See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/336603456

İntiharda Bilişsel Davranışçı Terapiler

Chapter · October 2019

CITATIONS READS

0 1,773

2 authors:

Mehmet Eskin Tolga Koskun

Koc University Aydın Adnan Menderes University
95 PUBLICATIONS   1,939 CITATIONS    4 PUBLICATIONS   0 CITATIONS   

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

1. Suicidal behavior in young adults in Muslim majority countries View project

1. Suicidal behavior and psychological distress in young adults 12 countries View project

All content following this page was uploaded by Tolga Koskun on 31 October 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 İntiharda Bilişsel Davranışçı Terapiler

Mehmet ESKİNa, ÖZET İntihar tüm dünyada önemli bir halk sağlığı sorunu olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle in-
Tolga KÖSKÜNb tihar davranışının tedavisine yönelik psikoterapi yaklaşımları önem kazanmaktadır. Bilişsel davra-
nışçı terapi (BDT) intihar davranışının tedavisinde en yaygın olarak kullanılan yaklaşımlardan
biridir. Hastayı terapi hakkında bilgilendirme, terapötik ilişkinin kurulması, vaka formülasyonu ge-
a
Psikoloji Bölümü, liştirme ve umut aşılama BDT’ nin temel bileşenleridir. Bunun yanı sıra dikkat kontrolü, bilişsel ye-
Koç Üniversitesi niden yapılandırma, şema odaklı çalışma, başetme kartları ve etkinlik izleme ve programlama intihar
İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, davranışı ile başaçıkmada sıklıkla yararlanılan bilişsel davranışçı tekniklerden bazılarıdır. İntihar
İstanbul, TÜRKİYE davranışının tedavisinde kullanılan bir diğer bilişsel davranışçı temelli yaklaşım sorun çözme tera-
b
Psikoloji Bölümü, pisidir. Bu terapi yaklaşımı bağlamında sorunların tanımlanması, terapi hedeflerinin belirlenmesi,
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi çözüm seçeneklerinin üretilmesi, uygun çözümün seçilmesi, uygulanması ve son olarak seçilen çö-
Fen-Edebiyat Fakültesi, zümün etkililiğinin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.
Aydın, TÜRKİYE
Anahtar Kelimeler: İntihar; psikoterapi; bilişsel davranışçı terapi; sorun çözme
Yazışma Adresi/Correspondence:
Mehmet ESKİN
Koç Üniversitesi ABSTRACT Suicide is recognized as a major public health problem in the whole world. Therefore,
İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, psychotherapy approaches for the treatment of suicidal behavior gain importance. Cognitive be-
Psikoloji Bölümü, havioral therapy is one of the most commonly used approaches to the treatment of suicidal behav-
İstanbul, TÜRKİYE ior. Informing the patient about therapy, establishing a therapeutic relationship, developing a case
meskin@ku.edu.tr formulation and instilling hope are the main components of CBT. In addition attentional control,
cognitive restructuring, schema focused work, coping cards and activity monitoring and scheduling
are some of the CBT techniques frequently used in coping with suicidal behavior. Another cogni-
tive behavioral-based approach used in the treatment of suicidal behavior is problem solving ther-
apy. In the context of this therapy approach, it is aimed to define the problems, determine the
therapy goals, generate the solution options, select the appropriate solution, and finally evaluate the
effectiveness of the selected solution.

Keywords: Suicide; psychotherapy; cognitive therapy; problem solving

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Eskin M, Köskün T. İntiharda bilişsel dav-
ranışçı terapiler. Bahadır G, Ertekin E, editör-
ler. Farklı Tanı Gruplarında Bilişsel Davranışçı
Terapiler. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri;
2019. p.68-75.
ünümüzde intiharın önemli bir halk sağlığı sorunu haline geldiği görülmek-
tedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre her yıl yaklaşık bir mil-
yon insan intihar nedeniyle hayatını kaybederken, daha fazla sayıda insan
intihar girişiminde bulunmaktadır. Öte yandan intihar oranlarının özellikle genç
nüfus arasında yüksek olduğu ve 15-29 yaş arasındaki gençlerde ölüm nedenleri ara-
sında ikinci sırada yer aldığı belirtilmektedir.1 Dolayısıyla intihar davranışlarının ön-
lenmesinde ve tedavisinde psikososyal müdahalelerin oldukça gerekli ve önemli
olduğu söylenebilir.
İntihar davranışı, intihar bilimi alanında şemsiye bir terim olarak kullanılmak-
tadır. Kişini yaşamına son vermesi, intihar düşünceleri ve bu yönde gerçekleştirilen
girişimlerin tamamı intihar davranışı olarak tanımlanmaktadır.2 Bu makale bağla-
mında da intihar davranışı terimiyle yaşamın sonlanması, intihar girişimi ve intihar
düşünceleri olmak üzere intiharın üç yönü ifade edilmektedir.

68
Mehmet Eskin ve ark.
Birçok psikiyatrik ve psikolojik sorunun tedavi-
sinde yaygın olarak kullanılan ve etkililiği görgül araş-
tırma bulgularıyla kanıtlanan Bilişsel Davranışçı Terapi
(BDT) yaklaşımı, intiharın tedavisinde de önemli bir
yere sahiptir. Bu makalede intihar davranışı sergileyen
hastaların tedavisinde BDT tekniklerinin ve yine biliş-
sel davranışçı ilkelere dayanan sorun çözme yaklaşımı-
nın tanıtılması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda ilk olarak
intihar davranışının bilişsel davranışçı ilkelerle nasıl
kavramsallaştırıldığına ve intihar davranışı sergileyen
hastalarda karşılaşılan bilişsel çarpıtmalara yer veril-
mektedir. Ardından BDT’de intihar davranışı sergileyen
bir hastaya yönelik vaka formülasyonun nasıl oluşturu-
lacağı, terapötik ilişkinin kurulması, intihar hastasına
umut aşılama, işlevsel olmayan düşünceleri yeniden
yapılandırma ve sosyal destek sağlamaya yönelik davra-
nışsal teknikler aktarılmaktadır. Öte yandan bilişsel-dav-
ranışçı yaklaşımlara dayanan ve geleneksel BDT’nin bir
parçası olarak da uygulanan sorun çözme yaklaşımının
aşamaları açıklanmaktadır. Son olarak intihar davranışı-
nın tedavisinde BDT yaklaşımlarının etkililiğine ilişkin
bulgular sunulmaktadır.
İNTİHARDA BİLİŞSEL ÇARPITMALAR
Bilişsel davranışçı terapi insanların yaşadıkları duygusal
sorunların temelinde, belirli düşünce yanlılıklarının ol-
duğunu varsaymaktadır. Buna göre insanların kendilerini,
dünyayı ve geleceği olumsuz değerlendirmelerine yol
açan bilişsel çarpıtmalar ya da yanlılıklar tespite edilerek
bu bağlamda bir müdahale uygulanmalıdır. İntihar dav-
ranışı sergileyen kişilerin genellikle aşağıda tanımlanan
tarzda bilişsel çarpıtmalar sergilediği görülmektedir.2-6
1. Ya hep ya hiç tarzı düşünme: İntihar sorunu olan
kimseler herhangi bir durumun yalnızca iki seçenekten
ibaret olduğunu düşünebilirler. Örneğin bu kişiler be-
lirli bir sorun karşısında ya hayatlarının bütünüyle kö-
tüye gideceğine ve bundan kurtuluş olmadığına ya da
tamamen iyiye gitmesi gerektiğine inanma eğiliminde
olabilirler.
2. Aşırı genelleme: Bu tür bir bilişsel çarpıtmada in-
tihar eğilimi olan kişi yaşadığı sorunu aşırı genelleyerek
her zaman gerçekleşen bir sorunmuş gibi yorumlayabilir.
Örneğin ilişki sorunları nedeniyle intihar düşünceleri olan
bir kişi, sorunu mevcut durumun ötesine taşıyarak ilişki
yürütme konusunda becerisinin olmadığını düşünebilir.
3. Felaketleştirme: İntihar düşünceleri olan kişi ya-
şadığı sorunlarla ilgili gerçekçi sonuçları dikkate alma-
dan bu durumdan gelecekte hiçbir şekilde kurtulma
şansının olmadığına inanabilir. Örneğin başarısızlık,
69
İntiharda Bilişsel Davranışçı Terapiler
kayıp ya da ayrılık gibi stresli bir yaşam olayı karşısında,
hayatının gelecekte tamamen kötüye gideceğini ve iyi
şeylerin olmayacağını düşünebilir.
4. Tünel bakışı: Kişi bir durumun yalnızca olumsuz
taraflarına odaklanarak olayın diğer yanlarını göz ardı
etmektedir. İntihar düşünceleri olan kişi genellikle
yoğun bir umutsuzluk yaşamaktadır. Umutsuzluk duy-
gusu kişinin yalnızca kendi yaşamına son vererek so-
runları çözebileceğine inanmasına ve diğer alternatif
yolları görmemesine yol açmaktadır.
5. Kişiselleştirme: Yaşanan olumsuz olayların farklı
nedenleri olabileceğini göz ardı ederek sorumluluğu
kendine yüklemeyi ifade etmektedir. Özellikle kişiler
arası ilişkilerde yaşanan sorunların intihardaki yeri dü-
şünüldüğünde, kişiselleştirmenin önemli bir bilişsel çar-
pıtma olduğu görülmektedir.
6. Olumsuz olayları açıklama: İntihar davranışı ser-
gileyen kişiler yaşadıkları olumsuz olayları içsel neden-
lere dayalı olarak açıklama eğiliminde olabilirler. Örneğin
yaşadığı sıkıntıların kendi yetersizlikleri yüzünden oldu-
ğuna inanan ve bu sorunlarla ilgili kendini sorumlu tutan
bir kişi intihara daha meyilli hale gelebilir.
7. Meli -malı cümle kalıpla rı: Kişi kendisinin, di-
ğerlerinin ya da yaşamın nasıl olması gerektiğine dair be-
lirli katı kurallar geliştirerek bu kuralların işlemediği
durumlarda yaşamın kötüleşeceğine yönelik abartılı var-
sayımlarda bulunabilir. Örneğin “mutlaka başarılı olma-
lıyım” ya da “herkes beni sevmeli” gibi kurallara sahip
olan bir kişi bu kuralların geçersiz olduğu durumlar kar-
şısında hayal kırıklığı ve umutsuzluk yaşayabilir.
8. Mükemmeliyetçilik: İntihar davranışı sergileyen
kişiler; her şeyin eksiksiz olması ve hayatta hiç hata yap-
mamak gerektiğini düşünebilirler. Kişi bir anlamda, dış
dünyanın kendi zihnindeki kalıplarla bütünüyle uyum
içinde olmasını beklemektedir.
9. Yetersiz sorun çözme becerisi: İntihar eğilimli ki-
şilerle sık karşılaşılan bir diğer durum, sorunları çözme
konusunda yaşanan yetersizliktir. Yoğun umutsuzluk
duygusu intihar davranışı sergileyen kişilerin olası
çözüm yollarını fark etmesini engelleyebilir.
İNTİHARDA BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI TEDAVİNİN
BİLEŞENLERİ
BİLGİLENDİRME VE TEDAVİYE HAZIRLAMA
Tedavinin başlangıcında intihar riski olan hasta terapi sü-
reci, terapinin yapısı, olası riskleri ve faydaları, alternatif
terapi yaklaşımları ve mahremiyet sınırları hakkında ay-
Mehmet Eskin ve ark.
rıntılı olarak bilgilendirilmelidir. İntihar riskinin artması
durumunda hastaların terapiyi bırakma olasılıkları ve te-
davi sonuçları ile ilgili umutsuz olma ihtimalleri de art-
maktadır. Dolayısıyla bahsi geçen meseleler hakkında
hastayla konuşmak kritik bir öneme sahiptir.7 Bu süreçte
terapinin içeriği, aşamaları ve yapısı hakkında ayrıntılı
bilgi verilerek hastanın tedaviye uyumu kolaylaştırılır.
Ayrıca tedavinin birincil amacının gelecekteki olası bir in-
tihar davranışını önlemek olduğu belirtilmelidir. Özellikle
intihar riski yüksek hastalarla çalışırken, tedavi protoko-
lünün tam olarak anlaşıldığından emin olunmalıdır. Ye-
terli bir bilgilendirme hasta ve terapist arasında işbirliğine
dayalı bir ilişkinin kurulmasının önemli bir adımıdır.8
İntihar hastalarının genellikle kötü bir tedavi geç-
mişine sahip oldukları göz önünde bulundurulduğunda,
terapist mutlaka hastanın tedavi sürecine katılımını sağ-
lamalıdır. Tüm terapilerde olduğu gibi BDT’de hastanın
tedaviye katılımının ön koşulu güvene dayalı terapötik
bir ilişkinin kurulmasıdır. Hastanın önceki tedavi dene-
yimlerinin dinlenmesi ve geçmişteki olumsuz bir tedavi
deneyiminin mevcut terapiye etkisinin değerlendiril-
mesi önemlidir. Önceki tedavilerinin hastaya yararlı
olan ve yararlı olmayan yanları göz önünde bulundura-
rak tedavi protokolü hastanın özelliklerine uygun hale
getirilebilir.8
Bununla birlikte intihar riskini azaltmak amacıyla
tedavinin başlangıcında bir güvenlik planı geliştirilmeli-
dir. Güvenlik planı, hasta ile birlikte kararlaştırılan ön-
celikli başa çıkma stratejilerinin ve hastaların intihar
krizi sırasında iletişime geçmeyi kabul ettikleri kaynak-
ların yazılı bir listesidir.6 Hastaların özellikle intihar dü-
şüncelerinin yoğunlaştığı kriz zamanlarında problem
çözme becerilerini kullanmaları zor olabilir. Bu nedenle
güvenlik planının amacı, kriz anları dışında bir dizi başa
çıkma stratejisi geliştirerek sıkıntılı zamanlarda hazır ol-
mayı sağlamaktır. İntihar krizinden önceki uyarı işaret-
lerinin tanınması; dikkat dağıtma işlevi görecek başa
çıkma stratejilerinin belirlenmesi; dikkati intihar dü-
şüncelerinden uzaklaştırmaya yardımcı olacak kişilerin
ya da sosyal ortamların belirlenmesi; ruh sağlığı uzman-
larıyla iletişime geçmek ve ulaşılabilir intihar araçlarını
ortadan kaldırmak hasta için güvenlikli bir ortam sağla-
maya yardımcı olan stratejilerdir.9
TERAPÖTİK İLİŞKİNİN KURULMASI
Terapötik ilişkinin terapinin/tedavinin önemli bir par-
çası olduğu bilenen bir durumdur. Rogers, danışan ve te-
rapist arasındaki ideal terapötik ilişkiyi sıcak, içten ve
koşulsuz olumlu kabule dayalı bir ilişki olarak tarif et-
70
İntiharda Bilişsel Davranışçı Terapiler
mektedir.10 Terapötik ilişkinin danışan ve terapist ara-
sındaki karşılıklı saygı ve güvene dayalı bir ilişki olduğu
belirtilmektedir. İntiharın da temelde kişiler arası bir
olgu olduğu ileri sürülmektedir. Özellikle belirli temel
ilişkilerin varlığının ve/veya yokluğunun, paradoksal
olarak hem intihara neden olduğu hem de intiharı önle-
diği vurgulanmaktadır.11 Bu anlamda BDT’de kişiler arası
ilişkilerin intihar gibi kişinin içsel huzursuzluğunu ve
varoluşsal bir krizi yansıtan klinik durum üzerinde an-
lamlı bir etkisinin olması beklenmektedir.12
Bazı terapistler intihar düşünceleri olan hastanın
rahatsız olabileceğini düşünerek intihar hakkında soru
sormayabilirler. Daha da kötüsü, bazıları bir otorite ve
güç fantezisine kapılarak, hastalara intiharın bir seçenek
olmadığını söyleyebilirler. İntiharın her zaman bir seçe-
nek olduğuna dair mevcut gerçekliği hiçe sayan, amaç-
sız ve kışkırtıcı bir müdahale olduğu için bu tür bir
yaklaşımdan uzak durulmalıdır.11
Terapötik ilişki kurmada hastanın içsel gerçekliğini
bilişsel davranışçı model bağlamında anlamaya çalışma te-
rapötik ilişkinin gelişmesini sağlayabilir. Bir diğer ifadeyle
hasta sorunlarını tarif ederken, terapist dikkatli bir şekilde
dinleyerek sorunun bilişsel kavramsallaştırmasına yap-
maya yardımcı olacak otomatik düşünceleri, inançları ya
da davranışları tanımlamalıdır. Hastaların sorunlarını bi-
lişsel model ışığında anlamak ve bu bilgiyi onlara iletmek,
tedaviyi yönlendirmeye ve terapistin empati ve yetkinli-
ğini aktarmaya yardımcı olan kritik terapötik süreçlerdir.
İntihar hastalarıyla çalışan terapistler, bir yandan hastala-
rının deneyimleriyle empati kurarken, diğer yandan has-
talara problem çözme ve diğer intihar yönetimi
becerilerini kullanmaları için rehberlik yapmalıdırlar. Te-
rapist, hastaya empatik yaklaşma ile intihar krizleri ile
başa çıkma konusunda hastaya yardım etme arasında bir
denge tutturmalıdır. Krizlerle başa çıkmaya yönelik her-
hangi bir müdahale tekniği öğretmeksizin, sorunlara yö-
nelik empatik yaklaşımın aşırı vurgulanması, gelecekteki
olası intihar krizlerinin üstesinden gelmede hastanın ken-
disini yetersiz hissetmesine yol açabilir. Buna karşın em-
patiden yoksun bir şekilde bilişsel ve davranışçı
stratejilerin aşırı vurgulanması tedaviyi bırakma riskine
neden olabilir. Bu iki durum arasında dengenin kurulması
sık sık hastadan geri bildirim almayla sağlanabilir.8
Bilinçli ya da bilinçsiz olduğuna bakılmaksızın yar-
dım arayışı içinde olan intihar eğilimli hastaların büyük
çoğunluğu, aslında onları umutlandıracak ve yaşama geri
döndürecek belli düzeyde bir ilişki arayışı içindedir. Dola-
yısıyla BDT tekniklerini uygulamaya geçmeden önce iliş-
kinin garantilenmesi daha önemlidir.12 Terapistle güçlü ve
Mehmet Eskin ve ark.
güvene dayalı bir ilişki kuran, umutsuz ve intihar eğilimli
bir hasta intihar düşüncesini bir kenara koyarak, daha iyi
olmak için çaba göstermeye istekli olabilir.13 Olumlu bir
terapötik ilişki intihar eğilimli danışana umut aşılamanın
yalnızca belli bir yönüdür. Olumlu bir terapötik ilişki ba-
şarılı bir terapi için gerekli ancak yeterli değildir.14
İNTİHAR DAVRANIŞINDA
BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI VAKA FORMÜLASYONU
Terapinin bir diğer önemli bileşeni intihar hastasının bi-
lişsel-davranışçı bir bağlamda vaka formülasyonunun ya-
pılmasıdır. Vaka formülasyonu intihar riskinin
değerlendirilmesini, intihar davranışına yatkınlık oluş-
turan faktörlerin belirlenmesini, koruyucu faktörlerin
araştırılmasını, terapiyle ilgili motivasyon geliştirmeyi
ve tedavi planının oluşturulmasını kapsamaktadır.15
İntihar riski değerlendirmesinin ayrıntılı yapılması,
sonraki tedavi sürecinin planlanması ve başarıya ulaş-
ması açısından oldukça önemlidir. Hastanın daha önce
herhangi bir intihar girişiminin olup olmadığı; eğer bir
girişim varsa ne şekilde gerçekleştiği; önceki intihar gi-
rişimleri nedeniyle üzüntü ya da pişmanlık yaşayıp ya-
şamadığı sorgulanmalıdır. İntihar davranışının işsizlik,
evsizlik, ilişki sorunları ya da finansal zorluklar gibi be-
lirli durumlarla ilişki olup olmadığı değerlendirilmeli-
dir. Hastanın şu anki durumuna etki eden önemli bir
kayıp, travmatik bir olay ya da hastalık yaşayıp yaşama-
dığı; intihar davranışını gerçekleştirmeyle ilgili moti-
vasyonunun ne olduğu; intihar ederek başkalarını
cezalandırma amacının olup olmadığı; ne zaman ve ne
şekilde intihar etmeyi planladığı vaka formülasyonu
oluştururken ele alınması gereken diğer konulardır.16
İntihar davranışına yatkınlık oluşturan faktörlerin
belirlenmesi formülasyonun bir diğer bileşenidir. Bu aşa-
mada; kriz sırasında ve sonrasında aktif hale gelen belirli
olayların, otomatik düşüncelerin ve inançların tanımlan-
ması; dikkat süreçlerinin ve bilgi işlem yanlılıklarının
rolü; hastanın rahatsız edici durumlara ilişkin değerlen-
dirmeleri ve tepkileri; intihar ile ilgili altta yatan varsa-
yımları ve intihar davranışının işlevi ele alınmaktadır. Bu
bağlamda; intihar davranışının içsel ya da dışsal bir
olay/durum tarafından tetiklenip tetiklenmediği; sıkıntı
veren duygu ve düşüncelere ne kadar odaklanıldığı; has-
tanın intiharı tetikleyen olayı nasıl anlamlandırdığı ve
gelecek ile ilgili beklentileri değerlendirilmelidir. Öte
yandan hastanın sorunla ilgili farklı çözüm yollarını dü-
şünüp düşünemediği; sorunun üstesinden gelmek için
bulduğu çözüm yollarına ne kadar güvendiği bir diğer
meseledir. İntihar düşüncesinin ve davranışının hasta için
71
İntiharda Bilişsel Davranışçı Terapiler
ne anlama geldiği intihar ile ilgili hem olumlu hem de
olumsuz inançları sorgulanarak ele alınmalıdır.8 Terapi
sürecinde yeni bilgiler ortaya çıktıkça formülasyon re-
vize edilebilir. Ancak ilk birkaç seansta hastanın intihar
düşünceleri ya da girişimleriyle ilgili alınan bilgiler for-
mülasyonun temelini oluşturmaktadır.
Vaka formülasyonu bağlamında hastanın hayatta
kalmasına yardımcı olacak güçlü yanları ve sahip olduğu
kaynakları da tanımlanmalıdır. Öte yandan yakın za-
manda intihar davranışında bulunan kişiler intihar hak-
kında konuşmakta zorlanabilirler. Bu nedenle yargılayıcı
olmayan ve empatik bir yaklaşım benimseyen terapist,
hastayı en rahat hissettiği anda kendini açması için ce-
saretlendirmelidir. Son olarak vaka formülasyonu inti-
har davranışı ile ilgili olası tedavi planını ve kullanılacak
teknikleri de içermelidir.8
HASTAYA UMUT VERİCİ BİR YAKLAŞIMIN BENİMSENMESİ
Umutsuzluk intiharın önemli bir yordayıcısı olduğu için
umut aşılama intihar düşüncelerinin ve girişimlerinin
ele alındığı psikoterapi yaklaşımlarının önemli bir par-
çasıdır.17 Terapist, yaşamın daha iyiye gitmeyeceği ve
bunun için çabalamanın bir anlamı olmadığı gibi hasta-
nın işlevsel olmayan düşüncelerini değiştirmesine yar-
dımcı olmaya çalışır. Umutsuzluğun öncüllerinden biri
danışanın rastgele belirli sonuçlara hapsolması ve bu
inançları sorgulamamasıdır. Sabit ve değişmez olan bu
inancın aksi yönde kanıtlar üreterek ‘bilişsel tutarsızlık’
ya da içsel bir çatışma yaratılabilir. Bu durum ilerleyen
zamanda daha işlevsel bir düşüncenin oluşmasını sağla-
yabilir. BDT’ de intihar eğilimli danışanlara umut aşıla-
mada önemli tekniklerden biri de sokratik sorgulamadır.
Sokratik sorgulama, danışanın duruma ilişkin kanıtları
dikkatlice gözden geçirerek fikirlerinin ve inançlarının
doğruluğunu sınamasına yardımcı olmayı amaçlamakta-
dır. Burada danışanın mevcut inançlarının geçerliliğini
sınaması ve çelişkilerin farkına varması hedeflenmekte-
dir. Terapistin kendi düşünce ve önerilerini sunmasın-
dan ziyade danışanın kendi kendine bir cevap bulması
önemlidir.3,12
İnsanlar umutsuz hissettikleri zaman olumsuz atıf-
lar nedeniyle yardım tekliflerini gözden kaçırabilirler.
“Hiçbir şey yolunda gitmiyor” ya da “her şey benim
hatam” gibi başarısızlığı içsel ve sabit özelliklere başarıyı
ise dışsal nedenlere (“Bu durumda biraz şanslıydım”) at-
fetme eğiliminde olabilirler.18 Umutsuzluk intihar etme
isteğinin temelini oluşturduğunda danışana yaşamla ilgili
durumların ve geleceğin öngörülenden daha az korkunç
olduğuna dair alternatif yorumlar sunmak önemlidir.14
Mehmet Eskin ve ark.
Alternatif bakış açılarını arttırmak intihar düşüncesinin
daha az gündeme gelmesini ve umutsuzluğun azalmasını
sağlayabilir.
Seanslar sırasında hastanın yaşamak için nedenler
sıralamasını sağlamak, yaşama dair umudu arttırmaya
yardımcı olabilir. Birçok hasta duygusal anlamda kar-
maşık bir ruh hali içinde olduğu için önceki seanslarda
konuşulan yaşam nedenleri hatırlamakta zorlanabilir.
Böyle bir durumda hastanın yaratıcılığını ve becerisini
kullanmasına olanak sağlayan ve kriz anlarında hatırla-
tıcı olabilecek bir yöntem olan umut seti kullanılabilir.
Umut seti hastalara intihar krizleri sırasında yaşama ne-
denlerini hatırlatan eşyalar topluluğudur. Hastalar; re-
simler, kartpostallar, mektuplar, ilham verici dini
ifadeler veya şiirler gibi anıları bir kutuda ya da defterde
saklayarak ihtiyaç duyduklarında kullanabilirler.6 Umut
seti oluşturulurken hastalar tarafından tanımlanan ya-
şama nedenlerinden yararlanılmaktadır. Bununla bir-
likte yaşama nedenlerini hatırlatan resimlere ya da
ifadeler erişim için cep telefonları da kullanılabilir.
İNTİHAR DAVRANIŞININ TEDAVİSİNDE
KULLANILAN BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI TEKNİKLER
DİKKAT KONTROLÜ
İntihar krizinin yaşandığı zamanlarda, hastalar kendilerini
intihar düşüncesine hapsolmuş gibi hissettikleri için ya-
şamları üzerinde kontrol sağlamanın oldukça zor olduğunu
düşünebilirler. Bu nedenle dikkat kontrolünü arttırmaya
yönelik bazı teknikler uygulanabilir. Burada hastanın dik-
katini kendisi dışındaki çevresel uyaranlara yönlendirerek
(örneğin, çevredeki sesler) dikkat odağını değiştirmesi sağ-
lanabilir. Böylelikle hastalar istemsiz ve işlevsel olmayan
bilişler üzerinde daha fazla kontrol duygusu hissedebilirler.
Dikkat odağını değiştirme aynı zamanda nötr görüntüler
ve ses, doku ve koku gibi farklı duyuları da kapsayabilir.15
Öte yandan farkındalık temelli duygusal başetme teknik-
leriyle, hastadan geçmişte yaşadığı olumlu bir olayı haya-
linde canlandırması istenerek, geçmiş anılarla ilişkili
olumlu duyguları şimdiki zamanda deneyimlemesi, bu
duygu ile ilişkili anlamı tanımlaması ve duyguları üzerinde
kontrolü olduğunun farkına varması desteklenebilir.19
BİLİŞSEL YENİDEN YAPILANDIRMA
Terapist, hastanın olumsuz düşünce ve inançlarını ta-
nımlamasını sağlayacak beceriler geliştirmesine ve dü-
şüncelerin, duyguları ve davranışları nasıl etkilediğini
anlamasına yardımcı olmaya çalışır. İntihar düşüncele-
rini tetikleyen sorunlu durumlarda ortaya çıkan otoma-
tik düşüncelerdeki yineleyen temaların belirlenmesi,
72
İntiharda Bilişsel Davranışçı Terapiler
erken dönem yaşantıların konuşulması ve kişinin kendisi
ve diğerleri hakkındaki bakış açılarının incelenmesi ara-
cılığıyla intihar düşüncelerinin altında yatan temel
inançlara ulaşılmaya çalışılır.6 Hasta otomatik düşünce-
leri ve ilişkili temel inançları bir kez tanımlayabildikten
sonra, özellikle intihar krizleri esnasında daha adaptif dü-
şünme tarzı geliştirmek için belirli stratejiler kullanabilir
duruma gelir. Sokratik sorgulama yoluyla, intihar düşün-
celerini aktive eden otomatik düşünceler ve inançlar sor-
gulanarak aksi yönde kanıtlar bulunmaya çalışılır.
Ardından hastayla birlikte işlevsel olmayan bu inançların
yerine daha gerçekçi ve işlevsel tarzda düşünceler geliş-
tirilir. Örneğin hasta ile benzer sorunlar yaşayan ancak
intihar düşünceleri olmayan kişiler referans alınarak, has-
tanın kendini öldürmek istemesinin gerçekten bir çözüm
yolu olup olmadığı değerlendirilebilir. Özellikle ‘ya hep
ya hiç’ tarzı bir düşünce tarzına sahip olan kişilerde bi-
lişsel cetvel tekniği kullanılarak hastanın diğer seçenek-
leri görmesi sağlanabilir.3 Hastanın bu görevlerde başarılı
olması çoğu zaman terapötik ilişkiyi güçlendiren bir et-
kiye sahiptir. Yaşadığı sorunlarla başaçıkma konusunda
güven duygusu gelişen ve terapistinin kendisine sunacağı
değerli araçlara sahip olduğuna inanan hastalar terapistle
işbirliğine dayalı kurmaya daha istekli olabilirler.8
Hastanın bilişsel çarpıtmalarına ilişkin farkındalığını
arttırmak için psiko-eğitim verilebilir. Bu tür düşünce
alışkanlıklarının farkında olmak için hastanın yaşadığı
olayları izleyerek not alması olayları farklı şekilde değer-
lendirmesine olanak sağlayabilir. Bununla birlikte davra-
nışsal deneyler, danışanın olumsuz değerlendirmelerinin
yanlış olduğunu gösteren kanıtları doğrudan araştırması
ve ortaya çıkarması için yararlı olabilir. Örneğin ilişki so-
runları nedeniyle intiharı düşünen ve insanların kendisi
ile iletişim kurmak istemediğini inanan bir kişiye, diğer
insanlarla iletişim kurmayı teşvik eden ev ödevleri verile-
rek bu düşüncenin doğruluğu sınanabilir.15
ŞEMA-ODAKLI ÇALIŞMA
Tedavinin bu aşamasının temel amacı, hastanın intihar
ile ilgili şemalarını etkisiz kılarak yaşadığı durumlar,
kendisi ve gelecekle ilgili yeni ve uygun şemaların be-
nimsenmesini sağlamaktır.20 İntihar şemalarının geçersiz
kılınması daha olumlu ve uyum sağlamaya yönelik sorun
çözme yaklaşımları ile ilişkili daha olumlu şemalar ge-
liştirmeyle başarılabilir. Olumlu kendilik değerini des-
tekleyen yöntemler kullanılabilir. Örneğin hastadan
olumlu özelikleri ile ilgili bir liste hazırlaması ve ardın-
dan bu özelliklerin gerçekten ne kadar doğru olduğunu
değerlendirmesi istenebilir. Öte yandan her bir özelliğe
ilişkin yaşamından spesifik örnekler vermesi ya da anı-
Mehmet Eskin ve ark.
lar hatırlaması için desteklenebilir. Olumlu özelliklerin
yeniden değerlendirilmesi hastanın belirli inançlarını
değiştirmesiyle sonuçlanabilir. Etkinlik planlama tekni-
ğine benzer şekilde, hastadan daha sonra olumlu bir
özellik deneyimlediği olayları izlemesi ve planlaması teş-
vik edilebilir. Olaydan önce ve olaydan sonra inançla-
rını değerlendirmesi istenerek gelecekle ilgili umudunu
arttıracak kanıtlar bulması sağlanabilir.15
BAŞETME KARTLARI
İşlevsel olmayan düşünceleri daha işlevsel olanlarla de-
ğiştirmede kullanılan bir diğer teknik başetme kartları-
dır.6 Başetme kartları hastanın sıkıntılı olduğu
zamanlarda başvurabileceği adaptif başaçıkma ifadelerini
içermektedir. Başetme kartları seanslar sırasında oluştu-
rulduğunda kullanılma ihtimalinin daha yüksek olduğu
belirtilmektedir. Öte yandan yalnızca intihar düşüncele-
rinin yoğunlaştığı kriz durumlarında değil, diğer zaman-
larda da başetme kartlarını okunması için hastayı teşvik
etmek, işlevsel düşünce tarzını otomatik hale getirebilir.
Başetme kartları farklı şekillerde kullanılabilir. Kartın bir
yüzüne hastanın intihar düşünceleriyle ilişkili işlevsel ol-
mayan inançları yazılırken diğer yüzüne bu inançlara al-
ternatif bakış açılarını içeren düşünceler yazılabilir.
Örneğin; kendisini yalnız hisseden ve ‘hiç kimse benimle
ilgilenmiyor’ gibi bir düşünceye sahip olan bir hastanın
başetme kartının bir yüzüne bu düşünce; diğer yüzüne
‘başkalarının beni umursadığını biliyorum, ama bazen bir
kriz sırasında yardıma ihtiyacım olduğunu hissettiğimde
bunu fark etmiyorum’ gibi daha işlevsel bir düşünce ya-
zılabilir. Diğer başetme kartları hastanın hedeflerine ulaş-
ması ya da adaptif başetme becerilerini uygulaması için
güdüleyici ifadeleri, duygusal sıkıntı ile başetme strateji-
lerini ve intihar düşüncelerinin yoğunlaştığı sırada olum-
suz inançların aksi yöndeki kanıtları içerebilir.3,8
DAVRANIŞSAL TEKNİKLER
İntihar hastasıyla çalışırken en yaygın olarak kullanılan
davranışsal tekniklerden biri etkinlik izlemesi ve prog-
ramlaması yapmaktır. Günlük ve haftalık etkinlik planla-
ması yaparak etkinlik sıklığını arttırmak danışanın yaşam
memnuniyetinin ve başarı hissinin artmasıyla ilişkilidir.
Keyif veren etkinliklere ayrılan zamanı arttırmak, hasta-
nın ailesi ve arkadaşları ile iletişime geçmesine ve olumlu
şemalara erişimine katkı sağlamaktadır. Hastanın sosyal
ağlarıyla daha fazla bağlantı kurması, ‘yalnızım’, ‘kimse
bana yardım etmeyecek’ ve ‘bu durumdan kurtuluş yok’
gibi olası değerlendirmeleri de geçersiz kılabilir. Hastanın
sosyal destek ağlarıyla bağlılığını geliştirmek adına sık kul-
lanılan bir diğer teknik, ihtiyaç duyduğu zaman kendisine
73
İntiharda Bilişsel Davranışçı Terapiler
yardım ve destek sağlayabilecek tanıdıkların listelenme-
sidir. İntihar eğilimli hastalar arasında ‘yalnızım’, ‘kimse
benimle ilgileniyor’, ‘bu durumdan kurtulmak mümkün
değil’ gibi varsayımlar yaygın olduğu için bu uygulama
onlar için zorlayıcı olabilir. Bu tekniği daha güçlü hale ge-
tirmek adına hasta, krizden önce yardımına ihtiyaç duya-
bileceği kişileri belirlemesi için teşvik edilebilir. Böylelikle
intihar düşüncelerinin yoğunlaştığı olası kriz durumlarına
karşı bir acil eylem planı hazırlanmış olacaktır. Ek olarak,
‘yardım listesini’ genişletmek isteyenler için, ihtiyaç duy-
dukları zaman erişebilecekleri olası destek kaynakları (ör-
neğin sivil toplum kuruluşları ve acil yardım hatları) ile
bağlantı kurulabilir.3,8
İNTİHAR DAVRANIŞININ TEDAVİSİNDE
SORUN ÇÖZME YAKLAŞIMI
Kişi, çözümsüz ve içinden çıkılamaz olarak algıladığı du-
rumlar karşısında intiharı bir çözüm yolu olarak görebi-
lir. İntiharı düşünen kişiler genellikle yoğun bir
çaresizlik ve umutsuzluk içindedirler. Bilişsel katılık gös-
teren bu kimseler, karşılaştıkları sorunların çözümü için
gerekli olan bilişsel esnekliğe sahip değildirler. Bu ne-
denle sorunun çözümüne yönelik alternatif çözümleri
üretmekte yetersizdirler. Sorun çözme davranışının üç
yönünden söz edilmektedir:2,16,21
1. Ki şinin karşılaştığı sorunla ra işlevsel yaklaşıp
yaklaşma dığı: Gündelik hayatta karşılaşılan sorunlara
yönelik nasıl bir yaklaşım benimsediği sorun karşısında
nasıl davranıldığıyla ilişkilidir. Örneğin sorunları bir
tehdit olarak algılayarak çözüme yönelik adım atmaktan
kaçınan kişilerin çaresizlik ve umutsuzluk duygularını
daha yoğun hissetmeleri beklenmektedir.
2. Kişinin karşılaştığı sorunlar karşısında fa rklı
çözüm seçeneklerini üretip üretemediği: Bazı insanlar
yaşadıkları sorunlara yönelik alternatif çözüm yolları
üretmekte zorlanabilirler. Özellikle intihar düşüncele-
rinin yoğun olduğu, çaresiz ve umutsuz bir ruh hali
içinde bunu yapabilmek son derece güçtür. Bu kişiler tek
çıkış yolu olarak kendini öldürmeyi görmektedirler.
3. Kişinin sorun durumla ilgili ürettiği çözüm seçe-
neklerini uygulayıp uygulamadığı: Bazı kişiler sorunlar
karşısında çözüm yolları üretmelerine rağmen bunları
uygulama konusunda isteksiz ya da başarısız olabilirler.
Bu anlamda güdüleyici birtakım müdahalelere ve dav-
ranışsal uygulamalara ihtiyaç duyabilirler.
Sorun çözme yaklaşımının; soruna yönelim, sorun
çözme tarzı ve akılcı sorun çözme olmak üzere üç temel
bileşeni olduğu belirtilmektedir.
Mehmet Eskin ve ark.
1. SORUNA YÖNELİM
İntihar düşünceleri olan kişiler sorunları çözmek yerine
ya sorunların kendiliğinden ortadan kalkmasını bekle-
mektedirler ya da kendilerini öldürerek yaşadıkları ruh-
sal acıya son vermeyi planlamaktadırlar. Bu kişiler
sorunları gerçekten görmeyebilirler veya tehdit edici
olarak algıladıkları için sorunu görmezden gelebilirler.
Bu nedenle hastanın sorunu fark etmesinin ardından, so-
runa yönelik olumsuz bakış açısını değiştirerek, daha
olumlu bir bakış açısı geliştirilmeye çalışılır. Sorunların
yaşamın vazgeçilmez unsurları olduğu, sorunların bir
kriz olarak değil, yeni başetme becerileri geliştirmeye
imkan sağlayan bir fırsat olarak görülmesi ve sorunsuz
bir hayatın gerçekçi olmadığı vurgulanarak sorunlara yö-
nelik olumlu bir bakış açısı geliştirmek hedeflenir.
2. SORUN ÇÖZME TARZI
Sorunların görmezden gelindiği ve kaçıldığı; sorunlar
karşısında düşünmeden harekete geçildiği ve akılcı bir
tarzda belirli işlem basamaklarını izleyerek sorunların
çözüldüğü farklı türde sorun çözme tarzları söz konusu-
dur. İntiharı düşünen kişiler daha önce de söz edildiği
sorunları görmezden gelerek sorunların çözümünden
kaçabilirler. Böyle bir durumda sorunlardan kaçınmanın
altından yatan nedenler sorgulanarak, çözüme yönelik
adım atmanın avantajları ve dezavantajları değerlendi-
rilebilir. Eğer hasta yetersiz olduğunu düşündüğü için
sorunlardan kaçıyorsa, uygun başetme becerileri geliş-
tirmesi desteklenir. Sorunların çözümsüz olarak algılan-
dığı durumda bu inançların geçerliliği sınanarak sorunla
yüzleşmenin olası sonuçları vurgulanır.
Bir diğer sorun çözme tarzı olan dürtüsel tarzda ise,
kişiler bir davranışın olası sonuçlarını düşünmeden akıl-
larına ilk gelen düşünceyle hareket etmektedirler. Böyle
bir durumda “dur ve düşün tekniği” kullanılarak, has-
taya hemen harekete geçmeden önce durup konuyla il-
gili bir süre düşünmesi öğretilir. Durma sırasında
uygulaması için nefes egzersizleri verilebilir. Gerekirse
terapi ortamında benzer bir uygulama yapılabilir. Bu-
nunla birlikte hastadan davranışının olası sonuçlarına
ilişkin düşünmesi istenebilir. Böylece intihar gibi bir
çözün yolunun telafisi olmayan bir davranış olduğunun
farkına varması sağlanabilir.
3. AKILCI SORUN ÇÖZMENİN İŞLEM BASAMAKLARI
Akılcı soru çözme yaklaşımı kişinin yaşadığı sorunu çöz-
meye yönelik uygulayacağı işlem basamaklarını kapsa-
maktadır. Burada kişi bir dizi bilişsel-davranışçı tekniği
uygulayarak sorunun üstesinden gelmeye ve belirlenen
74
İntiharda Bilişsel Davranışçı Terapiler
hedeflere ulaşmaya çalışır. Sorun çözmeye yönelik işlem
basamakları şu şekildedir:
1. Sorunların tanımlanması: Bu aşamada sorunun
ne olduğu, ne zaman başladığı, ne sıklıkta ortaya çıktığı,
hangi olay ya da kişilerle ilişkili olduğu, sorunun ciddi-
yeti ve çözülme olasılığı değerlendirilerek sorun açık şe-
kilde tanımlanır. Öte yandan bu sorunlarla ilişkili
duygusal semptomların belirlenmesi de bu işlem basa-
mağında gerçekleştirilir.
2. Hedeflerin belirlenmesi: Belirlenen sorunlara
bağlı olarak nesnel, amaca yönelik, davranışsal terimlerle
ifade edilmiş, erişilebilir ve gerçekçi hedefler belirlen-
melidir. Hedef belirlerken hastanın güçlü yönleri ve
kaynakları dikkate alınmalıdır.
3. Olası çözüm seçeneklerinin üretilmesi: Bir ön-
ceki basamakta belirlenen hedeflere ulaşmayı sağlayacak
olası çözüm yolları üretilir. Burada terapist, hastayı des-
tekleyerek alternatif çözümler üretmesine yardımcı olur.
Temel amaç olabildiğince fazla çözüm seçeneğinin üre-
tilmesidir. Böylece intihar düşünceleri olan kişinin ya-
şadığı umutsuzluk bir anlamda kırılmış olacaktır.
4. Uygun çözümün seçilmesi: Belirlenen çözüm
önerilerinin avantajları ve dezavantajları değerlendirile-
rek hedefe ulaşmada hangi çözümün hastanın özgün ko-
şullarında en iyi olacağı belirlenir.
5. Belirlenen çözümün uygulanması: Uygulamaya
geçmeden önce karşılaşılabilecek zorluklar değerlendi-
rilebilir. Hastanın uygulama için hazır olması oldukça
önemlidir. Terapist sorunu uygulama konusunda hastayı
motive ederek uygulamanın nasıl ve ne zaman gerçekle-
şeceği açıklığa kavuşturulur.
6. Uygula manın değerlendiri lmesi: Uygulanan
çözüm yolunun başarılı olup olmadığı, hedeflere ulaş-
mada ne düzeyde katkı sağladığı ve uygulama sırasında
yaşanan zorluklar değerlendirilir. Çözüm yolunun etki-
siz olması halinde ya mevcut çözüm seçeneği revize edi-
lir ya da başka bir çözüm yolu uygulanır.
İNTİHARDA BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI TERAPİNİN
ETKİLİLİĞİ
Bilişsel davranışçı terapilerin, intihar düşüncesi ve dav-
ranışı üzerinde önemli bir önleyici etkisinin bulundu-
ğuna ilişkin görgül kanıtların olduğu görülmektedir.
İntihar davranışlarına yönelik BDT müdahalelerinin
gözden geçirildiği bir çalışmada, intihar ilgili düşünce ve
davranışların azalmasında önemli bir etkisinin olduğu
bulunmuştur.22 Başka bir çalışmada; kendine zarar verme
 Mehmet Eskin ve ark. İntiharda Bilişsel Davranışçı Terapiler

ya da intihar davranışının ardından hastaneye yatırılan
bir grup katılımcıya 12 seanslık BDT müdahalesi uygu-
lanırken, diğer gruba yalnızca standart bir tedavi uygu-
lanmıştır. Standart tedavi alan grupla karşılaştırıldığında
BDT müdahalesi alan hastaların intihar düşüncelerinin
anlamlı olarak azaldığı; sorun çözme becerilerinin ve
benlik saygılarının ise anlamlı olarak arttığı görülmüş-
tür.23 Bir diğer çalışmada ise yakın zamanda gerçekleşen
intihar girişiminin ardından hastalar, bilişsel terapi alan
ve bilişsel terapi almayan gruba seçkisiz olarak atanmış-
lardır. Bilişsel terapi grubundaki hastalara 10 seanslık bir
tedavi uygulanmıştır. Araştırma sonuçları 18 aylık takip
dönemi sırasında bilişsel terapi alan grubun, bilişsel te-
rapi almayan gruba kıyasla tekrar intihar girişiminde bu-
lunma olasılığının yaklaşık %50 oranında daha az
olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, belirli aralıklarla
alınan takip ölçümlerinde bilişsel terapi grubunun kont-
rol grubuna kıyasla depresyon ve umutsuzluk düzeyle-
rinin de anlamlı olarak daha az olduğu görülmüştür.24
Depresyon ve intihar davranışının tedavisinde sorun
çözme terapisinin etkililiğinin araştırıldığı bir başka ça-
lışmada ise, bir grup katılımcı sorun çözme terapisi ko-
şuluna diğer grup ise bekleme listesi kontrol grubuna
seçkisiz olarak atanmıştır. Bulgular sorun çözme terapisi
alan kişilerin tedavi sonrasında depresyon ve intihar riski
puanlarının anlamlı olarak azaldığını göstermektedir.
Buna karşın bekleme listesi kontrol grubundaki katılım-
cıların bekleme öncesi ve sonrasındaki depresyon ve in-
tihar riski puanlarında anlamlı bir değişim olmadığı
bulunmuştur. Bunlara ek olarak sorun çözme terapisi
alan katılımcıların benlik saygısı ve girişkenlik puanla-
rında tedavi öncesine kıyasla anlamlı bir artış olduğu
gözlenirken; bekleme listesi grubundaki katılımcılarda
bekleme öncesinde ve sonrasında anlamlı bir değişim
gözlenmemiştir.25 Görüldüğü üzere mevcut kanıtlar bi-
lişsel davranışçı müdahale tekniklerinin intihar düşün-
celerinin ve davranışlarının önlenmesinde genel olarak
etkili olduğunu göstermektedir.

1. World Health Organization. World health sta-
tistics 2018: monitoring health for the SDGs,
sustainable development goals. Geneva:
World Health Organization; 2018.
2. Eskin M. İntiharda bilişsel davranışcı sağaltım
yaklaşımları. Kriz Dergisi. 2007;15(2):15-35.
3. Beck JS. Cognitive Therapy: Basics and Be-
yond. 1st ed. New York: Guilford Press; 1995.
4. Prezant DW, Neimeyer RA. Cognitive predic-
tors of depression and suicide ideation. Sui-
cide Life Threat Behav. 1988;18:259-64.
5. Hewitt PL, Flett GL, Sherry SB, Caelian C.
Trait perfectionism dimensions and suicidal
behavior. In: Ellis TE, ed. Cognition and sui-
cide: Theory, research, and therapy. 1st ed.
Washington, DC: American Psychological As-
sociation; 2006. p.215-36.
6. Wenzel A, Brown GK, Beck AT. Cognitive
therapy for suicidal patients: Scientific and
clinical applications. 1st ed. Washington, DC:
APA Books; 2009.
7. Berk MS, Henriques GR, Warman DM, Brown
GK, Beck AT. A cognitive therapy intervention
for suicide attempters: An overview of the
treatment and case examples. Cogn Behav
Pract. 2004;11(3):265-77.
8. Brown GK, Wenzel A, Rudd MD. Cognitive Ther-
apy for Suicidal Patients. In: Michel K, Jobes DA,
eds. Building a Therapeutic Alliance with the Sui-
cidal Patient. 1st ed. Washington: American Psy-
chological Association; 2011. p.273-93.
9. Stanley B, Brown GK. Safety planning inter-
vention: a brief intervention to mitigate suicide
KAYNAKLAR
risk. Cogn Behav Pract. 2012;19(2):256-
64.
10. Rogers C. On Becoming a Person. A Thera-
pist’s View of Psychotherapy. 2nd ed. New
York: Houghton Mifflin Harcourt Publishing
Company;1995.
11. Jobes DA. Collaborating to prevent suicide: a
clinical‐research perspective. Suicide Life
Threat Behav. 2000;30(1):8-17.
12. Collins S, Cutcliffe JR. Addressing hope-
lessness in people with suicidal ideation:
building upon the therapeutic relationship
utilizing a cognitive behavioural approach. J
Psychiatr Ment Health Nurs. 2003;10(2):
175-85.
13. Persons JB. Cognitive therapy in practice: A
case formulation approach. 1st ed. New York:
WW Norton; 1989.
14. Beck AT, Kovacs M, Weissman A. Assess-
ment of suicidal ideation: the scale for suicide
ideation. J. Consult. Clin. Psychol. 1979;47:
343-52.
15. Pratt D, Gooding P, Kelly J, Johnson J, Tarrier
N. Case formulation in suicidal behaviour. In:
Tarrier N, Johnson J, eds. 2nd ed. Case For-
mulation in Cognitive Behaviour Therapy: The
treatment of Challenging and Complex Cases.
Routledge; 2016.
16. Eskin M. İntihar: Açıklama, Değerlendirme,
Tedavi ve Önleme. 1. Baskı. Ankara: Türk
Psikologlar Derneği Yayınları; 2014.
17. Brown GK, Beck AT, Steer RA, Grisham JR.
Risk factors for suicide in psychiatric outpa-
tients: A 20-year prospective study. J Consult
Clin Psychol. 2000;68:371-7.
18. Weiner B. An Attributional Theory of Motiva-
tion and Emotion. 1st ed. New York: Springer-
Verlag; 1986.
19. Tarrier N. Broad minded affective coping
(BMAC): A ‘positive’ CBT approach to facili-
tating positive emotions. Int J Cogn Ther.
2010;3(1):64-76.
20. Tarrier N, Gooding P, Pratt D, Kelly J, Awenat
Y, Maxwell J. Cognitive behavioural preven-
tion of suicide in psychosis: a treatment man-
ual. 1st ed. New York: Routledge; 2013.
21. Eskin M. Sorun Çözme Terapisi: Kuram,
Araştırma, Klinik Uygulama. 4. Baskı. Ankara:
Altınordu; 2018.
22. Tarrier N, Taylor K, Gooding P. Cognitive-be-
havioural interventions to reduce suicide be-
haviour: a systematic review and metaanalysis.
Behav Modif. 2008;32(1):77-108.
23. Slee N, Garnefski N, Leeden R, Arensman E,
Spinhoven P. Cognitive-behavioural interven-
tion for self-harm: randomised controlled trial.
Br J Psychiatry. 2008;192(3):202-11.
24. Brown GK, Ten Have T, Henriques GR, Xie SX,
Hollander JE, Beck AT. Cognitive therapy for the
prevention of suicide attempts: a randomized
controlled trial. JAMA. 2005;294 (5):563-70.
25. Mehmet E, Kamil E, Hadiye D. Efficacy of a
problem-solving therapy for depression
and suicide potential in adolescents and
young adults. Cogn Ther Res. 2008;32(2):
227-45.

75

View publication stats