D  ≠  ∅  (G  ve  D’nin  kesişimi  boş  küme  değil  ise)  

 89  
  

ℙ’nin   jenerik   bir   filtreyi   kapsadığını   varsayalım.   Bu   durumda   söz   konusu   G  

jenerik   filtresinin   tüm   elemanlarını   birleşim   kümesi,   ⋃G,   ⍵’dan   X’e   örten   bir  

fonksiyon   olacaktır.   Bu   durumda   X   sayılabilir   olacaktır.   Şayet   X   sayılabilir   değil  

ise  böyle  bir  jenerik  filtre  mevcut  olmayacaktır.  

Cohen  ispatında  böyle  bir  jenerik  filtrenin  M  modeli  içerisinde  mevcut  olduğunu  

ve   daha   önce   model   içerisinde   sayılamayan   bir   kümenin   sayılabilir   olduğu   bir  

modelin   inşa   edilebileceğini   göstermiştir.   Bunu   başarabilmek   için   öncelikle  

aşağıdaki  önsavı  (lemma)  ispatlamıştır.  

Önsav:  Tüm  yoğun  kümelerin  sayılabilir  olduğunu  varsayalım.  Bu  durumda  ℙ-­‐

jenerik  bir  filtre  G  vardır.  

Bu   önsavın   ispatını   bu   bölümde   sunmuyoruz.   Ancak   yoğun   kümelerin  

tanımından  hareketle  bu  ispat  kolaylıkla  yapılabilmektedir.    

M  ZFC’nin  sayılabilir,  geçişli  bir  modeli  ve  X  ∈  M  olsun.  Daha  önce  (ℙ,≤,1)’in  (en  

büyük   elemanı   1   olan   kısmi   sıralamalı   sonlu   fonksiyonlar   kümesi   ℙ’nin)   M  

modelinin   bir   elemanı   olduğunu   ifade   etmiştik.   X’in   M’de   sayılamaz   olduğunu,  

yani   ⍵’dan   X’e   örten   bir   fonksiyon   f’nin   M   modelinde   mevcut   olmadığını  

varsayalım.  Ancak  böyle  bir  örten  fonksiyon  f  kümeler  evreninde  mevcut  olabilir.  

Cohen  ZFC’nin  sayılabilir,  geçişli  ve  M’yi  kapsayan  öyle  bir  N  modeli  inşa  etmiştir  

ki  bu  model  jenerik  bir  filtre  G’yi  içermektedir.  N  ZFC’nin  bir  modeli  olduğu  için  

⋃G  ∈  N  olmaktadır.  Dolayısıyla  X,  N’de  sayılabilir  olmaktadır.  Şimdi  Cohen’in  bu  

modeli  nasıl  inşa  ettiğine  bakalım.  

Daha  önce  de  ifade  edildiği  gibi:  

 90  
  

• M  ZFC’nin  (sonlu  bir  parçasının)  sayılabilir,  geçişli  bir  modeli  

• X  ∈  M  

• X,    M’de  sayılamaz  ve    

• (ℙ,≤,1)  ∈  M  olsun.    

M   sayılabilir   olduğu   için   M’deki   tüm   yoğun   kümeler   (sadece   M’de   değil,   tüm  

küme  evreninde)  sayılabilirlerdir.      

Dolayısıyla,   M’de   tanımlanan   ℙ-­‐jenerik   G   (sadece   M’de   olmakla   kalmayıp   tüm  

küme  evreninde  de)  tanımlı  olmaktadır.  Cohen’in  zorlama  yöntemi  bize  ZFC’nin  

söz   konusu   sonlu   parçası   ve   G’nin   bir   modeli   olan   (ve   M   ⊂   M[G]   şartını  

sağlayan)   M[G]’yi   vermektedir.   Üstelik   M[G]   ve   M   aynı   sayallara   sahip  

olmaktadırlar.    

Teorem:  M,  ZFC’nin  sayılabilir  bir  modeli;  ℙ,  M’de  bir  zorlama  kavramı;  G,  (M  

üzerinde)  ℙ’de  jenerik  bir  küme  olsun.  M[G],  ZFC’nin  sayılabilir  bir  modelidir.  

Bu   bölümde   bu   ispatın   ayrıntılarını   sunmayacağız.   Ancak   yukarıdaki   Önsav  

dikkate  alınarak  bu  ispat  yapılabilmektedir.  

Yukarıdaki   ispat   akışında   herhangi   bir   X   kümesinin   sayılabilir   olduğunu  

göstermek   üzere   bulmaya   çalıştığımız   f   örten   fonksiyonunun   tanım   kümesinde  

yer   alan     ⍵   yerine   herhangi   bir   sonsuz   küme   Y   ∈   M   konulabileceğine   dikkat  

ediniz.    Bu  durumda  elde  edilen  M[G]  modelinde  |X|  ≤  |Y|  olacaktır.  Dolayısıyla  

X  ve  Y  kümeleri  Sürey  Varsayımı’nı  yanlışlayacak  bir  biçimde  seçilebilir.    

Şimdi  SV’nin  yanlışlandığı  bir  model  inşa  edelim.  

Özgül  olarak,  2ℵ0  =  ℵ2.  İfadesinin  doğru  olduğu  bir  model  inşa  edelim.  

Temel  modelimiz  olarak  M  =  L  kabul  edelim.    

 91  
  

Yukarıdaki   ispatta   f   örten   fonksiyonunun   tanım   kümesini   ⍵   olarak   kabul  

etmiştik.   Şimdi   bu   kümeyi   ℙ1   kümesi   ile   değiştirelim.   ℙ1   kümesi,   ℵ2[M]×ℵ0  

kartezyen   çarpım   kümesinin   sonlu   altkümelerinden   2   =   {0,1}   kümesinin   içine  

fonksiyonlardan  oluşan  bir  küme  olsun.    

G,  (M  üzerinde)  ℙ1’de  jenerik  bir  küme  ve  M[G]’de  sonuçta  elde  ettiğimiz  model  

olsun.    

P(ω)’nın   (ω’nın   güç   kümesinin,   yani   tüm   altkümelerini   içeren   kümesinin)  

elemanlarını  ℵ2’yi  kullanarak  numaralandırmayı  hedefliyoruz:  

zα  =  {β  :  F(α,β)  =  0}  olsun.  Bu  durumda  zα,  ω’nın  αncı  altkümesi  olmaktadır.  

Göstermemiz  gereken  şudur:  α  ≠  α’  ⇒  zα  ≠  zα’  

{p  :  ∃β(p(α,β)  ve  p(α’,β)  tanımlıdır  ∧  p(α,β)  ≠  p(α’,β))}  kümesi  M’de  yoğundur.    

Dolayısıyla,  her  jenerik  G  bu  kümeyi  keser.    

Böyle   bir   G’nin   tüm   elemanlarının   birleşimi   (⋃G)   bize   ℵ2[M]×ℵ0   kartezyen  

çarpım   kümesinin   sonlu   altkümelerinden   2   =   {0,1}   kümesinin   içine   kısmi   değil  

tüm  bir  fonksiyon  vermektedir.    

Dolayısıyla,  2ℵ0  >ℵ2[M]  olmaktadır.  Dolayısıyla  SV’nin  yanlışlanmaktadır.    

   

 92  
  

1.4.4. Adlandırma  ve  zorlama  

 

Tüm   bu   ispat   akışında   zorlama   yöntemi   nerede   devreye   girmektedir?   Bunu  

açıklayabilmek  için  p-­‐adlarını  ve  kümelerden  tümcelere  (önermelere)  nasıl  geçiş  

yapıldığını  görmemiz  gerekmektedir.  

Tanım:  τ  bir  ℙ-­‐adıdır  ancak  ve  ancak  τ  bir  bağıntı  ise  ve    

∀  (σ,  p)  ∈  τ  [σ  bir  ℙ-­‐adıdır  ve  p  ∈  ℙ  ]  

Yani  τ  ℙ-­‐adlarının  özyineli  bir  tanımını  içermektedir.  ℙ-­‐adı  ve  ℙ’nin  elemanları  

olan  p  fonksiyonlarından  oluşan  sıralı  ikilileri  içermektedir.      

Örnekler  vermek  gerekirse,  ∅  (boş  küme)  bir  ℙ-­‐adıdır.  Eğer  σ  ve  µμ  ℙ-­‐adları  ise  

{(σ,  1),  (µμ,  1)}  de  bir  ℙ-­‐adıdır  

ℙ-­‐adlarının   önemi   M’deki   doğruluktan   M[G]’deki   doğruluğa   geçilmesi  

aşamasında   çıkmaktadır.   M[G]’de   hangi   kümelerin   içerildiğini   tam   olarak  

bilmediğimiz  için  hangi  önermelerin  M[G]’de  doğru  olduğunu  belirlemek  büyük  

önem  taşımaktadır.    

ℙ-­‐adları   M’de   inşa   edilmektedir.   M[G]   modeli   ise   M’deki   ℙ-­‐adlarının  

değerlerinin  M’ye  eklenmesi  ile  inşa  edilmektedir.  

V’nin  kümeler  evreni  olduğunu  hatırlayalım.  V ℙ  ise  tüm  ℙ-­‐adlarının  öbeği  olsun.    

M ℙ   ise   V ℙile   M’nin   kesişim   kümesi   olsun.   Yani   M ℙ,   M’de   bulunan   tüm   ℙ-­‐

adlarının  kümesi  olsun.  

Bu  durumda  M[G]  şu  şekilde  tanımlanmaktadır:  

M[G]  =  {  σG  :  σ  ∈  M ℙ  }  

Tanım:   Eğer   p,   ℙ’nin   bir   elemanı   ve   φ   içerdiği   adlar   ℙ-­‐adları   olan   bir   önerme  

olsun.  Bu  durumda  

p  ⊩  φ  (p,  φ’yi  zorlar)  

 93  
  

eğer,   ℙ’nin   (yukarıda   ifade   edilen   teknik   şartları   sağlayan)   herhangi   bir   G  

altkümesi   için,   p’nin   G’nin   bir   elemanı   olması     φ’nin   M[G]’de   doğru   olmasını  

içerir  ise.    

(Bir   başka   deyişle,   p’nin   φ’yi   zorlaması   demek,   φ,   içerdiği   adlar   M[G]’de   temsil  

ettikleri  değerlerle  yer  değiştirildiğinde  doğru  olması  demektir.  )  

Cohen’in   önerdiği   yöntem   ℙ’nin   öyle   bir   jenerik   filtresini   oluşturmaktadır   ki  

M[G]’de  doğru  olan  her  bir  φ  için  G’de  r  ⊩  φ  olacak  şekilde  bir  r  bulunmakta  ve  

zorlama  işlemcisi  (“⊩”)  M’de  tanımlanabilir  olmaktadır.    

Cohen   ℙ-­‐adlarını   içeren   hangi   önermelerin   M[G]’de   doğru   olduğunu  

belirlememizi  sağlayacak  bir  yöntem  önererek  Sürey  Varsayımı’nın  yanlışlandığı  

bir  model  inşa  etmeyi  başarmıştır.    Bu  yönteme  göre:  

1.  Bir  önermenin  M[G]’de  doğru  olup  olmadığına  M’de  karar  verilebilmektedir.    

2.  M[G]’de  doğru  olan  bir  önerme  M’de  mevcut  bir  şart,  p,  tarafından  zorlanmış  

olmalıdır.  

Sonuç  olarak  Cohen  Gödel’in  inşa  ettiği  biçimiyle  sayılabilir  sonsuz  M  modelini  G  

jenerik   kümesinin   model   içerisindeki   varlığını   ispatlayarak   genişletmekte,   M  

modelinin   sağladığı   aksiyomları   sağlayan   ama   M   modeli   içerisinde  

sağlanamayan   Sürey   Varsayımı’nın   değilini   de   sağlayan   bir   model   inşa   etmeyi  

başarmıştır.   Şimdi   bu   sonucun   Badiou’nun   varlık   felsefesine   ve   özne   kuramına  

nasıl  bir  ilham  verdiğini  anlamaya  çalışalım.  

   

 94  
  

ÜÇÜNCÜ  BÖLÜM  

KÜME  KURAMI  VE  ONTOLOJİ  

 

1. Küme  kuramından  ontolojiye  geçiş:  Bir  ve  çok    

 

Badiou,   Being   and   Event   adlı   eserine   Platon’un   Parmenides   adlı   diyalogu  

üzerinden   varlık   ile   oluş   ve   dolayısıyla   bir   ile   çok   üzerine   yürüttüğü   bir  

tartışmayla   başlar.   Çünkü   Badiou’ya   göre   Parmenides’in   geliştirdiği  

“tamamlanmış   bir   bütün   olan   varlık”   savından   beri,   ontoloji   kavramı   kendisini  

“çokluk”   olarak   sunan   şeyin   etrafında   değil,   “bir”   olarak   sunan   şeyin   etrafında  

oluşmaktadır. 59  Bunun   ne   anlama   geldiğini   anlamak   için   ise,   söz   konusu  

tartışmanın   zemininde   Parmenides’in,   Peri   Physeos   adlı   şiirinde   varlık   ile  

düşünce   arasında   kurduğu   bağıntıyı   ele   almak   gerekir.   Çünkü   bu   bağıntıyla  

Parmenides,  hem  konuya  kavramlarla  ilişkili  bir  temellendirme  getirmiş,  hem  de  

ardından   gelişecek   olan   Batı   fikriyatını   yüzyıllarca   etkileyecek   düşüncelerini  

ortaya  koymuştur.  

Parmenides,   Peri   Physeos   adlı   şiirine   peri   benzeri   varlıkların   ona   eşlik  

ettiği   ve   sıradışı   atlarla   gizemli   yollar   aştığı,   mistik   olarak   ifade   edebileceğimiz  

bir   yolculuğa   çıkarılışını   anlatarak   başlar.   Bu   sıradışı   yolculuğa   dair   bir   kaç  

betimleme  yaptıktan  sonra  ise  yolun  sonunda  Tanrıça  ile  karşılaştığını  söyler.  Bu  

Tanrıça,   Parmenides’e   öncelikle,   ölümlülerin   bilmediği   ve   bir   türlü   temas  

edemediği  gerçek  varlık  alanına  dair  gizlilikleri  ona  açacağını  söyler.  

                                                                                                               
59
Badiou, Being and Event, s. 34.

 95  
  

Bu   yol,   Tanrıçanın   ifadesiyle;   Tanrı   kanunu   ile   hak   ve   insanların  

dolaştıklarının   çok   dışında   bir   yoldur. 60  Bu   cümleyle   anlamaktayız   ki,  

Parmenides,  insanların  hakikatin  bilgisinden  çok  uzakta  yol  almakta  olduğunu  ve  

basit   varsayımlar   düzeyinde   kaldıklarını   düşünmektedir.   Çünkü   onlar,   aslında  

düşünülemez  ve  dolayısıyla  hiç  olan,  yani  var  olmayan  hakkında  bir  takım  savlar  

geliştirerek,  yanlış  yollarda  oyalanıp  durmaktalardır.  

Bu   başlangıçtan   sonra   şiirde   belli   kanıtlamalarla   öne   sürülen   görüşlerin  

ilki,   düşünmekle   var   olmanın   aynı   şey   olduğu   üzerinden   var   olmayanın   varlığı  

gibi   bir   düşüncenin   imkansız   olduğu   fikridir. 61  Çünkü   herhangi   bir   düşünce  

pratiği  içinde  var  olmayanın  düşünülebilmesi  imkansızdır;  bu  da  her  şeyin  bir  ve  

aynı   anda   doldurduğu   bir   bütünü   gerektirir   ki,   bu   yüzden   çokluk   imkansız  

olandır.   “Çünkü   gerçekte   olan   durum   var   olmanın   olduğu   var   olmamanın   ise  

olmadığıdır.”62  Ne  kadar  uğraşılsa  da  Parmenides’e  göre  var  olmayanın  olduğunu  

ispatlamak   hiç   bir   zaman   mümkün   olamayacaktır,   çünkü   o   sadece   bir   hiçlik  

halidir.  Buna  karşılık  Bir  olan  varlığın  yapısı  ise  bütün  ve  sarsılmazdır,  herhangi  

bir   zamanda   meydana   gelmesi   söz   konusu   olmadığı   gibi   yok   oluşta   onun   için  

geçerli   bir   durum   değildir.63  Yani   var   olan   için   herhangi   bir   oluş   ya   da   bozuluş  

söz   konusu   değildir.   Onun   her   türlü   oluşum   ve   değişimden   uzak,   sarsılmaz   bir  

yapısı   vardır.   Eğer   bunların   aksi   söz   konusu   olsa   idi   bu   var   olmanın   yani   hiçlik  

halinden  uzak  olmanın  yapısına  ters  olurdu.    

                                                                                                               
60
Walther Kranz, Antik Felsefe, çev. Suad Y. Baydur, (İstanbul: Sosyal Yayınları, 1994), s. 80.
61
Kranz, Antik Felsefe, s. 81.  
62
Kranz, Antik Felsefe, s. 81.
63
Kranz, Antik Felsefe, s. 82.

 96  
  

Var   olana   dair   bu   özellikler   bağlamında   ise   Parmenides’e   göre   düşünme  

fiili   ile   var   olma   düşüncesinin   aynı   şey   olduğu   ortaya   çıkmaktadır.   Çünkü   daha  

önce  de  ifade  ettiğimiz  gibi  içinde  var  olan  barındırmayan  herhangi  bir  düşünce  

olamaz,64  eğer   öyle   olsa   çelişik   olanın   varlığından   bahsetmek   zorunda   kalırdık.  

Ancak  çelişik  olan  olmadığı  için,  düşünceler  arası  bölünmez  bir  bütünlük  vardır  

ve  düşünülebilen  her  şey  içinde  boşluk  barındırmadan  vardır.65  Ayrıca  düşünsel  

olan   içerik   hiç   bir   şekilde   zamana   tâbi   değildir.   Onda   zamanda   var   olan   yahut  

zamana   tâbi   şeylerde   olduğu   gibi   farklılıklar   olması   söz   konusu   değildir.   Bu  

yüzden   onda   herhangi   bozulma,   değişme,   yok   olma   vb.   durumlar   olmaz.  

Dolayısıyla   Parmenides’e   göre   var   olan   olarak   görülen,   var   sayılan   olarak  

addedilen   her   şeyin   düşünsel   içeriği   bu   yönüyle   ondan   çok   daha   fazlası   olmak  

zorundadır.   Çünkü   bir   şeyin   zaman   ve   mekana   bağlı   yanı   her   zaman   oluş   ve  

bozuluşa  tabi  olmak  zorundadır.  Ancak  söz  konusu  düşünsel  içerik  olduğunda  o,  

her   türlü   etkiden   bağımsız,   her   daim   olduğu   gibi   kalan   bir   yapıdır.   Örneğin;  

“Ahmet   zekidir”   cümlesi   düşünsel   bir   içerik   olarak   “Ahmet”ten   de,   “zekidir”  

yükleminden   de   ve   bu   cümleyi   söyleyenden   de   bağımsız   olarak   varlığını   her  

türlü   değişimden   uzak   olarak   sonsuza   kadar   sürdürecektir.   İşte   bu   yüzden  

düşünsel   içerik   asıl   kalıcı   ve   gerçek   olandır.   Ve   bu   kalıcı   düşünsel   içeriğin  

özelliği,   içinde   herhangi   bir   yokluğa   yer   bırakmadan   tamamlanmış   bir   bütün  

oluşturmasıdır.   İşte   bu   şekilde   düşünülebilir   olanların   tamamı   bir   bütün   yani  

Bir’i  (Yun.  Hen)  oluşturur.    

                                                                                                               
64
Kranz, Antik Felsefe, s. 84.
65
Kranz, Antik Felsefe, s. 83.  

 97  
  

Tüm   bunlara   rağmen   insanlar,   Parmenides’e   göre   yokluk   barındırmayan  

bu   tamamlanmış   bütün   fikrinin   zıttına,   var   olanın   ikilik   yani   çokluk   olduğuna  

inanıp,  şeyler  arasında  karşıtlık  iddiasında  bulundu  ve  öyle  kabul  ettiler.  Ancak  

bu  tamamen  yanlış  bir  yönelimdi.  Çünkü  Parmenides’e  göre  iki  var  olan  arasında  

herhangi   bir   farklılıktan   bahsedebilmek   ancak   var   olmayanı   kabul   etmekle  

mümkündür.   Yani   bir   varlık   ile   bir   başka   varlığı   ayıran   tek   şey   ancak   bir   var  

olmayandır.66  Ama  daha  önce  de  ifade  ettiğimiz  gibi  var  olmayan  yoktur,  o  ancak  

bir   hiçlik   halidir.   Ve   dolayısıyla   da   ikilik   yani   çokluk   var   olamaz.   Bu   anlamda  

böyle  bir  çokluğun  kabulü  var  olanın  doğasına  aykırı  olmaktadır.    

Parmenides’in   bu   şekilde   düşünülür   olanların   tamamına   Bir   diyerek  

varlık   hakkında   düşünme   üzerine   geliştirdiği   savı,   ardından   gelen   öğrencisi  

Zenon   ve   Gorgias   gibi   isimlerle   devam   ettirilmiş   ve   farklı   kanıtlamalarla  

geliştirilmiştir.   Sonrasında   ise   bu   savla   ilgili   bir   şeyler   söylemeden,   yani   bir  

anlamda   onu   çürütmeden   Varlık   hakkında   yeni   düşünme   imkanları  

sunulamayacağı   düşüncesiyle   Platon   Sofist,   Phaidon   ve   Parmenides   gibi  

diyaloglarında  konuyu  detaylıca  ele  almıştır.  Çünkü  Parmenides’in  bu  şekilde  var  

olmayanın   olmadığını   yani   var   olmama   durumunun   bir   hiçlik   hali   olduğunu  

söylemesi,  Platon’a  göre  öncelikli  olarak  doğru  ve  yanlış  vardır  deme  imkânını  ve  

dolayısıyla   epistemoloji   alanındaki   tüm   tartışma   zeminini   ortadan  

kaldırmaktadır. 67  Bu   görüşünü   daha   ziyade   Sofist   diyalogunda   dile   getiren  

Platon,   doğru   bilginin   anlamsızlaşması   hatta   yok   olması   endişeleriyle  

Parmenides’in   düşüncelerine   bir   takım   eleştiriler   getirir.   Çünkü   düşünülebilir  

                                                                                                               
66
Kranz, Antik Felsefe, s. 85.
67
Platon, Sofist, çev. Cenap Karakaya, (İstanbul: Sosyal Yayınları, 2000), s. 68.  

 98  
  

olan   her   şeyin   uzay   ve   zamandan   bağımsız   olarak,   bir   ve   aynı   anda,   aynı  

doğruluk   değeriyle   var   olduğunu   iddia   etmek,   Platon’a   göre   tüm   tartışma  

imkanlarını   yok   etmektedir.   Bu   bağlamda   Parmenides,   çelişik   olanın  

düşünülemeyeceğini  savunurken,  Platon  ise  çelişmezlik  ilkesi  olmadan  herhangi  

bir   anlaşma   ya   da   diyalog   yolu   bulunmadığını   iddia   eder.   Çünkü   herhangi   bir  

düşünülene   vardır   diyebilmek,   ancak   söz   konusu   düşünüleni   çelişmezlik   ilkesi  

(A,   A’dır   ve   A   olmayan   değildir)   ile   diğerlerinden,   yani   o   olmayan   her   şeyden  

ayırt   etmekle   mümkündür.   Bu   yüzden   var   olmayanın   olmadığı   ve  

düşünülemeyeceği   gibi   bir   kabul,   bizi   her   açıdan   muğlak   ve   herhangi   bir  

tartışmanın   mümkün   olamayacağı   bir   istikamete   götürür.   Çünkü   bu   kabulle  

birlikte   yani   düşünce   ile   düşünülenin   bir   ve   aynı   anda   olması   görüşüyle;  

herhangi  bir  şeye  yanlış  deme  imkanını  ve  dolayısıyla  bir  görüşü  diğerine  tercih  

etme   fırsatını   kaybederiz.   Bu   ise,   sadece   söz   sanatı   ile   ilgilenip,   içeriğin  

doğruluğunu   önemsiz   olarak   addeden   sofisti   haklı   çıkarmak   demektir.   Bu  

sebeple   Platon   için   bize   doğru   ya   da   yanlış   deme   imkanını   veren   çelişmezlik  

ilkesi  hakikat  bilgisinin  savunulabilmesi  için  temel  ilkedir.  

Parmenides’e   özellikle   bu   bağlamda   eleştiriler   getiren   Platon,  

Parmenides’le   varlığın   düşünürlerle   özdeş   olduğu   fikrini   paylaşmaktadır.   Bu  

konuya  özellikle  sevgi  üzerinde  yoğunlaşan  diyalogu  Şölen’de  detaylıca  yer  veren  

Platon,   her   şeye   rağmen   varlığın   özüne   ulaşmak   için   diyalektik   yöntemin   nasıl  

yetersiz   kaldığını   çarpıcı   bir   şekilde   göstermektedir.   Çünkü   tam   da  

Parmenides’in   söylediği   gibi,   düşünülür   olanlara   (bu   Platon’da   duyumsamadan  

bağımsız   olarak   şeylerin   özüne   inmek   demektir)   dair   herhangi   bir   değişikliğin  

olması,   onlara   bir   ekleme   ya   da   çıkarma   yapmak   varlığın   özüne   aykırıdır.   Yani  

bilgelik  sevgisi  olan  herhangi  biri  hakikatin  bilgisine  ulaşmak  için  çabalayabilir,  

 99  
  

bu   çabaları   ona   Platon’un   ifadesiyle   anımsama   (Yun.   Anamnesis)   imkanı   da  

sağlayabilir.   Ancak   hiç   kimsenin,   bu   filozof   bile   olsa,   varlığın   mükemmel   ve  

eksiksiz   yapısına   bir   şey   dahil   etme   ya   da   onda   herhangi   bir   şeyi   değiştirme  

imkanı   yoktur.   Bu   bağlamda   kişinin   yapabileceği   ancak   belli   sınıflandırmaları  

genişletmek  ve  değiştirmek  olacaktır.  Ancak  bu  sınıflandırmalar  düşünsel  olanda  

zaten  mevcut  olan  kavramların  anımsanmasından  ibaret  olduğu  için  söz  konusu  

düşünülürler   katmanına   kişinin   herhangi   bir   etkisi   söz   konusu   değildir.   Bu  

itibarla  da  Varlık  Platon’da  da  Parmenides’te  olduğu  gibi  tamamlanmış  bir  bütün  
̧
oluşturur  diyebiliriz.  

Platon’un   Devlet   diyaloğunda   ortaya   koyduğu   bölünmüş   çizgi   diyagramı  

söz  konusu  bütünlüğü  tüm  kapsamıyla  ortaya  koymaktadır.  Söz  konusu  çizginin  

alt   katmanı   (Yun.   Horaton)   duyumlama   yoluyla   bilinen   varlıklara,   üst   katmanı  

ise   (Yun.   Noeton)   düşünme   yoluyla   bilinen   varlıklara   ayrılmıştır.   Her   iki  

katmanda   kendi   içerisinde   iki   ayrı   alt   katmana   ayrılmıştır.   Duyumlama   yoluyla  

bilinen   unsurların   en   altında   duyusal   temsiller   olarak   adlandırabileceğimiz  

varlıklar   yer   alır.   Bu   katmanın   hemen   üzerinde   ise   algı   tecrübemizde   ortaya  

çıkan   ve   bir   bütünlüğe   sahip   nesneler   bulunur.   Düşünme   yoluyla   farkına  

vardığımız  var  olanların  alt  katmanında  ise  muhakemeye  konu  olan  varlıklar,  en  

tepede  ise  dolaysız  bir  akletme  ile  bilebildiğimiz  idealar  yer  alırlar.  Bu  sırayla  ele  

alındığın   her   bir   katman   varlığını   bir   üst   katmana   borçludur   ve   varlık   olmak  

bakımından   gerçek   varlıklar   düşünürler   veya   tümeller   olarak   idealardır.   Söz  

konusu  ideaların  en  tepesinde  ise  İyi  (Yun.  Agathon)  bulunmaktadır.    

Öte   yandan   kişinin   bu   tamamlanmış   bütün   ile,   ve   en   nihayetinde  

Platon’un   tabiri   ile   İyi   ideasıyla   (Yun.   Agathon)   ilişkisi   ise   diğer   idealar  

üzerinden   anlamlanmaktadır.   İdealar   duyumsamanın   konusu   değillerdir.   Yani  

100  
 
  

güzel,   iyi,   eşit   gibi   kavramları   yüklenen,   nesneler   değil   güzelin,   iyinin,   eşitin  

kendisidirler.68  Örneğin;  “güzel  bir  ağaç”,  “eşit  sandalyeler”,  diyerek  duyumsama  

sonrası   anlamlandırılan   güzel   ve   eşit   ideasının   duyumsamanın   konusu   olan   o  

ağaç   ve   sandalyeden   bağımsız   bir   kendinde   hali   vardır.   Ve   buna   dair   bilgi,  

duyumsama  kaynaklı  bilgi  gibi  yanıltıcı  olmayıp,  asıl  kalıcı  ve  değişmez  olandır.  

Ve  kişinin  bu  kalıcı  olan  idealara  dair  bilgisinin  olduğu  açıktır,  çünkü  onları  inkar  

etmenin  herhangi  bir  yolu  yoktur.  

Duyumsamaya   konu   olmadıkları   halde   bunlara,   yani   tümellerin  

kendindeki   haline   dair   bu   kadar   kesin   bilgimizin   olması   ise   Platon   için  

ruhumuzla   ilgilidir,   çünkü   ruh   ölümü   kabul   etmeyendir,   ölümsüzdür. 69  

Dolayısıyla  ruhun  önceden  bildiklerini  anımsamasından  ibaret  olan  bilmek  ya  da  

bilgelik,   duyumsamanın   konusu   olmayan   tümellerle   ilişkilidir.   Eğer   öyle  

olmasaydı  duyumsamaya  konu  olmayan  bu  tümellerin  varlığına  dair  bilgiden  söz  

etmek  mümkün  olamazdı.  Ancak  Platon’a  göre  biz  hem  onları  hem  de  onların  en  

üstünde,   tamamlanmış   bütüne   bütünlüğünü   veren   idea   olarak   “İyi”nin   yer  

aldığını   biliriz.   Var   olan   her   şey     işte   bu     İyi   ideası   ile   olan   zorunlu   ilişkisinden  

dolayı  başka  türlü  olamayacağı  için  tam  da  olduğu  gibi  vardır.  Yani  olup  biten  her  

şeyin  zemininde  bir  düşünülür  olarak  İyi  vardır  ve  tüm  bilgilerin  kesinliği  de  ona  

bağlıdır.     Bu   yüzden   insanın,   ölümsüz   olan   ruhunun   önceden   bildiği   ve  

duyumsama  yoluyla  hatırladığı  bilgilerin  saf  ve  bütün  haline  varması  ancak,  bir  

şeyin  İyi  olan  ilişkisini  bilmesi  ve  İyi’nin  bilgisine  ulaşmasıyla  mümkündür.70    

                                                                                                               
68
Platon, Phaidon, (Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1945) s. 92
69
Platon, Phaidon, s. 105.
70
Platon, Şölen, çev. Cenap Karakaya (İstanbul: Sosyal Yayınları, 2000), s. 84.  

101  
 
  

Platon   için   düşünülürlerin   çokluğundan   söz   edilebilir.   Ancak   söz   konusu  

bu   çokluk   İyi   ile   bağıntısı   itibarıyla   bir   zorunluluk   içermektedir.   Bu   itibarla   söz  

konusu   varlığa   bir   şey   eklemek   ya   da   çıkarmaktan   söz   edilemez;   varlık   tıpkı  

Parmenides’de  olduğu  gibi  tamamlanmıştır.    Bu  bağlamda  Platon’a  göre  aslolan  

değişmez  ve  kalıcı  olan  İyi’nin  varlığı  ve  dolayısıyla  bilgisidir.      

Öte   yandan   söz   konusu   bu   bilginin   mahiyeti   ve   muhakeme   faaliyeti  

üzerinden   ne   ölçüde   elde   edilebileceği   tartışmalıdır.   Platon’un   olgunluk  

döneminde   kaleme   aldığı   düşünülen   Parmenides   adlı   diyalogda   bu   tartışmanın  

farklı   bir   boyut   kazandığını   görmekteyiz.   Çünkü   bu   diyalogda   Platon,   varlık  

hakkında   düşünme   üzerine   geliştirdiği   tüm   yolları   tek   tek   sorgulayarak,   kendi  

görüşlerinin  eleştirisini  yine  kendisi  yapmaktadır.    

Bu  noktada  daha  ziyade  düşünülenlerle  duyumlananlar  arasında  ontolojik  

bir   bağıntının   olup   olmadığı,   eğer   varsa   bunun   nasıl   olabileceği   ya   da   yoksa  

bunun  ne  gibi  sonuçlara  sebebiyet  verebileceği  özellikle  cevap  aranan  noktadır.  

Bu   sebeple   diyalogda   Platon,   öncelikle   idealar   kuramının   pay   alma   ve   ilk  

örnekler   üzerinden   ne   şekilde   açıklanabileceği   ya   da   daha   doğru   ifadeyle  

açıklanmakta   nasıl   yetersiz   kalacağını   göstermiştir. 71  Platon   bununla   da  

kalmayıp   varlığı   tüm   düşünülenlerin   toplamı   olan   Bir   olarak   ele   almanın   ne  

şekilde  mümkün  olabileceği  üzerine  farklı  savlar  geliştirmiştir.  Bir’in  var  olması  

ya  da  olmaması,  varsa  ne  şekilde  var  olabileceği,  yoksa  eğer  bu  durumda  nasıl  bir  

bilgi  ve  ontoloji  anlayışının  savunulabileceğini  farklı  açılardan  tartışmıştır  

Platon   Parmenides   diyaloğunda   öncelikli   olarak,   Bir’in   ne   şekilde   var  

olabileceğini   bilinen   tüm   varlık   durumlarıyla   ilişkili   olarak   parça-­‐bütün,   biçim,  

                                                                                                               
71
Platon, Parmenides, Çev. Saffet Babür, (İstanbul: İmge Yayınevi, 2001), s. 34-47.

102  
 
  

devinim-­‐hareketsizlik,   yer   kaplama   vb.   üzerinden   ele   alarak   Bir’in   bilinen  

herhangi  bir  şekilde  olabilmesi  durumumun  imkansızlığını  gösterir.72  Sonrasında  

Bir’in   özdeşlik   ve   değişiklik   açısından   Bir   olarak   var   kabul   edilmesinin   ne   gibi  

çelişkilere   yol   açtığını   açıklar.73  Öte   yandan   Bir’in   öncesiz   ve   sonrasız   olması  

gereksinimiyle   ilişkili   olarak   zamanın   dışında   kalması   gerekliliğiyle   ona  

zamansal   bir   fiil   yüklenmesinin   de   imkansızlığını   ortaya   koyar. 74  İdealar  

kuramının   açıklanma   şekli   olarak   var   olan   varlıktan   pay   almaya   da   dahil  

edilemeyen   Bir’in,   herhangi   bir   biçiminin   olamayacağını   da   ispatlar.   Ve   tüm   bu  

açıklamalarla   var   kabul   edeceğimiz   Bir’e   bildiğimiz   herhangi   bir   varlık   şeklini  

veya   var   olma   biçimini   yüklediğimizde,   Bir’in   kendi   kendini   yokluk   haline  

indirgediğini  gösterir.  Çünkü  bildiğimiz  halleri  Bir  için  uygulamak  demek,  onun  

Bir  olmasına  engel  olan  şeyleri  ona  yüklemeye  çalışmak  demektir.    

Öte  yandan  Platon’a  göre  Bir  varsa  bu  ikinin  ve  dolayısıyla  üçün,  dördün  

ve   ardından   tüm   sayıların   olmasını   gerektirir.75  Ayrıca   Bir   vardır   demek   ona  

bildiğimiz   parça-­‐bütün,   devinim-­‐hareketsizlik,   sınırlılık-­‐sonsuzluk   vb.   gibi   var  

olma   statülerini   yüklememiz   demektir.   Çünkü   daha   önce   de   ifade   ettiğimiz   gibi  

bizim   herhangi   bir   varlığı   bunlardan   bağımsız,   başka   türlü   kurmaya   dair   bir  

bilgimiz   yoktur.   Bu   ise   Bir’i   kabul   etmenin,   bu   kabullenmeyle   birlikte   çokluk  

ortamını  da  gerektirdiğinin  göstergesidir.  Yani  Bir’in  varlığını  bu  şekilde  kurmak  

demek,   Bir’i   bildiğimiz   varlıkların   alanına   indirmek   demektir.   Bu   şekilde   Bir’in  

olduğu  durumda  ve  diğer  nesnelerin  ondan  pay  alması  halinde,  onların  da  Bir’e  
                                                                                                               
72
Platon, Parmenides, s. 47-61
73
Platon, Parmenides, s. 61-82
74
Platon, Parmenides, s. 82-92  
75
Platon, Parmenides, s. 63-64.

103  
 
  

yüklenen  tüm  hallere  sahip  olmaları,  ancak  eğer  Bir’den  pay  almıyorlarsa  onların  

da  tüm  bu  hallerden  yoksun  kalmalarının  gerekeceği  ortaya  konur.    Devamında  

bu   düşünce   pratiğinin   tam   tersi   yönde,   yani   öteki   nesnelerin   var   olmayan   bir  

Bir’den  pay  almaları  halinde  ortaya  çıkabilecek  sonuçlar  da  tartışılır.      

Tüm  bu  tartışmalar  içerisinde  bizim  için  asıl  önemli  olan  nokta;  Platon’un  

eğer   Bir   yoksa   (ki   bu   ifadeyle   tamamlanmış,   kapalı   bir   varlık   anlayışının  

reddedilmesi   kastedilmektedir)   ne   gibi   sonuçlarla   yüzleşilmesi   gerektiğini  

ortaya  koyduğu  savıdır.  Zira  Badiou,  Platon’un  kastettiği  gibi  bir  Bir’in  olmadığı  

durumda,   Varlık   hakkında   düşünme   imkanı   olduğu   fikrini   savunmakta   ve   bunu  

küme  kuramı  ile  temellendirmektedir.  

Platon   ise   Bir’in   olmadığı   durumda   ne   olacağını   açıklamaya   dil,   düşünce  

ve   varlık   ilişkisi   üzerinden   başlamaktadır.   Çünkü   “Eğer   Bir   yoksa,   …”   gibi   bir  

cümle   kurabilmek   için   Bir’in   ne   olduğu   bilgisine   sahip   olmamız   gerektiğini  

söyler.76  Ayrıca   yine   “Bir   yoktur”   demek,   onu   diğer   nesnelerden   ayırmak   ve  

başkalaştırmak   demektir.77  Öte   yandan   var   olmasa   bile   Bir’den   bahsedebilmek  

için,   onun   pay   alma   üzerinden   benzerlik-­‐benzeşmezlik,   eşitlik-­‐eşitsizlik,  

büyüklük-­‐küçüklük  gibi  bağıntılarla  ilişkisi  olmak  zorundadır.78  Bu  durumda  var  

olmayan   Bir’den   bahsettiğimizde   bile   onun   varlığını   kabul   etmemiz   gibi   bir  

sonuç   ortaya   çıkar.   Ayrıca   Bir’in   olmadığı   durumda   öteki   nesnelerde   de  

olmaması   gerekecek,   eğer   yoksa   Bir’in   olmadığı   yerde   öteki   nesneler   ne   bir  

                                                                                                               
76
Platon, Parmenides, s. 100.  
77
Platon, Parmenides, s. 101.
78
Platon, Parmenides, s. 101-103.

104  
 
  

olabilir   ne   de   onlar   için   herhangi   bir   çokluktan   bahsedilebilir.79  Görüldüğü   gibi  

Platon  için  Bir’in  olmaması  hali  zorunlu  olarak  hiç  bir  şeyin  olmadığı  bir  durumu  

gerektirir.80  Ancak   diyalogun   daha   önceki   savlarında   da   meselelerin   nihayetsiz  

bırakılması   gibi   bu   diyalektik   tartışmada   başladığından   daha   karmaşık   şekilde  

sonlanmaktadır  diyebiliriz.    

...   Bir   ister   olsun   ister   olmasın;   Bir’in   kendisi   ve   öteki   nesneler  

açısından   kendi   ilişkilerine   göre   ve   karşılıklı   ilişkilerine   göre;  

hepsi   her   şekilde   olur   ve   öyle   olmazlar,   öyle   görünürler   ve   öyle  

görünmezler.81  

Platon,   bu   şekilde   varlığı   ve   onun   diğer   nesnelerle   ilişkisini   bir   sistemle  

ifade   edebilme   çabasını   her   ne   kadar   nihayetsiz   bırakmış   olsa   da,   ardından  

gelişen   Batı   fikriyatı   Parmenides’in   mirası   olan   tamamlanmış   bir   bütün   ve   Bir  

olan   varlık   inancı   üzerinde   gelişim   göstermiştir.   Bu   Bir,   kimi   zaman   sadece  

hareket   ettirici   bir   misyonla   anlamlandırılmış,   kimi   zaman   ise   semavi   dinlerin  

tanrısına   çevrilerek   yorumlanmıştır.   Tarihin   bu   seyrini   bir   anda   farklı   bir   yöne  

taşıyan   ve   ciddi   bir   kırılımın   habercisi   olan   çıkış   ise   18.   yy   da   Immanuel   Kant  

tarafından   gerçekleştirilen,   aklın   sınırlarını   çizme   projesi   olarak   adlandırılacak  

olan   girişimdir.   Kant,   bu   çıkışında   özellikle   insan   aklının   hangi   sınırlar  

çerçevesinde   neyi,   ne   kadar   bilip   tartışabileceği   üzerine   bir   takım   tezler   ortaya  

                                                                                                               
79
Platon, Parmenides, s. 113.
80
Platon, Parmenides, s. 114.
81
Platon, Parmenides, s. 114.  

105  
 
  

koymuştur.   Bu   bağlamda   Antik   Yunan’dan   bu   yana   Batı   fikriyatını   ele   geçiren,  

tamamlanmış   bir   bütün   olduğu   inancıyla   metafizik,   fizik   ve   tüm   diğer   bilimleri  

yapma   şeklini   eleştirmiş   ve   bunun   temelde   nasıl   sadece   varsayımlar   üzerine  

kurulu   bir   yönelim   olduğunu   ispatlamaya   çalışmıştır.   Bu   geleneğin   tutumu  

olarak,   aklın   mutlak   olana   dair   ısrarlı   yönelişini   ve   onunla   ilgili   bilgi  

edinebileceğine   olan   inancını   “aşkınsal   yanılsama”   olarak   yorumlamıştır. 82  

Kant’a   göre   Tanrı,   ölümsüzlük   ve   ruh   gibi   bir   takım   konular,   insanın   hakkında  

bilim   yapıp,   aklının   sınırları   dahilinde   yorum   getirebileceği   alanlar   değildir.83  

Eğer   buna   çabalarsa   bu   yanılsamadan   mantıksal   yanılsamada   olduğu   gibi   daha  

dikkatli   inceleyerek   düzeltmesi   ve   kurtulması   da   mümkün   değildir.84  Bu   çaba,  

“Dünyanın   zamanda   bir   başlangıcı   olmalıdır” 85  önermesinde   olduğu   gibi  

hakkında   ne   kadar   çalışılıp   çabalansa   da   düzeltilmesi   mümkün   olmayan   bir  

yanılsama   doğurur.   Çünkü   Kant’a   göre   “Tüm   bilgiler   duyularda   başlar,   oradan  

anlama  yetisine  geçer  ve  en  son  akılda  sonlanır.”86  Anlama  yetisi  görülerle  ilgili  

ve   onlara   açıktır,   ancak   akıl   için   böyle   bir   şey   söz   konusu   değildir.87     O   tüm  

bilgileri   sezgilerden   ayırarak   kesin   yargılar   oluşturmak   üzere   kuruludur.   Ancak  

aklın   bu   işlev   ve   sınırına   rağmen   yine   de   insan   mutlak   ve   tamamlanmış   olana  

dair   talebinden   vazgeçmemiştir.   Onun   bu   talebi   ise,   aklın   birliğinden   ziyade  

anlama   yetisindekine   benzer   şekilde   sadece   sezgilerle   açıklanabilecek   bir  

                                                                                                               
82
Immanuel Kant, Arı Usun Eleştirisi, Çev. Aziz Yardımlı (İstanbul: İdea yayınevi, 2010), s. 337.
83
Kant, Pratik Aklın Eleştirisi, s. 144-146
84
Kant, Arı Usun Eleştirisi, s. 337.
85
Kant, Arı Usun Eleştirisi, s. 338.
86
Kant, Arı Usun Eleştirisi, s. 339.
87
Kant, Arı Usun Eleştirisi, s. 344-345.

106  
 
  

durumdur.   Oysa   “akıl,   kavram   ve   yargılarla   ilgilenir,   onun   önermelerinin  

sezgilerle   hiç   bir   ilgisi   yoktur.”88  Kişi,   bu   kavramları   genişletme   ve   daraltma  

üzerinden   muhakeme   yoluyla   nesneleri   kavrar.   Bu   anlamda   kişideki   bu  

kavramların   tamamının   oluşturduğu   bütünün   kavranma   talebi,   insanın   anlama  

yetisiyle   ilgili   olan   sezgileri,   aklın   kesin   yargıları   ile   karıştırması   sonucunu  

doğurmuş   ve   kaçınılmaz   bir   yanılsamaya   neden   olmuştur.   Ancak   buradaki   asıl  

sorun,   kişinin   bütün   bu   kavramların   oluşturduğu   bütünü   kavramaya   dair   olan  

isteği   ve   aklın   bunu   düşünmekteki   ısrarı   değildir.   Sıkıntılı   olan   nokta,   insan  

aklının   sınırları   çerçevesinde   bu   tamamlanmış   bütüne   dair   bir   şey  

söylenebileceği   ve   de   herhangi   bir   kesinlik   iddiasında   bulunabileceğine   olan  

inanç  ve  iddiadır.    Kant’a  göre  akıl  bu  bütünlüğü  hiç  bir  zaman  bilemeyeceği  ve  

kuramayacağı   için   bu   iddiadan   vazgeçmek   ve   bilinemez   olduğunu   kabul   etmek  

gerekir.  Çünkü  insan  her  ne  zaman  böyle  bir  bütüne  dair  varlık  ispatı  yapmaya  

kalksa  çelişkiye  düşmesi  kaçınılmazdır.  

Burada   Kant’ın   öncelikle   kavramların   bütününün   kavranması   talebi  

derken   Parmenides’in   tamamlanmış   bir   bütün   olarak   bahsettiği   Bir’le   ilgili  

yorumlarına  dair  eleştiri  getirdiği  açıktır.  Zira  Parmenides’in  Bir’i  de  düşünülür  

olanların  tamamının  oluşturduğu  bir  bütündür.  Ardından  kişinin  böyle  bir  varlık  

anlayışına  dair  yapmaya  kalktığı   ispatların   çelişkiyle   sonuçlanacağı   düşüncesini  

ise   Platon’un   Parmenides   diyalogunda   konuyu   nihayetsiz   bırakmasıyla   ilgili  

yorumlayabiliriz.  Özellikle  bu  iki  belirgin  noktaya  getirdiği  bu  eleştiriler  sonrası  

meselenin  artık  eskisi  gibi  seyretmeyeceği  belli  olmuştur.  

                                                                                                               
88
Kant, Arı Usun Eleştirisi, s. 344.  

107  
 
  

Kant’ın  bu  şekilde  varlığı  insan  aklı  sınırları  çerçevesinde  konuşulamaz  ve  

nihayete   kavuşturulamaz   bir   alan   olarak   ilan   etmesi,   beklenildiği   gibi   akabinde  

tamamlanmış   bir   bütün   olduğu   inancına   karşı   farklı   çıkış   ve   eleştirilerin  

gelişmesine   neden   olmuştur.   Ardından   gelen   bir   çok   isim,   Kant’ın   bu  

söylemlerinin   etkisinde   kalarak   bir   daha   eski   anlayışla   metafizik  

yapılamayacağını   düşünmüş   ve   hatta   daha   da   ileri   gidip   Kant’ın   bile   belli  

noktalarda   metafiziğe   kaydığını   iddia   edip,   bunlardan   da   uzaklaşılması  

gerektiğini  savunmuştur.  

Böyle   bir   arka   planın   ardından   Badiou   ise,   Kant’tan   iki   asır   sonra   bir  

yanıyla   Kant’a   yakın   -­‐   çünkü   kendisi   varlığın   tamamlanmış   bir   bütün   olduğu  

fikrine   karşıdır   -­‐   ancak   diğer   yanıyla   da   Kant’tan   farklı   -­‐   çünkü   hâlâ   Varlık  

hakkında   konuşabilmenin   yani   metafizik   yapabilmenin   mümkün   olduğu  

görüşünü   savunmaktadır   -­‐   ortaya   çıkmıştır.   Badiou’ya   göre   Kant,   her   ne   kadar  

Varlık   hakkında   konuşmayı   imkansız   olarak   addetse   de,   asıl   Varlık   çokluktan  

ibarettir   ve   onun   hakkında   konuşmanın   yolu   da   matematiğin   geldiği   son   nokta  

olan  küme  kuramıyla  ortaya  konmuştur.  Bu  bağlamda  Platon’un  Bir’in  var  ya  da  

yok   olduğunu   iddia   etmenin   bilinen   şekillerde   mümkün   olmadığını   göstererek  

konuyu  nihayetsiz  bırakması,  Badiou  için  tartışmanın  başladığı  noktadır.  Çünkü  

ona   göre,   mesele   Platon   tarafından   yanlış   şekilde   ele   alındığı   için   böyle  

nihayetsiz   kalmıştır.   Bir   ile   çok   ilişkisi   söz   konusu   olduğunda   Parmenides   ve  

Platon   gibi   tamamlanmış   bir   bütün   üzerinden   Varlık   inancı   geliştirmek   Kant’ın  

işaret   ettiği   gibi   aşkınsal   bir   yanılsama   ve   aklın   mutlak   olana   dair   talebinden  

daha   fazlası   değildir.   Badiou’ya   göre,   eğer   Platon,   Parmenides   adlı   diyalogunda  

varlık   hakkında   düşünebilme   üzerine   geliştirdiği   savlardan   birisi   olan   Bir’in  

olmadığı   fikrini   doğru   değerlendirebilseydi,   varlık   alanın   her   zaman   çokluktan  

108  
 
  

ibaret   olduğunu   görebilirdi.   Zira   günümüze   kadar   olan   düşünce   eforlarının   en  

mükemmel   hali   olarak   yorumlanabilecek   küme   kuramı   sayesinde,   bu   artık  

ortaya  çıkmış  durumdadır.  Çünkü  Badiou’ya  küme  kuramı  bize,  varlık  hakkında  

düşünme   çabalarının   naif   yaklaşımda   olduğu   gibi   tamamlanmış   bütünle  

ilişkisinin   tam   zıttı   olarak   varlığı,   boşluk   (ileride   açıklığa   kavuşturulacağı   üzere  

boş   küme)   üzerinden   anlamlanan   ve   dolayısıyla   çokluk   ortamını   gerektiren   bir  

sistem   olduğunu   göstermiştir. 89  Ve   bu   sistemle   bakıldığında   ortada  

Parmenides’in  söylediği  gibi  boşluk  içermeyen  bir  bütünün  aksine,  varlığını  var  

olmayana  yani  boşluğa  (boş  kümeye)  borçlu  olan  bir  düzenin  hakimiyeti  görülür.  

Bu  olgu  küme  kuramıyla  birlikte,  boşluğun  her  sunumun  yapısında,  sunulmayan  

olarak  mevcut  olduğu  gösterilerek  kanıtlanmıştır.90    

İşte   bu   yüzden   doğal   olarak   alışık   olduğumuz   Bir’in   varsayımını  

reddettiğimizde,  karşı  karşıya  kaldığımız  çoklu  Badiou’ya  göre  gerçek  çokluktur.  

Bu   çokluya   temas   etmek   de   ancak   Bir’den   bağımsız   olarak   açıklanan   bir   sistem  

olan  küme  kuramıyla  mümkündür.  

Öte   yandan   Badiou,   Platon’un   çelişmezlik   ilkesi   üzerinden   kurduğu,   bir  

şeyi   o   olmayan   şeylerden   ayırt   etme   bağlamında   çokluyu,   küme   kuramı  

açısından  aynı  ve  başka  üzerinden  ele  alarak  kaplamsallık  aksiyomunun  burada  

belirleyici   olduğunu   söyler. 91  Kaplamsallık   aksiyomuna   göre   aynı   elemanlara  

sahip  iki  küme  birbirine  eşittir  (birbiriyle  aynıdır).  İşte  bu,  aynı  ve  başkanın  en  

açık   ontolojik   şemasını   oluşturur.   Yani   kümeyi   kurarken   belirleyici   olan   nokta  

                                                                                                               
89
Badiou, Being and Event, s. 23-24.
90
Badiou, Being and Event, s. 56.
91
Badiou, Being And Event, s. 60-61.

109  
 
  

kümenin   kaplamı   olmaktadır.   Çünkü   bu   aksiyoma   göre   biz,   kaplama   dahil  

olanları   aynı,   kaplamın   altına   düşmeyenleri   ise   başka   olarak   kabul   ederiz.   Ve  

eğer   ortada   aynı   ve   başka   olma   hali   söz   konusu   ise   bu,   tamamlanmış   ve  

değişimin   mümkün   olmadığı   bir   bütün   fikrine   karşıt   bir   durumu   kaçınılmaz  

kılmaktadır.92    

Badiou’ya   göre   bir   olarak   sayılan,   bir   olarak   sayılabildiği   sürece,   sunuş  

sadece   çokluk   olmak   durumundadır.   Dolayısıyla   varlığın   Bir   olup   çokluğun  

olmadığı  fikri  ve  aynı  zamanda  bir  olarak  sunuşun  çokluk  olması  sebebiyle,  Bir’in  

varlıkla   karşılıklı   olması   savını   düşünce   açısından   ulaşılamaz   bir   şey   olarak  

görmektedir.   Bu  nedenle   Badiou   “bir”   kavramı   yerine,   “bir   sayılan”   veya   “bir  

etkisine   sahip   olan”   (İng.   Count   as   one)   görüşünü   ileri   sürmektedir. 93  Bir  

kavramından  değil,  birlik  kavramından  bahsetmekte  ve  “bir”  yerine  “bir  etkisine  

sahip   olan”   veya   “bir   olarak   sayılan”   kavramını   dile   getirmektedir.   Yani  

Badiou’ya   göre   mutlak   Bir   yoktur,   ancak   bir   etkisine   sahip   olan   vardır.   Bu   bir  

etkisine  sahip  olan  ise  ancak  bir  işlemin  sonucunda  ortaya  çıkabilir.  Ve  ontoloji  

demek  küme  kuramı  demek  olduğu  için,  biz  her  zaman  birlemeyi  küme  kuramı  

içerisinde   yaparız.   Ayrıca   varlığı   bir   saymayla   kümeleri   özdeşleştirirsek   bir  

saymanın   kurallarını   belirleyen   de   küme   kuramının   kurallarını   belirleyen  

aksiyomlardır.   Nasıl   ki   küme   kuramının   aksiyomları   onun   ilksel   kuralları   ise  

küme   kuramıyla   kurulu   bir   ontolojide   de   aksiyomlar   aynı   görevi   görmektedir.  

Örneğin   bir   ile   çok   ilişkisinde   en   az   yukarıda   değindiğimiz   kaplamsallık  

aksiyomu  kadar  önemli,  çoklunun  mevcut  yapısını  garanti  eden  ve  ortaya  koyan  

                                                                                                               
92
Badiou, Being and Event, s. 61.
93
Badiou, Being and Event, s. 24.  

110  
 
  

üç   temel   aksiyom   daha   vardır   ki   bunlar:   alt   küme,   birleşme   ve   ayrışma  

aksiyomlarıdır.    

Alt  küme  aksiyomu  bize  bir  durumda  küme  halinde  bulunan  herhangi  iki  

farklı  kümenin  elemanlarını  bir  araya  getirip  hepsini  kapsayan  yeni  bir  üst  küme  

oluşturmamızı   sağlar.   Örneğin;   biz   bir   durumda   küme   halinde   bulunan   çiçekler  

ve  ağaçlar  kümesini  bir  araya  getirip  yeni  bir  bitkiler  kümesi  oluşturabiliriz.  

Birleşim   aksiyomuna   göre,   örneğin   x   bir   kümeyse,   sadece   ve   sadece   x’in  

elemanlarının   elemanlarından   oluşan   bir   küme   vardır   ve   bu   kümeye   x’in  

(elemanlarının)  bileşimi  adı  verilir.    

Ayırma   aksiyomu   ise   bize   belli   bir   özellik   verildiğinde   kümenin   o   özelliği  

sağlayan  elemanlarını  ayırt  etmemizi  sağlar.  

Bu   şekilde   küme   kuramı   aksiyomları   üzerinden   şekillenen   bir   ontoloji  

anlayışında   biz   artık   biliyoruz   ki,   Bir   var   diyemeden   ama   her   şeyi   ancak  

birleyerek   bilebiliyoruz   ve   herhangi   bir   şey   ancak   varlık   alanında   bir   sayılma  

işlemine  dahil  olduktan  sonra  bir  etkisi  uyandırabilir.  Oysa  özellikle  Parmenides  

ve   Platon’dan   beri   doğal   olarak   var   olduğuna   inanılan   Bir’in   kendisi   gerçekte  

yoktur,   ve   bu   yüzden   de   Bir   olarak   kabul   edilenin   aslında   Bir   olması   mümkün  

değildir.  Çünkü  Badiou’nun  açıkladığı  şekliyle  “kendinde  bir”  diye  bir  şey  yok  ve  

olamaz.   Dolayısıyla   herhangi   bir   durum   nesnel   bir   birliğe   sahip   olmadığı   için,  

herhangi  bir  nesnel  sınıflandırmadan  da  söz  etmek  mümkün  değildir.  

Bu   yüzden   böyle   bir   durumda   biz,   Varlık   kavramıyla   ilgili   olarak   hiçbir  

zaman   çelişik   olmayan   bir   Bir   kuramayız,   çünkü   bizim   Bir   dediğimiz   şey   de  

aslında   kendi   dışındaki   tutarsız   çokluğa   (İng.   Inconsistent   multiplicity)  

dayanarak  vardır.  Tutarsız  çokluk  ise,  biz  herhangi  bir  çokluyu  bir  olarak  kabul  

ettiğimizde,   o   bir   sayma   işleminden   geçirdiğimiz   şeyin,   biz   onu   birlemeden  

111  
 
  

önceki  hali  demektir.94  Bunun  anlamı  ise;  herhangi  bir  şeyi  bir  sayma  işleminden  

geçirmeden   bir   önceki   haliyle   ilgili   söyleyebileceğimiz   tek   şeyin,   onun   tutarsız  

bir  çokluk  hali  olduğudur.  Örneğin;  bir  sınıfa  girdiğimizde  oradaki  nesneleri  bir  

sayma  işleminden  geçirip  bir  olarak  tutuyoruz.  Ancak  biz  bunu  yapmadan  önce  

(Kant’ın  da  sözünü  ettiği  gibi)  onların  bizim  bu  birlememizden  bağımsız  olarak  

kendinde   bir   birliği   yoktur.   Ve   bu   yüzden   mevcudiyetleri   çok   daha   farklı  

birliklere   de   tabi   olabilecek   bir   konumdadır.     İşte   karşı   karşıya   kaldığımız  

şeylerin   bu   haline   tutarsız   çokluk   (çoklu)   diyoruz.   Bu   tutarsız   çokluk   için   de  

herhangi   bir   kimse   tarafından   verilmiş   bir   bütünlük   ya   da   benzeri   bir   şey   söz  

konusu  değildir.    

Bu   nokta   aslında   Platoncu   tutumda   şeylerin   varlıktan   ya   da   tümellerden  

pay   alarak   var   olduğu   iddiasına   karşı,   bunun   bilinemeyecek   ya   da   nüfuz  

edilemeyecek    tutarsız  bir  çokluk  hali  olduğu  fikridir.  Çünkü  şeylerin  bir  sayma  

işlemine  tabii  tutulmadan  önceki  hallerinin  tutarsız  bir  çokluk  olduğu  açıktır  ve  

onlarla  ilgili  bundan  daha  fazlasını  söylemek  de  mümkün  değildir.    

Bu  tutarsız  çokluktaki  ontoloji  ise,  tutarlı  ve  mutlak  bir  Bir’e  dayanmanın  

aksine   hep   açık   bir   alan   olarak   vardır.95  Çünkü   tam   da   küme   kuramında   Bir’in  

varlığının   boş   kümeyle   ilişkili   olarak   “bir   olmayan”   üzerinden   varlık   kazanması  

gibi   bizim   Bir   dediğimiz   şey   de   ancak   bir   olmayan   şeye   dayalı   bir   kurulma  

sonucu  söz  konusu  olabilmektedir.  Öte  yandan,  tutarsız  çoklukta  da  birler  vardır  

ancak   onlar   hakkında   herhangi   bir   fiili   varlıktan   bahsetmek   ya   da   fiilen   var  

demek   mümkün   değildir.     Ancak   tutarlı   çokluya   geçtiğimizde   ise   artık   birleri  

                                                                                                               
94
Badiou, Being and Event, s. 25.
95
Badiou, Being and Event, s. 28.  

112  
 
  

fiilen   görmekteyizdir.   Örneğin   tür-­‐cins   isimleri   ilişkisi   açısından   bizim  

anladığımız  anlamda  ağaçlar  tutarlı  bir  çokluk  örneği  oluşturur.    

Öte  yandan  bu  çokluk  içerisinde  biricik  olan  şeyler  de  vardır.  Bu  biricikliği  

de   yine   kaplamsallık   aksiyomu   tarafından   anlamak   ve   kontrol   etmek  

mümkündür.96  Kaplamına   hiçbir   şeyin   dahil   edilemediği   şeyleri   biricik   olarak  

düşünebiliriz.   Örneğin;   Allah,   Yahova,   Ø   veya   ωo   gibi   özel   isim   olarak  

adlandırılabilen  şeyler  biriciktir.97  Boş  küme  üzerinden  detaylandıracak  olursak  

eğer;  bahsedebileceğimiz  sadece  tek  bir  boşluk  vardır,  birden  çok  boşluk  olması  

söz   konusu   olamaz.   Burada   boşluk,   Bir’in   sunumunu   belirtmekten   ziyade  

sunumun   içinde   işaret   edilen   gibi   sunulmayanın   biricikliğini   belirtir.98  Bunun  

sonucunda  da  Bir’in  olmadığı  ve  boşluğun  biricik  olduğu  bir  duruma  ulaşırız.    

Biricik  olma  bağıntısı  bu  bağlamda  küme  kuramı  içerisinde  özel  ismin  ne  

olduğu  ve  hangi  şartlar  altında  kullanılabileceğinin  açıklaması  gibi  düşünülebilir.  

Bu  biriciklik  (İng.  Unicity)  özelliği  ile  biz  varlık  felsefesinin  temeli  olan  Tanrı  gibi  

biricik   şeylere   özel   bir   isim   verebiliyoruz.   Ancak   dünyanın   en   yüksek   dağı   gibi  

bir   ifadeyi   biricik   kabul   edemiyoruz   çünkü   kümeler   cinsinden   baktığımızda   bu  

tek   elemanlı   bir   küme   olarak   kabul   edilmektedir.   Ve   bir   çok   tek   elemanlı   küme  

olduğu  için  bunları  biricik  kabul  etmek  söz  konusu  olmamaktadır.    

                                                                                                               
96
Badiou, Being and Event, s. 68.
97
Badiou, Being and Event, s. 525.
98
Badiou, Being and Event, s. 69.  

113  
 
  

2. Durum  ve  durumun  hali    

 

Herhangi   bir   çokluyu   bir   olarak   sunmak,   bir   durum   (İng.   Situation)   ortaya  

çıkarmak   demektir.   Yani   tutarlı   olarak   sunulan   herhangi   bir   çokluk,   durumu  

oluşturur.  Dolayısıyla  durum  bir  çoklu  ve  bir  saymanın  bir  nizamı,  yönetimi  veya  

yapısı  olarak  görülebilir.99  

Daha   açık   ifade   edecek   olursak;   biz   herhangi   bir   çokluyu   alıp   kendimize  

bir   olarak   sunduğumuzda,   ortaya   bir   durum   çıkartmış   oluruz.   Bu   anlamda  

Badiou’nun   sisteminde   durum   kavramı   çokluğun   sunulduğu   ve   çokluk  

sunulduğunda  ortaya  çıkan  şey  olarak  anlamlanmaktadır.  Bir  olarak  sayılmanın  

anlamı  ise,  onun,  durumun  yapısının  bir  etkisine  özel  bir  durumda  ait  olmasıdır  

diyebiliriz.  Bu  sunulan  herhangi  bir  durumun  içinde  bulunan  çokluğun,  örneğin  

siyasi   bir   eylemde   veya   bilimsel   bir   buluşta   kendisini   gösteren   çokluk   olarak,  

bize   bu   birlediğimiz   şeylerin   bir   yapı   yani   bir   rejim   oluşturmasını   sağlar.   Onun  

dışında,   yani   bu   olayları   düzenleyen   ve   yöneten   ilkenin   ‘bir   sayılan”   olması  

dışında  mutlak  bir  Bir’in  etkisi  söz  konusu  değildir.  

Durumun  hali  (İng.  State  of  the  situaiton)  dediğimizde  ise  daha  meta  bir  

yapı   olarak,   bir   saymaların   sayması   anlamında   bir   durumun   yapısının   bir  

sayıldığı   şeyi   kastederiz.   Yani   durum,   elemanların   bir   araya   gelip   durumu  

oluşturmasıyken,   bu   durumu   alıp   kümeler   cinsinden   ifade   ettiğimizde   ise  

durumun  hali  ortaya  çıkmış  olur.    

Durum   ve   durumun   halindeki   bu   ayrımı   küme   kuramı   söz   konusu  

olduğunda   sayılabilir   sonsuz   modeller   içerisinde   sayılamaz   sonsuz   kümelerden  

                                                                                                               
99
Badiou, Being and Event, s. 522.

114  
 
  

bahsedebiliyor   olmamızla   ilişkili   olarak   durum,   sayılabilir   sonsuz   bir  

sınıflandırma  içerisinde  var  iken  güç  kümesi  sayılamaz  sonsuz  olmaktadır.  Yani  

durum  ve  durumun  halindeki  fark,  ilk  bölümde  detaylıca  değindiğimiz  bir  küme  

ile   o   kümenin   güç   kümesi   (İng.   Powerset)   arasındaki   ayrımdan  

kaynaklanmaktadır.  Bu  anlamda  sayılamaz  sonsuz  güç  kümesi  nasıl  ki  sayılabilir  

modelimize   eklemeler   yapabilme   imkanı   sağlıyor   ise   durumun   halinde   de  

duruma  dahil  edilebilecek  sayılamaz  sonsuz  potansiyel  elemanlar  mevcuttur.  Ve  

işte  bu  potansiyel  elemanlar  herhangi  bir  öznenin  onları  fark  edip,  ad  vermesiyle  

varlığa  gelmektedir.    

Bir   özne   için   durumun   hali,   ancak   durumdaki   parçaları   alıp,   onları   bir  

küme   bütünü   içerisinde   kendine   sunduğunda   ortaya   çıkmaktadır.   Bunun  

haricinde  herhangi  bir  şekilde  durumun  haline  nüfuz  etmek  söz  konusu  değildir.  

Bu  da  demektir  ki,  ortada  bir  küme  kuramı  tarafından  tahsis  edilen  çoklu,  bir  de  

o   çoklunun   alınıp,   hakkında   konuşulduğu   ona   ait   daha   meta   bir   hal   vardır.   Bu  

bağlamda   durum   ve   durumun   halini   küme   kuramı   açısından   ifade   edecek  

olursak;   sunum   (İng.   Presentation),   bir   saymalar   (İng.   Count-­‐as-­‐one),   ve   aitlik  

(İng.   Belonging)   bağıntısı   durumla   ilgiliyken,   sunumun   sunumu   (İng.  

Presentation   of   presentation)   bir   saymanın   sayımı   (İng.   Count   of   count),   meta  

yapı   (İng.   Meta   structure),   içerme   (İng.   Inclusion)   ve   alt   küme   (İng.   Subset)  

bağıntıları  daha  ziyade  durumun  hali  ile  ilgilidir.100    

Durum   için   belirleyici   olan   aitlik   (İng.   Belonging)   yani   küme   kuramı  

açısından   elemanı   olma   bağıntısında   bir   çoklu,   başka   bir   çoklunun   çoklu  

                                                                                                               
100
Badiou, Being and Event, s. 103.

115  
 
  

kompozisyonuna  (birleşime)  girer.  Örneğin;  x  ve  y  için  x  ϵ  y  şeklinde  yazılır  ve  x  

y’ye  ait  veya  x  y’nin  elemanıdır  denilir.    

Daha   açıkça   ifade   edecek   olursak;   herhangi   bir   şey   eğer   bir   kümeye   ait  

olmadan   onun   için   bir   varlık   ortamı   söz   konusu   olamaz.   Ancak   o   kümenin   de  

mutlak  bir  varlığı  yoktur,  o  da  sürekli  bir  saymalar  sayesinde  var  olmaktadır.  Bu  

da  demektir  ki;  kümeden  bağımsız  herhangi  bir  şey  için  var  denilemez.  Bir  şeyi  

var  kılmak  ancak  bir  kümeye  dahil  etmekle  mümkün  olabilir.  Sonrasında  ise  bu  

var  kılınan  şey  başka  kümelerle  ilişkili  hale  getirilir.  

Bunun  felsefi  açıdan  ifade  ettiği  anlama  göre  ise;  bir  terimin  dahil  olduğu  

durum  eğer  bir  olarak  ortaya  konmuş  ve  sayılmış  ise  terim  o  duruma  aittir.    Bir  

olarak   ortaya   konma   ve   sayılma   olmaksızın   herhangi   bir   terimin   bir   duruma  

aitliğinden  söz  edilemez.    

Bu   şekilde   durumda   bir   saymalar   yoluyla   kendimize   sunduğumuz  

terimler   vardır.   Bu   terimler   eğer   hem   durumda   sunuluyor   hem   de   durumun  

haliyle  temsil  ediliyorsa  bunlara  normal  terim  denir.101  Yani  durum  ve  durumun  

halindeki   sunum   bağıntılarını   bilmeden   bir   terimin   doğal   olup   olmadığını  

bilemeyiz.  Bütün  doğal  varlıklar  bu  anlamda  normaldirler.  Normal  olmaları  hem  

kendilerinin   bir   çoklu   oluşturması   hem   de   onları   tasvir   eden   şeyler   de   aynı  

unsurların   yer   alması   anlamına   gelir.   Bu   da   demektir   ki,   normal   bir   terim  

duruma  aittir  ve  aynı  zamanda  da  durumda  içerilir.  Yani  bütün  elemanları  aynı  

zamanda  parçalarıdır.    

Normal  terimleri  durumda  elemanlar  olarak  düşünürüz,  durumun  halinde  

ise  onu  bir  küme  olarak  alıp  parçaları  farklı  kümeler  olarak  düşünebiliriz.  Daha  

                                                                                                               
101
Badiou, Being and Event, s. 515.  

116  
 
  

önce  de  ifade  ettiğimiz  gibi  durumun  hali  duruma  göre  daha  meta  bir  yapı  olarak  

ortaya  çıkmakta  ve  ele  alınmaktadır.  Yani  bir  şey  bir  durumun  hem  parçası  hem  

de   elemanıdır.   Örneğin;   bir   saati   ele   alacak   olursak;   herhangi   bir   saat   işlevsel  

parçalardan  oluşur.  Yani  saatin  elemanı  olarak  o  işlevsel  parçalar  saat  bütününü  

oluştururlar.   Biz,   bu   anlamda   saatin   düşünebildiğimiz   her   parçasının   kendisini  

de  bir  küme  olarak  alabiliriz.  Saat  ve  saatin  elemanlarını,  bir  de  saat  kümesi  ve  

saatin  elemanlarını  küme  olarak  alıp  hakkında  konuşabiliriz.  Durum  ve  durumun  

halindeki  farklılaşmayı  bu  şekilde  düşünebiliriz.  

Öte   yandan   durum   ile   durumun   hali   arasındaki   farklılıkları   ifade   etmek  

için   kullandığımız   terimler   vardır.   Bunlardan   en   önemlisi,   durumun   hali   ile  

durum  arasındaki  ölçülemez  farkı  ve  bilhassa  nicel  farkı  veya  güç  farkını  belirten  

noktadır.   Bu   noktaya   fazlalık   (İng.   Excess)   denir.   Fazlalık   kesin   biçimde   bir  

durum   içerisindeki   varlıkla   ile   hadise   (bir   ötesi)   arasındaki   farkı   da   belirtir.  

Durum  ile  durumun  arasındaki  bu  fazlalık  belli  bir  sistem  içerisinde  ele  alınamaz,  

hatalı  ve  belirlenemez  olandır.102  

İkinci   olarak   durum   tarafından   ortaya   konmaksızın   durumun   hali   ile  

temsil   edilen   terimler   mevcuttur,   bunlara   ise   artan   (İng.   Excrescence)   denir.  

Durumun   hali   ile   temsil   edilen   artan   için   duruma   ait   olmaksızın   duruma   dahil  

olmak  söz  konusudur  çünkü  artan  durumun  parçasıdır  ama  elemanı  değildir.103  

Bu   terim   aslında   Badiou’nun   özne   projesinde   kilit   öneme   sahiptir,   çünkü   özne  

ancak  bu  artana  dayanarak  herhangi  yeni  bir  varlık  ortaya  çıkarıp,  ona  yeni  bir  

terimle   işaret   edebilir.   Daha   açıkça   ifade   edecek   olursak;   sürekli   olarak   mevcut  

                                                                                                               
102
Badiou, Being and Event, s. 507.
103
Badiou, Being and Event, s. 507.  

117  
 
  

bir  durum  ve  her  durumun  da  bir  hali  vardır.  İşte  söz  konusu  bu  hâl  ile  durum  

arasında   öyle   bir   fark   ortaya   çıkmaktadır   ki,   birisi   (özne)   o   farka,   yani   artana  

dayanarak   o   durum   içerisinde   söylenemeyen   bir   şeyi   varlık   sahasına   getirir.  

Varlığa   getirmesi   ise   onu   söylenebilir   kılması   yani   daha   önce   olmayan   yeni   bir  

terim   ile   ona   işaret   etmesi   demektir.     Badiou’nun   ontolojisinde   özne   olmaya  

anlam  ve  imkan  veren  bu  artan  olduğu  için  sistemde  merkezi  bir  öneme  sahiptir.    

Şimdi   “Buraya   kadar   anlatmış   olduğumuz   çokluğun   sunulduğu   bu  

durumda   boşluk   nasıl   yer   alıyor   ve   bu   çokluk   ortamında   neyi   ifade   ediyor?”  

sorularını   ele   alalım.   Badiou   için   söz   konusu   olan   küme   kuramıyla   ilişkili   bir  

ontoloji  olunca,  her  durumun  doğal  olarak  boşluk  içermesi  gerekir.  Çünkü  zaten  

küme  kuramı  bu  boşluk  üzerinden  varlığa  yani  Bir’e  bir  anlam  veren  bir  teoridir.  

Bu   bağlamda   bir   durumun   boşu   demek,   onun   varlığının   bir   birleşme   yeri  

demektir.104  Yani   boşluk,   yeri   tam   olarak   tespit   edilemeyen,   çokluk   ortamında  

söz   konusu   olan   bir   saymalarla   ulaşılamayan   bir   saymanın,   bir   olmayanıdır.105  

Bu   bağlamda   ontoloji   ve   matematiği   birleştirince   her   bir   sunum   boşluğu   da  

içeriyor  ve  dolayısıyla  kendisi  sayımda  mevcut  değil,  sayılmıyor  ama  sunulanı  da  

sunuyor.106  Daha  açık  bir  ifadeyle,  sunulan  bir  olabilmek  için  boşluğu  varsaymak  

zorundayken,   boşluk   herhangi   bir   sayımda   meydana   çıkmıyor.   Boşluk,   her   bir  

sayılanda  bir  olmayan,  bir  anlamda  görülemez  bir  varlık  olarak  var  durumdadır.  

Daha   açıkçası,   biz   Bir’e   ancak   yokun   yani   boşluğun   birlenmesiyle   var  

diyebiliyoruz.  Ama  bu  yok  bir  olarak  değil,  sayılmayan  olarak  vardır.  Badiou’nun  

                                                                                                               
104
Badiou, Being and Event, s. 57.
105
Badiou, Being and Event, s. 56.
106
Badiou, Being and Event, s. 57.

118  
 
  

hakikatleri  ortaya  çıkaran  özneleri  işte  tam  da  bu  boşluğun  kıyısında  (İng.  On  the  

edge  of  the  void)  duran,  yani  ne  var  ne  yok  oldukları  söylenebilecek  olan  şeyleri  

ortaya   çıkararak,   daha   önce   kimsenin   fark   etmemiş   olduğu   bir   şeyi   varlığa  

getiren  öznelerdir.  

Küme  kuramı  diliyle  ifade  edecek  olursak;  kümelerin  içerisinde  doğrudan  

yok  ama  hadise  vasıtasıyla  özne  öyle  bir  küme  ortaya  çıkıyor  ki,  o  küme  sana  o  

model   içerisinde   söylenemez   olan   bir   şeyi   söylenebilir   hale   getiriyor.   Yani  

mevcut  durumda,  çokluk  içerisinde  onun  için  ne  var  ne  de  yok  diyemeyip,  sadece  

boşluğun   kıyısında   var   olduğunu   kabul   edip,   söyleyebiliyoruz.   Çünkü   bu   yeni  

terimlerle   varlığa   getirilen   şeyler   öncesinde   hem   var   hem   yok   olan   bir  

konumdadır.  

Daha   da   teknik   olarak   ifade   edecek   olursak,   alfa   diye   bir   küme   var   ve   y  

elemanın  jenerik  bir  küme  olduğu  x  y  diye  bir  küme  var  gibi  düşünelim.  Böyle  bir  

durumda   y’nin   elemanları   x’in   de   elemanı   olmalıyken,   biz   y’yi   oluşturan  

elemanlar  x’in  elemanıdır  diyemiyoruz.  Dolayısıyla  jenerik  küme  bu  konumuyla  

aslında   boşluğun   kıyısında   oluyor.   Bir   anlamda   var   çünkü   x’in   bir   elemanı,   biz  

onu  o  durum  içerisinde  ürettik.  Ancak  buna  rağmen  o  x’in  elemanı  diyemiyoruz  

çünkü  y’ye  ait  unsurların  x’e  ait  olduğunu  söyleyemiyoruz.  Diğer  bir  deyişle  öyle  

bir   şeye   ad   veriyoruz   ki   bu   ad   verdiğimiz   şey   aslında   bu   durumun   içerisinde  

mevcut  olması  gereken  bir  şey,  fakat  biz  onu  öyle  bir  şekilde  adlandırıyoruz  ki,  o  

unsurlar  daha  önce  x’in  içerisindeydi  diyemiyoruz.      

Daha   açık   ifadeyle;   özne   öyle   bir   şey   yapıyor   ki   daha   önce   durumda  

olmayan  bir  şeye  ad  vererek  onu  varlığa  getiriyor.  Peki,  öznenin  müdahil  olması  

öncesi   durum   ve   durumun   halindeki   terimler   için   herhangi   bir   ayrışma   söz  

konusu   mudur?   Bu   noktada   Badiou’nun   terminolojisinde   “doğal   durum”   (İng.  

119  
 
  

Natural  situaiton)  ifadesiyle  karşılaşmaktayız.  Doğal  durum,  hem  durumda  hem  

de  durumun  halinde  sunulan  terimlerin  aynı  olması,  hiç  bir  farklılık  içermemesi  

demektir.107  Ve   bu   şekilde   farklılaşmayan   terimlerle   tekrar   eden   normalliğe   de  

doğa  denir.  108  Yani  tekrar  ortamının  garantörü  bu  anlamda  durum  ve  durumun  

halinde   sunulan   terimlerin   içerilecek   herhangi   bir   farklılığa   karşı   olması,   izin  

vermemesidir.   Bu   tekrar   eden   normallik   ise   doğal   varlık,   sunum   ve   temsil  

arasında   bir   istikrar   doğurmaktadır.   Eğer   bir   durum   ve   o   durumun   bir   sayılma  

üzerinde   oluşturulan   hali   arasında   bir   farklılaşma   yoksa,   yani   doğal   olan  

durumla  durumun  hali  arasında  bir  farklılık  ortaya  çıkmıyorsa  bu  duruma  doğal  

denir.   Bu   şekilde   doğal   olarak   adlandırılan   durumun   karşıtı   ise   tarihsel   denilen  

durumdur.   Tarihsel   durum   demek,   bir   duruma   en   az   bir   hadise   mahallinin   ait  

olması   demektir. 109  Bu   ise   tarihsel   durumda   doğal   olandaki   terimler   ya   da  

oradaki   dil   gibi   mutlaklık   halinin   olmaması   demektir.   Yani   doğal   olanla   ilgili  

söylediğin   şeylerin   farklı   modellerde   farklı   anlamlar   kazanması   gibi   bir   şey  

tarihsel  durum  için  söz  konusu  değildir.  Bu  anlamda  tarihsel  olandaki  terimlerin  

farklılığı   doğal   olan   durumdan   daha   yerel   olmalarındadır.110  Bu   açıdan   tarihsel  

durumda   olup   biten   herhangi   bir   şeyi   ele   alalım.   Örneğin;   bilimsel   alanda  

görelilik   yasası   (İng.   Relativity)   ortaya   çıktı,   keşfedildi   diyelim.   Bu   keşif   her   ne  

kadar  hakikat  olarak  görülse  de  bunun  bütün  bir  gerçekliğe  etki  etmesi  zorunlu  

değildir.  Bu  gerçekliği  yalnızca  olduğu  bağlam  ya  da  bölgede  olan  durumla  ilgili  

bir   şey   olarak   kabul   etmek   gerekir.   Yani   tarihsel   durumda   herhangi   bir   bağlam  
                                                                                                               
107
Badiou, Being and Event, s. 515.
108
Badiou, Being and Event, s. 515.
109
Badiou, Being and Event, s. 179.
110
Badiou, Being and Event, s. 178.

120  
 
  

ve  yerde  ortaya  çıkan  bir  gerçekliğin  genel  geçer  olması  diye  bir  şey  söz  konusu  

olamaz.111  Öte   yandan   doğal   olan   durumda   ise,   bunun   tam   tersi   bir   hâl   söz  

konusudur  çünkü  doğal  olanda  bir  şey  varsa  bu  doğal  olan  her  şey  açısından  bir  

anlam  ifade  ediyor  demektir.  Onun  için  herhangi  bir  yerellik  söz  konusu  değildir  

çünkü   onun   gerçekliği   doğal   durumun   tamamını   kapsar.   Ancak   tarihsel   olanda  

meydana   gelen   bir   şey   en   azından   gerçeklikteki   bir   şeyi   etkilememekte   ya   da  

dışarıda   tutmaktadır.   Zaten   onu   bir   anlamda   tarihsel   olarak   adlandırmamızın  

nedenlerinden   biri   de   budur.   Yani   tarihsel   olanın   daha   önce   de   ifade   ettiğimiz  

gibi  yerel  bir  etkisi  vardır.  Örneğin;  sanatta  olan  bir  şeyin  bilimi,  bilimde  olan  bir  

şeyin  aşkı  ilgilendirmek  zorunda  olmaması  gibi  düşünebiliriz.  Zira  tarihsellik  için  

en  azından  bir  şekilde  onun  dışında  kalan  bir  şeyler  olmalıdır.  Hatta  özellikle  etik  

söz   konusu   olduğunda   Badiou   bu   noktanın   üzerinde   durur   ve   herhangi   bir  

alanda   ortaya   çıkan   yerel   bir   hakikatin   tüm   alanlara   zorla   uygulanmaya  

çalışılmasını   felaket   anlamında   bir   kötülük   biçimi   olarak   tanımlar.112  Daha   açık  

ifadeyle,   tarihsel   durum   açısından   belli   bir   bağlamda   ortaya   çıkan   bir   şeyi   alıp,  

her  şeyi  yani  tüm  gerçekliği  onun  cinsinden  anlamlandırmaya  çalışmak  mümkün  

olabilecek   bir   şey   değildir.   Çünkü,     daha   önce   de   dile   getirdiğimiz   gibi   orada  

ortaya   çıkan   hakikatler   yereldirler,   sadece   meydana   geldikleri   alan   içerisinde  

etkilidirler.  

Öte   yandan   doğal   ile   tarihsel   ayrımı   Badiou’nun   etken   özne   projesi  

açısından  da  oldukça  önemli  bir  noktadır.  Eğer  durumla  durumun  hali  arasında  

bir   farklılaşma   ortaya   çıkmaz   yani   terimlerin   hepsi   normal   olursa   özne   olmaya  

                                                                                                               
111
Badiou, Being and Event, s. 176.
112
Alain Badiou, Etik, çev. (İstanbul: Metis Yayınları, 2004), s. 76.

121  
 
  

izin  veren  şey  olarak  fazlalığın  ortaya  çıkması  ve  dolayısıyla  öznenin  girebileceği  

herhangi   bir   kalması   mümkün   değildir.   Çünkü   özne,   ancak   o   farklılaşmadan  

hareketle   bir   şeyi   kurup,   bir   şeyi   görüp,   yeni   bir   şeyin   ortaya   çıkmasını  

sağlayabilmektedir.   Doğal   olan   durumda   ise   öznenin   dahil   olup  

adlandırabileceği,  yenilik  getirebileceği  böyle  herhangi  bir  şey  bir  şey  söz  konusu  

değildir.    

Badiou’ya   göre   tarihsel   ve   doğal   ayırımı   daha   ziyade   bu   şekilde  

yorumlanabilir.   Yani   doğal   olan   durumda   Kant’ın   savunduğu   görüşe   benzer  

olarak;   mekanik   yasalar   var   ve   onlar   değişmez   statüde,   bu   yüzden   o   alanda   bir  

özneye   yer   yok   diyebiliriz.   Yani   birinin   doğal   durumda   yeni   bir   şey   ortaya  

çıkarması   mümkün   değil   çünkü,   durumla   durumun   hali   arasında   herhangi   bir  

farklılaşma   ortaya   çıkmamaktadır.   Bu   yüzden   doğal   olanda   yeni   bir   şey   ifade  

edebilmenin  bir  yolu  yoktur.  Ancak  tarihsel  olanda  ise  tam  tersine  yeni  bir  şeyin  

varlığa   gelmesi   sonucu   farklılaşma   zorunludur.   Hatta   tarihsel   olan   durumu  

tarihsel   yapan   da   tam   olarak   budur.   Tekrar   özetleyecek   olursak;   tarihsel   olan  

durum   öznenin   müdahil   olduğu   en   az   bir   hadise   mahalline   sahiptir.   Bu   ise   o  

fazlalık   içerisinde,   özneye   yeni   bir   şey   adlandırabilme,   yeni   bir   şey   ortaya  

çıkarabilme  zemini  sağlanıyor  demektir.  

Bir   örnek   üzerinden   ele   alacak   olursak;   doğayı   konu   edinen   doğa  

biliminde   örneğin,   doğa   biliminin   durumu   tarihsel   ama   konu   edindiği   doğanın  

kendisi  doğaldır.  Yani  doğada  herhangi  bir  fazlalık  olması  ve  onun  üzerinden  bir  

yenilik,  bir  değişim  olması  söz  konusu  değildir.  Çünkü  doğa,  tarihin  herhangi  bir  

noktasında  her  ne  idiyse  sürekli  olarak  o  olmaya  devam  etmektedir.  Ancak  doğa  

bilimi   denen   şey   tarihseldir,   çünkü   onda   sürekli   bir   gelişim   ve   değişim   söz  

konusudur.    

122  
 
  

Bu   örnekte   de   açık   olduğu   üzere   özne   olmaya   izin   vermeyen   doğal  

durumun  kendisinde  de  bir  tamamlanmışlık  söz  konusu  değildir.  Yani  özneye  yer  

açmıyor   olması   Badiou   için   tamamlanmış   bir   hakikat   var   ve   o   orada   gibi   bir  

anlama  gelmemektedir.  O  da  diğer  herhangi  bir  durum  gibi  tamamlanmış  değil,  

çünkü   o   da   bir   çokluk,   yani   o   da   küme   kuramının   şartlarına   tâbi   ve   orada   da  

durumlar   var.   Doğal   durumu   tarihselden   ayıran   en   belirgin   özellik   ise,   özneye  

ancak   söz   konusu   durumla   durumun   unsurlarının   teşhis   edilip,   belirlenip,  

sınırlandırıldığı   o   hâl   içerisinde   ortaya   çıkıyor   olmasıdır.   Yani   özne   olmaktan  

ancak  o  hâl  ile  durum  arasında  bir  fark  ortaya  çıkarsa  bahsedilebilmektedir.  

Bu   noktada,   yani   tarihsel   -­‐   sosyal   durum   bağlamında   Badiou,   özellikle  

Marksist   düşünceden   bahseder   ve   Marx’ın   proletarya   terimini   nasıl   varlığa  

getirdiğine   değinir.113  Marx   işaret   etmeden,   ortaya   çıkarmadan   önce   hiç   kimse  

proletarya   diye   bir   sınıfın   farkında   değildir.   Tabii   ki   Marx   onları   proletarya  

olarak  tanımlamadan  önce  de  işçi,  emekçi  ya  da  farklı  adlarla  anılan  bir  grup  hep  

vardır.   Ancak   Marx   onlara   kapitalist   sistemde   proleterya   adını   verip,   mevcut  

durumda   bu   anlamda   görülebilir   hale   getirmeden   önce,   kimse   böyle   bir   bakış  

açısına  sahip  değildir.  Onları  bu  anlamda  görüp,  böyle  bir  iş  gücü  değeri  olarak  

anlamlandıran   bir   kimse   yoktur.   Yani   mevcut   durum   böyle   bir   terimi  

içermemekte,  onun  o  durum  içerisinde  varlığından  söz  edilememektedir.  Ancak  

Marx,   bu   noktada   durumun   halinde   ortaya   çıkan   fazlalığı   fark   edip,   ona   bir  

proletarya   terimiyle   işaret   ettiğinde,   işte   tarihsel   bir   durumu   gerçekleştirmiş  

                                                                                                               
113
Badiou, Being and Event, s. 105-106.

123  
 
  

olmuştur.114  Durum   ve   durumun   hâlinin   normal   ve   normal   olmayan   terimler  

üzerinden  şekillenmesini  böyle  anlayabiliriz.    

   

                                                                                                               
114
Badiou, Being and Event, s. 108.  

124  
 
  

3. Düşüncenin  üç  farklı  yönelimi    

 

Badiou   ve   küme   kuramı   temelli   ontoloji   sistemi   söz   konusu   olduğunda   buraya  

kadar   anlattıklarımızı   özetleyecek   olursak;   sunum   her   zaman   etkili   bir   biçimde  

yayılmış   olan   çoklu   varlıktır.   Bir   (varlık)’in   sunulması   ise   mümkün   değildir,   bu  

yüzden   sunum   karşısında   sürekli   tutarsız   bir   çokluk   vardır.   Öte   yandan   Bir  

sunulamaz   ama   sonuç   ortaya   çıkarır   ve   böylelikle   çoklunun   içerilmesini   sağlar.  

Yeniden  sunum  (İng.  Representation)  ise  daha  ziyade  durumun  hali  ile  ilgili  bir  

kavramdır   ve   bir   durumun   haline   münhasır   olarak   sayma   veya   yapılandırma  

modu   olarak   görülür.   Yani   yeniden   sunumda   mevcut   olanı   kendine   çoğaltarak  

yeniden   farklı   şekillerde   sunmak   mevcudu   çoğaltır.   Daha   açık   ifadeyle,   ortada  

zaten   bir   çoklu   var   ve   o   yeniden   sunumlarla   tekrar   çoğalıyor   diyebiliriz.   Küme  

kuramı  açısından  ifade  edecek  olursak;  temel  bir  küme  düzeni  var  ve  o  kümenin  

elemanlarının   yeniden   sunulmasıyla   ortaya   çıkan   bir   düzen   var   ama   bunların  

hepsi   zaten   durumda   mevcut   olan   şeylerdir.   Çünkü   sunum   ve   yeniden   sunum  

denilenlerin   halihazırda   hepsi   varlık   alanını   oluşturur,   ve   dolayısıyla   hepsi  

durumda  mevcuttur.  Normalde  durumun  ilksel  halinde  olanların  hepsi  var,  ama  

aynı  zamanda  bunlar  farklı  sınıflandırmalar  olarak  da  zaten  vardır.  Badiou,  işte  

buna  yeniden  sunum  hali  demektedir.  Öte  yandan  sunum  hali  ile  yeniden  sunum  

hali   arasında   bir   farklılaşma   olan   ve   olmayan   durumlar   var.   Farklılaşma  

olmayanları   doğal,   farklılaşma   olanları   ise   tarihsel   olarak   adlandırıyoruz.   Ve  

tarihsel  olan  en  az  bir  hadise  mahalli  barındırarak  özneye  yer  açar  diyoruz.    

Badiou,   bütün   sunulan   bu   şeylerin   doğal   ya   da   tarihsel   bir  durum  

olduğunu  ve  ontoloji  bağlamında  da  bu  durumların  ötesinde  herhangi  bir  şeyin  

bulunamayacağını  dile  getirir.  Dolayısıyla  Badiou’ya  göre  ontolojinin  bir  sunum  

125  
 
  

olmadığını   düşünmek   bizi   çokluğun   içindeyken   onun   ötesine   geçmeye  

yönlendirmektedir.   Ancak   bu   mümkün   değildir.   Çünkü   varlığın   her   sunuşta  

olması,   onun   kendini   açık   olarak   sunamadığının   bir   göstergesi   olarak  

değerlendirilmektedir.  Böylece  ontolojik  durumun,  varlığın  bir  sunuşu,  çokluğun  

bir   tutarlılık   olarak   oluşumu   ve   bizim   buradaki   birlikleri   görmemiz   söz  

konusudur.   Ve   buradan   hareketle   Badiou,   daha   öncede   ifade   ettiğimiz   gibi  

ontolojiyi  durumlardan  ibaret  olarak  görür.115    

Öte  yandan  sunumun  çokluk  olduğu  böyle  bir  varlık  anlayışında  sunumun  

sunumu   saf   çoklu   düşüncesi   olarak   fark   edilmekte   ve   dolayısıyla   Cantor’cu  

matematik   veya   küme   teorisi   olarak   gerçekleşmektedir.   Ve   bu   bağlamda   saf  

çokluyu  Bir’e  başvurmadan  düşünme  zorunluluğu  duyan  ontoloji  zorunlu  olarak  

aksiyomatiktir.116  Çünkü   Bir   zaten   verili   olsa   ve   biz   onu   biliyor   olsak   her   şeyi  

ondan   türetir   ve   onunla   ilişkili   olarak   ele   alabiliriz   ancak   bu   anlamda   Bir  

olmadığı  için  biz  artık  Varlığı  kendimize  özellikle  bu  çoklunun  yapısı,  bağıntıları  

ve  nasıl  kurulduğuyla  ilgili  aksiyomlarla  sunmaktayız.  Yani  ontoloji  yapmamızın  

temel  biçimi  artık  aksiyomatik  ve  saf  çoklunun  bilimi  de  küme  kuramı  olduğuna  

göre  ontolojinin  temel  aksiyomu  da  aslında  küme  kuramının  aksiyomları  olmak  

zorundadır.   Bu   minvalde   ontolojist   ise,   “küme   kuramının   tüm   evreninin   bir  

sakinidir.  Ancak  ontolojistin  farkı  niceleme  ve  belirli  parametrelerle  ifade  etmeyi  

sınırlama  olmaksızın  yapmasındadır.”117  Bir,  her  ne  kadar  tamamlanmamış  olsa  

da,   konuya   ontolojik   açıdan   yönelen   ontolojist   için   niceleme   ve   belirli  

                                                                                                               
115
Badiou, Being and Event, s. 27.
116
Badiou, Being and Event, s. 517.  
117
Badiou, Being and Event, s. 517.

126  
 
  

parametrelerle   ifade   etme,   herhangi   bir   sınırlama   olmaksızın   yapılan   bir   iştir.  

Çünkü   bir   kümenin   sakini   yani   elemanı,   şeyler   hakkında   çok   sınırlı   bir   bakış  

açısına   sahipken   ontolojist,   söz   konusu   bu   sakini   dışarıdan   ele   alma   imkanına  

sahiptir.    

Öte   yandan   ontolojistin   perspektifi   model   göreli   olmaktan   uzaktır.   Hatta  

tam  aksine  tüm  modellerde  aynı  olan  mutlak  bir  perspektife  sahiptir,  yani  o,  bir  

anlamda   tüm   kümeleri   dikkate   alarak   konuşur   diyebiliriz.118  Örneğin;   sayalın  

anlamı   Sürey   Varsayımı’nın   doğru   ya   da   yanlış   kılınıyor   olmasıyla   tamamen  

değişebilecekken,   iki   kümenin   birleşimi   yani   birleşim   teriminin   anlamı   mesela  

herhangi   bir   modelden   bağımsız   olarak   mutlak   bir   gerçekliğe   sahiptir.   Burada  

olduğu  gibi  ontolojistin  perspektifi  mutlak  bir  perspektif  olarak  yorumlanabilir.    

Buradan   Badiou’nun   ontolojiste   söz   konusu   küme   kuramının   evreninin  

bir  unsuru  olmakla  birlikte,  her  yere  girip  çıkabilme,  her  yere  bakabilme  gibi  bir  

güç  verdiğini  çıkarabiliriz.  Çünkü  ontolojist,  mevzuyu  isterse  elemanı  bulunduğu  

küme  içerisinde  ele  alır  isterse  de  dışarıdan  bakıp  yorumlayabilir.  Bu  bağlamda  

ontolojistin  biraz  daha  tanrısal  bir  perspektifi  var  diyebiliriz.    

Badiou   ayrıca   varlıksal   ve   ontolojik   ayrım   (İng.   Ontico-­‐ontological  

difference)  yaparak  varlık  üzerine  düşünmeye  ontoloji  yapmaya  başladığımızda,  

varlığın   düzlemiyle   ontolojinin   düzlemini   ayırt   edenin   boşluk   olduğunu   söyler.  

Çünkü   gerçekte   var   olan   durumlarda   boşluğa   yer   yokken   diğer   durumlar   ise  

boşluk  barındırmadan  olmamaktadır.  Yani  biz,  her  ne  kadar  mevcudat  üzerinde  

boşluğu   esas   alarak   konuşsak   da   gerçekten   var   olan   durumda   herhangi   bir  

boşluk  yoktur.    

                                                                                                               
118
Badiou, Being and Event, s. 358-362  

127  
 
  

Buraya   kadar   anlattıklarımızdan   anlıyoruz   ki;   biz,   unsurlarını   birleyerek  

kendimize  sunduğumuz  herhangi  bir  durumla  karşı  karşıyayız  ve  bu  bize  acayip  

bir   çokluk   ve   çeşitlilik   sunmaktadır.   Buradan   hareketle   baktığımızda   da  

tamamen   bir   belirsizlik   durumuyla   karşı   karşıyayız;   ne   yönde   düşüneceğimiz,  

durumun   halini   nasıl   ele   alacağımız   ve   nasıl   yorumlayacağımız   konusunda   net  

olan   bir   fikir   ya   da   yönelim   bulunmamaktadır.   Tam   bu   noktada   Badiou,   varlık  

hakkında  düşünme  sisteminde  baskın  olan  üç  farklı  ana  yönelimden  bahseder,  ve  

bu   üç   yönelime   göre   biz   düşünceyi   inşacı   bir   temelde,   aşkın   bir   şekilde   ya   da  

jenerik   olarak   ele   alabiliriz.119  Bunlar   Badiou’ya   göre   bugüne   kadar   geliştirilen  

ontolojileri   gruplara   ayırdığımızda   hepsini   altında   toplayabileceğimiz   üç   ana  

çerçevedir.   Parmenides’ten   bu   yana   tüm   filozoflar   ve   geliştirdikleri   ontoloji  

yaklaşımlarını  bu  3  temel  altında  sayabiliriz.  Şimdi  bunları  tek  tek  ele  alalım.  

   

                                                                                                               
119
Badiou, Being and Event, s. 518

128  
 
  

3.1. Aşkın  Düşünce    

Aşkın  düşünce,  Antik  Yunan’dan  bu  yana  var  olan,  Varlık  hakkında  konuşma  ve  

metafizik  yapma  adına  düşüncenin  yönelimindeki  baskın  tarzdır.120  Bu  anlamda  

aşkın   düşünceyi   tam   anlamıyla   aşkın   bir   metafizik   yapma   eğilimi   olarak  

tanımlayabiliriz.   Bu   düşünceye   göre   Varlık,   her   şey   ve   her   türlü   müdahaleden  

bağımsız  olarak  kendi  başına  tamamlanmış  bir  bütün  olarak  vardır.  Ve  bu  haliyle  

de   anlaşılabilir   durumdadır. 121  Bu   bağlamda   diyebiliriz   ki   aşkın   düşünce,  

Badiou’nun   naif   bir   varsayım   olarak   eleştirdiği,   tamamlanmış   bir   bütün   olarak  

varlığın   olduğu   düşüncesinin   ontolojideki   şekillenmiş   halidir.   Çünkü   bu  

düşüncenin   yönelimi   kendini   yüce   bir   Varlık,   aşkın   bir   güç   fikri   altında  

konumlandırır.   Ontoloji   alanındaki   başıboşluğun   önüne   geçebilmek   adına,   onu  

yukarıdan  kontrol  etme  fikriyle  temas  edilemez,  net  olarak  açıklanamaz  ve  öyle  

olduğu  için  de  bir  ön  kabulle  ontoloji  yapmayı  doğurur.        

Aşkın   düşüncede   ifade   ettiğimiz   gibi   Varlık’a   bir   şey   eklemek   ya   da  

çıkarmak   mümkün   olmadığı   için   dil   ile   düşünülebilir   olanın   zorunlu   bir   ilişkisi  

vardır.  Bölümün  başında  Parmenides’in  düşünceleri  üzerinden  de  ifade  ettiğimiz,  

düşünmekle  var  olmanın  aynı  şey  olduğu  ve  çelişik  olanın  düşünülememesi  gibi  

bir   yaklaşımın   da   doğal   sonucu   olarak   aşkın   düşüncede   dilin,   düşünülebilir  

olanının  yansıtılmasında  şeffaf  bir  işlevi  vardır.  Daha  açıkça,  aşkın  düşüncede  dil  

ile   düşünülebilir   olanın   ilişkisi   Badiou’nun   ortaya   koyduğu   ontoloji  

sistemindekinin  aksine  herhangi  bir  şeyi  varlık  alanına  getirme,  onu  yokken  var  

                                                                                                               
120
Badiou, Being and Event, s. 282.
121
Badiou, Being and Event, s. 284.  

129  
 
  

etme,   bilinebilir   pozisyona   taşıma   cinsinden   değil,   sadece   insani   bilgiyi  

genişleten  bir  keşif  bağlamındadır.  Bunu  bir  anlamda  Platondaki  anımsama  (Yun.  

Anemnesis)   gibi   düşünebiliriz.   Ve   aşkın   düşünceyi   sınıflandırma   üzerinden  

değerlendirecek   olursak;   öncelikle   her   şeyin   belli   olduğu   mutlak   ve   sabit   bir  

sınıflandırmanın   kabulü   vardır.   Ardından   keşiflerle   bu   sınıflandırmalarda  

gerçekleşen   farklılıklar   ise   ancak   epistemolojik   anlamda   insan   bilgisinin  

genişlemesini   sağlayabilen   şeylerdir,   daha   fazlası   mümkün   değildir.   Çünkü   bu  

sınıflandırmaların   değişmesi   Varlık’a   herhangi   bir   şeyin   eklenmesi   ya   da  

çıkarılması   olarak   yorumlanamaz.   Dolayısıyla   bu   keşiflerin   Varlık’ın  

sınıflandırılmasında  herhangi  bir  değişiklik  ortaya  çıkarması  mümkün  değildir.    

Bunu   küme   kuramı   açısından   ifade   edecek   olursak   eğer,   sayılabilir  

sonsuzu   aşan   sayalları   var   kabul   ederek,   onun   bakış   açısından   varlığa   bakmak  

gibi  düşünebiliriz.  Yani  sonsuzluk  dediğimiz  şeyin  fiilen  varlığını  kabul  ediyor  ve  

her   şeyin   de   onun   daralmasıyla   var   olduğunu   söylemekteyiz.   Aynı   Cusanus’un  

daralma   teorisini   geliştirdiği   bakış   açısında   olduğu   gibi   düşünülebilir.   Ya   da  

klasik   matematik   yaparken   sonsuzluğun   bir   hiyerarşisinin   olduğunu   var   kabul  

etmemiz  gibi  bir  durum  diyebiliriz.  Ancak  bu  sonsuzluk  fikrinde  birinci  bölümde  

bahsettiğimiz   Cantor’un   köşegen   kanıtlamasıyla   ispatladığı   gibi   bir   sonsuzluk  

hiyerarşisi   söz   konusu   değildir.   Böyle   olduğu   için   de   Badiou’nun   durum   ve  

durumun   hali   diye   yaptığı   gibi   bir   ayrışma   aşkın   düşüncede   mümkün   değildir.  

Çünkü   aşkın   düşüncede   tek   bir   sonsuzluk   varsayıldığı   için   durum   ve   durumun  

hali  de  bir  olmak  zorundadır.    

Bu   bağlamda   tek   bir   sonsuzluk   fikri   üzerinden   şekillenen   aşkın  

düşüncede   Varlık   yukarıdan,   yani   sonsuzdan   aşağı   doğru   kurulmaya   başlanır  

130  
 
  

çünkü,   en   üstte   hiç   bir   eksikliğin   olmadığı   üstün   bir   hâl   mevcuttur.   Devamında  

ise  alçaldıkça  bir  daralma  ile  eksikliğin  söz  konusu  olması  düşünülebilir.  

3.2. İnşa  Edici  Düşünce    

Bir  düşünce  oryantasyonu  olarak  inşa  edici  düşünce  tarihte  orta  çağa  kadar  geri  

gidebilecek   bir   yaklaşım   olmasına   rağmen   özellikle   Kant   sonrası   ve   yakın  

geçmişte   mantıkçı   pozitivistlerin   tavrı   ile   daha   da   yaygınlaşmıştır.   Kant,   Birinci  

Kritik’te   mutlak   bir   bütün   fikrinin   ve   kendinde   şeyin   insan   aklıyla   ulaşılamaz  

olduğunu   söylerken,   ardından   gelecek   olan   mantıkçı   pozitivistlerin   tavrı   bunu  

daha   da   ileri   taşıyarak   ancak   inşa   edilebileni   var   kabul   edip,   diğerlerini   yok  

sayma   eğilimine   kayacaktır.     Bu   bağlamda   inşa   edici   düşüncenin   merkezine  

metafizikten   uzaklaşılarak   dil   ve   onun   mantığı   yerleştirilmiştir.   İnşa   edici  

düşüncede   aşkın   düşünceden   farklı   olarak,   sınıflandırmalara   eklenen   yeni  

adlarla  gerçeklik  algımız  da  değişikliğe  uğramaktadır.  Burada  her  ne  kadar  aşkın  

düşüncedeki   gibi   tek   bir   sonsuzluk   inancı,   yani   tamamlanmış   bir   bütün   kabulü  

yoksa  da  Cantor’un  sonsuzluk  hiyerarşisi  gibi  bir  durumda  söz  konusu  değildir.  

Çünkü   inşa   edici   düşüncenin   temelinde   olan   dilin   alanı   bize   hiç   bir   zaman  

sayılamaz   sonsuzu   ifade   etme   imkanı   sağlamamaktadır.   Dil   içerisinde   ifade  

edilen  gerçeklik  her  zaman  sayılabilir  sonsuzlukla  sınırlı  kalmaktadır.  Daha  açık  

ifade   etmek   gerekirse   inşacı   düşüncede   “oradaki   varlık   ......”   gibi   bir   cümle  

kurmak   demek,     o   durumda   adlandırılmış   ve   o   duruma   ait   bir   terim   olarak  

“varlık”  tan  bahsetmek  demektir.122    

                                                                                                               
122
Badiou, Being and Event, s. 287.

131  
 
  

İnşa   edici   düşünce   her   türlü   varlık   söyleminin   merkezine   dili  

yerleştirerek,   sistemi   en   alttan   başlayarak,   ad   vermelerle   yukarı   doğru  

kurmaktadır.  İnşa  edici  düşüncenin  yönelimi,  kendisini  dilin  yetki  sınırları  içinde  

konumlandırır.   Bir   durumun   açıkça   adlandırılabilir   olan   parçalarını   var   olan  

olarak   kabul   eder,   o   durumda   açıkça   adlandırılabilir   durumda   olmayanları   ise  

varlık  ya  da  gerçeklik  alanında  görmez.  Onlar  için  herhangi  bir  varlık  iddiasında  

bulunmanın   imkansız   olduğunu   savunur.   Yani   eğer   bir   şeyin   bir   adı   varsa  

sunulmuş   çoklukta   bir   varlığı   da   vardır,   ancak   eğer   bir   adı   yoksa   onun   için  

herhangi  bir  varlık  iddiasında  da  bulunamayız.123  Bu  bağlamda  diyebiliriz  ki,  inşa  

edici   düşünce,   dili   ve   dil   içerisinde   inşa   edilebilir   olan   alanı   esas   alır   ve   varlığı  

bununla  sınırlandırmaya  çalışır.  Özet  ifadeyle,  bu  anlayışın  temelindeki  görüş;  dil  

vasıtasıyla  inşa  edileni  var  kabul  edip  edilemeyeni  ise  yok  diye  nitelemek  olarak  

yorumlanabilir.   Yani   dil   vasıtasıyla   bir   inşa   aşaması   sunulur   ve   o   aşamada   var  

olan  neyse  o  vardır  gibi  bir  kabul  yapılır.    

Ancak  Badiou’ya  göre  düşünceyi  dile  tâbi  kılan  ve  dilin  sınırları  içerisine  

teslim  eden  inşa  edici  düşüncede,  hadisenin  meydana  gelmesi  ve  dolayısıyla  özne  

olabilme   imkanına   yer   yoktur.124  Çünkü   inşa   edici   düşünce   çokluğun   tutarsız  

olan  haliyle  ilgili  bir  şey  söylemez  ve  de  ilgilenmez,  hatta  tam  aksine  bu  ona  göre  

inşa   edilemez   olan   alandır.   Bu   yüzden   inşa   edici   düşünce   varlık   aşamasında  

karar  verilemezlik  durumuyla  ilgili  olarak  bir  şey  bilmez  ve  bu  yüzden  hadisenin  

barındırdığı  olmayan  varlık  (İng.  Non-­‐being)  ile  de  ilgilenmez.125    

                                                                                                               
123
Badiou, Being and Event, s. 287.
124
Badiou, Being and Event, s. 289.
125
Badiou, Being and Event, s. 289.  

132  
 
  

3.3. Jenerik  Düşünce    

Jenerik   düşünce   baştan   beri   anlattığımız   küme   kuramı   içerisinde   Cantor’un  

kanıtladığı   köşegen   kanıtlaması   sonucu   değişen   sonsuzluk   fikrinin   bir   uzantısı  

olarak,   Badiou   tarafından   geliştirilen   düşünce   oryantasyonun   adıdır.   Bu   sistem  

Badiou’ya  göre,  aşkın  ve  inşacı  olmak  üzere  ele  alıp  bahsettiği  iki  baskın  düşünce  

eğiliminden   farklı   olarak,   matematikte   yaşanan   gelişmelerle   birlikte,   Varlık’la  

ilgili  algı  ve  anlayışlarımızın  değişmesinin  doğal  sonucudur.126  Bir  anlamda  tüm  

bu   düşünce   oryantasyonlarında   en   baştan   beri   var   olan   dil-­‐varlık   ilişkisinin  

aldığı  en  son  şekil  olarak  karşımızda  durmaktadır.    

Bu   dil-­‐varlık   ilişkisinin   matematikle   bağlandığı   noktada,   öncelikle  

Cantor’un   köşegen   kanıtlamasıyla   birlikte,   bir   sonsuzluk   hiyerarşisini   kurup,  

hakkında   konuşabilir   hale   geldik.   Böylece   artık   sayılabilir   ve   sayılamaz   olarak  

nitelediğimiz  farklı  sonsuzluk  anlayışlarımız  var  oldu,  ve  bu  farklı  sonsuzlukları  

aynı   dil   içerisinde   ifade   edebilir   hale   geldik.   Bu   gelişim   dil-­‐varlık   ilişkisi  

açısından  daha  önce  söz  konusu  olmayan  öyle  bir  şeye  imkan  sağladı  ki,  artık  dil  

içerisinde   sayılamaz   sonsuzun   bir   güç   kümesinden   bahsedip,   onun   hakkında  

konuşabilir  olduk.    

Bu   gelişmelerin   yanısıra   ilk   bölümde   de   kısaca   ifade   ettiğimiz   gibi  

Skolem–Löwenheim   Teoremi’ne   göre   herhangi   bir   kuramın   bir   modeli   varsa,  

onun   mutlaka   sayılabilir   sonsuz   bir   modeli   olduğu   da   ortaya   kondu.   Yani   artık  

tüm   model   göreli   kuramların   –sonlu   ya   da   sonsuz   olması   fark   etmeden-­‐  

sayılabilir   sonsuz   bir   modelini   de   inşa   etmek   mümkün   olacaktı.   Bu   ise   farklı  

                                                                                                               
126
Badiou, Being and Event, s. 284

133  
 
  

sonsuzlukların   olmasının   yanında   o   sonsuzluklara   sonlu   modellerde   temas  

edilebileceği   anlamına   geliyordu.   Ve   düşünce   oryantasyonu   açısından   Varlık  

hakkında   konuştuğumuz   dilin   daha   da   genişlemesi   ve   hatta   belki   de   dilin  

sınırlarının  tüm  sonsuzluk  anlayışlarını  kapsayan  bir    duruma  gelmesi  demekti.  

Skolem–Löwenheim   adıyla   bilinen   bu   teorinin   kümeler   kuramına  

uyarlanması  ise  jenerik  kümeler  kuramını  geliştiren  Paul  Cohen  tarafından  oldu.  

En   basit   ifadeyle   bir   kümenin   başka   bir   kümeye   genişlemesi   olarak  

söyleyebileceğimiz  jenerik  kümelerle  dil-­‐varlık  sahasında  yeni  bir  gelişme  ortaya  

çıkmış   oldu.   Çünkü   bu   teoriyle   birlikte   ne   var   ne   de   yok   olan,   ya   da   sadece  

potansiyel   olarak   var   diyebilecek   olduğumuz   kümelerin,   adlandırma   üzerinden  

aktüel   hale   gelmesi   gerçekleşti.   Ve   akabinde   bu   kümelerin   adlandırmalarla  

birlikte   herkes   tarafından   fark   edilebilir   olmasıyla   birlikte   tam   anlamıyla   varlık  

alanına  taşınması  söz  konusu  oldu.  

Cohen’in   geçişlilik   ya   da   geçişli   kümeler   olarak   bilinen   bu   teorisinde   söz  

konusu  olan  durumu  bir  örnekle  daha  açık  ifade  etmeye  çalışırsak;  diyelim  ki  1  

diye   elemanı   olan   bir   X   kümemiz   var   ve   söz   konusu   bu   1   kendisi   de   aynı  

zamanda   bir   küme   olarak   bizim   X   kümemizin   alt   kümesi   olarak   alınıyor.     Boş  

kümeyi   içeren   bir   küme   olarak   1,   bizim   X   kümemizin   aynı   zamanda   bir   alt  

kümesi  oluyor.  Yani  bir  bakıma  biz  her  elemanı  aynı  zamanda  küme  olarak  kabul  

edilen   bir   sistemde   çalışıyoruz.   İşte   Badiou   da   bu   sistem   üzerinden,   jenerik  

düşüncenin   ontolojinin   temelindeki   asıl   olan   eğilim   olması   gerektiğini   savunur.  

Çünkü   diğer   iki   ana   eğilimin   aksine,   jenerik   düşünce   sisteminde   fazlalığa   ve  

dolayısıyla  özneye  yer  barındıran  sistemdir.  Ve  bu  sistemde  ne  aşkın  düşüncede  

olduğu   tamamlanmış   bir   bütün   ne   de   inşa   edici   düşüncedeki   gibi   tek   bir  

durumda   dil   aracılığıyla   kurulabilene   varlık   atfetmek   söz   konusu   değildir.  

134  
 
  

Jenerik   düşünce   bu   iki   baskın   yönelimden   de   farklı   olarak   öznenin   etken   bir  

şekilde  faaliyete  geçip  bir  şeylere  müdahil  olabilmesine  izin  vermektedir.  

Dahası  jenerik  düşüncede  aşkın  ve  inşacı  eğilimlerin  aksine  ayırt  edilemez  

ya  da  bilinemez  olan  parçalar  da  varlık  alanında  görülür  ve  kabul  edilir.    Çünkü  

jenerik   düşünce   odaklanması   fazlalığın   belirsizliğini   ve   hataya   açıklığını  

varsayar. 127     Daha   açık   ifadeyle,   jenerik   düşüncede   varlık   alanı   her   zaman  

adlandırılamaz  olanı  içerir  bir  şekilde  vardır.  Yani  ne  her  şeyin  varlık  statüsünün  

sabit   ve   değişmez   olduğu   ne   de   bizim   onları   adlandırmamızla   bir   varlık  

kazanabilmeleri   jenerik   düşünce   için   kabul   edilebilir   bir   şey   değildir.   Çünkü  

jenerik   düşünce   sürekli   olarak   içinde   adlandırılamaz   olanı   tutar   ve   onun   henüz  

adlandırılmamış   olması   yok   olarak   kabul   edilmesi   için   yeterli   sebep   değildir.  

Hatta  tam  aksine,  özneye  yer  açan  jenerik  düşüncenin  asıl  özelliği  varlık  alanına  

bilinemez   ya   da   adlandırılamaz   olanı,   boşluğun   kenarında   tabiriyle   taşımış  

olmasındadır.  

Öte  yandan  jenerik  düşünce,  hem  dilin  sınırları  içerisine  hapsedilen  hem  

de   bir   ön   kabul   olarak   aşkın   bir   sistemin   eline   bırakılan   bir   hakikat   anlayışına  

karşıdır.   Yani   dil   ile   ayırt   edilemeyenin   hakikat   alanının   dışına   itilmesini   de,  

yalnızca   aşkın   olanın   hakikat   olarak   görülmesini   de   hatalı   bir   tutum   ve   bir   ön  

kabul  olarak  görür.    

Bahsettiğimiz   Varlık   hakkında   düşünmenin   üç   ana   yönelimini   kısaca  

tekrar   özetleyecek   olursak;   aşkın   düşüncede   biz   bir   şeyi   adlandırsak   da  

adlandırmasak   da   her   şey   zaten   olduğu   gibi   vardır.   Kişi   hiç   bir   şeyin   varlığının,  

değişiminin   ya   da   yok   olmasının   müsebbibi   olamaz   anlamında   bir   perspektif  

                                                                                                               
127
Badiou, Being and Event, s. 510.

135  
 
  

vardır.   İnşa   edici   düşüncede,   bizim   adlandırdıklarımız   varken  

adlandırmadıklarımız   için   herhangi   bir   varlık   iddiası   olamaz,   onların   durumu  

yokluktur,   onlarla   ilgili   herhangi   bir   şey   söyleme   imkanımızın   olmadığı   kabulü  

vardır.   Jenerik   düşünce   de   ise   bizim   herhangi   bir   şeyi   adlandırıp  

adlandırmamamızdan   evvel,   onun   Varlık   sahasında   adlandırılamayan   olarak  

kabulü   söz   konusudur.   Yani   jenerik   düşüncede,   adlandırılamayanı   yok   sayan  

inşacı   düşünceden   farklı   olarak,   onu   ayırt   edilemez   ve   adlandırılamaz   olan   bir  

varlık  statüsüne  yerleştirme  istidadı  vardır.  Buna  karşın  aşkın  düşünce  de  ise  biz  

adlandırsak   da   adlandırmasak   da   her   şey   tamamlanmış   bir   bütün   olarak   zaten  

var,  ve  bu  yüzden  bizim  ona  herhangi  bir  etkimiz  de  söz  konusu  olamaz.  Jenerik  

düşüncedeki   gibi   bizim   onu   adlandırmamıza   kadar   onun   boşluğun   kenarında  

olması,   gerçekleşen   bir   hadise   sonrası   ona   yeni   bir   terimle   işaret   edip,   onu  

varlığa  getirmek  gibi  bir  şeyden  bahsedemeyiz.  Çünkü  aşkın  düşüncede  öznenin  

varlığa  herhangi  bir  ekleme  ya  da  çıkarma  yapması  söz  konusu  değildir.    

   

136  
 
  

DÖRDÜNCÜ  BÖLÜM  

HADİSE  VE  ÖZNE  

 

Badiou  ve  onun  özne  teorisini  anlamak,  küme  kuramı  ve  o  alandaki  tartışmaları  

bilmeden   çok   mümkün   gözükmemektedir.   Bu   sebeple   ilk   üç   bölümde   bir  

anlamda   bu   konunun   zemininde   duran   mesele   ve   tartışmalara   değindik.   Şimdi  

ise   daha   ziyade   Badiou’nun,   küme   kuramı   üzerine   kurup   geliştirdiği  

ontolojisinde,  özne  teorisinin  nasıl  şekillendiği,  konuyla  ilgili  terimlerin  birbiriyle  

nasıl  ilişkilenip  anlam  kazandığı  meselesine  eğileceğiz.    

Bu   bağlamda,   bir   önceki   bölümde   detaylıca   anlatmaya   çalıştığımız   küme  

kuramı   ve   dolayısıyla   sonsuzluk   tartışmalarının,   felsefenin   öncelikli  

meselelerinden   özne   ve   hakikat   söz   konusu   olduğunda   nasıl   anlam   kazandığı  

üzerinde   durarak   aktarmaya   çalışacağız.   Ve   bunun   için   de   Badiou’nun   özne  

kuramını  anlamlandıran  dört  temel  terim  olan  hadise,  sadakat,  hakikat  ve  özne’yi  

ayrı  birer  başlık  altında  inceleyeceğiz.    

   

137  
 
  

1. Hadise  
 

Küme   kuramındaki   sonsuzluk   tartışmalarından   bahsederken   özellikle   Cohen’in  

ispatıyla   bize   varlığını   göstermiş   olduğu   gibi,   çoklulardan   oluşan   varlık  

alanımızda   potansiyel   olarak   olan,   ama   varlığı   fiilen   henüz   ispatlanamamış  

durumda   olan   bir   takım   kümelerin   varlığının   kanıtlandığını   söyledik.   Cohen,  

ispatında   tanımını   verdiği   yoğun   kümeleri   kesen   bu   kümeleri,   jenerik   (İng.  

Generic)   olarak   adlandırmıştı.   Bu   jenerik   kümelerin   varlığının   kanıtlanmış  

olması   ise   küme   kuramıyla   şekillenen   sonsuz   bir   modelin,   mevcut   aksiyomları  

sağlayacak   surette   yeni   kümelerle   sürekli   olarak   genişleyebileceğinin   bir  

göstergesiydi.    

Sürey   Varsayımı   tartışmalarında   Cohen’in   ortaya   koyduğu   bu   teorem,  

Badiou’nun  geliştirdiği  ontoloji  sisteminde  “hadise”  adıyla  yer  verdiği  hakikatin  

mahallinin   de   zemininde   durmaktadır   diyebiliriz.   Daha   açıkça,   sonsuzluk  

tartışmalarında   Sürey   Varsayı’mının   doğru   olduğu   bir   ortamı   “durum”   olarak  

adlandıran   Badiou,   Cohen’in   jenerik   kümeler   aracılığıyla   tek   bir   sonsuzluk  

düzeyi  olmadığını  göstermesiyle  birlikte  her  zaman  yeni  “hadise”lerin    de  ortaya  

çıkmasının   (potansiyel   olan   kümelerin   adlandırılarak   mevcut   modele  

katılmasında  olduğu  gibi)  mümkün  olduğunu  söylemektedir.    

Jenerik   kümeler,   aslında   hadiselerin   konumu   yani   mekanlarıdır.   Bunlar  

öyle   bir   takım   çoklulardır   ki,   biricik   olma   özelliğine   sahiplerdir.   Herhangi   bir  

küme   topluluğu   ya   da   sınıflandırmadaki   tümel   bir   terim   gibi   bir   şey   olmaktan  

uzaklardır.   Badiou’nun   ifadesiyle   “hadise   mahalli   tamamen   normal   olmayan,  

138  
 
  

düzensiz  bir  çokludur,  yani  hiç  bir  elementi  durumda  temsil  edilmiş  değildir.”128  

Normal  değildir  çünkü,  mevcut  durumda  onun  varlığına  dair  hiç  bir  gönderge  ya  

da   terim   yoktur.   Bu   sebeple   onun   durumun   bir   parçası   olduğu   söylenemez.  

Hadise   mahalli   Badiou’ya   göre,   “boşluğun   kenarında   olan   öyle   bir   çokludur   ki,  

duruma   ait   değilken   ait   olur.   Yani   bu   çoklu   durumun   içinde   hem   var   hem   de  

yoktur.” 129  Küme   kuramına   dönecek   olursak;   mevcut   modelimize   dahil  

kümelerin   içerisinde   doğrudan   olmamasına   karşın   (yani   mevcut   modelimiz  

içerisinde   var   olduğu   model   içerisinde   söylenememesine   karşın)   o   hadise  

sonucunda   ortaya   çıkan   öyle   bir   küme   var   olmaktadır   ki,   bu   küme   bize   daha  

önceki   durumda   söyleyemediğimiz   yeni   bir   şeyi   ifade   etme   imkanı  

sağlamaktadır.   Yani   mevcut   çokluk   içerisinde   onun   daha   önce   ne   olduğu   ne   de  

olmadığını   söyleyemediğimiz   için   onun   hakkında   ancak   boşluğun   kıyısındadır  

diyebiliyoruz.    

Örneğin;   A   adında   bir   küme   ve   bu   kümenin   B   adında   jenerik   bir   küme  

olan   elemanı   olsun.   Bu   elemanın   jenerik   özellik   taşıması   demek   onu   oluşturan  

elemanların   mevcut   durumda   A’nın   elemanı   olduğunu   mevcut   model   dahilinde  

söyleyemememiz   anlamına   gelmektedir.   Bu   sebeple,   yani   kendisinin   diğer  

elemanlar  gibi  bir  eleman  olduğunu  söyleyemediğimiz  için,  jenerik  küme  mevcut  

durumda   ne   vardır   ne   yoktur,   ancak   boşluğun   kıyısındadır   diyoruz.   Jenerik  

kümenin  yok  olduğunu  söyleyemiyoruz  çünkü  o  A’nın  bir  elemanıdır  ve  biz  onu  

mevcut   durum   içerisinde   ürettik.   Ancak   diğer   taraftan   onun   A’nın   elemanı  

                                                                                                               
128
Badiou, Being and Event, s.175.
129
Badiou, Being and Event, s.175.  

139  
 
  

olduğunu   söyleyemeyiz   çünkü   B’ye   ait   unsurların   A’ya   ait   olduğunu  

söyleyemiyoruz.    

Diğer   bir   deyişle   hadise   sonucunda   öyle   bir   şeye   ad   verilmektedir   ki,   bu  

şeyin   daha   önceki   durumun   içerisinde   mevcut   olması   gerekirken,   tam   aksine  

onun   unsurları   daha   önce   zaten   A’nın   içerisindeydi   demek   mümkün   olmuyor.  

İşte   bu   sebeple   hadise   mahalli   Badiou’ya   göre   anormal   bir   olaydır. 130  Peki,  

normal   olan   nedir,   nasıl   ifade   edilir?   Badiou’ya   göre   “bir   terim   eğer   hem  

durumda  sunuluyor  hem  de  durumun  haliyle  temsil  ediliyorsa  normaldir.”131  Bu  

normallik   tüm   doğal   varlıklar   için   geçerlidir.   Çünkü   doğal   varlıkların   hem  

kendileri  bir  çoklu  oluştururlar  hem  de  onları  tasvir  eden  şeylerde  aynı  unsurlar  

yer  alır.  Yani  doğal  varlıkların  bütün  parçaları  aynı  zamanda  onların  parçalarıdır.  

Yani  onlar  anormal  olanın  tam  zıttına  hem  eleman  olarak  düşünülebilir  hem  de  

bir   küme   olarak   ele   alındığında   tüm   parçaları   da   farklı   kümeler   olarak  

düşünülebilir.  Bu  da  demektir  ki,  doğal  olan  durumda  bir  şey  bir  durumun  hem  

parçası  hem  de  elemanıdır.132  

Öte   yandan   daha   önce   de   ifade   ettiğimiz   gibi   elemanların   bir   küme  

içerisinde   bir   araya   gelmesiyle   durum,   bu   kümenin   alt   kümelerinin   bir   güç  

kümesi   olarak   ifade   edilmesiyle   de     durumun   hali   ortaya   çıkmaktadır.   Yani  

durumun   hali   durumdaki   parçaları   (kümeleri)   alıp   onları   bir   küme   bütünü  

içerisinde   tekrar   kendimize   sunduğumuzda   ortaya   çıkmaktadır.   Bu   anlamda  

normal   terimler   durumda   varsa   durumun   halinde   de   vardır,   normal   olmayan  

                                                                                                               
130
Badiou, Being and Event, s. 175.
131
Badiou, Being and Event, s. 515.
132
Badiou, Being and Event, s. 177.  

140  
 
  

terimler   ise   bir   anlamda   halin   tasviri   için   zorunlu   olmayan   terimler   olarak  

düşünülebilir.   Yani   “herhangi   bir   durumda   kendi   olmasına   rağmen   elemanları  

temsil  edilmeyen  çoklu  tekil  olurken,  başka  yeni  bir  durumda  elemanları  temsil  

edildiği  zaman  normal  olur.  Normal  çoklunun  ise  bunun  zıttı  olarak  (İng.  Natural  

multiple)  kendi  de,  tüm  terimleri  de  normaldir.”133    

Özet   bir   şekilde   ifade   edecek   olursak;   herhangi   bir   durumda   doğal  

varlıkların  unsurlarını  ele  alıp  yeni  bir  şey  ortaya  koymak  mümkün  değil  ancak  

öyle   kümeler   vardır   ki   onların   unsurlarını   alıp,   mevcut   durumda   olmayan   yeni  

bir   şeyler   ortaya   koyulabilmektedir.   Bunu   sağlayan   ise   mevcut   durumla   o  

durumun  hali  arasında  ortaya  çıkan  farktır.  Çünkü  birisi  yani  herhangi  bir  özne  o  

farka,  o  artana  dayanarak,  o  durum  içerisinde  söylenemeyen  bir  şeyi  söylenebilir  

hale   getirmektedir.   İşte   bu   şekilde   söylenemez   olan   şeylerin,   bir   hadise   sonucu  

söylenebilir   hale   gelmesi   durumunu   doğal   olandan   farklı   olarak   tarihsel   olarak  

açıklarız.  Bu  anlamda  ikisi  arasındaki  farkı,  doğal  durumun  herhangi  bir  hadise  

mahalli   içermemesine   rağmen   bir   şeyi   tarihsel   yapanın   ancak   onda   bir   hadise  

meydana  gelmesiyle  mümkün  olması  olarak  açıklayabiliriz.    

Dolayısıyla   doğal   bir   durum   hadise   mahalli   içermez   diyebiliriz.   Çünkü  

eğer   bir   durum   ve   o   durumun   bir   sayılmasıyla   oluşturulan   hali   arasında   bir  

farklılaşma  yoksa  bu  durum  doğal  olmaktayken  “en  az  bir  hadise  mahalli  içeren  

durumlar   tarihsel   olarak   adlandırılır.” 134  Bu   durumlar   doğal   olandan   farklı  

                                                                                                               
133
Badiou, Being and Event, s. 176.
134
Badiou, Being end Event, s. 177.

141  
 
  

olarak   tekillik   barındıran   ve   “en   az   bir   parçası   boşluğun   kenarında   olan  

durumlardır.”135  

Bu  manada  doğal  olan  durumdaki  terimlerin  ya  da  dilin  mutlak  olduğunu  

söyleyebiliriz.   Yani   doğal   olanla   ilgili   söylediğimiz   bir   şeyin   farklı   modellerde  

farklı  anlamlar  kazanması  söz  konusu  olmazken,  tarihsel  olandaki  terimler  doğal  

olandakinden   farklı   olarak   yerellerdir   (İng.   Local).136  Bu   sebeple   herhangi   bir  

yerde   meydana   gelen   bir   hadise   bütün   bir   gerçekliğe   sirayet   etmek   zorundadır  

diyemiyoruz.  Bu  yerel  olma  özelliğinden  ötürü  hadisenin  etkisi,  meydana  geldiği  

alanla   sınırlıdır.   Bu   da   demektir   ki,   “doğal   olan   kesinken   barındırırken,   tarihsel  

olan   görelidir.”137  Bu   durum   doğal   ve   tarihsel   ayırımının   en   belirgin   olduğu  

noktadır  diyebiliriz.  Çünkü  doğal  olan  durumdaki  herhangi  bir  şey  doğal  olan  her  

şey   açısından   bir   anlam   ifade   etmekte   olduğu   için   o   tarihsel   olana   oranla  

“fazlasıyla  global  ve  normaldir.”138  Tarihsel  olanda  ise  varlığa  gelen  her  ne  olursa  

olsun   o,   en   azından   gerçeklikteki   bir   şeyi   etkilemez   ya   da   dışarıda   tutar.   Yani  

tarihsel  olanın  doğal  olana  göre  daha  yerel  bir  etkisi  vardır.  Bu  anlamda  örneğin;  

sanatta   alanında   bir   hadise   sonucu   ortaya   çıkan   hakikatin   aşkı,   ya   da   aşk  

alanında   olan   bir   şeyin   bilimi   etkilemesi   söz   konusu   değildir.   Yani   her   hadise  

tekillik   barındırır   ve   “tekilliğin   özelliklerinden   biri   de   her   zaman  

normalleştirilebilir   olmasıdır.”139  Hadise   sonucu   meydana   gelen   tarihsel   diye  

adlandırdığımız  herhangi  bir  durumu  yeni  bir  durumda  doğallaştırmak  mümkün  

                                                                                                               
135
Badiou, Being and Event, s. 177.
136
Badiou, Being and Event, s. 511.
137
Badiou, Being and Event, s. 176.
138
Badiou, Being and Event, s. 177.
139
Badiou, Being and Event, s. 176.

142  
 
  

iken   doğal   olanın   tarihselleştirilmesi   mümkün   değildir. 140  Çünkü   doğal   olan  

değişime  açık  bir  alan  ya  da  herhangi  bir  boşluk  barındırmaz.  Bu  sebeple  hadise  

dediğimiz   şey   ne   doğal   (İng.   Natural)   ne   de   nötr   (İng.   Neutral)   olanla   ilgili  

değildir.   Hatta   “eğer   durum   doğal,   yoğun   (İng.   Compact)   veya   nötr   ise   hadise  

imkansızdır.”141  Yani   doğal   durumdaki   mutlaklık   herhangi   bir   hadisenin   ortaya  

çıkmasına   engeldir.   Çünkü   doğal   durum   tamamen   evrenselken   hadise  

mahallinde   bunun   tam   tersine   ilgili   boşlukların   doldurulmasıyla   oluşan   yerel  

hakikatler  söz  konusudur.142    

Yerel   olma   özelliği   taşıyan   bu   hadiseler,   “her   zaman   durumun   bir  

kenarındadır,   yani   durumda   sunulmuş   çoklu   ile   ilgili,   onun   hakkındadır.”143  Bir  

hadise   hem   hadisenin   mekanına   ait   unsurları   hem   de   hadiseyi   içerir.   Bu   bir  

anlamda  kendi  kendini  de  içermesi  ve  var  kılması  demektir.  Yani  “bir  tarafta  tek  

bir  çokludan  ibaret  hadise,  diğer  tarafta  ise  mahalle  ait  tüm  diğer  çoklular  vardır.  

Hadise  kendi  kendinedir.”    

Badiou’nun   bu   görüşü,   Platoncu   yaklaşımla   özneden   bağımsız   herhangi  

bir  gerçekliğin  zaten  sabit  bir  şekilde  var  olduğu  ve  öznenin  bu  gerçekliği  ancak  

hatırladığı   ya   da   fark   ettiği   yaklaşımından   çok   daha   farklı   bir   gerçeklik   algısına  

işaret  etmektedir.  Çünkü  Badiou’ya  göre  hadise,  biri  farkına  varıp,  onun  varlığa  

gelmesinin  nedeni  olmadığı  sürece  ortaya  çıkabilmesi  mümkün  olabilecek  bir  şey  

değildir.   Yani   hadisenin   gerçekleşmesi   öznenin   varlık   ve   tutumuna   bağlıdır  

diyebiliriz.   Çünkü   bir   hadisenin   ortaya   çıkması   ancak   o   unsurlar   ve   onu   gören  
                                                                                                               
140
Badiou, Being and Event, s. 176.  
141
Badiou, Being and Event, s. 179.
142
Badiou, Being and Event, s. 179.
143
Badiou, Being and Event, s. 178.  

143  
 
  

birisi   aynı   anda   var   olduğunda   yani   birlikte   gerçekleşmektedir.   Örneğin,   klasik  

yaklaşımda  olduğu  gibi  bir  tümel  kendi  başına  zaten  vardı  ve  biri  de  o  tümeli  fark  

etti  ya  da  keşfetti  diyemiyoruz.  Zaten  Badiou’yu  bu  klasik  tavırdan  ayıran  da  bu  

çarpıcı  detaydır.  Çünkü  Badiou’ya  göre  bir  özne  hadisenin  unsurlarıyla  aynı  anda  

var  olarak  hakikati  varlığa  getirmektedir.  Ne  özne  ne  de  hadisenin  unsurları  aynı  

anda  olmadan  hiç  bir  hakikatin  bir  yerlerde  sabit  ve  her  şeyden  bağımsız  olarak  

zaten  durmakta  olduğundan  söz  edilemez.    

Dolayısıyla   bir   hadise   gerçekleştiğinde   hadiseyle   hadiseyi   hadise   kılan  

unsurlar   aynı   anda   ortaya   çıkmaktadır.   Marx’ın   emekçi   (İng.   Laber)   örneği  

üzerinden   ele   alacak   olursak,   zaten   Marx   ve   tüm   her   şeyden   bağımsız   olarak  

emekçinin   kendinde   bir   gerçekliği   vardı   ve   bir   özne   ancak   onu   keşfetti   gibi   bir  

şey   diyemiyoruz.   Ya   da   görelilik   (İng.   Relativity),   Enstein   ona   işaret   etmeden  

önce  de  kendinde  gerçekliğiyle  bir  yerlerde  fark  edilmeyi  bekliyordu  diyebilmek  

mümkün   değildir.   Çünkü   Badiou’ya   göre   hadise   de   hadisenin   unsurları   da  

hadiseyle  birlikte  ortaya  çıkmaktadır.  Yani  birinin  özne  olmasıyla  ve  hadise  aynı  

anda   gerçekleşen   süreçlerdir.   Bu   sebeple   hadisenin   kendisi   de   hadisenin  

unsurlarına   aittir   ve   birlikte   ortaya   çıkarlar.   Bunun   dışında   birbirlerinden  

bağımsız  bir  kendinde  olan  halden  ise  bahsetmek  mümkün  değildir.    

Öte  yandan  hadisenin  meydana  geleceği  yerde  yani  hadise  mekânında,  bu  

hadisenin   o   duruma   ait   olduğu   saptanamaz   (İng.   Undecidable)   bir   şeydir.   Bu,  

yani   hadisenin   saptanamaz   oluşu,144  onun   en   temel   özelliklerinden   biridir.   Bu  

anlamda   hadiseyi   ortaya   çıkaran   şey   olarak   müdahalenin   (İng.   Intervention)  

öngörülebilir   olması   mümkün   değildir.   Yani   sadece   boşluğun   kenarında   olması  

                                                                                                               
144
Badiou, Being and Event, s. 375.

144  
 
  

koşuluyla  gerçekleşebilecek  olan  hadisenin  oluşmama  ihtimali  de  söz  konusudur,  

bu   bir   zorunluluk   hali   değildir.145  Bu   da   demektir   ki,   ne   zaman,   nerede,   hangi  

öznenin   nasıl   bir   hadiseyle   karşılaşabileceğini   bilebilecek   bir   algoritma   yoktur.  

Daha   açıkçası,   hangi   öznenin   nasıl   bir   teoriyle   bilimin   yönünü   değiştireceği,  

kimin   kime   ne   zaman   aşık   olacağı,   kimin   hangi   terimi   adlandırarak   varlığa  

getireceği,   mevcut   durum   içerisinde   durumla   ilgili   neyi   araştırıp,   çözmeye  

çalışırsak   çalışalım   yine   de   saptanamaz   bir   haldedir.   Örneğin   Pavlus’un   Şam  

yolunda   bir   tecrübe   yaşayıp,   bu   tecrübe   sonucunda   Hristiyanlığın   özüne   dair  

farklı   bir   tanımlama   yaparak,   evrensel   bir   hakikati   ortaya   çıkarabileceğinin  

önceden  tahmin  edebilmesi  olası  değildir.  Diğer  açıdan,  ömür  boyu  fizik  alanında  

çalışan   birinin   göreliliği   bulabileceği   ya   da   her   gününü   aşık   olmak   için  

çabalayarak   geçiren   birinin   ömrü   boyunca   aşık   olamayabileceği   de   söz  

konusudur.   Bu   da   demektir   ki,   şartlar   ve   durumlar   ne   olursa   olsun   hadisenin  

belli  bir  yerde  meydana  gelebileceğinin  hiç  bir  öngörülebilir  tarafı  yoktur.  

2. Sadakat  
 

Bunu   küme   kuramı   ve   jenerik   kümeler   bağlamında   ifade   edecek   olursak;   bizim  

varlık   alanımızda   potansiyel   olarak   var   olan   ama   fiilen   var   olmayan   bir   çoklu  

vardır.   Bu   çoklu   normal   şartlar   altında   ayırt   edilebilir   değildir,   çünkü   o  

bahsettiğimiz   tüm   dominasyonları   yani   yoğun   kümeleri   kesen   bir   küme   olan  

jenerik   kümedir.   Jenerik   kümenin   kendisi   doğrudan   bir   küme   olmadığı,   ancak  

onların   bir   kesişimi   olarak   var   kabul   edildiği   için   onu   doğrudan   ayırt   etmek   de  
                                                                                                               
145
Badiou, Being and Event, s. 179.  

145  
 
  

mümkün  değildir.    O  ancak  bir  öznenin  yaptığı  bir  ad  verme  işlemi  yoluyla  yani  

bir  müdahaleyle  varlık  alanı  getirilir,  yani  var  kılınır.  İşte  bu  yordamın  adına  ise  

sadakat  denir.      

Bu   bir   yordamdır   çünkü   özne   onu   fark   ettiği   ân   bu   farkındalık   üzere  

ısrarcı   olması   gerekir.   Eğer   ısrarcı   olmaz,   fark   ettiği   hakikatin   peşine   düşmez,  

onu   bir   adla   varlığa   getirme   girişiminde   bulunmaz   ise   sadakat   yordamı  

gerçekleşmemiş  olur.  Ve  dolayısıyla  herhangi  bir  hakikatin  varlığa  gelmesi  de  söz  

konusu  olamaz.  Yani  herhangi  bir  hakikati  adlandırma  aracılığıyla  varlık  alanına  

getirmeye   sadakat   yordamı   denir.   Ve   işte   bu   da   bir   müdahale   gerektirir.   Bu  

müdahale   ise   ancak   bir   özne   tarafından   yapılabilir.   Çünkü   “biz   bir   durumda  

çokluları   prosedür   araçları   sayesinde   ayırt   ederiz.   Bu   çokluların   varlığı   ise  

hadisenin  adı  ile  bağlantılıdır  ve  dolaşıma  bir  müdahale  yoluyla  sokulmuştur.”146  

Ancak  sadakat,  hadiseye  bağlı  olmasına  rağmen  yine  de  her  zaman  özeldir,  yani  

sadakatin  genelliği  ya  da  öznenin  kalitesi,  erdemi  veya  kapasitesi  gibi  şeylerle  bir  

ilgisi  olduğundan  bahsedebilmek  mümkün  değildir.147  

Bir  öznenin  müdahalesi  sonucu  oluşan  sadakat,  hadise  sonrası  görme  ile  

birlikte  ortaya  çıkar.  Hadise  ise  daha  önce  de  söylediğimiz  gibi,  bir  bakıma  kendi  

kendini  var  kılan  yani  kendi  kendini  varlık  alanına  itekleyen  bir  çoklu  demektir.  

Bu   anlamda   sadakat   da   hadise   gibi   durumdaki   diğer   herhangi   bir   çokludan  

farklıdır,   ama   buna   rağmen   o   da   bir   bir   saymadır,   bir   yapıdır,   bir   işlemdir  

diyebiliriz.148  Çünkü  ancak  herhangi  bir  öznenin  sorgulamasıyla  mümkündür.  

                                                                                                               
146
Badiou, Being and Event, s. 232.
147
Badiou, Being and Event, s. 233.
148
Badiou, Being and Event, s. 233.

146  
 
  

Badiou’ya  göre  özne  ve  hakikatle  iç  içe  olan  bu  sadakatin  iki  ana  özelliği  

vardır;   ilki   müdahaleci   (girişimsel)   söylem   (İng.   Interventional   declaration),149  

yani  hadisenin  gerçekleşmesi,  ikincisi  ise  durumdaki  hakikatin  sonuçlarını  ayırt  

edici  bir  sorgulama  (İng.  Enquiry)150’dır.    

Badiou’nun   bu   iki   özellikten   ilki   olan   müdahaleci   söylemle   ne   kastettiği  

kendisinin   de   özellikle   değindiği   Aziz   Pavlus   örneği   üzerinden   daha   iyi  

anlaşılabilir.  Pavlus’un  çölde  yaşadığı  hakikatle  bir  karşılaşma  süreciydi.  Bir  özne  

olarak   Pavlus   gerçekleşen   hadisenin   farkına   vardı,   yani   gördüğünü   inkar  

etmeyerek  ona  sadık  kaldı  ve  tüm  dünyaya  bu  hakikati  ulaştırma  çabasına  girişti.  

Bu  noktada  eğer  Pavlus  bir  özne  olarak  gerçekleşen  hadisenin  peşine  düşüp,  ona  

sadakat   göstermeseydi   herhangi   bir   hakikatin   ortaya   çıkması   mümkün  

olmayacaktı.   Bu   noktada   öznenin   müdahaleci   (girişimsel)   söylemi   (İng.  

Interventional   declaration), 151  sadakat   sürecinin   de   ilk   aşamasını  

oluşturmaktadır.  

Sadakatin   ikinci   özelliği   ise   yalnızca   bir   durumdaki   hadisenin   meydana  

geldiğini   söylemekten   ziyade   onun   sonuçlarını   da   fark   etmeyi   ve   sorgulamayı  

içermesidir.   Badiou,   bu   sorgulamayı   sadakat   prosedürü   ya   da   operatörü   olarak  

adlandırır.152  Öznenin   ortaya   koyduğu   bu   sorgulamanın   sonucunda   ise   egemen  

olan   baskın   bilgiye   bir   karşıt   idrak   oluşur.   Çünkü   bu   sorgulama   sonrasında  

mevcut   durumda   olmayan   yeni   bir   şey   varlığa   gelerek   eski   bilgi   düzeyini  

genişletir.    
                                                                                                               
149
Badiou, Being and Event, s. 201-211 ve 223-231.
150
Badiou, Being and Event, s. 232-254 ve 327-343.  
151
Badiou, Being and Event, s. 201-211 ve 223-231.
152
Badiou, Being and Event, s 233

147  
 
  

Peki   bu   sorgulama   nedir,   ya   da   nasıl   gerçekleşir?   Badiou’nun   ifadesiyle,  

“bir   sorgulama,   bağlantıların   veya   bağlantısızlıkların   sınırlı   bir   dizisidir.”153  Bu  

bağlantılar   ya   da   bağlantısızlıklar,   sadakat   yordamı   bağlamında,   bu   bağlam  

içerisinde  bir  durumun  terimleriyle  hadisenin  adı  arasındadır.  Ve  bunlar  yine  bir  

müdahale   ile   dolaşıma   sokulmaktadır.   Çünkü   araştırılan   bir   terime   ancak   bir  

sadakat   yordamında   denk   gelinir.   Yani   sorgulama,   bir   öznenin   adlandırma  

üzerinde   bir   müdahale   ile   bir   şeyi   var   kıldığı   durumda,   o   ad   ile   durumun   diğer  

terimlerinin  nasıl  ilişkilendiğinin  incelenmesidir  diyebiliriz.    

Örneğin;   Marx,   emekçi   (İng.   Proletarian)   terimi   üzerinden   yeni   bir   şeyi  

varlığa   getirerek   mevcut   durumdan   farklı   yeni   bir   durumun   ortaya   çıkmasını  

sağladı.   Bu   şekilde   ortaya   çıkan   yeni   bir   terimle   mevcut   durumun   tamamen  

değişmesi,   o   terimin   durumdaki   tüm   terimlerle   belli   bağlantı   ya   da  

bağlantısızlıkları   olduğu   anlamına   gelir.   Yani   emekçi   teriminin   mevcut   durum  

içerisindeki   politik   süreçleriyle,   oradaki   değişim   süreçleriyle,   iş   ve   sermaye  

unsurları   gibi   tüm   diğer   şeylerle   bir   ilişkisi   vardır.   İşte   tüm   bu   ilişkiler   ilgili  

sorgulama   içerisinde   soruşturulmaktadır.   Bu   da   demektir   ki,   bir   terim   bir   özne  

tarafından   varlığa   getirildikten   sonra   o   şeyin   tüm   diğer   şeylerle   o   bağıntısı   da  

soruşturulabilir  hale  gelmektedir.  Ve  bu  sorgulama  sayesinde  ortaya  çıkan  yeni  

durumun  diğer  şeylerle  olan  tüm  bağıntısı  belirlenir  ve  hatta  dönüştürülür.  Yani  

bir  anlamda  mevcut  durumdaki  tüm  o  terimler,  bu  sorgulamada  yeni  terime  göre  

farklı  bir  değer  alarak  onunla  ilişkisine  göre  yeni  bir  yere  yerleştirilir.  Çünkü  bir  

bakıma  her  şey,  ona  göre  yeni  bir  anlam  kazanır.    

                                                                                                               
153
Badiou, Being and Event, s. 506.

148  
 
  

Yeni  terim  ortaya  çıktıktan  sonra  durumun  halindeki  hiç  bir  şey  artık  eski  

anlamına   sahip   olamaz.   Artık   her   şey   yeni   varlığa   gelen   terimle   olan   ilişkisi  

içerisinde   yani   onunla   olan   bağlantı   ya   da   bağlantısızlıkları   içerisinde   yeni   bir  

anlam  kazanmaya  başlar.  İşte  bu  sürecin  adına  sorgulama  denir.154  

Sorgulama   adı   verilen   bu   süreci   küme   kuramı   bağlamında   düşünecek  

olursak;   herhangi   bir   özne,   bu   isimlendirme   üzerinden     jenerik   bir   kümenin  

varlığının  farkına  vardığı  andan  itibaren  mevcut  durumdaki  terimler  ve  bunların  

özellikle  sayılabilirlik,  sayallık  gibi  mutlak  olmayanları,  tamamen  yeni  bir  anlam  

kazanır.  Yani  eğer  öznenin  farkına  vararak  adını  koyduğu  bu  yeni  varlıkla  Sürey  

Varsayımı’nın   yanlış   olduğu   söylenebiliyorsa,   artık   Sürey   Varsayımı’nın   yanlış  

olduğu   yeni   bir   durum   söz   konusudur   diyebiliriz.   Akabinde   ise   doğal   olarak  

mevcut  durum  içerisindeki  bütün  göreli  terimler  o  duruma  göre  yeni  anlamlara  

sahip  olurlar.  Sorgulama  dediğimiz  şey  işte  bunun  ortaya  çıkarılma  sürecidir.  

Öte  yandan  sadakat  yordamı  sonucunda  ortaya  çıkan  tüm  bu  bağlantı  ve  

bağlantısızlıklar   bu   yordamın   bir   sıfatı   olan   jeneriklik   ile   ilişkilidir.155  Sadakat  

yordamının   jenerik   olması   ise,   sadakat   prosedürü   gereği   hadisenin   adıyla   tüm  

diğer   terimler   arasında   bağlantı   kurulduğunda,   o   terimin   mevcut  

sınıflandırmadaki   en   az   bir   bağlantıyı   aşması   demektir.   Yani   durumda   her   bir  

terimin  bir  diğerinin  altına  düştüğü  terimlerden  oluşan  mevcut  bir  sınıflandırma  

vardır.   Hepsi   bir   anlamda   belli   bir   düzen   içerisinde   birbiriyle   ilişkilidir.   Bu  

sistemde  sadakat  yordamının  ortaya  çıkardığı  şey  ise,  içerdiği  bağlantılarla  yeni  

bir   sınıflandırma   üreterek   mevcut   tüm   bağlantıları   aşan   ya   da   dışlayan   bir  

                                                                                                               
154
Badiou, Being and Event, s. 506.
155
Badiou, Being and Event, s. 236-237.

149  
 
  

bağlantı   meydana   getirmesidir.   Yani   böyle   bir   durumda   hangi   terimi   alırsak  

alalım   sadakat   yordamının   ortaya   çıkardığı   bağlantı   hepsini   aşan,   hepsinden  

kurtulan  bir  sorgulamadır  diyebiliriz.      

Bunun   küme   kuramı   açısından   ne   anlama   geldiğine   bakarsak;   öncelikle  

var   olan   tüm   adları   mevcut   bir   model   içerisinde   kuruyoruz.   Bu   kuruluşta   yer  

alan   tüm   kümeler   modelimiz   içerisinde   ansiklopedik   bir   sınıflandırmaya   dahil  

ediliyor.   Ve   ardından   bu   mevcut   modelimizde   o   ana   kadar   fiilen   var   olduğu  

gösterilemeyen   bir   kümeyi   zorlama   yöntemiyle   varlığa   getiriyoruz.   Potansiyel  

varlığı   fiiliye   dönen   bu   küme   kendi   dışındaki   tüm   kümelerde   uzantıları   olan  

yoğun  kümeler  kesişimi  olan  jenerik  bir  kümedir.  Ve  bu  küme  boş  bir  küme  de  

değildir.   Küme   kuramı   açısından   işte   böyle   bir   jenerik   kümenin   var   olduğunu  

göstermek   o   fonksiyonun   da   var   olduğu   anlamına   gelir   ve   dolayısıyla   Sürey  

Varsayımı’nı   da   yanlış   kılar.   Yani   jenerik   küme,   bize   var   olması   o   model  

içerisinde  konuşulamayan  bir  şeyi  söylenebilir  hale  getirdiği  için  jeneriktir.156  

Böyle   bir   jenerik   kümenin   mevcut   durumdaki   tüm   kümelerle   ortak  

elemanları   olmasına   rağmen   onu   durumda   ayırt   edebilmek   mümkün   değildir.  

Söz   konusu   kümeler   dünyası   olduğunda,   adlandırma   sonrası   o   ada   sahip   bir  

küme  olup  olmadığı  araştırılıp  ispatlanırken,  öznenin  etkin  olduğu  durumda  söz  

konusu   olan   ise,   adlandırma   sonrası   ona   sadakat   gösterip   onu   varlığa  

getirmesidir.   Bu   varlığa   gelişi   bir   anlamda   hadisenin   adı   gibi   de   düşünebiliriz.  

Öznenin   sadakat   yordamıyla   varlığa   getirdiği   bu   ad,   küme   kuramıyla  

ilişkilendiğinde   jenerik   dediğimiz   özel   kümeye   işaret   eder,   ki   bu   küme   mevcut  

sınıflandırmadaki  kümelerin  her  birinden  en  az  bir  elemanı  itibariyle  farklıdır.    

                                                                                                               
156
Badiou, Being and Event, s. 338.

150  
 
  

Buna   Badiou’nun   farklı   alanlardan   verdiği   örnekler   üzerinden   bakacak  

olursak;  örneğin,  Marx’ın  varlığa  getirdiği  emekçi   terimi  ondan  önce  de  belli  bir  

bağlamda  kullanılıp  belli  bir  anlam  ifade  ediyor  olmasına  rağmen,  Marx’ın  işaret  

ettiği   şartları   sağlayan   olarak   emekçi,   yeni   bir   tanımla   varlığa   getirilen   yeni   bir  

şey   olmaktadır.   Çünkü   daha   önce   kullanılan   emekçi   teriminin   bilinen   böyle   bir  

göndergesi  yoktur.    

Yine   aynı   şekilde   görelilik   teorisini   (İng.   Relativity)   ele   alacak   olursak,  

Einstein   görelilik   teriminin   böyle   bir   anlamına   işaret   etmeden   önce,   o   terimin  

öyle  bir  gönderimi  olduğundan  bahsedememekteyiz.  Yani  Einstein  göreliliği  öyle  

bir   anlamda   kullanıyor   ve   ona   öyle   bir   anlam   kazandırıyor   ki,   böyle   bir  

referansın   daha   önce   olduğundan   bahsedebilmek   mümkün   değildir.   Görelilik  

terimi   her   ne   kadar   daha   önce   kullanıyor   olsa   da   o   ad,   o   sadakat   yordamı  

sonucunda   artık   başka   bir   şeyi   tutmaya,   başka   bir   anlama   gönderimde  

bulunmaya   başlıyor.   Ve   böylece   eski   durumda   bilinenden   farklı   bir   anlam  

kazandığı   daha   önce   bilinmeyen   bir   şeye   işaret   ettiği   için   yeni   bir   şeyi   varlığa  

getirmiş   oluyor.   Yani   bahsettiğimiz   prosedür   öyle   bir   şeydir   ki;   bireyleri,  

bağlantıları   mevcut   sınıflandırma   tarafından   yakalanması   mümkün   olmayan  

farklı  bir  şekilde,  farklı  bağıntılarla  yeniden  bir  araya  getirir.    

Jenerik   prosedür   için   bunun   aksi   mümkün   değildir.   Yani   mevcut  

sınıflandırmadaki   herhangi   bir   terim   eğer   sadakat   yordamıyla   varlığa   getirilen  

kümenin   adını   bir   şekilde   yakalıyor   yani   içeriyorsa   buna   jenerik   prosedür  

denilemez.  Bu  anlamda  jenerik  prosedür  bir  oluş,  yani  varlığa  getiriş  demektir.157  

Bu   prosedür   bir   varlığa   getiriştir   çünkü   yeni   küme   en   az   bir   yönü,   bir   elemanı  

                                                                                                               
157
Badiou, Being and Event, s. 342-343.

151  
 
  

itibariyle   ya   da   diğer   kümelerle   olan   bağıntıları   itibariyle   o   ana   kadar   ki  

ansiklopedilerde  yer  alan  tüm  kümelerin  hepsinden  farklıdır.  Bu  bağlamda  hangi  

kümeyi   eş   bir   ansiklopedide   alırsak   alalım   varlığa   getirilen   yeni   küme   bir  

yönüyle  o  kümeden  farklı  olacaktır.  Eğer  sadakat  yordamı  böyle  yeni  bir  kümeyi  

varlığa   getiriyorsa   (sadakat   yordamının   varlığa   getirdiği   küme   mevcuttaki  

herhangi   bir   kümeyle   aynı   değilse)   onun   ansiklopedideki   herhangi   bir   başlığın  

altına  konması  mümkün  değildir.  Yani  sadakat  yordamı  tüm  sınıflandırmaları  en  

az  bir  yönü  itibariyle  aşan  bir  terim  ortaya  çıkarmalıdır.  Yalnızca  bu  gerçekleştiği  

an  jenerik  bir  prosedürden  bahsedilebilmektedir.    

Örneğin;   yukarıda   ifade   ettiğimiz   gibi   Marx,   emekçi   terimini   henüz  

kullanmadan   önce   de   emekçi   gibi   bir   terimin   olması   söz   konusu   olabilir,   ancak  

Marx’ın   işaret   ettiği   anlamda   bir   emekçi   terimini   Marx   öncesinde   herhangi   bir  

kategori  altına  koymak  mümkün  değildir.  Yani  bu  anlamıyla  emekçi  terimi,  daha  

önce   bilinen   çalışan   kategorisinden   de,   köylü   sınıflandırmasından   da   farklı   bir  

anlamı   tutmaktadır.   İşte   böyle   jenerik   prosedür   sonrası   ortaya   çıkan   yeni  

terimleri   her   nasıl   sınıflandırırsak   sınıflandıralım   her   şekilde   onu   ayrı   kılan,  

farklı  yapan  bir  şeyler  olmaktadır.    

Bu   şekilde   4   tür   jenerik   prosedür   vardır.   Bunlar;   sanat,   bilim,   siyaset   ve  

aşk  alanında  ortaya  çıkmaktadır.158  Yani  Badiou’ya  göre  herhangi  bir  öznenin  bu  

dört   alandaki   prosedürlerde   hakikati   ortaya   çıkarabilme   imkânı   her   zaman  

mevcuttur.    

                                                                                                               
158
Badiou, Being and Event, s. 343.

152  
 
  

3. Hakikat  
 

Badiou   için   hakikatin   Platon   ve   hatta   Herakleitos   ve   Parmenides’ten   bu   yana,  

felsefenin  merkezi  bir  kategorisini  oluşturduğuna  şüphe  yoktur.  Çünkü  her  türlü  

felsefi  sorgulama  bir  anlamda  hakikati  sorgulamak  ve  amaç  edinmeye  yöneliktir.  

Bu   anlamda   Badiou’nun   çalışmaları   ve   bizim   özellikle   incelediğimiz   Being   and  

Event  adlı  eseri  de  yoğun  olarak  bu  meseleye  eğilmektedir.    

Badiou’nun   anladığı   şekliyle   hakikat,   ontolojik   anlamda   ifade   edecek  

olursak;   tek   bir   terimle   adlandırılan   tek   bir   kümeden   çok   daha   fazlasıdır.  

Hakikat,   jenerik   kümeyle   birlikte   değişen   sonsuzluk   anlayışımız   ve   dolayısıyla  

onun   tüm   diğer   kümeler   yani   mevcut   durumdaki   tüm   diğer   şeylere   etki   etmesi  

üzerinden   her   şeyin   değişip,   dönüşmesidir.   Çünkü   bir   hakikatin   ortaya  

çıkmasıyla  birlikte  her  şey  yani  mevcut  durumdaki  tüm  terimler  onunla  ilişkiye  

girer  ve  onunla  birlikte  bir  dönüşümden  geçer.  Mevcut  durumdaki  herhangi  bir  

şeyin   ortaya   çıkan   hakikate   kayıtsız   kalması   ya   da   onun   etki   alanına   dâhil  

olmaması   gibi   bir   şey   mümkün   değildir.   Çünkü   hakikatin   ortaya   çıkmasının  

nedeni   olarak   jenerik   küme,   tüm   diğer   kümelerde   bir   uzantısı   olan   yoğun   bir  

kümedir,   dolayısıyla   böyle   bir   kümenin   olduğunun   gösterilmesi,   ona   işaret  

edilmesi   tüm   diğer   kümelerde   de   bir   etkileşim   doğuracaktır.   Böyle   bir   hakikat  

ortaya   çıktıktan   sonra   ona   karşı   koymak   ya   da   onu   yok   saymak   mümkün  

değildir.   Bu   anlamda   mevcut   durumda   ortaya   çıkan   her   hakikat   gelecekte  

durumun  sonsuz  bir  parçası  olmak  zorundadır.159  

                                                                                                               
159
Badiou, Being and Event, s. 524.

153  
 
  

Bunun   nasıl   olduğunu   daha   detaylı   bir   şekilde   jenerik   küme   üzerinden  

açıklayacak   olursak;   modele   F   gibi   bir   fonksiyon   eklendiğinde   aslında   tek   bir  

fonksiyon  eklemekten  çok  daha  fazlası  yapılmış  olur.  Yani  o  fonksiyonu  eklemiş  

olmakla  birlikte  aslında,  onunla  yapılabilecek  diğer  tüm  fonksiyonların  birleşimi,  

kesişimi  vb.  gibi  her  şey  modele  eklenmiş  olur.  Bu  da  demektir  ki,  bir  şey  mevcut  

modele   dahil   edildiğinde   onun   var   olan   tüm   diğer   şeylerle   olan   bağıntısı   da  

modele   eklenmektedir.   Çünkü   modele   eklenen   tek   bir   kümeden   çok   daha  

fazlasıdır,   ve   mevcut   durumun   tamamını   kendine   göre   değiştirme   özelliğine  

sahiptir.   İşte   bu   bahsettiğimiz   jenerik   küme   aracılığıyla   mevcut   bir   durumun  

dönüşmesi   ve   bu   dönüşümün   var   olan   her   şeyle   etkileşime   girip,   hepsinde   bir  

takım   değişikliğe   sebep   olması   gibi   saydığımız   tüm   bu   bağlantıların   hepsinin  

tamamı  hakikat  dediğimiz  şeyi  oluşturur.160  

Dolayısıyla   sınırları   çizilemeyen   ve   sonsuzun   bir   parçası   olan   böyle   bir  

hakikat  mevcut  bir  duruma  dahil  olduğunda  onu  kuşatabilmek  mümkün  değildir.  

Yani  o  duruma  dahil  olduğu  andan  itibaren  her  şeyi  dönüştürür  ve  her  şeyle  bir  

bağıntı   içerisine   girer.   Ve   bütün   o   bağlantılar   içerisinde   artık   durumun   sonsuz  

bir  parçası  olmaktan  kaçınamaz.    

Peki   hakikatin   durumun   sonsuz   bir   parçası   olması   ne   demektir?   Buraya  

kadar   anlattıklarımızda   küme   kuramında   sonsuzluk   anlayışımızı   etkileyen   ve  

hatta  değiştiren  bir  takım  modellerin  olabileceğini  gördük.  Bu  bağlamda  Cohen,  

zorlama   yöntemiyle   Sürey   Varsayımı’nın   da   ötesinde   çok   farklı   sonsuzluk  

düzeyleri  olabileceğini  ortaya  koymuştu.  İşte  bu  ispatın  merkezinde  duran,  bize  

bunu   sağlayan   jenerik   kümelerin   modelle   nasıl   ilişkilendiğine   baktığımızda,  

                                                                                                               
160
Badiou, Being and Event, s. 341-343

154  
 
  

ortaya   çıkan   bir   hakikat   sürecinin   de   mevcut   durumun   sonsuzluğuyla  

ilişkilendiğini   görmekteyiz.   Durumun   sonsuzluğuyla   ilişkilenmesi   ise   onun  

aslında   kuşatılamaz   ve   onu   ortaya   çıkaran   da   dahil   sonuçlarının   ihata  

edilemeyecek  kadar  fazla  ve  kontrol  edilemez  olduğunun  göstergesidir.  Örneğin,  

bir  hakikat  sürecinin  öznesi  olan  herhangi  birinin  gösterdiği  sadakat  sonucunda,  

herkesin   farkına   varmasını   sağladığı   bir   hakikat   karşılaşmasının   sonuçlarını,  

tahmin   ya   da   ihata   etmesi   mümkün   değildir.   Bu   anlamda   öznenin,   adlandırma  

üzerinden   varlığa   getirdiği   ve   dolayısıyla   aktif   olarak   yer   aldığı   bir   hakikat  

sürecinde,  o  hakikate  işaret  edip,  onu  varlık  alanına  taşımak  dışında  bir  etkinlik  

ya   da   hükümranlığı   söz   konusu   değildir.   Çünkü   adlandırma   üzerinden   varlığa  

gelen   hakikat,   onu   varlığa   getiren   olarak   özneyi   de   aşan   sonsuz   bir   etkinlik  

alanına   sahiptir.161  Örneğin;   Marx,   emekçi   terimiyle   bir   hakikate   işaret   edip,  

onun   varlığa   geliş   sürecinin   öznesi   olurken   devamında   bu   hakikatin   nasıl  

şekilleneceğini   ya   da   neyi   nasıl   dönüştüreceğini   bilemez   ve   de   ihata   edemez.  

Onun  nasıl  bir  durum  ortaya  çıkaracağını  bilmesi  ya  da  hesaplaması  da  mümkün  

değildir.     Çünkü   her   hakikat   sonsuzlukla   ilişkilenmektedir.   Ve   herkes   mevcut  

yeni   durumun   yeni   hakikatiyle   ilişkilenmek   zorundadır,   ona   yabancı   ya   da   ayrı  

kalamaz.   Ancak   buna   rağmen   onun   yaratıcısı   olarak   özne   de   dahil   olmak   üzere  

hiç  kimsenin  ona  tam  anlamıyla  sahip  olma  ya  da  hükmetme  imkânı  ya  da  gücü  

de  söz  konusu  değildir.    

Başka  bir  ifadeyle,  örneğin;  Einstein’ın  görelilik   (İng.  Relativity)   terimiyle  

varlığa  getirdiği  hakikat,  fizik  bilimini  dönüştürdükten  sonra  artık  hiç  kimse  bu  

hakikate   yabancı   kalamaz   ya   da   onu   inkar   edemez.   Çünkü   bu   öyle   bir  

                                                                                                               
161
Badiou, Being and Event, s. 397.

155  
 
  

dönüşümdür   ki,   ortaya   çıktığı   alandaki   hiç   bir   şeyin   ondan   bağımsız   kalması  

mümkün  değildir.  Bu  da  demektir  ki,  fizik  bilimi  artık  bu  yeni  durumdaki  haliyle  

ilerlemeye   mahkumdur.   Bu   yeni   halin   hakikati   ve   onun   sağladığı   imkan   ve  

bağıntılar   fizik   bilimini   şekillendirmeye   başlar.   Çünkü   artık   varlık   alanına  

taşınmış  görelilik   (İng.  Relativity)   gibi  fizik  alanını  tamamıyla  değiştiren  yeni  bir  

hakikat  varken,  ona  yabancı  kalmak  ya  da  onu  kabul  etmemek  mümkün  değildir.  

Ve   dolayısıyla   bu   anlamda   eski   durumda   kalmayı   tercih   edip,   ona   göre   fizik  

yapmayı   seçmek   gibi   bir   şey   de   söz   konusu   değildir.   Yani   herhangi   bir   hakikat  

varlığa  gelmesi  öyle  bir  etki  ve  dönüşüm  yaratır  ki,  tüm  varlık  alanı  özellikle  de  

dört  jenerik  prosedürün  hangi  alanında  gerçekleştiyse  o,  her  yönüyle  sınırlarının  

tahmin  edilemeyeceği  bir  değişim  ve  dönüşümün  parçası  olur.  Yine  görelilik  (İng.  

Relativity)   üzerinden  devam  edecek  olursak  örneğin,  ne  hakikatin  öznesi  olarak  

Einstein   ne   de   başka   herhangi   birinin,   göreliliğe   ait   bu   yeni   hakikat   sürecinin  

yarattığı   yeni   durumda,   onun   tüm   diğer   çoklularla   olan   ilişki   ya   da   bağlantısını  

ihata   etmesi   mümkün   değildir.   Bu   anlamıyla   herhangi   bir   hakikatin   varlığa  

gelişiyle   birlikte   artık   tüm   öznelere   aşkın   olduğunu   söyleyebiliriz. 162  Çünkü  

hakikat   ilk   olarak   onu   varlığa   taşıyan   özneyi   dönüştürür   ve   ardından   artık  

gerçekliğin   yeni   bir   parçasını   oluşturur.   Ve   hatta   akabinde   tüm   çokluları   da   bir  

anlamda   yeni   duruma   göre   dönüştürerek   yeni   bir   gerçekliğin   ortaya   çıkmasını  

sağlar.   Bu   bağlamda   Badiou’nun   hakikatten   anladığının   epistemolojik   bir  

düzeyden   çok   daha   fazlasını   olduğunu   görebiliriz.   Bu   dönüşüm   basit   bir   bilgi  

değişikliği   ya   da   artışının   çok   ötesinde   varlıksal   bir   dönüşümü   içermektedir.  

Çünkü   her   şey,   yani   tüm   çokluların   ortaya   çıkan   bir   hakikat   sonrası,   onun   var  

                                                                                                               
162
Badiou, Being and Event, s. 397.

156  
 
  

olduğu  bir  evren  ve  onun  var  olduğu  bağıntılar  içerisinde  var  olması  zorunludur.  

Varlık  alanına  taşındıktan  sonra  bir  hakikatten  kaçış  ya  da  ondan  etkilenmemek  

söz  konusu  değildir.  “Bu  anlamda  hakikat  Badiou’ya  göre  bildiğimiz  ya  da  tanıdık  

olduğumuz   herhangi   bir   şey   gibi   değildir.   Hakikat   istisnai   bir   konudur”163,   var  

olan  tüm  şeylerin  düzeninden  ve  dolayısıyla  her  şeyden  bir  sapmadır.  Bu  yüzden  

“hakikat   her   daim   bilgide   bir   delik   açar.”164  Yani   hakikat   mevcut   bilgide   bir  

sıçrama   yapar   ve   onu   dönüştürür.   Bu   sebeple   onun   ortaya   çıkmasıyla   birlikte  

mevcut  bilgi  düzeyi  bir  anlamda  alt  üst  olur  diyebiliriz.    

Hakikatin  ortaya  çıkardığı  bu  varlıksal  dönüşüm,  herhangi  bir  önermenin  

doğruluğu  gibi  bilgisel  bir  şey  olmanın  çok  daha  ötesinde,  onun  gerçeklikteki  hali  

gibidir.  Dolayısıyla  hakikatin  bir  doğruluğu  yoktur,  ancak  hakikate  uygun  olanın  

zıttı  hatalıdır.  Yani  jenerik  bir  prosedürün  takip  edilmesine  bir  engel  teşkil  ettiği  

tespit   edilen   şey   yanlış   olarak   adlandırılır.   Doğru   ve   yanlış   da   bu   bağlamda   bir  

karşıt   olarak   kullanılabilir.   Ancak   bu   doğru   ve   yanlışın   hakikatin   karşıtı   olması  

anlamında  değildir.  Yanlış  bu  anlamda  hakikatin  ortaya  çıkmasına  engel  olan  şey  

olarak   tanımlanabilir.   Ya   da   etik   bağlamında   ifade   edecek   olursak   hakikatin  

ortaya   çıkmasına   engel   olma   durumunun   kötü   olarak   adlandırıldığını   görürüz.  

Yani   diyebiliriz   ki   bir   öznenin   gördüğü   bir   hakikate   sadakat   göstermemesi,  

kötünün   bir   türü   olarak   yanlış   bir   şeydir.   Bu   da   demektir   ki,   etik   bağlamda  

kötülüğün  bir  çeşidi  ya  da  epistemolojik  bağlamda  yanlış  denilen  şey,  hakikatin  

                                                                                                               
163
MargusAkihiro, “What is ‘the name for? The conceptual structure of Alain Badiou’s theory of the

subject”, Sign Systems Studies 39 (1), (2011): s. 69

164
Badiou, Being and Event, s. 327.  

157  
 
  

karşılığı   olarak   değil   hakikatin   ortaya   çıkmasına   engel   olan   şey   olarak   “kişinin  

olduğu  Ölümsüz’e  ihanet  etmesi”  anlamına  gelmektedir.165  

Öte  yandan  Badiou’ya  göre,  “durumun  temsil  edilemeyen  parçası  olan”166  

ve  bu  bağlamda  “bilgide  bir  delik  açan”167  bu  hakikatler  dört  farklı  alanda  ortaya  

çıkar.  Bunlar;  bilim,  sanat,  siyaset  ve  aşktır.168  Bu  alanlardan  herhangi  birinde  bir  

özne  aracılığıyla  ortaya  çıkarılan  herhangi  bir  hakikatin  diğer  bir  alanı  etkilemesi  

zorunlu   değildir,   hatta   normal   şartlarda   etkilememesi   gerekir.   Örneğin   fizik  

alanında   ortaya   çıkan   bir   hakikatin   siyaset   alanında   da   etkin   olması   yani   bir  

değişiklik   meydana   getirmesi   zorunlu   değildir.   Bu   anlamda   hakikatler   kendi  

alanlarıyla   sınırlı   sonuçlar   doğururlar.   Aksi   şekilde   mevcut   hakikati   yaymak   ve  

kabul   ettirmek   için   yapılan   bir   zorlama   ve   baskıyı   Badiou,   “hakikatin   gücünün  

mutlaklaştırılmasının   sonucunda   ortaya   çıkan   bir   hakikat   felaketi”   olarak  

adlandırır.169  Çünkü   hakikatler   daha   önce   de   söylediğimiz   gibi   yerel   bir   özellik  

taşıyan   ve   ortaya   çıktıkları   alanda   etkin   olan   süreçlerdir.   Bu   sebeple   böyle   bir  

hakikati  evrensel  anlamda  zorunlu  bir  hale  getirmeye  çalışmak  ve  de  baskılamak  

kötülüğü   ortaya   çıkaracaktır.   Çünkü   her   hakikatin   kendi   alanıyla   ilgili   sonuçlar  

doğurması   doğal   olan   olarak   kabul   edilir.   Yani   hakikat   ortaya   çıktıktan   sonra  

karşı   konulamaz   bir   şeydir,   ve   bu   sebeple   onu   zorla   kabul   ettirmeye   çalışmak  

doğal  bir  sürecin  parçası  olamaz.    Çünkü  hangi  alanda  ortaya  çıkarsa  çıksın  belli  

bir  hakikate  karşı  koymak  ya  da  onun  dışında  kalmak  daha  önce  de  söylediğimiz  
                                                                                                               
165
Badiou, Etik, s. 76.
166
Badiou, Being and Event, s. 396.
167
Badiou, Being and Event, s. 327.
168
Badiou, Being and Event, s. 340.
169
Badiou, Etik, s. 87.

158  
 
  

gibi   zaten   mümkün   değildir.   İnsanlığı   hakikatin   taşıyıcısı   olarak   düşünürsek  

eğer,  hakikatle  karşılaşıp  onun  varlığa  gelmesine  neden  olan  toplum,  bir  anlamda  

hakikatin  taşıyıcı  olarak  gücü  de  elinde  bulunduran  toplumdur  diyebiliriz.  Diğer  

toplumlar   bu   şekilde   hakikatin   taşıyıcısı   bir   toplumla   karşılaştıklarında   onu  

kabul   etmek   zorunda   kalır.   Çünkü   hakikatlerin   ortaya   çıkmadığı   bağlam,  

hakikatin  ortaya  çıktığı  bağlamla  karşılaşınca  artık  ona  kayıtsız  kalması  yani  yeni  

durumu  görmezsen  gelmesi  mümkün  değildir.    

Öte  yandan  Badiou’ya  göre  her  hakikat  süreci  ortaya  çıkmadan  önce  her  

zaman   bir   ayırt   edilemezlik   halindedir. 170  Yani   mevcut   durumun   dilinde  

herhangi   bir   ifadenin   onu   ayırt   edemez   olması   veya   herhangi   bir   ansiklopedik  

belirteç  altına  girememesi  onun  ayırt  edilemez  olduğunun  göstergesidir.171  Ve  bu  

boşluğun   kıyısındaki   ayırt   edilemez   hal,   ancak   bir   öznenin   onu   görüp,   ona  

sadakat   göstermesiyle   ortaya   çıkabilecek   bir   şeydir.   Başka   hiç   bir   şekilde   bir  

hakikatin  varlığa  gelme  şansı  yoktur.    

Yani   aslında   her   hakikat,   mevcut   durumun   ayırt   edilemez   bir   parçası  

olarak   duruma   dahildir,   yani   boşluğun   kıyısındadır.   Aynen   tüm   dominasyonları  

kesen   özel   kümeler   olarak   modelde   potansiyel   olan   varlıkları   fiili   anlamda  

ispatlanana   kadar   ayırt   edilemez   bir   durumda   olan   jenerik   kümeler   de   olduğu  

gibi,   durumda   gerçekleşen   hakikatler   de   ayırt   edilemezdir.   Bu   anlamda   jenerik  

kümenin   mevcut   modelde   fiili   anlamda   olduğunun   gösterilmesi   gibi   bir   hakikat  

de  özne  tarafından  varlığa  getirilene  kadar,  durumun  ayırt  edilemez  bir  parçası  

olarak   boşluğun   kıyısında   yer   alacaktır.   Bu   da   demektir   ki,   ortaya   çıkacak  

                                                                                                               
170
Badiou, Being and Event, s. 397.
171
Badiou, Being and Event, s. 512.  

159  
 
  

herhangi   bir   hakikatin   bir   şekilde   bizim   mevcut   durumumuzda   içerilmesi   ve  

hayatımızda   bir   yeri   olması   gereklidir.   Yani   hiç   siyasetle   ilgilenmeyen   hatta  

mevcut   bir   siyasi   düzeni   olmayan   bir   topluluğun   örneğin   “emekçi”   gibi   bir  

hakikati   varlığa   getirme   ihtimali   vardır   diyebilmek   çok   zordur.   Çünkü  

hakikatlerin  ortaya  çıkması  için  bir  takım  zeminlere  ihtiyaç  vardır.  Ve  bu  zemin  

de  daha  ziyade  durumun  kendisiyle  ilişkilidir.  Yani  durumun  kendisinde  öznenin  

görüp  ortaya  çıkaracağı  hakikatin  boşluğun  kıyısında  duruyor  olması  gereklidir.    

Ancak  durumda  ayırt  edilemez  bir  biçimde  boşluğun  kıyısında  yer  alan  bu  

hakikatlerin   ne   olabileceğine   dair   herhangi   bir   algoritma   yoktur.   Yani   mevcut  

durumda  örneğin  içinde  bulunulan  siyasi  düzende  neyin  boşluğun  kıyısında  olup  

da   adlandırılmayı   beklediğini   araştıracak   belli   bir   yöntem   ya   da   kuraldan  

bahsedebilmek   mümkün   değildir.   Ne   zaman   bir   siyasetçi,   bir   filozof   ya   da   bir  

bilim  adamı  ortaya  çıkıp  mevcut  durumda  ayırt  edilemez  bir  hakikate  işaret  edip,  

onu   varlığa   getirirse   ancak   o   zaman   belli   bir   takım   dönüşüm   zorunlu   olarak  

gerçekleşir.   Bu   dönüşümleri   önceden   tahmin   edebilmek   mümkün   değildir.  

Örneğin,  hiç  kimsenin  ilk  yüzyılda  Pavlus’un  ortaya  çıkıp  dünyayı  dönüştüreceği  

ya  da  dünyanın  gidişatını  değiştireceği  gibi  bir  şeyi  öngörememesi  ya  da  Marx’ın  

emekçi   gibi   bir   terime   işaret   ederek   siyasi   bir   dönüm   noktası   yaşatabileceğini  

tahmin   edebilmenin   mümkün   olmaması   gibi.   Ne   zaman   ve   nasıl   bir   hakikatin  

varlığa   geleceği   tüm   veriler   elde   olsa   bile   bilginin   konusu   olabilecek   bir   şey  

değildir.   Bu   ancak   bir   öznenin   onunla   karşılaşması   ve   gördüğü   hakikate   sadık  

kalması  sonucu  varlık  sahasını  dönüştüren  bir  süreçtir.  

Küme   kuramında   zorlama   olarak   adlandırılan   bu   dönüşüm,   özne  

üzerinden   varlığa   gelen   hakikatler   söz   konusu   olduğunda   öznenin   dili   ile  

ilişkilenmektedir.   Yani   matematikteki   modelin   dili   olarak   düşünebileceğimiz  

160  
 
  

anlamda  bir  özne  dili  mevcuttur.  Modeldekine  benzer  olarak  bu  dile  ait  bir  ifade  

vardır   ve   hakikatin   ortaya   çıktığı   bir   durumda   bu   ifade   doğrulanabilir  

olmaktadır.   Çünkü   durumda   hakikate   ait   öyle   bir   terim   vardır   ki,   o   terim   söz  

konusu   bu   ifadenin   doğrulanabilir   olmasını   sağlamaktadır.   Örneğin,   bu   terimi  

jenerik  kümeyi  adlandıran  bir  terim  olarak  düşünelim.  Bu  terimi  ifadenin  içinde  

kullanıyor   ve   böyle   bir   fonksiyon   varsa   Sürey   Varsayımı   yanlıştır   diyebilir   hale  

geliyoruz.   Bu   fonksiyonun   adı   ifademiz   içerisinde,   onun   adlandırdığı   terim   ise  

durumumuz   içerisinde   vardır.   Ve   terimimizin   adlandırdığı   şey   her   ne   ise,   onun  

sayesinde   o   terim   modelimiz   içerisinde   dile   getirilen   o   ifadenin  

doğrulanabilmesini   sağlıyor.   Zorlamanın   özne   dilinde   gerçekleşmesi   bu   şekilde  

ifade  edilebilir.    

Dolayısıyla   bir   durum   içerisinde   özne   diline   ait   bir   ifadenin  

doğrulanabilme   şansı   olup   olmadığını   aslında   anlaşılabilirdir.   Ne   zaman  

doğrulanabileceği   ise   ancak   hakikat   sonsuzda   ortaya   çıkarsa   bilebiliriz.  

Hakikatin   sonsuzda   ortaya   çıkması   ise   söz   konusu   fonksiyonun   o   model  

içerisinde   var   olduğunu   ispat   etmekle   mümkündür.     Bu   da   onun   bir   biçimde  

bütün   modeli   dönüştürebileceğini   ifade   etmek   demektir.   Çünkü   ancak   o   zaman  

hakikat,  sonsuzluğunda  bütün  bağıntılarıyla  ortaya  çıkar.  Böyle  bir  durumun  var  

olması   yani   söz   konusu   jenerik   kümenin   tartışmasız   olarak   modelin   bir   parçası  

olup,   bütün   bağıntılarıyla   bir   hakikat   olarak   var   olması   demek   ise   Sürey  

Varsayımı  yanlıştır  yorumunu  doğruladığı  veya  yanlışladığını  bilebilme  imkânına  

sahip  olmamız  demektir.    

Bu   imkana   sahip   olmak   ise   jenerik   sadakat   prosedürüyle   o   terimle  

karşılaşmayı   ve   onu   araştırmayı   gerektirir.   Onun   gerçekten   mevcut   durumun  

içerisinde   var   olup   olmadığı,   yani   mevcut   aksiyomları   sağlayıp   sağlamadığı  

161  
 
  

araştırılmalıdır.   Bu   soruların   cevabını   vermek   zorunludur.   Fakat   herhangi   bir  

öznenin   böyle   bir   terimi   keşfetmesi,   böyle   bir   terim   vardır   demesi   ve   o   terimle  

ilgili  bir  araştırmaya  girmesi  yukarıda  da    ifade  ettiğimiz  gibi  hakikat  açısından  

baktığımızda  bir  şans  unsuru  içermektedir  diyebiliriz.  Çünkü  belli  bir  anda  belli  

bir   durumda   hangi   terimin,   neyi   varlığa   getirerek   oradaki   hakikati  

dönüştüreceğinin   hiç   bir   algoritması   yoktur.   Bu   bir   anlamda   şansla   alakalıdır  

diyoruz  çünkü,  mevcut  duruma  bakıp  neyin  araştırılması  gerektiğini  bilebilmek  

ya   da     hangi   terimin   gerçekliği   dönüştürebileceğini   tahmin   etmek   mümkün  

değildir.   Böyle   bir   terimi   ancak   bir   özne,   tüm   algoritmalardan   bağımsız   bir  

şekilde  görebilme  imkanına  sahiptir.    

4. Özne  
 

Buraya   kadar   anlatmış   olduğumuz   hadise,   hakikat   ve   dolayısıyla   sadakat  

süreçleri   Badiou’nun   ontolojik   yaklaşımında   özne   olmadığı   sürece   anlam  

kazanması   söz   konusu   olmayan   terimlerdir   diyebiliriz.   Çünkü   Badiou’nun  

özneleri   ortaya   çıkan   hadiseyi   gören,   gördüğünü   inkar   etmeden   ona   tam  

manasıyla  sadakat  gösteren  ve  bu  sadakat  süreci  sonunda  hakikatin  sınırsız  bir  

şekilde   dolaşıma   girmesini   sağlayan   kimselerdir.   Yani   özne,   “orada   bir   hakikat  

olduğuna  inanır  ve  bu  inanışıyla  bilginin  formunda  bir  dönüşüm  gerçekleşmesini  

sağlar.”172    

                                                                                                               
172
Badiou, Being and Event, s. 397.

162  
 
  

Belli   hadiseler   sonucu   ortaya   çıkan   hakikatler   Badiou’ya   göre   herhangi  

birinin   özne   olmasına   imkan   sağlayan   süreçlerdir.173  Bu   süreç   öncesi   mevcut  

durumda   hadiseler,   boşluğun   kenarında   olarak   adlandırılırken   özneye   dair   bir  

şey   söylenememektedir.     Çünkü,   “özne   hiç   bir   surette   süreçten   önce   var   olmaz.  

Hadiseden  önce  durum  içinde  kesinlikle  yoktur.”174  Bu  anlamda  herhangi  birinin  

özneleşebilmesi   ancak   belli   hakikat   süreçlerinin   ortaya   çıkmasına   bağlıdır  

diyebiliriz.  Bu  da  Badiou  için  hakikat  sayısı  kadar  özne,  ve  hakikat  usulü  (bilim,  

sanat,  siyaset,  aşk)  kadar  öznellik  tipi  olduğunun  göstergesidir.175  

Peki   Badiou’nun   sisteminde   özneleşme   imkanı   sağlayan   bu   hakikatlerin  

herhangi   biri   tarafından   görülebilmesi   ne   anlama   gelmektedir?   Badiou’nun  

ontolojisinin   temelinde,   kişinin   her   türlü   anlama   ve   bilme   işleminde   tüm   var  

olanları   bir   tür   bir   sayma   işleminden   geçirdiğini   ve   bilme   dediğimiz   sürecin  

ancak  böyle  bir  işlem  sonrası  oluştuğunu  görmüştük.  Ve  bunu,  kişinin  herhangi  

bir   mekana   girdiğinde   ya   da   gözlerini   her   açtığında   etrafında   maruz   kaldığı  

çokluyu  bir  sayma  işleminden  geçirip,  belli  bir  takım  sınıflandırmalar  aracılığıyla  

anlaması   şeklinde   yorumlamıştık.   Ayrıca   Badiou   için,   herhangi   bir   çokluyu   bir  

saymanın   belli   bir   durum   ortaya   çıkarmak   demek   olduğu,   ve   tutarlı   olarak  

sunulan   çokluların   bu   durumu   oluşturmakta   olduğunu   gördük.   İşte   böyle   bir  

sistemde   “öznenin   yaptığı   tüm   diğer   “biri”lerinden   farklı   olarak   müdahaleci   bir  

adlandırma   ile   doğal   yaklaşım   olan   bir   saymalardan   farklı   olarak   özel   bir   bir  

                                                                                                               
173
Badiou, Etik, s. 52.
174
Badiou, Etik, s. 52.  
175
Badiou, Etik, s. 41.

163  
 
  

sayma  (İng.  Special  count)   hali  olarak  adlandırılabilir.”176  Çünkü  öznenin  yaptığı  

doğal  durumda  söz  konusu  olan  bir  saymalardan  farklıdır.  Bu  özel  bir  bir  sayma  

şeklidir   çünkü,   öznenin   bu   bir   sayma   sonucu   varlığa   getirdiği   yeni   terimin  

mevcut   durumda   herhangi   bir   göndergesi   yoktur.   Bu   da   demektir   ki,   öznenin  

işaret   ederek   varlığa   getirdiği   yeni   terimin   durumda   herhangi   bir   karşılığı  

olmadığı  için  özne  yeni  bir  durumun  ortaya  çıkmasının  tek  müsebbibidir.177    

  Yeni   durumların   ortaya   çıkmasına   sebep   olabilme   gücüne   sahip   olan  

özneler,   daha   önce   de   söylediğimiz   gibi   bunu   ancak   belli   hadiselerle  

karşılaşmaları   sonucu   yapabilmektedir.   Yani   mevcut   durumdaki   her   şeyden  

farklı  olan  ve  bu  sebeple  de  ona  ancak  bir  terimle  işaret  edilmesiyle  birlikte  bir  

göndergeye   sahip   olan   hakikatler,   sadece   özne   aracılığıyla   varlık   kazanabilirler.  

Çünkü   Badiou’nun   bu   özel   bir   bir   sayma   (İng.   Special   count)   adını   verdiği  

hakikatler  boşluğun  kenarında  olan  şeylerdir.  Ve  öznesiz  bir  sistemde  bu  şekilde  

boşluğun  kenarında  olan  herhangi  bir  hakikat  sürecinin  ortaya  çıkması  mümkün  

değildir.   Çünkü   hakikatler   kendi   kendilerine   varlığa   gelemezler,   onların   ortaya  

çıkışı   her   zaman   bir   özne   aracılığıyladır.   Peki,   mevcut   durumda   ancak   bir  

öznenin   özel   bir   bir   sayması   (İng.   Special   count)   sonucu   varlığa   gelme   imkanı  

olan  hakikatlerin  garantörü  olan  özneler  nasıl  özelliklere  sahiptir?    

Badiou’nun  özne  teorisinde  herhangi  biri  normal  olanın  dışında  kalan  ve  

Badiou’nun  özel  bir  bir  sayma  (İng.  Special  count)   adını  verdiği  olağanüstü  hali  

yaşama  imkanına  sahiptir.  Yani  bu  sistemde  tüm  insanlar  potansiyel  olarak  özne  

olabilme   gücünü   içlerinde   taşırlar.   Bu   sebeple   de   kimin,   ne   zaman,   nasıl   bir  

                                                                                                               
176
Badiou, Being and Event, s. 393.
177
Badiou, Being and Event, s. 398.  

164  
 
  

hakikat   sürecinde   özne   olabileceğini   kestirebilmek   mümkün   değildir.   Çünkü  

herkesin,   her   zaman   bir   hakikatle   karşılaşma   ve   gösterdiği   sadakat   prosedürü  

sonucu   özne   olma   şansı   vardır.   Bu   manada   kilit   nokta   üst   başlıklarda   da  

incelediğimiz   sadakattir.   Çünkü   Badiou’ya   göre,   gördüğü   hakikate   sadık   kalan,  

yani  o  hakikati  inkar  edip  yok  saymadan  onunla  ilk  dönüşen  olmayı  kabul  eden  

herhangi  biri  özne  olabilir  ve  bu  özneler  her  zaman  tekil  kimselerdir.178  “....  “biri”,  

aynı  zamanda  hem  kendisidir,  sadece  kendisidir,  diğer  bütün  tekillikler  arasında  

fark  edilebilen  çoklu  bir  tekilliktir,  hem  de  kendini  aşmıştır,  kendinden  fazla  bir  

şeydir;   çünkü   sadakatin   o   belirsiz   yolu   onun   içinden   geçer,   onun   tekil   bedenini  

mıhlar   ve   onu   zamanın   içinden   bir   sonsuzluk   anına   kaydeder.”179  Badiou   bu  

anlamda   Cantor’un   ontoloji   için,   Lenin’in   parti   için,   Schoenberg’in   müzik   için  

yaptığını,   bir   hakikat   ortaya   çıkarmaları   dolayısıyla   özneleşme   olarak   görür.180  

“Hepsinin  varlığa  getirmiş  olduğu  hakikate  uygun  terimler  (İng.  Proper  name)  iki  

şeyin   sonucudur;   ilki   müdahaleci   bir   adlandırma   ikincisi   ise   sadık   bağlantı  

kuralıdır.”181  Çünkü   bu   kişiler   gördükleri   hakikate   gösterdikleri   sadakat   ve   ona  

verdikleri   uygun   terim   sonucu   onun   sonsuz   dolaşıma   girmesini   sağlamışlardır.  

Öznenin   bu   sürecin   merkezinde   olmasının   diğer   bir   nedeni   de   onun   varlığa  

getirdiği   uygun   terimlerin   (İng.   Proper   name)   ortaya   çıkması   ancak   öznenin  

gördüğü   hakikate   sadık   kalarak   yaptığı   etkili   sorgulamalar   sonucu  

mümkündür. 182  Böyle   bir   sorgulama   sonucu   ortaya   çıkan   hakikat   öyle   bir  
                                                                                                               
178
Akihiro, “Alain Badiou’s theory of the subject”, s. 68.  
179
Badiou, Etik, s. 54.
180
Badiou, Being and Event, s. 394.  
181
Badiou, Being and Event, s. 394.
182
Badiou, Being and Event, s. 395.

165  
 
  

süreçtir  ki,  ne  özne  ne  de  başka  herhangi  birinin  bu  süreci  kontrol  ya  da  tahmin  

etmesi  söz  konusu  değildir,  o  herkesi,  her  şeyi  aşan  bir  şeydir.  Bu  anlamda  özne,  

fark   ettiği   bir   hakikatin   tüm   diğer   ansiklopedik   sınıflandırma   altına   düşen  

terimlerden   olan   farkını   yaptığı   sorgulama   sonucu   belirler   ve   bu   sorgulama  

sonunda   varlığa   gelen   şey,   aldığı   adla   birlikte   tüm   o   sınırlı   düzen   ve   kurulum  

içerisinde   sınırsız   bir   yenilik   olarak   ortaya   çıkar.183  O   öyle   sınırsız   bağlantılar  

içerir   ki   hiç   kimsenin   bunu   bilebilmesi   ya   da   belli   algoritma   çerçevesinde  

hesaplayabilmesi   mümkün   değildir.   Dolayısıyla   böyle   bir   sınırsız   yeniliğe   kapı  

açan  hakikatleri  herhangi  bir  öznenin  de  ihâtâ  edebilmesi  mümkün  değildir.  Bu  

anlamda  öznenin  bir  hakikati  ortaya  çıkarmakla  yapmış  olduğu  şeyi  “her  zaman  

gelecekteki   anlamı,   yorumu   ilan   etmek”   olarak   yorumlayabiliriz. 184  Çünkü  

öznenin   ortaya   çıkardığı   hakikat,   her   zaman   onu   varlığa   getireni   de   aşarak  

gelecekle  ilgili  bir  anlam  ve  yorum  barındırır.    

Bu   sistemde   özneler,   her   ne   kadar   müdahaleci   bir   tavır   ve   sadakat  

yordamı   aracılığıyla   hakikatin   ortaya   çıkmasının   asıl   müsebbibi   olsalar   da,  

aslında  onlar  da  hakikatin  varlığa  geldikten  sonra  yol  açacağı  sonsuz  dönüşümün  

sonlu   bir   parçasıdır.   Çünkü   “özne   sınırlı   bir   varlıkken,   hakikat   sınırsızdır.”185  

Sınırlı   özne   de   hakikatin   ortaya   çıkarmış   olduğu   bu   sınırsız   dolaşım   ve  

dönüşüme  dahil  olur.  Varlığa  getirdiği  hakikati  elinde  tutma  ya  da  ona  herhangi  

bir   şekilde   hükmetme   şansına   sahip   değildir.   Çünkü   “tüm   hakikatler   özneye  

                                                                                                               
183
Badiou, Being and Event, s. 395.
184
Badiou, Being and Event, s. 400.    
185
Badiou, Being and Event, s. 396.

166  
 
  

aşkındır.”186  Bu   bağlamda,   hakikatin   ortaya   çıkmasına   vesile   olan   özne,   ortaya  

çıkardığı  hakikat,  her  şeyi  dönüştürerek  sonsuz  bir  şeye  yol  açarken  o  hakikatle  

dönüşen   ilk   sonlu   parçadır   diyebiliriz.   Çünkü   özne   hakikatin   varlığa   gelmesine  

vesile   olarak   onunla   ilk   dönüşen   olmaktadır.   Diğer   bir   deyişle,   herhangi   biri  

aslında   hakikatin   dönüştürdüğü   ve   kendisine   benzettiği   ilk   sonlu   parça   olduğu  

için   özne   olmaktadır.   Bu   yanıyla   özne,   aslında   hakikatin   aşkınlığı   karşısında  

“gerçeğin  ne  tam  olarak  farkında  olan  ne  de  olmayandır”187  diyebiliriz.  Örneğin;  

ne  Pavlus  ne  de  başka  herhangi  birinin  evrenselcilik  (İng.  Universalism)  gibi  bir  

terimin  meydana  getireceği  sonsuz  dönüşümü  ve  bu  manada  onun  gerçekliğinin  

kapsamını   bilmesi   ya   da   tahmin   etmesi   söz   konusu   değildir.   Yani   Pavlus  

Hristiyanlıkta   evrenselcilik   terimiyle   alakalı   tüm   sorgulamaları   yapıp,   akabinde  

onun   bir   hakikat   olduğuna   kanaat   getirip,   onu   varlığa   taşımasıyla   birlikte   o  

terimle  ilk  dönüşen  aslında  kendisi  olmaktadır.  Bu  anlamda  Badiou’ya  göre  “özne  

ile   hakikatin   tekil   ilişkisi;   öznenin   orada   bir   hakikat   olduğuna   inanması   ve   bu  

inancın  bilginin  bir  formu  olarak  meydana  gelmesidir.”188  

Ancak   eğer   Pavlus   ya   da   başka   herhangi   bir   özne,   gördüğü   bir   hakikate  

sadık   kalmayıp   farklı   bir   tutum   geliştirirse,   hakikat   dediğimiz   şeyin   ne   özne   ne  

de   başka   herhangi   bir   şeyi   dönüştürebilecek   bir   seviyeye   gelmesi   mümkün  

değildir.   Bu   yüzden   onu   ilk   fark   eden,   ne   tür   bağlantı   ve   bağlantısızlıkları  

olduğunu   ortaya   çıkaran   ve   sadakati   sonucu   ona   yeni   bir   terimle   işaret   eden  

özne  de,  en  az  bir  hakikat  süreci  kadar  önemlidir.  Çünkü  her  ne  kadar  hakikatin  

                                                                                                               
186
Badiou, Being and Event, s. 397.
187
Badiou, Being and Event, s. 397.
188
Badiou, Being and Event, s. 397.  

167  
 
  

vesile   olduğu   sonsuz   dönüşümü   ihata   etmesi   mümkün   olmasa   da   hakikat  

sürecini   başlatan   odur.   Ve   başlattığı   bu   süreçte   ortaya   çıkan   hakikatle   dönüşen  

ilk  kendisi  olduğu  için  de  hakikatin  sonlu  ve  ilk  parçası  olmaktadır.    

Bu   şekilde   hakikatin   sonlu   ilk   parçası   olan   özne   bu   süreçte   öyle   bir   dil  

oluşturur   ki,   böylece   bir   hakikatin   sonsuz   varoluşunda   mevcut   olan   yani  

göndergelere   sahip   isimleri   oluşturur.   Yani   özne,   oluşturduğu   dil   ile   hakikatin  

adlarını  üretir.  Bu  adların,  hakikatin  sonsuz  tamamlanışı  içerisinde  kendine  has  

göndergeleri   oluşur.   Ve   böylece   sonsuz   tamamlanışa   doğru   giden   özne   dilinin  

oluşturduğu   bu   isimler,   her   ne   kadar   özne   tarafından   varlığa   getirilseler   de  

sonsuzlukta   özneyi   aşan   adlara   dönüşürler.   Çünkü   göndergesi   ve   ifadelerinin  

doğruluğu  jenerik  prosedürün  tamamlanmasını  gerektirir.  Bunu  ayrıca  aynı  özne  

tamamlayacak   diye   bir   kural   da   yoktur.   Sonsuz   süreç   gereği   o   kendisi   yani  

hakikat,   tamamlanmaya   programlıdır.   Ancak   bu   sonsuz   hakikat   süreci,   bizim  

tarafımızdan   anlaşılabilir   ve   bahsedilebilir   olmak   için   tamamlanmış   gibi   kabul  

edilmek   zorundadır.     Bu   demektir   ki,   hakikatin   içkin   özelliği   olan   sonsuzlukta  

ortaya   çıkışı   her   ne   kadar   tamamlanmış   bir   düzeye   ulaşmaya   engel   olsa   ya   da  

böyle   bir   şey   bizim   tarafımızdan   algılanamaz   olsa   da,   herhangi   bir   hakikatten  

bahsedebilmek   onu   tamamlanmış   olarak   kabul   etmeyi   gerektirmektedir.   Ama  

sonsuz   bir   hakikat   sürecinde   ortaya   çıkan   bir   terimin   tamamlanması   bir   ya   da  

birden  çok  öznenin  ihata  edebileceği  bir  şey  değildir.    

   

168  
 
  

SONUÇ  
 

Bir  ontoloji  olarak  küme  kuramının  Badiou’nun  düşüncesinde  nasıl  şekillendiğini  

ele   almaya   çalışırken,   küme   kuramıyla   belirginleşen   bir   sistemin   en   derininde  

model   tartışmalarının   yer   aldığını   gördük.   Çünkü   meselenin   belirleyici   noktası  

tartışmanın   model   göreli   bir   düzlemde   gerçekleşiyor   olmasıydı.   Bu   bağlamda  

Badiou   bize,   küme   kuramı   ve   Sürey   Varsayımı   tartışmaları   noktasında   yaşanan  

gelişmeler   ışığında,   mevcut   durum   ve   gerçeklik   algımızın   küme   kuramında  

olduğu   gibi   belli   bir   durumda   bizim   fiillik   atfettiğimiz   bir   model   olarak  

yorumlanabileceğini   gösterdi.   Bu   yoruma   göre,   nasıl   ki   küme   dünyasında   bir  

modelden  bahsederken  ona  dahil  olan  ve  olmayan  şeyler  ayırt  ediliyorsa,  mevcut  

varlık   anlayışımız   da   bu   şekilde   belirginleşmektedir.   Yani   diyebiliriz   ki   Badiou,  

bize  mevcut  durum  ya  da  matematiksel  ifadeyle  bir  modele  bakıp,  bu  durumun  

nasıl   bir   gerçekliği   olduğu   ve   bu   gerçeklik   algısında   yeniliklerin   ortaya  

çıkmasının   nasıl   mümkün   olabileceği   ile   ilgili   açıklamalar   getirdiği   bir   ontoloji  

sunmaktadır.   Ancak   bu   sistemde   matematik   ve   modellerin   dünyası   söz   konusu  

olduğunda   bunu   yapan   bir   matematikçi   mevcutken,   bizim   evrenimizin   bu  

anlamda  fiili  hale  gelmesi  tam  olarak  ne  demek,  ya  da  onu  bir  matematikçi  gibi  

fiili  hale  getirenin  kim  olduğu  gibi  sorular  cevapsız  kalmaktadır.    

Bu   noktada   modele   dahil   olanla   olmayanın   bir   ayrımımın   yapılabilmesi  

için   mevcut   tüm   modelleri   önceleyen   bir   öznenin   olması   gereklilik   arz  

etmektedir.   Küme   kuramının   diliyle   ifade   edecek   olursak;   meseleyi   en   başa  

taşıdığımızda,   ki   bu   tamamen   potansiyel   kümelerin   olduğu   bir   dünya   demektir.  

Bu   dünyada   sistemi   canlandırıp   potansiyelden   fiili   düzleme   taşıyacak   bir   ilk  

özneye   ihtiyaç   olması   durumundan   kaçınmak   çok   mümkün   gözükmemektedir.  

169  
 
  

Badiou’nun   yaklaşımında   daha   Kant’a   benzer   şekilde   kendine   göre   gerçekliği  

kuran   ve   daha   ziyade   mevcut   durum   okuması   yapan   bir   özne   var,   ancak   bu  

öznenin   ilişkide   olduğu   mevcut   durumun   ilk   hali   kim   tarafından   ya   da   nasıl   bir  

etkiyle  fiili  hale  geldi  sorusunun  cevabını  yok.  Yani  tüm  öznelerin  bir  saymasını  

önceleyen,   her   şeyin   potansiyel   olarak   var   olduğu   bir   alanda   onları   ilk  

adlandırma   ile   ortaya   çıkaran,   ilk   fiili   kümenin   nasıl   bir   yaratılış   süreci   söz  

konusudur,  bu  noktada  gerçeklik,  nasıl  olup  da  daha  ilk  baştan  herhangi  bir  şeyin  

bir  model  olarak,  fiili  bir  varlık  olarak  ortaya  çıkmasının  nedeni  olabilir?  

  Daha   açıkça   ifade   edecek   olursak;   kendimizi   dünyanın   gerçekliğinin  

herhangi     bir   noktasında   bulduğumuzda   Badiou’nun   küme   dünyası   ile   kurduğu  

bu   ontoloji   sistemi   mevcudu   okumak   ve   yorumlamak   adına   gayet   uygun   ve  

uyumlu   durmaktadır.   Bir   takım   yeniliklerin   nasıl   ortaya   çıktığı   ve   gerçekliğe  

nasıl  dahil  edildikleri  bu  sistemle  daha  anlaşılır  kılınmaktadır.  Ancak  konunun  en  

başına   gittiğimizde,   daha   önceden   cevabı   olmayan   tüm   soruların   yine   ortaya  

çıktığını   görmekteyiz.   Yani   metafizik   ve   ilahiyat   alanındaki   tüm   soru   ve  

tartışmaların  aslında  bu  sistemle  de  yine  cevap  bulamadığını  fark  ederiz.  Çünkü  

Badiou,   kurduğu   bu   sistemle   aslında   Platon’un   aşkın   olarak   gördüğü   ve  

muhakeme   faaliyeti   içerisinde   yapılamaz   dediği   düzleme   bir   açıklama  

getirmemektedir.  Onun  yaptığı  daha  ziyade,  bu  alanın  mevcut  okumanın  dışında  

bırakılarak   bilmeye   elverişli,   bilmeye   açık   bir   alan   olmadığını   söylemektir  

diyebiliriz.   Bu   bağlamda   Platon’da   pay   alma   vb   noktasında   üst   bölümlerde   de  

anlattığımız   şekilde   net   bir   açıklama   yapmamaktadır   ancak   o   konuyu   güzel   ile  

ilişkisi   açısından   daha   mistik   bir   düzeye   taşımakta   ve   öyle   bir   tecrübeyle  

bilinebileceğini  yani  sanat  eseri  verenin  tecrübesiyle  açıklamaktadır.    

170  
 
  

Ancak   Badiou’ya   göre   Platon’un   söylediği   gibi   bu   alanın   aşkın   ya   da   bilmeye  

elverişli   olmaması   özne   olmanın   açıklanabilmesine   engel   değildir.   Biz   bunlarla  

hiç   ilgilenmeden,   ondan   tamamen   bağımsız   olarak   da   öznenin   faaliyetlerini  

açıklayabiliriz.   Küme   kuramının   bize   sağladığı   özne   olma   imkanı   da   böyle   bir  

gerçeklik   imkanıdır.   Yani   bir   anlamda   öznenin   herhangi   bir   şekilde   bir   alanda  

yenilik   getirme   faaliyeti   ilgili   bir   kuram   geliştirmek   varlıksal   anlamdaki   ilk  

sorulardan  bağımsız  olmaktadır.    

Öte  yandan  Badiou,  özne  olmanın  açıklanabilmesinin  tüm  bu  süreçlerden  

bağımsız  olduğunu  düşünürken,  herhangi  birinin  (Pavlus  ya  da  Einstein  gibi)  bir  

hakikat   süreciyle   nasıl   karşılaştığı,   ve   özne   olabilmek   imkanını   sağlayan   o  

karşılaşmanın   neye   bağlı   olduğu   gibi   sorularla   ilgili   de   herhangi   bir   açıklama  

yapmamaktadır.   Bu   noktada   daha   Platoncu   bir   yaklaşımla   bu   sürecin   ancak  

birinin   başına   gelebilecek   bir   şey   olduğunu   yani   kişiden   ve   onun   tüm   yapıp  

ettiklerinden   bağımsız   olduğunu   söylemektedir.   Hiç   bir   algoritma,   herhangi  

birinin   bir   hakikat   süreciyle   karşılaşmasını   ne   sağlayabilir   ne   de   açıklayabilir.  

Yani  bu  özneleri  hakikat  sürecine  taşıyacak  özel  şeyin  ne  olduğuna  dair  herhangi  

bir  yorum  söz  konusu  değildir.  Bu  bağlamda  ancak  bir  özneleşme  sürecine  giren  

herhangi  biri  bir  hakikati  görebilir.  Ancak  bunun  nasıl  olduğuna  ne  o  özne  ne  de  

başka   birinin   ihata   edebileceği   bir   şey   değildir.   Çünkü   bu   sistemde   kendisi   bir  

şeyin  nedeni  ve  aracısı  olan  özne  de  aslında  başına  gelenin  ne  olduğu  ya  da  nasıl  

bir  sürecin  parçası  olduğun  farkında  değildir.  Bunu  Badiou’nun  herhangi  bir  aşk,  

sanat,   bilim   ya   da   siyaset   süreçleriyle   ilgili   bir   hakikat   karşılaşmasında   bunun  

ancak   insanın   başına   gelebilecek   bir   şey   olabileceği,   hiç   bir   çaba   ya   da   istekle  

alakası  olamayacağı  yorumundan  da  anlamaktayız.    

171  
 
  

Bu   anlamda   diyebiliriz   ki,   bir   hakikat   sürecinde   özne,   başına   gelen   şeyle  

ilgili   bir   bilgi   sahibi   ya   da   farklı   bir   düzlemde   bir   bilen   olmamaktadır.   Yani  

hakikatin   taşıyıcısı   olan   bu   özneler,   karşılaştıkları   gerçeklik   sonrasında   da   geri  

dönüp,   neyin   nasıl   başına   geldiği   açıklayamaz.   Dahası   badiou   bu   noktayla  

ilgilenmez  ve  bir  açıklama  getirme  çabasına  da  girmez.  Badiou’nunki  bu  manada  

daha   teorik   bir   yaklaşım   diyebiliriz.   Ve   aynı   zamanda   pragmatist   tutuma   da  

uygun   olarak;   kişinin   inanç   ve   sınıflandırmalarından   bağımsız   bir   gerçeklik  

olmadığı  fakat  aynı  zamanda  bu  gerçeklik  alanın  tekdüze  olmaktan  uzak  olarak  

her  zaman  özneler  aracılığıyla  genişleyebileceğidir.  Yani  sınıflandırmalar  değişip  

gelişirken  sürekli  bizim  gerçekliğimiz  olmaya  da  devam  ediyorlar.    

Bu   tutum   daha   önce   de   ifade   ettiğimiz   gibi   mevcut   duruma   bakarak  

meselenin   nasıl   olduğuna   dair   bir   kuram   geliştirmekte   ve   bir   açıklama  

getirmektedir.  Ancak  kuramın  bunu  açıklıyor  olması  gerçekten  ne  olduğuna  dair  

bir   açıklama   getiriyor   mu   ya   da   bizleri   özne   olmanın   hakikatine   daha   vakıf  

kılıyor   mu   dersek?   Badiou   söz   konusu   bu   değişim   ve   gerçekliğin   bizim  

tarafımızdan  nasıl  yeniden  ve  aşama  aşama  kurularak  farklılaştığını  açıklamakla  

ilgili   bir   kuram   sunmakla   beraber   asıl   anlamda   fail   olmanın   anlamıyla   ilgili  

soruları  dışarıda  bırakmıştır  diyebiliriz.    

172  
 
  

KAYNAKÇA  
 

Akihiro,   Margus,   “What   is   ‘the   name   for?   The   conceptual   structure   of   Alain  

Badiou’s  theory  of  the  subject.”  Sign  Systems  Studies  39  (1),  2011.  

Badiou,   Alain.   Being   and   Event.   Çev.   Oliver   Feltham   -­‐   Justin   Clemens   -­‐   Alberto  

Toscana  -­‐  Ray  Brassier,  London:  Continuum  Books,  2012.  

Badiou,  Alain.  Etik.  Çev.  İstanbul:  Metis  Yayınları,  2004.  

Batuhan,   Hüseyin   ve   Teo   Grünberg.   Modern   Mantık.   Ankara:   Orta   Doğu   Teknik  

Üniversitesi  Yayınları,  1970.    

Cohen,  Paul  J.   Set  Theory  and  The  Continuum  Hypothesis.  Standford  University.  

New  York:  W.  A.  Benjamin  Inc.,  1966.    

Chow,   Timothy   Y.,   “A   Beginner’s   Guide   to   Forcing.”   2000   Mathematics   Subject  

Classification.  Primary  03E35;  secondary  03E40,  00-­‐01,  s.  14.  

Çitil,   Ahmet   Ayhan.   Çağdaş   Felsefeden   Kesitler   Ders   Kitabı.   İstanbul:   İstanbul  

Üniversitesi  AUZEF  Yayınları,  2015.  

Çitil,  Ahmet  Ayhan.   Matematik  ve  Metafizik,  Kitap  I:  Sayı  ve  Nesne.   İstanbul:  Alfa  

Basım  Yayın,  2012.  

173  
 
  

Çüçen,  A.  Kadir.  Mantık.  İstanbul:  Sentez  Yayıncılık,  2012.  

Eves,  Howard.  Foundations  and  Fundamental  Conceps  of  Mathematics.  Newyork:  

Dover  publications  Inc.,  1990.  

Frege,  Gottlob.   Aritmetiğin  Temelleri.  Çev.  H.  Bülent  Gözkân,  İstanbul:  YapıKredi  

Yayınları,  2008.  

Floyd,  Juliet  and  Akihiro  Kanamori,  “How  Gödel  Transformed  Set  Theory,  Notice  

of  the  AMS.”  Volume  53,  Number  4  (2006):  s.  423-­‐424.  

Grünberg,   Teo   ve   Adnan   Onart.   Mantıksal   Anlam   Kuramı.   Ankara:   Türk   Dil  

Kurumu  Yayınları,  1980.  

Grünberg,   Teo,   David   Grünberg,   Adnan   Onart,   Halil   Turan.   Mantık   Terimleri  

Sözlüğü.  Ankara:  ODTÜ  Geliştirme  Vakfı  Yayınları,  2003.  

Kant,   Immanuel.   Arı   Usun   Eleştirisi.   Çev.   Aziz   Yardımlı,   İstanbul:   İdea   yayınevi,  

2010.  

Kant,   Immanuel.   Pratik   Aklın   Eleştirisi,   Çev.   İonna   Kuçuradi   -­‐   Ülker   Gökberk   -­‐  

Füsun  Akatlı,  Ankara:  Türkiye  Felsefe  Kurumu,  1994  

174  
 
  

Kanamori,  Akihiro,  “Gödel  and  Set  Theory.”  The  Bulletin  of  Symbolic  Logic,  June  

08  (2006):  s.  9.  

Kranz,   Walther.   Antik   Felsefe.   Çev.   Suad   Y.   Baydur,   İstanbul:   Sosyal   Yayınları,  

1994.  

Kunnen,   K.,   “Set   Theory:   An   Introduction   to   Independence   Proofs.”   North-­‐

Holland  Publishing  Company  (1980).  

Nagel,   Ernest   ve   James   R.   Newman.   Gödel   Kanıtlaması,   Matematiğin   Sınırları.  

Çev.  Bülent  Gözkan,  İstanbul:  1994.    

Nesin,   Ali.   Matematik   ve   Sonsuz.   İstanbul:   İstanbul   Bilgi   Üniversitesi   Yayınları,  

2001.  

Nesin,   Ali.   Önermeler   Mantığı.   İstanbul:   İstanbul   Bilgi   Üniversitesi   Yayınları,  

2004.  

Nesin,  Ali.  Sezgisel  Kümeler  Kuramı.  İstanbul:  Nesin  Yayıncılık,  2009.    

Özlem,  Doğan.  Mantık.  İstanbul:  Notos  Yayıncılık,  2012  

Platon.  Parmenides.  Çev.  Saffet  Babür,  İstanbul:  İmge  Yayınevi,  2001.  

175  
 
  

Platon.   Phaidon.   Çev.   Hamdi   Ragıp   Atademir,   Ankara:   Milli   Eğitim   Basımevi,  

1945.    

Platon.  Sofist.  Çev.  Cenap  Karakaya,  İstanbul:  Sosyal  Yayınları,  2000.    

Platon.  Şölen.  Çev.  Cenap  Karakaya,  İstanbul:  Sosyal  Yayınları,  2000.  

176