Fussilet Suresi Işığında Davetçinin Eğitimi

KITAB VE SUNNETI IHYA YAYINLARI Fussilet Sresi nda Daveti Eitimi
Yazan: Dr. Hamed b. Nasr b. Abdurrahman elAmmar Trkeletiren: Mehmet Ali Kara
Riyad mam Muhammed b. Suud slam niversitesi Davet blm retim kurulu yesi Yaymlayan: Riyad, Daru bilya Yayn ve Datm
nsz
Siyer Kitaplar Nasl Okunmal? Dr. Eb Huzeyfe
nsz
fu s s l et s r e si n da Da v et in in E it im i Dr . E b H u z e yf e
YAZAR HAKKINDA
nsz
Dr. Hamed b. Nasr b. Abdurrahman el-Ammar, H. 1382 ylnda Suudi Arabistann Bakenti
Riyadta dodu. H. 1405te mam Muhammed b. Suud slam
niversitesi Usulud-din fakltesinden Akide ve ada mezhepler dalnda Bakalorya ald. H. 1408de ayn niversitenin letiim ve Davet fakltesinde, Davet ve Tebli konusunda yksek lisansn; H. 1414 ylnda ise doktorasn tamamlad. eitli tarihlerde ayn niversitede renci leri mdrl ve Davet ve Tebli blm vekillii yapt. Halen ayn niversitenin letiim ve Davet Fakltesinde dekan yardmcl grevini yrtmektedir. Yazar, bu kitabn dnda aadaki eserleri de kaleme almtr: Esalibud-davetul-islamiyye el-muasire Sifatud-daiye Hakikatul-emri bil-maruf ven-nehyu anil-
munker ve erkanuhu ve mecalatuhu Nususud-dave tesiliyye fil-kuranil-kerim Diraseten
nsz
NSZ slama daveti, dini deerlerin yaamas iin bir ara yapan, kendisine kar gelmekten saknan ve her an sorumluluklarnn bilincinde olanlara bunu bir grev olarak veren Allaha hamd olsun. Ik veren bir kandil gibi insanlar doru yola ileten, mjdeleyen, uyaran ve Allaha davet eden sevgili peygamberimiz Muhammed (s.a.v.)e olsun. slam toplumunu ayakta tutacak gl ailesine yakn arkadalarna ve kyamet gnne kadar onun yolunu izleyecek olanlara selam
dayanaklardan biri de, insanlar Allahn dinine davet etmek, onlar bu davete ikna etmek ve hkmlerine uymaya hazr hale getirebilmektir. slami bir hayat ancak slama davet ile birlikte gerekleebilir. nsanlk, slama davet glgesinde ancak adaletin gerek havasn teneffs edebilirler. Ktlk ve bozulma her taraf kaplad. Karada ve denizde ktln bulamad yer kalmad. Btn milletler bu kt gidiattan ve kt sondan ikayet etmeye balad. Bilim adamlar, yarn meydana gelebilecek dehetli olaylarn skntlaryla gecelemekte, youn almalarla zihinlerini yormaktadrlar. Bu yzden insanlarn slama davete duyduklar ihtiya daha fazla artmakta, bu tehlikeli gidiin durdurulmas ve azgn ktlklere kar konulmas iin bu grev zorunlu hale gelmektedir. Unutulmamaldr
nsz
ki, vacibin ancak kendisiyle tamamland ey de vaciptir. nsanlk bugn, Rablerine kar iten ve samimi, nefislerine kar doru bilincinde, dine ve drst davranan, meydana ve sorumluluklarnn farknda evrelerinde iin
gelen olaylardan haberdar, iinde yaadklar artlarn olan, bu hizmet koturan almalar yapan davetilere muhtatr. Samimi ve gayretli daveti gruplar bulunmadka insanln mutlulua kavumas mmkn deildir. Dininin gereklerini ilk indii berraklk ve netlikte tanyan, her trl ek, phe ve sapmalardan uzak, kendilerini insanln mutlu olmas iin feda eden daveti bir grup Kendilerine verilen bu cann Allaha adanmas gerektiine inanan, Onun yolunda lmeyi en byk mutluluk bilen bylece sapklarn dinlerini inkarclarn ve tuzaklarndan, grup. Mslman aratrmaclarn davet konusunu ele alp incelemeleri, gerekli nem ve ilgiyi gstermeleri gerekir. Ben de bu almamda sadece Fussilet suresinin slama davet konusuyla ilgili vermek istedii mesaj ve alnabilecek dersleri ele aldm. Surenin ne kard davet konular ve zellikle de davetinin eitim ve yetimesiyle ilgili konularn zerinde durdum. sapmalarndan
aldanmlarn samalklarndan koruyabilen daveti bir
nsz
Dnyada slam mmeti kadar inan ve dnce birliine muhta baka Kurann vermesi bir milletin berrak ve ayaklar bulunduunu pnarndan zerinde sanmyorum. davetin rnn
yararlanmadka, onun tatl kaynandan imedike durabilmesi mmkn deildir. O pnar ki, Allahn sevgili elisi ondan imi, yakn sohbet arkadalar onun izini takip etmilerdir. Bylece nefisler, Onun izdii yolda samimiyetle ilerlemi; akllar Onun ile aydnlanm, duygular, Onun dnda hibir eyden etkilenmez olmutur. Bu yzden slam mmetinin u an iinde bulunduu sknt ve hastalklardan kurtulup salna kavumas ancak tertemiz bir evrede doru ilalar kullanmakla mmkn olacaktr. Eer bu ilac kullanmaz ve ondan uzak dururlarsa durumlarnn dzelmesi, bayraklarnn olmayacak almayacaktr. Bu sure nda Mslman davetide bulunmas gereken zellikleri ortaya koymaya altm. nsanlara Allahn vahyini anlatan, onlara vahiy dorultusunda yol gstermeye alanlarn ne derece vahiyle irtibatl olduklarn kendilerinin ve ondan ne ticari kadar bir faydalandklarn, rn pazarlayan insanlara gklerde ve hibir dalgalanmas k yolu mmkn kendilerine
tccarlar olmadklarn, rnn sattktan sonra parasn alp yollarna devam edemeyeceklerini, kendilerinde mutlaka baz niteliklerin bulunmas gerektiini izah
nsz
etmeye altm. nsanlarn onlar vastasyla kayg ve endielerinden olmayan kurtulabileceklerini, kara bulutlarn iinde onlar yamur vastasyla youn
dalabileceini ortaya koymaya gayret ettim. Bu din, hibir grlt ve gerek d iddialarda bulunmadan alan, kendi urunda maln, cann ve vaktini harcamaktan ekinmeyen mehul askerler, direnli ve kararl savalar ister. Kuran, kim olursa olsun her bireyin ihtiya
duyduu eylerle doludur. Bu yzden Kuran, bir ok ayet ve surede davetinin nasl yetitirilecei, nasl donatlaca ve geliimini nasl tamamlayaca konularna deinmi ve ayrntl izahlarda bulunmutur. Bu konular detayl ekilde ele alan sure Fussilet suresidir. Sure, davetinin yetitirilmesi ve hazrlanmasn bir ok ynden ele almaktadr. Sure, davetinin insanlar davet ederken gzel, ho ve akc bir slup kullanmasn ve amacn aklarken etkileyici ve derin anlaml ifadeler kullanmas gerektiini vurgular. Sure, davetin yaplaca alanlar aklarken
bunlarn, inan, yasama ve ahlaki alanlar olduunu vurgulamakta ayn zamanda davetinin normal gnlk ve i hayatnda sahip olmas gerektii temel nitelikleri aklamaktadr.
nsz
Bu Allahn kutsal yolculuun Onun yegane amac, Yce
huzuruna
honutluunu
kazanarak
kmaktr. Byle bir yolculua kn tek amac bu olmaldr. Hayatnda ve lmnden sonra davetinin elde edecei en byk mutluluk, kendisini var eden yaratcnn stnln ve yceliini hissedebilmek ve Onun honutluunu dklecek kazanmaya hibir ter alacak; damlacn, bedeninden
kendisine iyilik ve ktl ilham edenden bakas iin dkmeyecektir. Sureyi incelemenin ardndan dikkatleri, surenin anlatt baarl ve etkili davet sluplarna ektim. Bu sluplarn davette kullanlmas, insanlar iinde bulunduklar sapma ve huzursuzluklardan daha rahat kurtaracak, onlar daha rahat dorulua ve mutlulua kavuturacaktr. Bu konunun nemi ve bunu seme nedenleri 1sluplarn, Kuran metodu ve nda zelliklerini slama tanma davet istei.
alanlarn
Davetle ilgili bir ok gerei kapsayan ve anlatan Fussilet suresi, bu konuda nde gelen surelerin en banda yer alr. 2- Gnmzde Kuran metodundan elde edilmi davetle ilgili bilimsel verilerin az olmas. 3insanln zelde slam mmetinin bakldnda, genelde davete btn ar
durumuna
nsz
derecede ihtiya duyulduu ve bunun iyi yetimi davetiler eliyle yaplmas gerektii kanaatini bizde uyandrmaktadr. Zira iyi eitim alm, gl bir slami terbiye grerek yetimi daveti saysnn son derece az olduunu grmekteyiz. 4- Bugnk slam mmetinin dzelmesi, dirilmesi, dini fikri ve ahlaki asaletine tekrar kavumas ancak ilk slami neslin dzeldii metot ve prensiplerle mmkn olacana inanyorum. O metot ilahi bir metottu ve ilk kaynak olan kurana ve hemen ardndan gelen snnete dayanmaktayd. 5- Fussilet suresi, davet iin son derece nemli prensipler iermekte, davetide bulunmas gereken nitelikleri ak bir ekilde iaret etmekte ve Allaha davette nasl bir yol izlemesi gerektiini belirtmektedir. 6- Sure hacim olarak, ne davetin ama ve hedeflerini anlatmayacak kadar ksa ne de byk ve yorucu almalar gerektirecek kadar uzundur. inde daveti iin son derece nemli tavsiyeler bulunan, orta byklkte bir suredir. Sanrm benden nce, sureyi bu ynyle ele alan ve aratran kimse yoktur. Ancak gerek eski gerekse son dnemlerde sureyi, baka ynlerden ele alan bir ok almalar bulunmaktadr. Bu almalar ya Hadis ekolu denilen metoda dayanm ya da Rey ekol denilen metoda dayanarak yaplmtr. Genel itibariyle
10
nsz
bu almalar, kelimeleri ve ayetleri aklama
eklindedir. Fakat benim almamda, surede bulunan davet meselelerini inceleme zellii bulunmakta ve konuyla ilgili eitli analizler yaplmaktadr. Ayetlerin iaret ettii anlamlardan hareketle davet iin, farkl slup ve anlaylar ortaya karlmaktadr. Bu yzden daveti ve aratrmaclar, bu almadan byk fayda grecek ve yazarn takdir edeceklerdir. Bu almam, surenin bir tefsiri saylmaz. Zira benim gibi biri, tefsir almas yapmaktan acizdir ve tefsir, konusunda uzman olanlarn iidir. Tefsir ilminin kendine has ehli, artlar ve db vardr. Tefsirin, benim bu aratrmada izlediim metottan tamamen farkl eitli metotlar vardr. Bu yzden bu aratrma, Fussilet suresini esas alarak, davet konularn ve sorunlarn ortaya koymaya almaktadr. Aratrmada izlediim metot Bu aratrmamda, bazen i ie bazen de birbirinden farkl iki metot izledim. Bu iki tmdengelim metodu ve tmevarm metodudur. 1Tmdengelim metodu:Bu metot, herkes metot,
tarafndan kabul edilen ilkesel meselelerden hareket ederek, deneyime ihtiya duymadan zorunlu olarak elde edilen baka sonulara ular. Bu sonu, bir sz veya hesap vastasyla elde edilir.
11
nsz
Yani bu metot, temel sabit ilkelerden hareket ederek kapsad sonulara ular. Bir baka ifadeyle, btn paralara ayrmak veya btnden paraya ulamaktr.1 2- Tmevarm metodu: Bu metot ise, herhangi bir konuyla ilgili btn bilgilerin toplanmas ve analiz edilerek bir sonuca varlmasdr. Bir baka ifadeyle, konuyla ilgili toplanan bilgilerin deerlendirilerek, bir sonu elde etmek veya varolan bir sonucu yeniden dzenlemek veya tmyle deitirmektir.2 Sureyi bu iki metotla inceledikten sonra konuyla ilgili Kuran- Kerimin dier surelerinde geen ayetleri, Hz. Peygamberin (s.a.v.) hadis-i eriflerini zikrettim. Bu aratrmamda geen szlerin kime ait olduklarn belirtmeye altm. Bu szler gerek eski gerek ada din bilginlerine ait olsun, alnt veya bakasndan naklen olsun, sz sahiplerini dipnot olarak belirtmeye zen gsterdim. Aratrmada karlatm sorunlar Aratrmam srasnda karlatm sorunlardan
bazlarn yle sralayabilirim:
Dr. Gazi Hseyin Gnaye, Menahicul bahs, s. 81; Dr. Abdurrahman bedevi, Menahicul-bahsil ilmi, s. 18 Dr. Ysuf Mustafa el-kad, Menahicul-bahs ve kitabetuha, s. 89
12
nsz
1- Davet, zellikle davetinin yetitirilmesi ve eitilmesiyle ilgili kaynak eserlerin son derece snrl olmas. 2- Pek az dnda gemi mfessirlerin, sureyi tefsir ederken ayetlere genel anlam vermeleri, zellikle kelime anlam zerinde durup surenin dikkat ektii davet ruhundan uzaklamalar ve davet sorunlarna dikkat ekmemeleri. 3- Aratrmann yapld bu ilmi konunun ok geni olmas. yle ki, aratrmac konuyu izlemekte ve ona hakim olmakta aciz kalmaktadr. Tpk iinde ok iek eidi bulunan geni bir bahenin, kendisini ziyaret edeni, iek eitlerini renmekten ve kokularn almaktan aciz brakmas gibi. Aratrmann genel plan Bu aratrma, bir giri ve drt blmden
olumaktadr. Giri, u nokta zerinde durmaktadr: 1- Sureye genel bir bak, dier isimleri, ele ald nemli meseleler ve surenin fazileti. 2- Allaha davetin, tm elilerin grevi olduunu, elilerin, bu grevlerini hakkyla yerine getirdiklerini ve slam mmetinin, davet grevini tama ve bu grevi yerine getirmekte Hz. Peygambere (s.a.v.) ortak olduunu izah etmek.
13
nsz
3- Kuran- Kerimin, insann mutluluk yolu olduunu ortaya koymak, onun, btn insanlar iin bir k ve yol gsterici olduunu, kendisine inananlar iin tam bir ifa ve merhamet kitab olduunu belirtmek. Birinci blm: alt blmden olumaktadr. Davetin tanm Davetinin tanm nsanlarn davete olan ihtiyac kinci blm: davette kullanlacak sluplar blm halinde aklamaktadr. 1- Mjdeleme ve uyarma: Bu blmde, Kuran- Kerimin insanlar davet ederken kulland sluplar aklamaya altm. Kurann, bazen mjdeleyici bazen uyarc, bazen tevik ve zendirici bazen de tehdit ve sakndrc bir slup kullandna dikkat ektim. Kuran, insanlar bazen cennetle mjdeleyici Allah, bizi ona kavuanlardan eylesin- bazen de cehennem ve atele Allah, bizi ondan korusun- korkutmaktadr. 2- Gemi milletlerin bana gelenlere dikkat ekme: Sure, Ad ve Semud gibi toplumlarn bana gelenleri anlatr ve bunlardan ders almamz tler. Sure, Hz. Salih ve Hz. Hd peygamberlerden ksaca sz eder. Bu peygamberlerin yaad toplumun, kendilerine ne cevaplar verdiini ve davetlerinin nasl karlk bulduunu anlatr. Peygamberlerin davetini
14
nsz
reddetmeleri nedeniyle bu toplumlarn bana nasl bir felaketin geldiini haber verir. 3- Yce Allahn kevni ayetlerine dikkat ekme: Surede bir ok kevni ayetler gemektedir. Gece ve gndzn pe pee gelmesi, insanlarn bundan faydalanmas, gne ve ayn etraflarna k samas, btn varlklarn bu ktan yararlanmas, kupkuru olan yeryznn yamurun yamas ile birlikte Allahn izniyle nasl dirilip yeerdii bu surede anlatlan konular arasnda yer alr. Btn bu ayet ve olaylarn, Allahn sonsuz kudretini gsterdiini dolaysyla sadece ona ibadet etmenin gerektii vurgulanr. nc blm: Surenin dikkat ektii davet alanlar balk altnda incelenmektedir. 1- Allahn varlna ve stnlne iman etmeye davet. Sure, bu konuyu bir ok ayette ele alnmakta ve onu, davet edilen en temel konulardan biri olarak kabul etmektedir. 2- Ahiret hayatna iman etmeye davet. Ahiret hayatna iman, imann alt artndan biridir. Ahiret hayatyla ilgili bir ok konu bulunmaktadr. Ancak sure, daha ok bunlardan cennet ve cehennem zerinde durmaktadr. 3- Vahye iman etmeye davet. Bu konu, u iki balk altnda incelenmektedir.
15
nsz
aPeygamber efendimiz Hz. Muhammedin
(s.a.v.) peygamberliini ispat etmek. b- Kurann, btn varlklarn sahibinden geldiini ispat etmek. Drdnc bahseden bu incelenmektedir. 1- Allaha iman 2- Salih amel 3- Takva 4- stikamet 5- Davet 6- Ballk ve stnlk 7- Ktlklere iyilikle karlk verme 8- Sabr 9- eytandan Allaha snma Bu saydmz zelliklerin tamam mutlaka her davetide bulunmas gerekmektedir. Btn bu konular, yeri geldike delilleri ile birlikte izah edilecektir. Sonu: Bu aratrma sonunda ulatm nemli sonular, bu blmde zetlenecektir. Yegane kazanabilmektir. amacmz, Allahn honutluunu blm: blm, Davetinin dokuz zelliklerinden balk altnda
16
nsz
Aratrmac
17
GR
Giri, u noktay kapsamaktadr: 1- Fussilet suresine genel bir bak. 2- Allaha davet, btn peygamberlerin grevidir. 3- Kuran- Kerim, insanln tek mutluluk yoludur.
1- FUSS LET SURES NE GENEL B R BAKI. 1.1- Surenin dier isimleri: aSurenin herkes tarafndan bilinen ad,
Fussilettir. Bu ad, 3 ve 44. ayetlerde olmak zere surede iki kez geer: Ayetleri (eitli biimlerde, birer birer) 'fasllar halinde aklanm' bir kitaptr.3, Eer biz onu A'cemi (Arapa olmayan bir dilde) olan Kur'an klsaydk, herhalde derlerdi ki: "Onun ayetleri aklanmal deil miydi?4
b- Surenin bir dier ad, secdeli H-mmdir. c- 37.ayette geen secde emri nedeniyle sureye Secde suresi de denilmektedir. Siz gnee de, aya da secde etmeyin. Bunlar yaratan Allah'a secde edin. d- 12. ayette geen ve kandiller anlamna gelen mesabih kelimesi nedeniyle sureye Mesabih suresi de denilmitir. Biz dnya gn de kandillerle ssleyip-donattk ve bir koruma (altna aldk) e- 10. ayette geen ve rzklar anlamna gelen Ekvat kelimesi nedeniyle sureye, Ekvat suresi de denilmektedir. steyip-arayanlar iin eit olmak zere oradaki rzklar drt gnde takdir etti.5
3 4 5
Fussilet, 41/3 Fussilet, 41/44 Bkz. Suyti, el- tkan fi lmil-kuran, 1/54; el-Ayni, Umdetul-kari erhu sahihilbuhari, 19/149; Dr. Muhammed mahmud hicazi, et-Tefsirul-vadh, 24/51.
Giri
1.2- Surenin tr ve ayet says Btn mfessirlere gre Fussilet suresi, Mekke dneminde nazil olmutur. Ayet says, mfessirlerin ounluuna gre 54, baz mfessirlere gre ise 53tr.6 Sure, yedi yz doksan alt (796) kelime, bin yz elli (3350) harftir.7 1.3- surenin Fussilet olarak adlandrlmasnn nedeni Yce Allahn, bir ok ayetini bu surede ayrntl olarak aklamas, birliini ve gcn gsteren delilleri burada zikretmesi, varln ve yceliini gsteren kantlar burada sunmas, kendisinin ululuk ve byklne delalet eden bu esiz ve mkemmel kainatn yaratln bu surede anlatmas nedeniyle sureye, bu ad verilmitir. Allah, yaratt her eyde kendi birliine, esiz bilgisine ve yaratclna delalet edecek izler mutlaka brakmtr.8 1.4- Surenin ele ald konular Mekke dneminde inen her sure gibi Fussilet suresi de, genellikle itikat / inan ile ilgili konular ve mutlaka inanlmas gereken temel esaslar ele almaktadr. Sure, inkarclarn Allahn varl, birlii, ahiret hayat, vahiy ve
6 7
Kurtubi, el-Cami li ahkamil-kuran, 15/327. Hazin, Lbabut-tevil fi meanittenzil, 6/87; el-Ayni, a.g.e., 19/149. Muhammed Ali es-Sabuni, cazul-beyan fi suveril-kuran, s. 168.
22
Giri
peygamberlik konusundaki phelerini gidermeye
almakta, bunun yannda Allaha davet metodu ve davetinin ahlak gibi konular ilemektedir. Sure tamamyla bu gibi konular ele almakta, delilleri ortaya koyarak ayrntl aklamalar yapmaktadr. nsann kendi iindeki ve d dnyadaki ayetlere dikkat ekerek, peygamberlerin getirdikleri gerekleri yalanlamaktan sakndrmaktadr. Yalanlamalar nedeniyle nceki toplumlarn bana gelenleri hatrlatarak insanlara, onlardan ders almalarn tavsiye etmektedir. Kyamet gn, peygamberleri dikkatleri teslim yalanlayanlarn ve cinlerin urayacaklar etmediini cezaya ve
ekmektedir. Sure, bu gerekleri, sadece bir ksm insan kabul Allaha olmadklarn, buna karlk, yerin, gn, gne ve ayn Allaha teslim olduklarn aklamaktadr. Btn bu varlklarn Allahn emrine boyun eerek ona itaat ettiklerini, ona kar gelmekten sakndklarn ve emrine amade olduklarn sylemektedir. Sure, Kurandan ve takndklar tutumlardan nkarclarn Kurana kar sz etmektedir. Sure,
da
Allahn yeryzn ve gkyzn yaratmadaki g ve kudretinden bahsettikten sonra mrikleri, Ad ve Semud toplumlarnn bana gelen azap ve ykmla tehdit etmektedir. Onlara, kyamet gn kendilerini daha ackl bir azabn beklediini haber vermektedir. Bunun ardndan istikrarl mminlerden ve bunlarn sahip
23
Giri
olduklar gzel ahlaktan sz etmekte, dnyada ve ahirette kavuacaklar mutlu sondan bahsetmektedir. Ardndan Allahn baz kevni ayetlerine deinmekte ve Kurandan sz etmektedir. Bu arada baz ahlaki deerlerden ve insan karakterlerinden bahsetmektedir. Btn bu anlatmlar, insann iini amakta, nefisleri kt duygu ve dncelerden arndrmakta ve gnlleri aydnlatmaktadr.9 1.5- Surenin baz ayetleri hakknda Hz. Peygamberin syledii szler. mam evkani naklediyor: a- bn Ebi eybe, Abd b. Hamid, Ebu Yala, Hakim, bn Merdeveyh, Ebu Nuaym, Beyhaki ve bn Asakir, Cabir b. Abdullahtan aktaryor: Kureyliler, bir gn toplanarak yle dediler: aranzdan byy, kehaneti ve iiri en iyi bilen kimseyi bulun ve birliimizi bozan, ilerimizi datan ve dinimizi ayplayan u adamn (Hz. Peygamberi kastederek) yanna gitsin de onunla konusun. Bakalm ne cevap verecek? Dediler ki: Biz, bu konuda Utbe b. Rebiann dnda kimseyi bilmiyor ve tanm-yoruz. Utbeye: Ey Ebul-velid (Utbenin lakab)! u adamn yanna git ve onunla konu! Dediler. Utbe, Hz. Peygamberin (s.a.v.) yanna geldi ve: Ey Muhammed! Sen mi daha stnsn?
9
Dr. Muhammed mahmud hicazi, et-Tefsirulvadh, 24/51
24
Giri
Baban Abdullah m? Sen mi daha hayrlsn? Deden Abdulmuttalip mi? Bu szler zerine Hz. Peygamber sustu ve cevap vermedi. Utbe yle devam etti: Eer, onlarn senden daha hayrl ve stn olduunu dnyorsan, unu bil ki, onlar, senin ayplamakta olduun bu ilahlara taptlar. Yok, eer kendini onlardan daha hayrl ve stn gryorsan, konu ki, szlerini dinleyelim. Allaha yemin olsun ki, senin kadar toplumuna uursuz gelen bir kimse kesinlikle grmedik. Birlik ve beraberliimizi dattn, ilerimizi param para ettin. Taptmz ilahlar ve dinimizi aypladn. Bizi Arap toplumlar arasnda rezil ettin. Her tarafa, Kurey arasnda bir byc ve kahin kt haberi yayld. Allaha ant olsun ki, artk birbirimize kllarla saldrmak iin hamile kadn l gibi bir lk bekliyoruz. Be adam! Eer mal ve mlke ihtiyacn varsa, senin iin aramzda mal toplayalm; bylece Kureyin en zengin adam olursun. Eer bekarlk bana vurmusa, Kurey kadnlarndan dilediini se; seni on kadnla evlendirelim. Utbenin bu szlerinden sonra Allah resul: Szlerini bitirdin mi? Diye sordu. Utbe: Evet deyince Allah resul, Fussilet suresinin ilk on ayetini okumaya balad. Bu durumda eer onlar yz evirirlerse, artk de ki: "Ben sizi, Ad ve Semd (kavimlerinin) yldrmna benzer bir yldrmla uyarpkorkuttum."10 Ayetine gelince Utbe: yeter, yeter. Bunun
10
Fussilet, 41/13
25
Giri
dnda yannda bir ey var m? Dedi. Allah resul: hayr deyince Utbe, Kureylilerin ileri gelenlerinin yanna geri dnd. Kureyliler: Ne haber getirdin? Utbe: Sizin aranzda konutuunuz bu szlerin hepsini ona syledim. Hi birini eksik brakmadm. Kureyliler: Peki sana cevap verdi mi? Utbe: Oullarmn bana yemin ederim ki, onun sylediklerinden hibir ey anlamadm. Sadece sizi, Ad ve Semud (kavimlerinin) yldrmna benzer bir yldrmla uyarp-korkuttuunu anladm. Kureyliler: Yazklar olsun sana! Yazklar olsun sana! Adam seninle Arapa konuuyor ve sen, onun sylediklerinden hibir ey anlamyorsun ylemi? Utbe: Evet. Allaha yemin olsun ki, size yapt uyarnn dnda hibir ey anlamadm. Ebu Nuaym ve Beyhaki, Delail adl kitaplarnda bn merin yle dediini aktarrlar: Allah resul, Utbe b. Rebiaya, Fussilet suresinin ilk ayetlerini okuduktan sonra Utbe, arkadalarnn yanna geri geldi ve: Ey topluluk! Bugn bana itaat edin ve szlerime uyun. Bundan sonra bana itaat edip etmemek size kalmtr. Allaha yemin olsun ki, bu adamdan yle szler iittim ki,
26
Giri
kulaklarm, daha nce benzer szler hi iitmedi. Ona ne cevap vereceimi bile bilemedim.11 b- bn Kesir naklediyor: bn Cerir aktaryor: Hunad b. es-Srriden, Ebubekir b. Ayyatan, bn Said el-bekkaldan, krimeden, bn Abbastan rivayetle, Hunad dedi ki: Hadisin devamn okudum. Bir grup Yahudi, Hz. Peygamberin (s.a.v.) yanna gelerek ona, yer ve gkyznn yaratln sordular. Hz. Peygamber (s.a.v.) yle cevap verdi: Allah, yerleri pazar ve pazartesi gn, dalar ve yararl eyleri sal gn yaratt. aramba gn ise aa, su, ehir, yaplama ve ykm yaratt. Allahn De ki: "Gerekten siz mi yeri iki gnde yaratana (kar) kfre sapyor ve O'na birtakm eler klyorsunuz? O, lemlerin Rabbidir. Orda (yerde) onun stnde sarslmaz dalar var etti, onda bereketler yaratt ve isteyip-arayanlar iin eit olmak zere oradaki rzklar drt gnde takdir etti.12 ayetinde belirttii drt gn ite budur. Perembe gn g, Cuma gn yldzlar, gnei, ay ve melekleri yaratt. Bu gnden sadece saat kald. lk saatte, insanlarn yararland her eye bela ve musibet verdi. kinci saatte, Ademi yaratt; onu cennete
11
12
evkani, Fethul-kadir, 4/504; bkz. Kurtubi, el-Cami li ahkamil-kuran, 15/338 v.d.; bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim. Fussilet, 41/9-10.
27
Giri
yerletirdi ve iblise, Ademe secde etmesini emretti. Son saatte ise iblisi cennetten kard. Yahudiler: Muhammed? Hz. Peygamber (s.a.v.): Sonra ara istiva etti. (Tahtna oturdu) dedi. Yahudiler: Doru syledin. Szn tamamla. Sonra Allah, dinlendi dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber ok iddetli bir ekilde fkelenince u ayet indi: Andolsun, biz gkleri, yeri ve ikisi arasnda bulunanlar alt gnde yarattk; ve bize hi bir yorgunluk da dokunmad. yleyse sen, onlarn dediklerine karlk sabret. 13 c- Hafz Ebu Bekir el-Bezzar aktaryor: e-abi, Enes b. Malikten rivayetle anlatyor: Allah resul bir gn gld veya glmsedi ve: Ne iin gldm sormayacak msnz? dedi. Oradakiler: Ne iin glyorsunuz ey Allahn resul? dediler. Allah resul yle buyurdu: Kyamet ardm. gn Kul: Ey kulun, Rabbi ile mcadelesine Rabbim! Bana peki daha sonra ne oldu ey
zulmetmeyeceine sz vermedin mi? Allah: Evet der. Kul: Ben, nefsimden baka aleyhime ahitlik edecek
13
Kaf, 50/38-39. bn Kesir, bu hadiste bir gariplik olduunu syler. Bkz. Sahih-i Mslim,Tahkik: Muhammed Fuat Abdulbaki, 4/2149.
28
Giri
kimseyi kabul etmem der. Bunun zerine Yce Allah: Kiramen katibin (deerli yazc) meleklerin bana ahitlik yapmas yetmez mi? Der ve bunu defalarca tekrarlar. Daha sonra kulun az mhrlenir ve dier organlar dile gelerek kulun iledikleri haber verir. Kul: yazklar olsun size. Uzak olun. Sizin iin mcadele ediyordum der.14 d- Abdullah b. Mesut anlatyor: Karnlar byk, akllar kt iki kureyli bir Sakifli veya iki Sakifli bir Kureyliden oluan kiilik bir grup Kabenin yannda toplanm konuuyorlard. Aralarndan biri: Acaba Allah, bizim bu konutuklarmz iitiyor mu? Dedi. Biri: Eer sesli konuursak bizi iitir; sessiz konuursak iitmez dedi. teki ise: Eer sesli konutuumuzda iitiyorsa, gizli konutuumuzda da iitir dedi. Bunun zerine u ayet indi: Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknp-korunmuyordunuz. Aksine, yapmakta olduklarnzn birounu Allah'n bilmeyeceini sanyordunuz."15 Yine Abdullah b. Mesut anlatyor: Kabenin
rtsne brnm bir haldeydim. Karnlar byk akllar kt, kiilik bir grup geldi. Biri Kureyli ikisi Sakifli veya ikisi Kureyli biri Sakifli idi. Anlamadm baz szler sylyorlard. Onlardan biri: Allah, bu szlerimizi acaba
14
15
bn Kesir, a.g.e., 4/96. Mslim ve Nesai de baka rivayet yollar ile benzer hadisler nakleder. Fussilet, 41/22. Buhari, 6/43; Mslim, 4/2141; Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 3/101-102.
29
Giri
iitiyor mu? Dedi. Birisi: Eer sesimizi ykseltirsek bizi iitir; alak sesle konuursak bizi iitmez dedi. Dieri ise: Eer szlerimizin bir blmn iitiyorsa, btn szlerimizi iitiyordur dedi. Abdullah b. Mesut der ki: bu olay Hz. Peygambere (s.a.v.) anlattm. Allah u ayetleri indirdi: Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknp-korunmuyordunuz. Aksine, yapmakta olduklarnzn birounu Allah'n bilmeyeceini sanyordunuz. uratt, bylelikle hsrana te bu sizin zannnz; urayanlar olarak
Rabbiniz hakknda beslediiniz-zannnz, sizi bir ykma sabahladnz."16 e- Enes b. Malik anlatyor: Allah resul, phesiz: Onlar "Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu); onlarn zerine melekler iner (ve der ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin."17 Ayetini okudu ve yle buyurdu: nsanlarn ou, Rabbimiz Allahtr dediler, sonra da bunu inkar ettiler. Kim bu sz zerine lrse ite o, dosdoru bir istikamet tutturanlardandr.18 1.6- Fussilet suresinin fazileti
16
17 18
Fussilet, 41/22-23. Elbani, Sahihu snenittirmizi, 3/102. Fussilet, 41/30. Elbani, Zaifu snenit-tirmizi, s. 411.
30
Giri
Baz hadislerde, zel olarak bu surenin faziletinden sz edilirken bazlarnda ise, genel olarak H-mm ile balayan biridir. a- Fussilet suresinin fazileti hakknda rivayet edilen hadisler: Cabir b. Abdullah yle syler: Allah resul, Mlk ve Fussilet surelerini okumadan uyumazd.19 Bu hadisi, Abdullah b. Mesuttan rivayet edilen u hadis de desteklemektedir: Kim, Allahn kitabndan bir harf okursa, ona bir sevap vardr. Ve her sevap, benzer on sevaba eittir. Ben, elif-lam-mim bir harftir demiyorum. Aksine elif bir harf, lam bir harf ve mim bir harftir.20 b- H-mm ile balayan surelerin fazileti hakknda rivayet edilen hadisler Abdullah b. Mesuttan mevkf olarak rivayet edilmitir. bn Mesut yle dedi: H-mm ile balayan sureler, Kurann balangc / nszdr.21 surelerin faziletinden bahsedilmektedir. Fussilet suresi de H-mm ile balayan surelerden
19
20
21
mam ahmed, el-Msned, 3/340; Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 3/6; ed-Darimi, 2/455. Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 3/9. edDarimi, 2/429. Hakim, el-Mstedrak, 2/437.
31
Giri
bn Abbas yle syledi: Her eyin bir giri kaps vardr. Kurann kaps da H-mmlerdir.22 Semure buyurdu: bahedir.23 Halil b. Murrenin yle dedii mrsel olarak rivayet edilmitir: H-mmler yedi tanedir. Cehennemin de yedi kaps vardr. Her H-mm, bu kaplardan birinin nne gelir ve yle der: Ey Allahm! Bana inanan ve beni okuyan kimse bu kapdan ieri girmesin.24 Said b. brahim der ki: H-mmler, yasemin gibi gzel kokar.25 1.7- Fussilet suresinde, Kurann adlar ve sfatlar Kurann bir ok ismi vardr. Bu isimlerden bir ksm, Fussilet suresinde bir ok ayette geer. Allah, Kurankerimi, Hakk/gerek, Vahiy/ilahi bilgi, Hd/yol gsterici, if, Nezir/uyarc, Tenzil/Allahtan indirilen, b. Cundupten, cennet Allah resul yle bir
H-mmler,
bahelerinden
22 23 24
25
Hsameddin el-hindi, Kenzul ummal, 8/447. Kenzul ummal, 1/580. Hsameddin el-hindi, Kenzul ummal, 1/579; Beyhaki, uabul-imanda bunu destekleyen hadisler nakleder. ed-Darimi, 2/458.
32
Giri
Kitap, Kuran, yat/ayetler ve Zikra/t olarak
adlandrmtr.26
Bu adlarn getii ayetler unlardr:
H, Mm. (Bu Kur'an,) Rahman ve Rahim'den indirilmitir.27 Bilen bir kavim iin, ayetleri (eitli biimlerde, birer birer) 'fasllar halinde aklanm' Arapa Kur'an (veya okunan) kitaptr.28 Bir mjde verici ve bir uyarc-korkutucu olarak. Ama onlarn ou yz evirdiler. Artk onlar dinlemezler.29 De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor. yleyse O'na ynelin ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin."30
nkr edenler dediler ki: "Bu Kur'an' dinlemeyin ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz."31
26
27 28 29 30 31
Kurann dier isimleri iin bkz. Salih elBelihi, el-Hda vel-beyan fi esmailkuran, s. 444-445. Fussilet, 41/1-2. Fussilet, 41/3 Fussilet, 41/4 Fussilet, 41/6 Fussilet, 41/26
33
Giri
Bu, Allah'n dmanlarnn cezas olan atetir. Bizim ayetlerimizi inkr etmeleri dolaysyla bir ceza olarak, orada onlar iin ebedilik yurdu vardr.32 Onlar, Bizim ayetlerimiz konusunda arptma yapanlar, bize gizli kalmazlar. yleyse atein iine braklan m daha hayrldr yoksa kyamet gn gvenle gelen mi? Siz dilediinizi yapn. nk O, yapmakta olduklarnz gerekten grendir.33 phesiz, kendilerine zikir gelince ona (kar) kfre sapanlar (atein iine braklrlar) ; oysa o, aziz (erefli yksek, stn) bir Kitaptr.34 Batl, ona nnden de ardndan da gelemez. (nk Kur'an) Hkm ve hikmet sahibi, ok vlen (Allah) tan indirilmedir.35 Eer biz onu A'cemi (Arapa olmayan bir dilde) olan Kur'an klsaydk, herhalde derlerdi ki: "Onun ayetleri aklanmal deil miydi? Arap olana, A'cemi (Arapa olmayan bir dil) mi?" De ki: "O, iman edenler iin bir hidayet ve bir ifadr. man etmeyenlerin ise kulaklarnda bir arlk vardr ve o (Kur'an), onlara kar
32 33 34 35
Fussilet, Fussilet, Fussilet, Fussilet,
41/28 41/40. 41/41. 41/42.
34
Giri
bir krlktr. te onlara (sanki) uzak bir yerden seslenilir."
36
36
Fussilet, 41/44.
35
2- ALLAHA DAVET, BTN PEYGAMBERLER N GREV D R. Bu dnya hayatndaki her varln mutlaka bir grevi ve sorumluluu vardr. Her varlk, bu dnyadaki grevini ve roln, Allahn iradesi ve bu byk evrenin dzenine uygun biimde, yerine getirmek zorundadr. , Peygamberlerin, insanlara ynelik en nemli grevi, eitli slup ve metotlarla onlar Allaha davet etmek ve onlar cennetle mjdeleyip cehennem ateinden sakndrmaktr. Peygamberleri bu greve hazrlamann, onlar bu konuda yetkin klmann ve dier insanlar arasndan onlar semenin hikmeti, kendilerine yklenen bu ilahi mesaj insanlara ulatrmaktr. Bu hikmeti, yce Allah u ayette bildiriyor: Andolsun, biz her mmete: "Allah'a kulluk edin ve tauttan kann" (diye tebli etmesi iin) bir peygamber gnderdik.37 Yce Allah, Peygamber efendimiz (s.a.v.)
hakknda ise yle buyurur: Ey Peygamber, Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer (bu grevini) yapmayacak olursan, O'nun eliliini tebli etmemi olursun. Allah seni insanlardan koruyacaktr.38
37 38
Nahl, 16/36. Maide, 5/67.
Giri
Ey Peygamber, gerekten biz seni bir ahit, bir mjde verici ve bir uyarc-korkutucu olarak gnderdik. Ve kendi izniyle Allah'a aran ve nur saan bir era olarak (gnderdik).39 Sen, Rabbine ar. phesiz sen dosdoru bir hidayet zerindesin.40 Bu ayetlerden de anlalaca zere Allaha davet, btn peygamberlerin grevidir. Allah, mesajn yklenmeleri ve onu insanlara ulatrmalar iin peygamberleri semitir. Bu yzden, Allaha davet, grevlerin en stn ve en nemlisidir. Peygamberler de, Allahn en sevgili kullar olup insanlarn en stndrler. Buna bal olarak peygamberlerin
grevleri de, en stn Yce Allah,
grevdir.41 davet etmeleri iin
kendisine
peygamberleri grevlendirmitir. Onlar bu nemli grev iin yaratmtr. grevlerini belirledii en stisnasz btn peygamberler, bu gzel ekilde yerine getirmilerdir. etmeye
Gnderildikleri toplumlar, Allaha inanmaya ve Allahn ekilde yalnz ona ibadet armlardr. Allah, Nuh (a.s.) hakknda yle buyurur:
39 40 41
Ahzab, 33/45-46. Hacc, 22/67. Muhammed seyit vekil, Ussd-dave ve dbud-dut, s. 15.
37
Giri
Andolsun, biz Nuh'u kendi kavmine (toplumuna) gnderdik. Dedi ki: "Ey kavmim, Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. 42 Hud (a.s.) hakknda yle buyurur: Ad (halkna da) kardeleri Hd'u (gnderdik) . Dedi ki: "Ey kavmim, Allah'a ibadet edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. 43 Salih (a.s.) hakknda yle buyurur: Semud (toplumuna da) kardeleri Salih'i
(gnderdik. Salih onlara:) "Ey kavmim, Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. 44 uayb (a.s.) hakknda yle buyurur: Medyen (toplumuna da) kardeleri uayb'
(gnderdik. uayb onlara:) Dedi ki: "Ey kavmim, Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. 45 te byle Btn peygamberler istisnasz Allaha davet etmiler, yalnz Allaha ibadet etmeye ve onun dndaki btn tanrlara tapmaktan uzak durmaya armlardr. yle buyurur yce Allah:
42 43 44 45
Araf, 7/59. Hud, 11/50. Araf, 7/73. Araf, 7/85.
38
Giri
Andolsun, biz her mmete: "Allah'a kulluk edin ve tauttan kann" (diye tebli etmesi iin) bir peygamber gnderdik.46
Demek ki, Allahn gnderdii eliler, birer Allah davetisidirler. insanlara Allah, mesajn iin tamalar insanlar ve onu ulatrmalar arasndan
peygamberleri semitir. Yce Allah, peygamberlerin bu mirasn tamalarn, ilahi mesajn ykn tamay ve insanlar Allaha ynlendirmeyi mslmanlara iyilie ve farz klmtr. Mslmanlar, insanlar geree
armaldrlar. Bylece insanlk dereceleri ykselir, gizli kt duygularndan kurtulur, doruluk, hidayet ve olgunluk vasflar kendilerinde gerekleir. Bu mmet, sadece bu nitelikleri ile dier milletlerden daha stndr. Yce Allah, bu stnl u ayetle ak bir ekilde beyan eder: Siz, insanlar iin karlm hayrl bir mmetsiniz; maruf (iyi ve slm'a uygun) olan emreder, mnker olandan sakndrr ve Allah'a iman edersiniz. 47 Durumu beraberliini ve byle olan bir mmet, birlik ve
koruduka, hak
birbirleriyle
bark
ekilde olanlarn
yaadka, ktlklerden korunduka, Allahn rahmet merhametini eder. Glgesinde
46 47
Nahl, 16/36. Al-i mran, 3/110.
39
Giri
kesinlikle huzursuz olmad yce yaratcnn, glgesi altnda olur. yle buyurur yce Yaratc: M'min erkekler ve m'min kadnlar birbirlerinin velileridirler. yilie emreder, ktlkten sakndrrlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah'a ve Resulne itaat ederler. te Allah'n kendilerine rahmet edecei bunlardr. 48 Her trl eksiklik ve hsrandan kurtulmak, yararl ilimde en st noktaya ulamak, yararl iler yapabilmek ve hakka ynelmek iin, ayette belirtilen eylemleri gerekletirmek gerekiyor. Yce Allah yle buyuruyor: Asra andolsun; Gerekten insan, ziyan iindedir. Ancak iman edip salih amellerde bulunanlar, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerine sabr tavsiye edenler baka. 49 Allah, kendisinin emir ve yasaklarn uygulamalar iin, bu hayrl eylemleri gerekletiren mslmanlara, yeryznde g ve iktidar verir. Bylece mslmanlar, Allahn yeryzndeki halifeleri vasfn kazanr. Yce Allah, bu gerei yle dile getirmektedir: Onlar ki, yer yznde kendilerini yerletirir iktidar sahibi klarsak, dosdoru namaz klarlar, zekat verirler,
48 49
Tevbe, 9/71. Asr, 103/1-3.
40
Giri
ma'rufu emrederler, mnkerden sakndrrlar. Btn ilerin sonu Allah'a aittir. 50 Davet farizasnn uzun vadede, mslmanlarn hayatnda bu kadar nemli etkileri bulunduuna gre, bu farizann durumunda, ihmal edilmesi veya hafife son alnmas derece mslmanlarn zerinde
olumsuz etkileri de olacaktr. Dini deerlerin hafife alnp onlarla alay edilmesi, iman ilkelerinin inkar edilmesi, ahlaki bozulma ve rme, erdemli davranlardan uzaklama, gzel gelenek ve greneklerin dna kma, gzel adetleri terk etme ve bireyi ycelten toplumu ayakta tutan btn ahlaki deerlerden kurtulma, bu olumsuz etkilerin en banda gelir. Toplumu ve bireyi ayakta tutan bu yce deerlerin ihlal edilmesi slam toplumunun, byk ve ar bir felaketle kar karya kalmasna neden olur.51
Davet etmenin hkm ncelikle unu belirtmekte yarar var; her
mslman, gc nispetinde insanlar Allaha davet etmekle mkelleftir. Bunun en ak delili, Kurandaki u ayet-i kerimedir:
50 51
Hacc, 22/41 Seyit Sabk, Davetul-islam, s. 285-286.
41
Giri
De ki: Bu, benim yolumdur. Bir basiret zere Allah'a davet ederim; ben ve bana uyanlar da. Ve Allah' tenzih ederim, ben mriklerden deilim." 52 bn Kesir, bu ayeti tefsir ederken unlar syler: Yce Allah bu ayette, insanlara ve cinlere eli olarak gnderdii kurulu Hz. Peygambere insanlara (s.a.v.), haber yolunun, vermesini metodunun ve yaam tarznn Allaha davet zere olduunu, emretmektedir. Tam bir kararllk ve ileri grllkle, hibir kuku ve phe olmayan kesin bir inanla insanlar, Allahtan baka ilah yoktur; O, tektir ve hibir orta yoktur szne davet etmenin, peygamberin tek amac olduunu haber vermektedir. Buna gre Hz.peygamberin izinden gidenler de, basiretle, kesin bir inanla, akli ve eri deliller nda insanlar, Allah elisinin davet ettiine davet etmekle mkelleftirler.53 Mslman bir kii iin, Allaha davet etmek imann bir gerekliliidir. Mslmann davetten geri durmas, imannda bir eksikliin ve bozukluun bulunduunu gsterir. Allaha davet grevini yerine getirmekle mslman, imanndaki bu eksiklii giderir ve bozukluu onarr. Bir ok ayet ve hadis, Allaha davetin farz olduunu bildirmektedir.
52 53
Yusuf, 12/108. bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 495-496
42
Giri
Din bilginleri, Allaha davet etmenin farz- kifaye54 olduunu sylemektedirler. Dolays ile dnyann her blgesinde almalarnn davetilerin yrtlmesi, bulunmas dini bir ve davet zorunluluktur.
Mslmanlar arasnda bir grubun bu grevi yerine getirmesi, dierlerinin zerinden sorumluluu kaldrr. Bu durumda davet, dierleri iin kuvvetli bir snnet ve salih bir amel haline veya dnr. yeterli Bir blgede davetin yaplmamas derecede yaplmamas
durumunda, btn mslmanlar bundan sorumlu olur ve gnaha girerler. Artk herkes, bu grevi yerine getirmekten sorumludur. Her mslman, gc ve imkanlar nispetinde insanlar Allaha davet etmelidir.55
54
55
Yeterli sayda kiinin grevi yerine getirmesi ile gnahn, dierlerinin zerinden kalkmas. ev. Abdulaziz b. baz, Fazlud-dave ilallah, s. 4 vd.
43
3- KURAN-I KER M, NSANLIIN TEK MUTLULUK YOLUDUR. Kuran- Kerim, bir hidayet, mutluluk, ifa ve daima k saan bir kitap olduu gibi, ayn zamanda iinde, hkm ve sorumluluklarn aciz brakan bulunduu bir kitaptr. bir kitaptr. iyilik nkarclara meydan okuyan ve onlar, bir benzerini getirmekten Btn kanallar, hi kurumayan o saf ve berrak kaynaktan akar. Ona skca tutunan, kesinlikle doru yolu bulur; onunla konuan, yalan deil doru konuur; onunla hkm veren adaletle hkm verir. Rablerinin retilerinden ayrlmayan ve onlara skca tutunan milletler, yksek, onurlu ve herkes tarafndan sayg duyulan mertebelere ulamlardr. Hayatlarnn her alannda Kuran metodunu izleyen ve peygamberin izinden giden Allah resulnn sahabeleri, bu konuda bizim iin en gzel rnek saylrlar. Anlatldna gre onlar, Kurandan sadece on ayet renir, sonra bu ayetleri iyi anlamadan ve gerekleriyle amel etmeden baka ayetlere kesinlikle gemezlerdi. Ebu Abdurrahman es-Slemi anlatyor: Bize, Hz. Osman ve Abdullah b. Mesut gibi sahabelerden Kuran okutanlar derlerdi ki, bizler, Hz. Peygamberden on ayet rendiimizde, onlar iyi anlamadan ve amel etmeden baka ayetlere
Giri
gemezdik. Bylece Kuran, ilmi ve ameli hep birlikte rendik. 56 O halde Kuran, gsterdii yolu ve metodu izleyen, emir ve yasaklarna uyan insanlar iin tam bir mutluluk yoludur. Kuran, bir ok ayette hidayet, mutluluk ve kesin bir kant kitab olduunu ak bir ekilde ifade eder. Yce Allah yle buyurur: Bu,
57
Rabbinizden
(gelen)
basiretlerdir;
iman
edecek bir topluluk iin de bir hidayet ve bir rahmettir."
Mrikler istemese de O, dini ( slam') btn dinlere stn klmak iin peygamberini hidayetle ve hak dinle gnderendir. 58 De ki: O, iman edenler iin bir hidayet ve bir ifadr. man etmeyenlerin ise kulaklarnda bir arlk vardr ve o (Kur'an) , onlara kar bir krlktr. te onlara (sanki) uzak bir yerden seslenilir." 59 Bu (Kur'an) , insanlar iin basiret (nuruyla Allah'a ynelten ayet) lerdir, kesin bilgiyle inanan bir kavim iin de bir hidayet ve bir rahmettir. 60
56 57 58 59 60
Abdurrezzak es-Sanani, el-Musannef, 3/380. Araf, 7/203. Tevbe, 9/33. Fussilet, 41/44. Casiye, 45/20.
45
Giri
Dnen insan, bu szlerin doruluunu her zaman ve her yerde grebilmektedir. Kuran, nefislerini eiterek sarlmakla Kuran ina ettii ve dirilttii insanlar en st o mertebelere karr. Kimi insanlar, Kuran retilerine ycelir, evresinde nefret saygnlk eder; kazanr; retilerden uzaklamakla alalr. Kimi insanlar da retilerinden Kuran, onlarn kulaklarna ve kalplerine pek ar gelir. Kuran, byle olanlarn krlk ve sarlklarn arttrmaktan baka bir etki yapmaz. Kurann kendisi deimez ama, kalpleri ve dnceleri deitirir. eyh Abdurrahman es-Sadi, Casiye suresindeki ayeti u ekilde aklar: Bu yani deerli bir t olan Kuran- Kerim, insanlar iin basiretlerdir Yani bununla insanlar, btn ilerini ileriyi grerek ve sonucunu dnerek yaparlar. Kuran, bu ekilde mminlere yol gsterir ve doruyu bulmalarna yardm eder. (Kuran) kesin bilgiyle inanan bir kavim iin bir hidayet ve bir rahmettir. Yani hayatlarnn her alannda, gerek temel konularda gerekse ayrntlarda onunla doru yolu bulurlar. Bylece dnyada iyilik, sevin ve mutlulua kavuur, ahirette de Allahn honutluk ve merhametini kazanrlar. nananlarn nefisleri ancak Kuranla arnr, anlaylar ancak onunla artar. Kuran, inananlarn
46
Giri
imanlarn ve kesin bilgilerini arttrr; inkarda srar
edenlerin aleyhine de ahitlik
eder.61
61
Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimurrahman fi tefsiri kelamil-mennan, 7/26.
47
Birinci Blm DAVET VE DAVET N N TANIMI
Bu blm u ana balk altnda incelenecektir. 1- Davetin tanm 2- Davetinin tanm 3- nsanlarn davete olan ihtiyac
1- DAVET N TANIMI a- Dil bakmndan davetin tanm ve kkeni Davet, Arapa (Daava) kknden tremekte olup szlkte bir ok anlama gelmektedir. En ok ne kan anlamlar unlardr: 1arma ve seslenme (nid) anlamnda
kullanlr.62 Biri dierine seslendi, onu ard gibi. Daava kkten treyen dua szc de aslnda bir nevi arma ve seslenme demektir. Ancak ikisi arasnda ince bir fark bulunmaktadr. Nid, bir isimle birlikte ve bana y, Eyy gibi baz edatlarn gelmesiyle kullanlabilecei gibi hibir isim olmadan yaln olarak da kullanlabilir. Dua ise, neredeyse beraberinde isim olmadan hi kullanlmaz. Fakat aadaki ayeti kerimede olduu gibi bazen birbirlerinin yerine kullanld olmutur: Kfre sapanlarn rnei arma ve barmadan baka bir eyi duymayan (duyduu eyin anlamn bilmeyen hayvan) a haykrann rnei gibidir. Onlar, sardrlar, dilsizdirler, krdrler; bundan dolay akl erdiremezler. 63 2Bir amaca tevik etmek, ynlendirmek
anlamnda kullanlr.64 rnein: birini namaza davet

62
63 64
Zemaheri, Esasl-belaga, 1/272; bn Manzur, Lisanl-arap, 14/260. Bakara, 2/171. Rab el-Isfahani, el-Mfredat fi arbil kuran, s. 170.
Davet ve Davetinin Tanm

ediyorum yani onu namaza tevik ediyor,
ynlendiriyorum.65 3Hak veya batl olsun ispat edilmek ve
savunulmak istenen bir davaya armak anlamnda kullanlr. Davet szc, batl olan iddia ve davalar iin de beni kullanlmtr. kendisine
66
Aadaki ardklar
ayette eyden
bu
anlamda daha
kullanlmtr: (Yusuf) Dedi ki: "Rabbim, zindan, bunlarn bana sevimlidir. ilemektir. Davet szc, hak ve gerek olan davalar iin de kullanlmaktadr. Aadaki ayetlerde bu anlamda kullanlmtr: Hak olan ar (dua, ibadet) yalnzca O'na (olan) dr.67 Allah bar yurduna arr ve kimi dilerse dosdoru yola yneltip-iletir.68 4- nsanlar davetiye ynlendirmek iin yaplan her trl szl ve fiili gayretler iin kullanlr.69 Yusuf (a.s.)n arld ey, kadnlarn
kendisine yapt taleplere cevap vererek gnah
65 66 67 68 69
Er-Rzi, Muhtarus-sihah, s. 206. Yusuf, 12/33. Rad, 13/14. Yunus, 10/25. bn Fars, Mucem makaysul-la, 2/279.
52

5Allaha yalvarmak ve Ondan dilekte
bulunmak iin
kullanlr.70
Allaha dua ettim demek:
Ona yalvardm, Ondan talepte bulundum, Onun katnda bulunan iyilik ve hayrlardan istedim demektir. Aadaki ayette bu anlamda kullanlmtr: Rabbinize yalvara yalvara ve iin iin dua edin. phesiz O, haddi aanlar sevmez.71 6Yemee armak anlamnda kullanlr.72
rnein filancann davetinde idik yani filancann verdii yemekteydik demektir. Davet szc bu anlamlarn dnda istemek, toplanmak, sz vermek, adlandrmak ve peinden gitmek gibi daha baka anlamlara da gelmektedir.73 Ayn kkten gelen Duiyy szc evlat
edinmek anlamna gelmektedir. Aadaki ayette bu anlamda kullanlmaktadr: Evlatlklarnz da sizin (z) ocuklarnz saymad. onlarndr.
75 74
iddia szc Orada
taptaze-meyveler ve istek duymakta olduklar her ey Ayetinde olduu gibi temenni etme ve istek duyma anlamnda; Dua szc Allah'tan
70
71 72 73 74 75
Bkz. el-Misbahul-mnir, 1/231; ez-Zebidi, Tcul ars, 10/126. Araf, 7/55. Er-Rzi, Muhtarus-sihah, s. 205. bn Fars, a.g.e., 2/279-280. Ahzab, 33/4. Yasin, 36/57.
53

baka taptklarnz da sizler gibi kullardr. olduu gibi kul, kle iseniz, Allah'tan anlamnda77; baka ahitlerinizi
78 76
ayetinde
Eer doru szller (kendilerine Ayetinde ise
gvendiiniz yardmclarnz) arn. yardm isteme anlamnda kullanlmtr. Allaha trl dua edilir:
Allah birlemek, Onu vmek ve Ona kretmek. Ey Allahm!, Senden baka hibir ilah yoktur!, Ey Rabbimiz! Sadece sen vgye layksn! gibi ifadelerle Allah birlenmi, vlm ve yceltilmi olur. Allahtan af ve merhamet dilemek. Ey Allahm! Bizi affet! ifadesiyle Ondan af ve merhamet dilenilir. Allahtan dnyevi taleplerde bulunmak. Ey
Allahm! Bana mal ve evlat vererek beni rzklandr! demekle Allahtan dnyevi talepte bulunulmu olur. Btn bu trlerin dua olarak adlandrlmasnn nedeni, genellikle insanlarn Ey bu tr taleplerde Ya bulunurken Ey Allahm!, Rabbi!,
merhametlilerin en merhametlisi! gibi ifadelerle dua etmeye balamasdr.79 Davet, dua anlamnda kullanld gibi dava anlamnda da kullanlr. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu
76 77 78 79
Araf, 7/194. Ez-Zebidi, a.g.e., 10/127-128. Bakara, 2/23. bn Manzur, Lisanl-arab, 14/257.
54

anlam, mektupta etmeye Rum mparatoru Herakliyusa slam gnderdii kabul
kullanmtr.
Seni
davasn
aryorum80
zet olarak davet kelimesi, insanlar bir amaca veya bir ie ynlendirmek ve ona ulamalarn salamak iin gsterilen her trl szl ve fiili gayret ve almalardr diyebiliriz. Bunun yannda arma , seslenme, isteme, tevik etme, doruya iletme ve yalvarma anlamlarna da gelmektedir. Bir ok anlama gelen mterek bir szck olmas nedeniyle davet, slam, islam yayma ve tebli etme anlamna da gelir. Bu kadar anlam arasnda davet szcnn nerede ve hangi anlamda kullanldn anlamak iin, kullanld cmlenin siyakna / ncesine ve sonrasna baklarak hangi anlamda kullanld anlalr. rnein, Bu adam, Allaha davet eden kimselerdendir. kullanld
80
Denildii
zaman
burada
davet uyunuz
szcnn slam yayma ve tebli etme anlamnda anlalr. Allahn davetine
Hz. Peygamberin Rum mparator Herakliyusa gnderdii mektubun tam metni yledir: Allahn kulu ve elisi Abdullah olu Muhammetten Rum mparatoru Herakliyusa! Hidayet yoluna tabi olanlara selam olsun. Hakl olarak seni slam davasn kabul etmeye aryorum. Mslman ol! Hem kurtulua erersin hem de Allah, sana iki kat ecir verir. Eer bu davetten yz evirirsen sana tabi olanlarn gnah da senin boynunadr. Buhari, 1/6-8.
55

denildiinde kast edilen anlamn bizzat slamn kendisi olduu anlalr.81 b- Terim olarak davetin tanm: Bilindii gibi yayma ve tebli etme anlamnda kullanlan davet, artk kendisine has konusu, zellikleri ve hedefleri olan bal bana bir ilim dal haline gelmitir. Bu ynyle davet, dier slam ilimleri arasndaki yerini alm, hem faydalanan hem de faydalanlan bir konuma gelmitir. slamn yaylmas ve tebli edilmesinde gzel yntemler ortaya koyarak slamn yceltilmesine katkda bulunmaktadr. Bilindii gibi din anlamnda kullanlan davet, yalnz bana kullanldnda retileriyle birlikte slam kastedilir. Yayma ve tebli etme anlamna gelen davetin terimsel tanm ile din anlamna gelen davetin tanm arasnda fark bulunmaktadr. Bu yzden her iki anlam iin birer terimsel tanmn yaplmas zorunludur. a- Yayma ve tebli etme anlamnda davet: 1- Aydn din adamlarnn, gleri nispetinde halk dini ve dnyevi konularda bilgilendirmesi, eitmesi ve retmesidir.82
81
82
Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 10. Ebubekir Zikri, ed-Davetul-islamiyye, s. 8.
56

2- nsanlar iyilie ve doru olana ynlendirerek onlar tevik etmek, dnyada ve ahirette kurtulua ermeleri iin iyilii emredip ktlkten alkoymaktr.83 3- Bir toplumu, bir okyanustan alp teki bir okyanusa tamaktr.84 4- Bu hayattaki hedeflerini grebilmeleri iin insanlarn ihtiya duyduu btn bilgileri iine alacak ekilde hazrlanan kapsaml bir programdr. Bu program, insanlar doruluk zerinde bir arada tutan ve yol iaretlerini belirleyen bir programdr.85 5- nsanlarn baklarn ve dncelerini bir inan ve ideolojiye ynlendirmek, onlar bu konuda tevik etmektir.86 6slamn inan, hukuk ve ahlak sistemini
insanlara tebli etmek iin kullanlabilecek slup ve metotlarn aratrld bir ilim daldr.87 7- Sz ve eylemlerle insanlar slama, slamn inan esaslarn kabule, hayat iin ngrd metodun
83
84 85 86
87
Ali Mahfuz, Hidayetl-mridin ila turukilvazi vel-hitabe, s. 17. El-Behiy el-Huli, Tezkiretud-duat, s. 35. Muhammed gazali, Maallah, s. 17. Adem Abdullah el-Aluri, Tarihu davetulislamiyye, minel-ems ilel-yevm, s. 17. Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 10.
57

uygulanmasna ve hukuk sisteminin geerli klnmasna davet etme giriimidir.88 8- Gzele tevik edip irkinliklerden uzak durmak, iyilii emredip ktl yasaklamak, ahlaki davranlar sevdirip ahlak d eylemlerden kanmak, hak ve gerek olann peinden gidip batl ve gerek d olan bir kenara brakmaktr.89 9- Mslman olmayanlar slama ekecek veya mslmanlarn dini deerle bal kalmasn salayacak uygun slup ve metotlar aratran bir ilim daldr.90 10- Her zaman ve her yerde ehliyetli ve yetkin kimselerin, insanlar, Hz. Peygamberin izini takip etmek, sz, fiil ve yaantda onu rnek almalarn salamak iin yaptklar almalardr.91 11nan, hukuk ve ahlak ynleriyle slam,
insanlara ulatrmak iin yaplacak alma ekillerini aratran bir ilim daldr.92 b- Din anlamnda davet:
88
89
90
91
92
Dr. Tevfik el-Vai, ed-Davetu ilallah, s. 17. Muhammed Nemr el-Hatip, Mridud-duat, s. 24. Dr. Abdullah e-azeli, ed-Davetu velinsan, s. 39. Muhammed b. Seydi b. el-Habib, ed-Davetu ilallah fi sureti brahim, s. 27. Muhammed Said el-Barudi, ed-Davetu veddaiye fi davi suretil-furkan, s. 24.
58

1Allah, insanlarn yeryzndeki hilafetini
pekitirmek, ihtiya duyduklar eyleri kolaylatrmak, haklarna sayg duymak, ilerini gzetmek, birlik ve beraberliklerini korumak, insanlklarna deer vermek, aralarnda hak ve adaleti tesis etmek iin btn varlklar iin setii ve kabul ettii tek din slamdr. Dolays ile davet, insan yaamnn btnn kapsayan, haklarn ve sorumluluklarn belirleyen kaideler btndr. Her eyden nce davet, yaratcy tanmak ve varln kabul etmek sonra da btn varlklara iyilik yapmaktr.93 2- slama davet, kaytsz ve artsz bir ekilde Allaha teslim olmak ve itiraz etmeden buyruklarna boyun emektir. Bu tanm iin u ayet delil gsterilir: De ki: phesiz benim namazm, ibadetlerim, dirimim ve lmm alemlerin Rabbi olan Allah'ndr. O'nun hi bir orta yoktur. Ben byle emrolundum ve ben mslman olanlarn ilkiyim." 94 3- slama davet, Allahn btn varlklar iin raz olup setii, retilerini vahiy yoluyla elisine indirerek Kuranda koruma altna ald ve snnetin aklad dindir. Bu tanm, u ayetten alnmtr:
93
94
Muhammed er-Ravi, ed-Davetul-islamiyye davetun alemiyye, s. 30. Enam, 6/162-163.
59

Bugn size dininizi kemale erdirdim, zerinizdeki nimetimi tamamladm ve size din olarak slm' seipbeendim. 95 4slama davet, Hz. Muhammedin (s.a.v.) getirdii ve insanlara tebli etmekle
Rabbinden
ykml olduu, insanlarn dnya ilerini kapsaml bir ekilde dzenleyen ve onlara bir yaam tarz sunan genel bir sistemdir.96 Bu tanm ise u ayetten karlmtr: Hayr yle deil; Rabbine andolsun, aralarnda ekitikleri eylerde seni hakem klp sonra senin verdiin hkme, ilerinde hi bir sknt bulmakszn, tam bir teslimiyetle teslim olmadka, iman etmi olmazlar. 97 slama davet, aslnda bu anlamyla btn bu tanmlar kapsamaktadr. slama davet, Allahn emirlerine hi itiraz etmeden tam bir teslimiyetle boyun emektir; Kuran ve hadislerdeki retileri uygulamaktr; insan hayatn btnyle kuatan bir hayat istemidir. Btn bu tanmlar, birbiriyle elimemektedir. Aksine davet olarak adlandrlan slam hakknda, farkl bak alarn dile getirmektedir.
95 96
97
Maide, 5/3 Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 13; Dr. Tevfik elVai, ed-Davetu ilallah, s. 17-19; Muhammed Hayr Ramazan Yusuf, ed-Davetlislamiyye mefhumuha ve hacetul-muctemeat ileyha, s. 13. Nisa, 4/65.
60

slamiyet, bir din olarak temel ilkelerden ve frulardan oluur. Bu temel ilkeler, dier ilahi davetlerin temel esaslar ile ayndr. Farkllklar, sadece teferruattadr. lahi davetler arasnda, teferruata ilikin farkllklar, toplumlara gre deiiklik gstermektedir. Bu durumu Yce Allah, aadaki ayetlerde yle izah etmektedir: O: "Dini dosdoru ayakta tutun ve onda ayrla dmeyin" diye dinden Nuh'a vasiyet ettiini ve sana vahyettiimizi, brahim'e, Musa'ya ve sa'ya da vasiyet ettiimizi sizin iin de teri' etti (bir eriat kld) 98 Sizden her biriniz iin bir eriat ve bir yol-yntem kldk. 99 Bilindii gibi btn ilahi davetlerdeki temel
esaslar: Tevhit / Allahn birlii, peygamberliin ve ldkten sonra tekrar diriliin ispat, temel ibadet ilkeleri ve gzel ahlaki deerlerdir. lahi davetlerdeki ayrntlar ise, her toplumun iinde bulunduu artlara gre deiiklik gsterir. Usul ile fru arasndaki fark ak bir ekilde ortadadr. O halde Allaha davet, en yce bir amatr. Bu daveti bakalarna ulatrmak ise sadece bir vesiledir. Ama ve vesilenin birlemesi ile davet gerekleir.100
98 99
ura, 42/13. Maide, 5/48.
61
100
Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 13-14.
62
2- DAVET N N TANIMI a- Dil bakmndan davetinin tanm Arapa, davet eden, daveti gibi anlamlara gelen ed-Daiye szc, atllarn, savalarda yardm istedii kimselere yapt ar anlamnda da kullanlmaktadr.101 Allaha davet eden Peygamberler de birer davetidirler. Onlarn daveti olduklarn Yce Allah, bize yle bildiriyor: Ve kendi izniyle Allah'a aran ve nur saan bir era olarak (gnderdik) 102 Bunun yannda mezzine de daveti
denilmektedir. nk o da, insanlar Allaha yaklatran amellere davet etmektedir. Davetiler anlamna gelen Duat szc, geni anlaml bir szcktr. Hakka veya batla davet edenlerin tamamn kapsar. Dil bakmndan, hidayete aranlara da sapklk ve batla aranlara da daveti denilmektedir. Dinde asl olmayan herhangi bir bidate veya geerli olmayan dine aran kimseye de daveti denilir.
101 102
Firzbd, el-Kamusul-muhit, 4/329. Ahzab, 33/46.

O halde daveti, mutlak anlamda, herhangi bir dnceye sahip olan ve insanlar, bu dnceye aran kimsedir. Bu dncenin doru ya da yanl olmas, iyi veya kt olmas, dinen vlen veya yerilen bir dnce olmas nemli deildir. Davet eylemini gerekletiren kiiye, szlkte daveti denilir.103 b- Terim olarak davetinin tanm Daveti szcn dil bakmndan tanmlarken onun iyi yada kt, hak ya da batl olsun mutlak anlamda, davet eylemini gerekletiren kii olduunu belirtmitik. Fakat ada terminolojide veya davet adamlarnn anlaynda davetinin tanm, sadece iyilik ve gzellie davet eden kimseyle snrlandrlmaktadr. Buna gre daveti, insanlar slama, iyilie ve doru yola davet eden, onlarn gnllerini fethetmeye alan kimsedir. Bu tanm en bata peygamberleri, sonra da davet normal grevini yerine getiren da bu din bilginlerini iine kapsamaktadr. Davet eylemini gerekletiren dier mslmanlar tanmn girmektedir.ada davetiler, davetiyi bu anlam erevesinde tanmlamaktadrlar. Ksaca, onlara gre daveti, iyilikleri emrederek ve ktlklerden sakndrarak insanlar slama davet
103
Muhammed nemr el-hatip, Mridud-duat, s. 105.
64

eden kimsedir.104 Davetinin bir dier tanm ise yledir: Dinin Allaha davet etmekle mkellef kld mslman kiidir. Bu tanm, peygamberleri, alimleri, devlet bakanlarn ve yneticileri ve btn dier mslmanlar kapsayan geni bir tanmdr. O halde daveti peygamber, Allah tarafndan seilen ve mucizelerle desteklenen, kendisine vahyedileni insanlara tebli ederek onlar Allaha davet etmekle sorumlu olan mslman kimsedir. Daveti alim ise, kant ve delilleri ile birlikte, gzel ve etkileyici szler kullanarak, insanlar Allaha davet etmekle mkellef olan, peygamberlerin yapt gibi bu zor grevi yerine getirmek iin zel eitim grm ve konusunda uzmanlam mslman kimsedir. Normal daveti de, daveti alim ile ayn
anlamdadr. Ancak aralarndaki fark udur: daveti alim, dinin btn gereklerine ve inceliklerine davet ederken normal daveti, gc orannda renmi olduu dini bilgilere davet eder. Unutulmamaldr ki, Allah, hi kimseye kaldramayaca bir yk yklemez. Yce Allah, yle buyurur: Allah, hi kimseye g yetireceinden bakasn yklemez. 105
104
105
Adem Abdullah el-Aluri, Tarihu davetulislamiyye, minel-ems ilel-yevm, s. 18. Bakara, 2/286.
65

Abdullah b. Amrn rivayet ettii u hadis, her mslmann bildiklerini tebli etmekle mkellef olduunu haber vermektedir. Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur: Benden duyduunuz bir ayet bile olsa, onu tebli ediniz.106 O halde mslman, sadece slama davet ettii zaman daveti olarak adlandrlr. slam dnda baka bir dnceye davet ettiinde, terimsel adan ona daveti denilemez. Ayn ekilde davet konusu ne olursa olsun, terimsel adan mslman olmayan kimse de daveti olarak adlandrlamaz. Mslman olmadka slam davasna arsa dahi ona, yine de daveti denilemez.107 Yce Allah, bizi slam nimeti ile onurlandrdktan sonra, kendisine Hz. davet eden ilk daveti, yle Peygamberimiz Muhammed (s.a.v.)dir.
buyurur Yce Allah: Ey Peygamber, gerekten biz seni bir ahid, bir mjde verici ve bir uyarc-korkutucu olarak gnderdik. Ve kendi izniyle Allah'a aran ve nur saan bir era olarak (gnderdik) 108
106
107
108
Buhari, 4/175; Elbani, Sahihu snenittirmizi, 2/340. Muhammed nemr el-hatip, Mridud-duat, s. 105-110; Abdulbedi Sakr, