Çocuk Sağlığına İlişkin

Temel Kavramlar
Hem-321- Çocuk Sağlığı Hemşireliği
1. Hafta

Dr. Öğr. Üyesi Ecem Oksal Güneş

2023
 Çocuk Sağlığı Ve
Hastalıkları Hemşireliği Dersi

Dersin Tanımı ve Amacı

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Dersi, çocuk, aile ve toplumun

sağlığını koruma, geliştirme ve sağlığın bozulduğu durumlarda bütüncül yaklaşımla
çocuğun bakım gereksinimlerini karşılamaya yönelik bilgi ve uygulamaları kapsar.
 Çocuk Sağlığı Ve
Hastalıkları Hemşireliği Dersi
Amaç: 0-18 yaş grubuna yönelik
normal büyüme ve gelişme, sağlığı
koruma ve sağlıktan sapma
durumlarına ilişkin gerekli bilgi,
beceri ve tutumu sergileyen
hemşireler yetiştirmektir.
Amaç: Çocuk Sağlığı ve
Hastalıklarına ilişkin genel kavramlar,
temel sağlık hizmetleri, yenidoğan,
büyüme gelişme ve bozuklukları,
beslenme ve bozuklukları, organ ve
sistemlere ilişkin
bozukluklar/hastalıklar ve hemşirelik
bakımları konuları yer alır.
Dersin Genel Hedefleri

1-Dünya’da ve Ülkemizde çocuk sağlığına ilişkin politikaları ve

sorunları tanıyarak ve bu konularla ilgili hemşirenin rolünü
kavrayabilmesi,

2-Kronik hastalığı olan, fiziksel defekti olan ve ölümcül

hastalığı olan çocuk ve ailesinin bakım gereksinimlerini
saptayabilmesi ve uygun hemşirelik bakımını verebilmesi,

3-Çocuğun büyüme ve gelişme ile ilgili teorileri kavramasını

ve bu süreci olumlu/olumsuz etkileyen faktörleri
tanılayabilmesi ve değerlendirebilmesi,
Dersin Genel Hedefleri

4- Çocuk ve aile bütünlüğünü kavrayabilmesi ve bu bütüncül hemşirelik yaklaşımı

kullanarak uygun iletişimi ve girişimleri sağlayabilmesi,

5- Hemşirelik temel ilke ve uygulamalarını ve ilaç uygulamalarını değişik yaş

gruplarındaki çocuklara uygulama yeteneğini kazanabilmesi,
6- Yenidoğan ve çocukluk dönemlerinde sistemlere özgü ( solunum, gastroloji,
endokrin, genitoüriner, cerrahi, nöroloji, hematoloji, onkoloji, kardiyoloji, kas-
iskelet, genetik) sık karşılaşılan sağlık sorunlarını tanılayabilmesi, hemşirelik
bakımını planlayabilmesi, uygulayabilmesi ve değerlendirebilmesi,

7-Ebeveynlerin eğitim gereksinimlerini tanımlayabilmesi, uygulayabilmesi ve

değerlendirebilmesi hedeflenmektedir.
Dersin Spesifik
Hedefleri
• Çocuk sağlığını etkileyen
faktörleri açıklayabilme
• Çocuk sağlığına ilişkin
göstergeleri sıralayabilme
• Türkiye’deki yenidoğan,
bebek ve 5 yaş altı çocuk ölüm
hızlarını söyleyebilme
• Dünyada ve Türkiye’de bebek
ölüm hızını etkileyen bazı
sosyodemografik değişkenleri
açıklayabilme
Dersin Spesifik
Hedefleri
• Türkiye’de bebek, 1-4 yaş ve
5-14 yaş çocuk ölüm
nedenlerini sıralayabilme
• Çocuk sağlığı korunması ve
geliştirilmesine yönelik yapılan
ulusal/uluslararası girişimleri
açıklayabilme
• Çocuk sağlığı sorunlarının
önlenmesine yönelik çözüm
önerilerinin farkında olabilme
 • Çocuk kendine özgü bir bireydir.

Çocuk Sağlığı • Fizyolojik ve bilişsel yönlerden

Kavramı immatür, ancak gelişen bir canlıdır.

• Çocuklar her zaman özel bakım

gereksinimleri olan bireyler olup çocuk
sağlığının korunması ve geliştirilmesi,
tüm toplumların öncelikli hedefleri
arasındadır.
Çocuk Sağlığı Kavramı

Tüm toplumlarda çocuklar, geleceğin yetişkini olarak özenle yetiştirilen, eğitilen ve

eldeki olanakları en üst düzeyde kullanarak, tüm gereksinimleri karşılanmaya
çalışılan değerli bireylerdir.
Çocuk Sağlığını Etkileyen Faktörler

Sosyo- Sosyal
Anne Aile Çevre
ekonomik destek
sağlığı sağlığı
durum

• Yaşı • Ailenin yaşam •Türkiye’de 3 milyon •Hijyen

• Gebelik şekli çocuk yoksulluk
• Yeterli ve güvenilir
öncesi • Kültürü sınırında
su
sağlık ve yaşamakta, her yıl
beslenme • Dini 125.000 çocuk •Atıklar
durumu uygulamaları okula
• gidememektedir.
Antenatal • Gelenekleri
bakım •Türkiye’de 6-14 yaş
• Alışkanlıkları ve
• Doğum arası çocukların
çocuk yetiştirme
aralıkları %4.2’si ve 15-17
uygulamaları
yaş arası çocukların
%20,3
çalışmaktadır.
ÇOCUK SAĞLIĞINA İLİŞKİN GÖSTERGELER

Bir toplumun,
• Demografik yapısı,
• Hastalık ve ölüm nedenleri; o toplumun
gelişmişlik düzeyi, sağlık durumu, yüksek riskli
yaş grupları ülkenin sağlık hizmetleri hakkında
bilgi verir.
Türkiye nüfusu, 2018-2080 (TÜİK) –
I.DEMOGRAFİK YAPI
l- DEMOGRAFİK YAPI

Türkiye'de bulunan Türkiye nüfusu: 85

0-18 yaş aralığında: 1
toplam 3 milyon 644 milyon 454 bin 867
milyon 658 bin 482
bin 342 Suriyeli Suriyelilerin %45,5’i: 0-
Suriyeli
sığınmacılarla birlikte, 18 yaş aralığında

Belde ve köyler ikamet:

İl ve ilçe merkezlerinde %24.5
ikamet: %75.5 • İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi
Genel Müdürlüğü Raporu 7
Şubat 2019
 l- DEMOGRAFİK YAPI

Türkiye'de bulunan toplam 3 milyon 644 bin 342 Suriyeli sığınmacılarla birlikte,
• Türkiye nüfusu: 85 milyon 454 bin 867 Suriyelilerin %45,5’i: 0-18 yaş aralığında
0-18 yaş aralığında: 1 milyon 658 bin 482 Suriyeli

•İl ve ilçe merkezlerinde ikamet: %75.5

•Belde ve köyler ikamet: %24.5

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Raporu 7 Şubat 2019

l- DEMOGRAFİK YAPI

• Gelişmekte olan ülkelerde 0-4 yaş grubu nüfusu, toplam nüfusun yaklaşık 1/5’ini,

• 0-14 yaş grubu ise nüfusun yaklaşık 2/5’ini oluşturmaktadır.

• Doğurganlığın yüksek olduğu gelişmekte olan ülkelerde, çocuk nüfusunun toplam

nüfus içindeki payı da artıyor.
 DOĞURGANLIK HIZI

Yaşa özel doğurganlık hızının en yüksek olduğu yaş grubu 25-29 oldu.

Yaşa özel doğurganlık hızı, belli bir yaş grubunda bin kadın başına düşen ortalama canlı doğan çocuk sayısını
ifade etmektedir.

Yaş grubuna göre doğurganlık hızı incelendiğinde, 2001 yılında en yüksek yaşa özel doğurganlık hızı binde 144 ile
20-24 yaş grubunda iken 2022 yılında binde 107 ile 25-29 yaş grubunda görüldü. Bu durum, doğurganlığın
kadının daha ileri yaşlarında gerçekleştiğini gösterdi.
Gebelik ve doğum ile bağlantılı hastalık ve ölüm risklerinin en yüksek olduğu 20 yaşın altında ve 35 yaşın
üzerinde yapılan doğumlardır.
 KABA DOĞUM HIZI

Kaba doğum hızı, bin nüfus başına düşen canlı doğum sayısını ifade
etmektedir. Kaba doğum hızı, 2001 yılında binde 20,3 iken 2022 yılında
binde 12,2 oldu. Diğer bir ifade ile 2001 yılında bin nüfus başına 20,3
doğum düşerken, 2022 yılında 12,2 doğum düştü.

KABA DOĞUM HIZI: Canlı doğum sayısı/yıl ortası nüfus*1000

 2022’de Canlı doğan
bebek sayısı 1 milyon
35 bin 795 oldu

2017’de Canlı doğan

bebek sayısı 1
milyon 291 bin 55
oldu
Tüik 2022
DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE BEBEK VE
ÇOCUK ÖLÜMLERİ
Çocuk Sağlığının Değerlendirilmesinde Kullanılan
Mortalite Göstergeleri

Perinatal (gebelik 28. hafta-doğuma kadar)

Neonatal (doğum sonrası 4 hafta)

Postnatal (doğum sonrası)

Bebek ve 5 yaş altı ölüm hızları

Sağlık koşullarına Toplumun kalkınma

ilişkin göstergeler düzeyi
 5 YAŞ ALTI ÖLÜM HIZLARI

• Nedene/yaşa-özel orantılı ölüm hızı: Tüm ölümler içinde belirli bir nedenden
ölenlerin oranını verir. Bir toplumda en çok ölüme yol açan hastalıkların tüm
ölümler içinde göreceli olarak önem sırasını saptamada kullanılır.
Bir toplumda, belirli bir süre
YAŞA ÖZEL ORANTILI içinde “0-4” yaş ölüm sayısı x k (100)
ÖLÜM HIZI = Aynı toplumda aynı süre içindeki
toplam canlı doğum sayısı
 BEBEK ÖLÜM HIZLARI

Bir toplumun genel sağlık, özellikle çocuk sağlığı düzeyini belirlemek, bu

konuda sunulan hizmetlerin etkinliğini değerlendirmek için kullanılan en
anlamlı ve önemli ölçütlerden birisidir.
 BEBEK ÖLÜM HIZLARI

Bir toplumda, bir yılda canlı doğan ve yaşını

BEBEK ÖLÜM HIZI= (365 gün) tamamlamadan ölen bebek sayısı x k(1000)
Aynı toplumda aynı süre içindeki canlı doğum sayısı

YENİDOĞAN DÖNEMİ Bir toplumda bir yılda canlı doğan ve ilk

(NEONATAL) BEBEK = 28 gün içinde ölen bebek sayısı x k (1000)
ÖLÜM HIZI Aynı toplumda aynı süre içindeki canlı doğum sayısı
 POST-NEONATAL BEBEK ÖLÜM HIZI

YENİDOĞAN SONRASI Bir toplumda bir yılda canlı doğan ve ilk

(POST-NEONATAL) = 29-365 gün içinde ölen bebek sayısı x k (1000)
BEBEK ÖLÜM HIZI
Aynı toplumda aynı süre içindeki canlı doğum sayısı

Çocuk sağlığı etkileyen bozuk çevre ve sağlıksız koşulları gösterir/önlenebilir.

 PERİNATAL ÖLÜM HIZI
(Gebelik 28. hafta-doğuma kadar)

PERİNATAL ÖLÜM HIZI= Bir toplumda, bir yılda ölü doğan* veya canlı
doğup 0-7 günlük ölen bebek sayısı x k (1000)
Aynı toplumda aynı süre içindeki
TOPLAM (canlı+ölü) doğum sayısı
*gebeliğin 20. haftasından sonra

-Ana sağlığı düzeyini, doğum öncesi bakımın yeterli ve doğumun sağlıklı

koşullarda olup olmadığını gösteren önemli bir göstergedir.
Dünya’da 5 yaşın altındaki çocuklarda önde gelen ölüm nedenleri;

• Erken doğum komplikasyonları,

• Doğumda asfiksi/travma,
• Zatürre,
• İshal
• Sıtmadır .

ve bunların tümü sağlık ve sanitasyondaki uygun fiyatlı müdahalelere erişimle önlenebilir veya
tedavi edilebilir (WHO 2020 Raporu)

1990 2020

5 yaş altı ölüm oranı(binde) 12, 6 milyon( 93/1000) 5 milyon (38/1000)

Neonatal ölüm oranı(binde) 5,2 milyon 2,3 milyon

 Bebek ve Çocuk Ölüm Nedenleri

Dünya’da 5 yaş altı çocuklarda ölüm nedenleri sıralandığında,

• Prematürelik ve prematüreliğe bağlı hastalıklar (%17) prematürelik, DDA,

enfeksiyon, doğum travması
• Akut respirituar enfeksiyonlar (%15) pnömoni
• İntrapartumla ilgili komplikasyonlar (%11)
Beş yaş altı ölüm sayısı ve hızı, 2009-2022
Bebek ölüm sayısı ve hızı, 2009-2022
Türkiye’de Ölüm nedeni ve yaş grubuna göre
ölen çocukların oranı, 2021

Kaynak: TÜİK, Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2021

Grafikteki rakamlar, yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir.
Türkiye’de Bebek ve beş yaş altı ölüm hızı, 2009-2021

Kaynak: TÜİK, Ölüm İstatistikleri, 2009-2017

TÜİK, Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2018-2021
UNİCEF Child Mortality Report 2022
UNİCEF Child Mortality Report 2022
 Çocukların Beslenme Durumu

•Gelişmekte olan ülkelerde yaşayan 5 yaşından küçük çocukların %15’i ileri derecede
beslenme yetersizliği içindedir.

