TOPLUMSAL

CİNSİYET VE
SAĞLIK
ARŞ. GÖR. KÜBRA ÖZDOĞAN
RPSD440 CİNSEL SAĞLIK EĞİTİMİ
Sağlık, bireyin bedenen, zihnen ve sosyal yönden tam iyilik halinde olmasıdır.

Toplumsal cinsiyet de tam iyilik halini etkiliyor.

TC eşitsizliğinin sonuçları, kadının sağlık haklarına yansıyor.

En temel koşul – sağlığa ulaşma hakkı

Tanı/tedavi/araştırma hizmetlerinden en yüksek düzeyde, tam ve eşit olarak faydalanma.
Kentten kırsala, batıdan doğuya gidildikçe artan tc eşitsizliği, sağlık hizmetlerine erişimde engel.
Yalnızca cinsel sağlık ve üreme sağlığı değil, biyo-psiko-sosyal sağlık belirleyicileri olarak ele
alınmalı.

Kadının sağlık hakkı, en temel haklarından.

-Sağlığa ulaşım
-Sağlık hizmetlerinden yararlanma
-Sağlık bilgisine erişim
-Yeterli beslenme
Toplumsal Cinsiyet ve Sağlık
Pek çok toplumda kadınlar erkeklere göre daha fazla hastalık ve stres yaşar.

Doğuşta beklenen yaşam süresi kadınlarda daha fazla – ancak bu uzun yaşamın niteliği önemli.

Kadınlar biyolojik olarak tüm yaşlarda erkeklerden daha «güçlü»

Düşük ve ölü doğum erkeklerde fazla (kromozomal yapılar)

Menopoza kadar avantaj – kalp hastalıklarından korunuyorlar vb.

Toplumsal Cinsiyet ve Sağlık
Kemik erimesi, diyabet, hipertansiyon, eklem hastalıkları, bağışıklık sistemi bozuklukları
kadınlarda daha fazla…

Endüstriyel gelişmeler – enfeksiyon hastalıklarına yakalanma riski ve gebelik/doğum

tehlikelerini azalttı – kadınlar daha uzun yaşıyor.

Ancak kadınlar kendilerini sağlık açısından erkeklerden daha olumsuz değerlendiriyor.

Toplumsal Cinsiyet ve Sağlık
Mesleğe bağlı ölümler erkeklerde daha fazla – ekmek parası kazanmak, ev geçindirmek…

Sosyal kısıtlamalardan uzak, özgürce büyüme – erkeklerde tehlikeli maddelerle

karşılaşma/kullanma riskini artırıyor.

Alkol bağlantılı trafik kazaları, şiddet, erken ölümler daha fazla.

Ancak kadınlar erkeklerden daha fazla sakatlık ve hastalık yaşıyor. Neden?

Neden?
1. Kadınlar daha uzun yaşıyor.

Kronik hastalıklar daha çok görülüyor.

Yüksek hastalık hızı görülüyor.
Doğuşta beklenen yaşam süresi TR kadınlarda 81 yıl, erkeklerde 75.6 yıl.
Doğuşta beklenen sağlıklı yaşam süresi kadınlarda 56.8 yıl, erkeklerde 59.9 yıl.
Neden?
2. Kadınların, üreme sağlığı ile ilgili sorun yaşama olasılıkları erkeklerden daha fazla.

Rahim ağzı ve meme kanseri için taramaya ihtiyaç.

Kadınların hastalık duyarlığı üreme çağında (15-49 yaş) daha artar.

Her iki cinsiyetin yaşa göre hizmet gereksinimi farklılık gösterir.

Neden?
3. Biyolojik cinsiyet ve üremeye ilişkin fizyolojik fonksiyon farklılıkların yanı sıra;
Toplumun kendilerine biçtiği toplumsal cinsiyet rolünün olumsuz etkisi.

Toplumsal yargılar, bakire olmayı, anne olmayı, belli sayıda çocuk doğurmayı, çekici olmayı
norm kabul eder ve bunun dışındakileri etiketler (kadın bedeni üzerindeki baskı)

Beden yalnızca biyolojik değil, toplumsal bir varlıktır.

Biyolojik bedenlerimize toplumsal anlamlar yükleniyor.

Toplumsal cinsiyet kader değildir, toplum tarafından oluşturulduğundan değiştirilebilir.

Toplumsal cinsiyetin oluşturulma sürecine en büyük katkıyı farkında olarak/olmayarak tıp

kurumu yapmıştır.
-Tıp biliminin kurumsallaşmasında kadının dışlanması
-Tıp hizmetlerindeki cinsiyetçi dağılım
(düşük statülü, düşük ücretli alanlarda kadınlar, uzmanlık alanlarına giriş, yükselme, yöneticilik)
Toplumsal Cinsiyet ve Yaşam Dönemleri
Sağlık sisteminin yapısı ve sağlık hizmetlerinin sunumu, bölgeler arası eşitsizlik, sağlık
personelinin tc bakışına sahip olmaması…

Sağlık sorunları yalnızca doğurganlık döneminde değil, doğumdan ölüme dek ele alınmalı!

Kadınlar çocuk bakımı, aile bakımı, yaşlı bakımı yüzünden (esnekliğe çok az olanak tanıyan işler)
sağlığa ulaşma hakkını elde edemiyor.
Kadın sağlığı «ana-çocuk sağlığı» içinde değerlendirildi – ayrımcılık!
Çocukluk Dönemi:
Cinsiyeti nedeni ile kız çocuğunun yaşadığı ve sağlığını etkileyen olumsuzluklar:
o Gebelikte cinsiyet seçimi
o Gebeliğin, bebeğin cinsiyeti nedeni ile istenmemesi
o Cinsiyet nedeni ile yapılan isteyerek düşükler
o Kadın sünneti (Female Genital Mutilasyon)
o Malnütrisyon (beslenme yetersizliği)
o İhmal, hizmetten yararlanamama, buna bağlı ortaya çıkan enfeksiyonlar
o Ayırımcılığa bağlı morbidite ve mortalite hızlarının artması (özellikle 2-5 yaş)
Ergenlik Dönemi:
Her iki cinsiyet için özellikli olan bu dönemde kız adolesanlar için daha fazla risk vardır. Bunlar:
 Menarş (adet görme), kız adolesan için yeni bir olaydır. Ancak aileler ve toplum bu konuya
genellikle olumsuz yaklaşır (olayı gizler, hastalık olarak kabul eder, adolesanı bilgilendirmez vb.)
 Toplumsal baskı
 Cinsel taciz/istismar
Cinsiyeti nedeni ile toplumun kadına biçtiği rol ve beklentiler
 İstenmeyen gebelikler, İsteyerek düşükler
 Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE)
 Anemi/malnütrisyon
 Madde bağımlılığı (alkol, sigara, uyuşturucu), Paralı seks, Şiddet
 Erişkinlik Dönemi:
Üreme fonksiyonlarının en yoğun olarak yaşandığı bu dönemde kadınların cinsiyete dayalı ayrımcılık
sonucu karşılaştığı en önemli sağlık sorunları şunlardır:
 Gebelik, doğum, doğum sonu dönemlerde hizmetten yeterince yararlanamama, komplikasyonlara
(istenmeyen sağlık sonuçları) zamanında müdahale edilememesi
 Doğurganlık davranışında kadının karar verememesi
 İstenmeyen gebelikler/isteyerek düşükler
 CYBE
 Anemi/malnütrisyon
 Paralı seks/cinsel taciz–istismar
 Kadına yönelik cinsiyet temelli şiddet
 Anne ölümleri
Menopoz ve menopoz sonrası dönem
(50+ yaş):
En çok ihmal edilen dönem. Ekonomik bağımlılık – ihmali güçlendiriyor.
Menopozal semptomlar
 Malignensiler (kanserler)
 İskemik Kalp Hastalıkları
 Osteoporoz
 Desensüs-prolapsus (İç genital organların sarkması ve buna bağlı sorunlar)
 Kadına Yönelik Şiddet
 Yoksulluk - Yalnızlık - Hastalık kombinasyonu
Kadınlarda düşük statü, en fazla doğurganlığı etkiliyor. Statü ve doğurganlık arasında doğrudan
bir ilişki var.

Gelişmekte olan 99 ülkede

yapılan araştırma.
Statü arttıkça obstetrik (gebelik ve doğumla ilgili) hizmetlerden yararlanma oranı da artıyor.

2018 Türkiye Nüfus

ve Sağlık Araştırması
Toplumsal Cinsiyet ve Sağlık
Eğitim düzeyi, doğum kontrol yöntemlerine ulaşmada etkili.
TC bakış açısının gelişmemesi, koruma önlemlerini/tanıyı/çözümleri
geciktiriyor.
Aile üyeleri, kadınlar için daha az sağlık harcaması yapıyor – düşük sosyal statü
ve karar vermede güçsüzlük.

Acı çekmek kaderdir inancı

Düşük özgüven, talep etmeyi kısıtlıyor.
Eğitim eksikliği, düşük özgüven, düşük öz saygı; kendi vücudunu tanımama,
sağlık ihtiyaçlarını saptayamamaya neden oluyor.
Genel olarak üreme dönemine odaklı kadın sağlığı hizmetleri (gebeliği önleme,
doğum kontrolü, sağlıklı doğum)
İhtiyaçlar göz ardı ediliyor.
CYBE, HIV/AIDS biyolojik ve toplumsal cinsiyet faktörlerinin çok belirgin
etkilediği hastalıklar.
Gelişmekte olan ülkelerde doğurganlık çağında en yaygın ölüm nedeni
gebelik, doğum ve lohusalık sırasında meydana gelen komplikasyonlar.
-Dünyada her yıl 289.000 anne ölümü. Kırsalda fazla. Yaşla artar.
Kadına yönelik şiddet, önemli bir halk sağlığı sorunu.
Sağlık hizmeti sunumunda, kadınlar kendi bedenleri ile ilgili kararları
kendilerinin almaları konusunda cesaretlendirilmeli.
Sağlık hizmetlerine erişimin artırılması, kadın sağlığında hemen, kısa dönemde
olumlu etkiler oluşturur.
Kadının beslenme, gelir ve eğitim düzeyinin iyileştirilmesi orta vadede etki
sağlar, kadının statüsünün geliştirilmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin
sağlanması ise uzun dönemde kalıcı etkiler oluşturur.