Anne&Çocuk Sağlığı

DOÇ. DR . P I N A R S OYL A R
F I R AT ÜN İ V ERSİTESİ SAĞ LIK Bİ Lİ MLERİ FAKÜLTESİ
HE MŞ İREL İK BÖLÜ M Ü
Neden Önemli?
Gebelik ve bebeklerde (çocuklarda) büyüme gelişme süreçlerinden
kaynaklanan biyolojik özellikler anne ve çocukların ölüm riskini artırır.Bu nedenle
anne-çocuklar sağlıklı olduklarında bile sağlık hizmetlerinde risk grubunda yer
alırlar.
Erişkin dönemindeki fiziksel ve ruhsal sağlık, çocukluk dönemindeki büyüme ve
gelişme süreçleriyle yakından ilgilidir.
Gelişmekte olan ülkelerde anne-çocuk sağlığı nüfusu çok fazladır (Toplam
nüfusun yarısından fazla)
Her 100.000 canlı doğumda anne ölüm oranı %38 dir. (WHO)
Bu ölümlerin %94 ü düşük gelir grubundaki ülkelerde meydana gelmektedir.
Anne ölümlerinin sebepleri
Kanamalar ( çoğunlukla doğum sonrası)
Enfeksiyonlar (çoğunlukla doğum sonrası)
Gebelikte yüksek tansiyon (preeklampsi-eklampsi)
Doğum kaynaklı komplikasyonlar
Güvensiz düşük

Bu sebeplerin büyük çoğunluğu önlenebilir ve tedavi

edilebilir.
BEBEK ÖLÜMÜ
I.Basamakta Verilen Ana-Çocuk Sağlığı Hizmetleri:
Doğum Öncesi Bakım Hizmetlerine Yönelik Amaçlar:
Annedeki hastalıkları saptamak ve tedavilerini sağlamak
Gebelige bagli ortaya cikabilecek sağlık sorunlarini saptamak ( anemi,
preeklamsi vb ) ve önlem almak
Gebelige yönelik yüksek risk faktörlerini taramak ve müdahelede bulunmak
Anneyi tetanoza karsi bagisiklamak
Emzirme ile ilgili egitim vermek
Fetusun gelisimini izlemek ve degerlendirmek
Dogumun ne zaman, nerede ve kim tarafindan yapilacagina karar vermek
DOĞUM ÖNCESİ BAKIMIN BİLEŞENLERİ
oDemir Takviyesi
oTansiyon Ölçümü
oUltrason çektirme
oKan tahlili
oİdrar Tahlili
Dogum Hizmetlerine Yonelik Amaclar:
Kadinin guvenli bir ortamda dogum yapmasini saglamak
Annenin fiziksel ve psikolojik rahatligini saglamak
Dogum eylemini takip etmek
Dogum eylemi sirasinda fetal sagligi degerlendirmek
Dogum eylemi sirasinda yasam bulgularini izlemek ve fiziksel muayenelerini
yapmak
Dogum eylemi sirasinda annede ve bebekte olabilecek risk faktorlerini
saptamak
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2018
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Ankara,
Türkiye
Araştırmanın Amaçları:
TNSA, 2018
TNSA, 2018
TNSA, 2018
Dogum Sonu Hizmetlerine Yonelik Amaclar:
Dogumun fiziksel ve emosyonel uyumunun saglanmasi icin annenin dinlenmesini
saglamak
Bebekte olusabilecek konjenital anomalileri zamaninda saptamak ve mudahale etmek
Yasam bulgularini takip etmek ve degerlendirmek
Kanama, atoni, enfeksiyon gibi komplikasyonlara karsi dikkatli olmak
Doku iyilesmesini baskilayan enfeksiyon, anemi ve kotu hijyeni onlemek
Yeterli sut salgilanmasini saglamak
Bebegin saglikli gelisimi icin anneye bebegi tutmayi, emzirmeyi ve beslemeyi ogretmek
15-49 yas grubu kadin izlemindeki amaclar:
AP hizmetini sunmak
CYBH onlemek, erken tani ile tedavilerini saglamak
Jinekolojik hastaliklarin tani ve tedavisine yardimci olmak
Kronik hastaliklarin erken tani ve tedavisine yardimci olmak
Menopoz donemine ozgu danismanlik hizmeti vermek
Infertil ailelere yardimci olmak
Cocuk Sagligina Yonelik Amaclar:
oAnne sutuyle beslenmeyi tesvik etmek
oYeni dogan bebegin evde bakimini saglamak
oBagisiklama hizmeti sunmak
o0-6 yas arasi cocuklarin buyume ve gelismesini izlemek
oIshalli hastaliklari kontrol altina almak
oAlt Solunum Yolu Enfeksiyonlarinin kontrolunu saglamak
ANNE-ÇOCUK SAĞLIĞI GÖSTERGELERİ
 1.Anne Ölüm Hızı

Bir toplumda bir takvim yılı icinde dogurganlikla

ilgili nedenlerle ölen kadin sayisinin, ayni yil
meydana gelen canli dogum sayisina oraninin
yüz binle carpilmasiyla elde edilen bir ölçüttür.
Anne Ölüm Nedenleri:
Hazırlayıcı Faktörler:Aşırı doğurganlık, İki gebelik arasındaki sürenin kısa olması,
Erken ve ileri yaşlardaki gebelikler, Beslenme yetersizliği, Doğum öncesi ve
doğum sonrası dönemlerde yeterli bakım alamama, düşük sosyo ekonomik
faktörler olarak sıralanır.
2. Perinatal Ölüm Hızı
Ana çocuk sağlığı hizmetlerinin düzeyini gösteren diğer bir ölüm düzeyi ölçütü
perinatal ölüm hızı olup bir toplumda belli bir zaman süresinde ölü doğan
(gebeliğin 28. haftasından sonra) ve canlı doğup ilk 7 gün içinde ölen bebek
sayısının aynı toplumda aynı süredeki toplam ölü ve canlı doğum sayısına
bölümüdür.

-Ölü doğum, prematüre doğum, konjenital malformasyonlar, perinatal

asfiksi nedenler arasında sıralanır.
ÇOCUK SAĞLIĞI GÖSTERGELERİ
1. BEBEK ÖLÜM HIZI:Ülkelerin sağlık düzeylerinin kıyaslanmasında sıklıkla kullanılan güvenilir
bir göstergedir.
Toplam bebek ölüm hızı bir toplumda belli bir zaman periyodu içinde meydana gelen 0-1 yaş
grubundaki ölüm sayısının aynı toplumda aynı zaman zarfındaki canlı doğum sayısına
bölünmesi ile bulunan bir ölçüttür
Yenidoğan ölüm hızı (Her 1000
canlı doğumda)

Bebek ölüm hızı (0-1 yaş arası her 1000

canlı doğumda)

5 yaş altı mortalite (5 yaş altı her 1000

canlı doğum)
DOĞUMDAN SONRAKİ İLK HAFTA İÇİNDE
YENİDOĞANIN İZLEMİ
I. Anneyi ve bebeği karşılayın ve uygun iletişim kurun
• Bebeğin tanımlayıcı bilgilerini, annenin gebelik öyküsünü ve bebeğin doğumu ile ilgili bilgilerini
kayıt sistemine girin
• Emzirmenin nasıl gittiğini sorgulayın
• Bebeğin doğar doğmaz Hepatit B aşısının yapılıp yapılmadığını sorgulayın
• Yenidoğan taraması için topuğundan kan alınıp alınmadığını sorgulayın
• Yenidoğan işitme taraması yapılıp yapılmadığını sorgulayın
Baş çevresini ölçün, bebeği tartın ve boyunu ölçerek bulgularınızı büyüme eğrilerine işaretleyin
• Fontanel büyüklüklerini kaydedin
• Bebeğin genel görünümüne bakın
- Hareketli mi?
- Canlı bir sesle ağlıyor mu?
Doğuştan bir anomalisi var mı değerlendirin
• Cildi muayene edin
• Baş ve boyun muayenesi yapın
• Solunumu ve kalbi değerlendirin, arteriyal femoral nabızları palpe edin
• Reflekslerini kontrol edin
• Bebeğin işitmesini değerlendirin
V. Aşağıdaki konularda anneye danışmanlık verin
• Emzirme
• Göbek bakımı
• Bebek bakımı
• Bebekle sağlıklı iletişim
• Uyku
• El yıkama
• Kazalardan korunma
• Doktora hemen başvurmayı gerektiren durumlar (ateş, iyi emmeme, kusma, ishal, sarılık, uykuya
meyil, vs)
VII. Annenin lohusa izlemini yapın
• Annenin kendisi için Demir ve D vitamini kullanma durumunu sorgulayın
• Hemoglobin ölçümü yapın
• Kan basıncı ölçümü yapın
• Ateş ölçümü yapın
• Kanama kontrolü yapın
• Anneye AP danışmanlığı verin
VIII. Bebeğe ücretsiz D vitamini verin ve bilgilendirme yapın
2. 5 YAŞ ALTI ÇOCUK ÖLÜM HIZI:0-5 yaşa-özel orantılı ölüm hızı özellikle bir toplumun çocuk
sağlığı düzeyini gösteren bir ölçüt olup ülkeler arası kıyaslamalarda kullanılan önemli bir
göstergedir
Erken çocukluk dönemi ölümlülük hızları
Bebek ölümlüğü azalmaya devam ediyor…
TNSA-2013 sonuçları son beş yılda doğan her 1000 bebekten 13’ünün bir yaşına gelmeden
öldüğünü göstermektedir. Aynı dönem için bir-dört yaş arası çocuklar için hesaplanan çocuk
ölüm hızı binde 2, beş-yaş altı ölüm hızı ise binde 15’tir. Tüm bebek ve çocuk ölümü
göstergelerinde iyileşme gözlenmesine rağmen bölgesel farklılıkların devam ettiği görülmektedir.
AİLE PLANLAMASI
Ülkemizde Cumhuriyet’in kuruluşundan 1965 yılına kadar nüfus artış hızını destekleyici politikalar
benimsenmiş ve uygulanmıştır (Pronatalist politikalar).
• Nüfusun aşırı artmasi nedeniyle 1965 yılında çıkartılan 557 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun
ile aile planlaması yöntem kullanımı serbest bırakılarak, antinatalist (dogumlari engelleyici/
azaltmaya yonelik) politikaya geçilmiştir. Bu yasa ile aile planlamasi hizmetlerinin devlet tarafindan
verilmesi ongorulmustur.
Aile planlamasi: Bir nufus planlamasi hizmeti olmakla birlikte: iki gebelik arasindaki sureyi
ayarlayarak, asiri dogurganligi, istenmeyen gebelikleri, isteyerek yapilan dusukleri, cok genc/ileri
yastaki gebelikleri onleyerek ana cocuklarin sagligina olumlu katki saglayan bir hizmettir.
GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ YÖNTEMLER
Modern Yöntemler
Tüplerin bağlanması, Hap, RİA, Kondom, Enjeksiyon, İmplant, Diyafram / Köpük/
Jel, Kadın kondomu, Erkeğin kanallarının bağlanması, Vajinal halka, Emzirme ve
Acil korunma hapı
Geleneksel Yöntemler
Geri çekme ve Takvim
Adölesan doğurganlık hızı düştü

Adölesan doğurganlık hızı, 15-19 yaş grubunda bin kadın başına düşen ortalama canlı doğan
çocuk sayısını ifade etmektedir. Adölesan doğurganlık hızı, 2010 yılında binde 34 iken 2015
yılında binde 25’e düştü. Diğer bir ifadeyle, 2015 yılında 15-19 yaş grubundaki her bin kadın
başına 25 doğum düştü.
DOĞURGANLIK DURUMU
Doğurganlık Tercihleri, 2003-2013
DOĞUM ÖNCESİ BAKIM
Doğum öncesi bakım (DÖB) anne ve fetusun tüm gebelik boyunca düzenli
aralıklarla gerekli muayene ve önerilerde bulunularak dikkatli bir şekilde, bir
sağlık personeli tarafından izlenmesidir.
Annelerin ve doğacak bebeklerin sağlıklı olmalarını sağlayan en etkili sağlık
hizmetidir.
Gebeliğin erken dönemlerinde başlatılır ve gebelik süresince devam ettirilirse
daha etkili olur.
--İyi bir DÖB kadın gebe kalmadan önce başlamalıdır.
--DÖB ziyaretlerinin toplam sayısı DÖB yeterliliğini değerlendirmede önemli bir
göstergedir.
Doğum öncesi ve sonrası bakım hizmetleri yaygınlaşmaya devam ediyor…
TNSA-2013 sonuçları, Türkiye’de son beş yıl içinde anne-çocuk sağlığı göstergelerinde önemli
iyileşmeler olduğunu göstermektedir.
Sağlık personelinden doğum öncesi bakım alan kadınların oranı son beş yılda %5 artarak %97’ye
yükselmiştir.
Kadınların %94’ü; bebeklerin ise %95’i doğumdan sonraki 41 gün içinde doğum sonrası bakım
hizmeti almıştır.
Geçmişte daha dezavantajlı durumda olan Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki kadınlar arasın doğum
öncesi bakım hizmeti alanların oranı %90’ı aşmıştır.
Kadınların yüzde 97’si araştırma tarihinden önceki son beş yıl içinde gerçekleşen en son
doğumlarında en az bir kez sağlık personelinden (doktor veya hemşire/ebe) doğum öncesi bakım
almış olup bu kadınların neredeyse tamamına yakını (yüzde 95) doğum öncesi bakımı doktordan
almıştır.
DOĞUM HİZMETLERİ
Doğum hizmetleri,
• Doğuma yardım eden kişi,
• Doğumun gerçekleştiği yer olarak tanımlanmıştır
Düşükler ve Ölü Doğumlar
•Kendiliğinde düşük
•İsteyerek düşük
•Ölü doğum
Çocukların yüzde 10’unun boyu yaşına göre kısadır…
TNSA-2013 sonuçları, Türkiye’de beş yaşından küçük her on çocuktan birinin boyunun yaşına
göre kısa yani bodur olduğunu göstermektedir.
Türkiye’de kronik beslenme sorunları sonucu oluşan bodurluk kırsal alanlarda, Doğu Anadolu
Bölgesi’nde ve annesi hiç eğitim almamış ya da ilkokul bitirmemiş çocuklar arasında daha
yaygındır. Bunun yanı sıra her on çocuktan biri obez olarak tespit edilmiştir.
Kadınlar arasında obezite artmaya devam ediyor…
Türkiye’de kadınların ortalama boyu 158 santimetredir. Şişmanlığın önemli bir sorun olduğu
ülkemizde Beden Kitle Endeksi’ne göre kadınların %29’u kilolu; %27’si ise obezdir. Bir başka ifade
ile Türkiye’de her on kadından altısı aşırı kilolu ya da şişmandır.