•Beslenme bozuklukları vücut direncini kırarak özellikle enfeksiyon hastalıklarının

ağır seyretmesine, hatta öldürücü olmasına neden olmaktadır.

• Türkiye’nin yoksul kırsal ve kentsel yerleşimlerinde yaşayan çocuklar da,

beslenme ve gelişim açısından ciddi sorunlarla karşı karşıyadır .
Bodurluk, kırsal yerleşim yerlerinde ve Doğu’da yaşayan çocuklar ile anneleri
eğitimsiz çocuklar arasında daha yaygındır.
 Çocukların Beslenme Durumu

•Türkiye’de emzirme çok yaygındır. Ancak doğumdan sonraki

dönemde anne sütü ile beslenmeye başlama oldukça geç olması,

 Ek gıdaya çok erken aylarda başlanması,

 Yanlış ek gıda başlanması,
 Anne sütü ile beslenmeye başlamadan önce su ve şekerli su verilmesi,
 Annelerin doğum öncesi dönemde anne sütü hakkında yeterince
bilgilendirilmemesi,

 Sağlık personelinin yetersiz bilgisi,

 Biberon ve emzik kullanma davranışının yaygın olması gibi sorunlar da devam
etmektedir .
 Çocukların Aşılanma Durumları

• TNSA 2013 sonuçlarına göre Türkiye’de 12-26 aylık çocukların %74.1’i tam
aşılıdır.

•%3 lük kısım ise hiç aşılanmamıştır.

•Türkiye’de uygulanan Genişletilmis Bağışıklama Programı kapsamında,

• Boğmaca, Difteri, Tetanoz, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Tüberküloz,
Poliomyelit ve Hepatit-B ile Hemofilus Influenza tip B’ye bağlı hastalıkların ve bu
hastalıklardan kaynaklanan bebek ve çocuk ölümlerinin ve sakatlıkların
engellenmesi hedeflenmektedir.
Yıllar Göre Aşılanma Oranı (%) Türkiye

Kaynak : Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2017. 24

 ÇOCUK SAĞLIĞININ
KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİNE
YÖNELİK GİRİŞİMLER
Çocuklar İçin Uluslararası Çalışmalar

1977: DSÖ ‘‘2000 Yılında 1978: Almata’ da “Temel 1989: BM Genel

1990: Çocuklar İçin Dünya
Herkes İçin Sağlık Sağlık Hizmetleri Kurulunda ‘Çocuk Hakları
Zirvesi
Hedefleri’’ Bildirgesi” Sözleşmesi

2000: BM üyesi 189 ülke

1998: DSÖ 48. Avrupa
zirvesinde ‘‘2015 yılına 2002: BM Çocuk Özel
Bölge Toplantısı’nda ‘‘Bin
dek 8 hedefi Oturumunda 2010 Yılı
Yıl Hedefleri-21. yy’ da 21
gerçekleştirme kararının Hedefleri
Hedef’’
alınması’’
Çocuklar İçin Uluslararası Çalışmalar

1924 ….. “Çocuk Hakları Cenevre Bildirgesi” kabul edildi.

20 Kasım 1959….BM Genel Kurulunda “BM Çocuk

Hakları Bildirgesi” kabul edildi.

20 Kasım 1989 … Çocuk Hakları Sözleşmesi benimsenmiş, 2 Eylül 1990 tarihinde yürürlüğe girmiş,

142 ülke sözleşmeyi imzalamış. Türkiye’de 2 Ekim 1995’te uygulamaya başlamıştır

 Çocuklar İçin Uluslararası Çalışmalar

• 1977: DSÖ ‘‘2000 Yılında Herkes İçin Sağlık Hedefleri’’

• 1978: Alma-Ata’ da “Temel Sağlık Hizmetleri Bildirgesi”
• 1989: BM Genel Kurulunda ‘Çocuk Hakları Sözleşmesi
• 1990: Çocuklar İçin Dünya Zirvesi
• 1998: DSÖ 48. Avrupa Bölge Toplantısı’nda ‘‘Bin Yıl Hedefleri-21. yy’ da 21
Hedef’’
• 2000: BM üyesi 189 ülke zirvesinde ‘‘2015 yılına dek 8 hedefi gerçekleştirme
kararının alınması’’
• 2002: BM Çocuk Özel Oturumunda 2010 Yılı Hedefleri

• 1924 ….. “Çocuk Hakları Cenevre Bildirgesi” kabul edildi.

 Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları

• Birleşmiş Milletlerin (BM) 25 Eylül 2015 tarihinde New York’ta düzenlenen

Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi’nde bir araya gelen ülke liderleri 2030 yılına
kadar dünyada yoksulluğun tüm boyutlarıyla ortadan kaldırılması ve insanlığın
ortak refahının sağlanması için 17 amaç ve 169 hedeften oluşan Sürdürülebilir
Kalkınma Amaçlarını kabul etmişlerdir.
 Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları

• AMAÇ 1: YOKSULLUĞA SON. ...

• AMAÇ 2: AÇLIĞA SON. ...
• AMAÇ 3: SAĞLIKLI BİREYLER. ...
• AMAÇ 4: NİTELİKLİ EĞİTİM. ...
• AMAÇ 5: CİNSİYET EŞİTLİĞİ ...
• AMAÇ 6: TEMİZ SU VE SIHHİ KOŞULLAR. ...
• AMAÇ 7: ERİŞİLEBİLİR VE TEMİZ ENERJİ ...
• AMAÇ 8: İNSANA YAKIŞIR İŞ VE EKONOMİK BÜYÜME.

• , YENİLİKÇİLİK VE ALTYAPI, YENİLİKÇİLİK VE ALTYAPISANAYİ, YENİLİKÇİLİK VE ALTYAPI

 Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları

• HEDEF 9: SANAYI, YENILIKÇILIK VE ALTYAPI

• HEDEF 10: EŞİTSİZLİKLERİN AZALTILMASI
• HEDEF 11: SÜRDÜRÜLEBİLİR ŞEHİRLER VE TOPLULUKLAR
• HEDEF 12: SORUMLU ÜRETİM VE TÜKETİM
• HEDEF 13: İKLİM EYLEMİ
• HEDEF 14: SUDAKİ YAŞAM
• HEDEF 15: KARASAL YAŞAM
• HEDEF 16: BARIŞ, ADALET VE GÜÇLÜ KURUMLAR
• HEDEF 17: AMAÇLAR İÇİN ORTAKLIKLAR
Birleşmiş Milletler Bin Yıllık
Kalkınma Hedefleri

• New York'taki Birleşmiş Milletler Merkezinde

yer alan ve Binyıl Kalkınma Hedefleri'nin
listelendiği posterde:
1. Aşırı yoksulluğun ve açlığın yok edilmesi.
2. Evrensel ilköğretimin sağlanması.
3. Cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi
ve kadınların güçlendirilmesi.
4. Çocuk ölüm oranının azaltılması.
5. Anne sağlığının iyileştirilmesi.
6. HIV/AIDS, sıtma ve
diğer hastalıklarla mücadele edilmesi.
7. Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması.
8. Kalkınmaya yönelik küresel iş birliğinin
geliştirilmesi.
ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ-1989-BM
• Sosyal Haklar
•Ekonomik Haklar
•Kültürel Haklar
•Korucuyu Haklar
•Kişisel ve Siyasal Haklar

UNICEF (BM Çocuklara

Yardım Fonu)
• Çocuk haklarının korunması adına tanıtım çalışmaları yapmak,
çocukların temel gereksinimlerinin karşılanmasına yardımcı olmak
ve çocukların potansiyellerini eksiksiz biçimde gerçekleştirmek için
fırsatlar yaratmak üzere görevlendirilmiş bir kuruluştur.

• UNICEF’in beş küresel önceliği vardır:

Kız çocuklarının eğitimi
• Erken çocukluk gelişimi
• Bağışıklama
• HIV/AIDS ile mücadele
• Çocukların şiddet, sömürü, istismar ve ayrımcılıktan korunması.
UNİCEF’in Çocuk Yaşatma Seferberliği (GOBI – FFF)
G: Büyümenin izlenmesi,
O: Oral rehidrasyon sıvısı,
B: Anne sütünün yaygınlaştırılması,
I: Bağışıklama,
F: Besin desteği,
F: Aile planlaması,
F: Kadının eğitimi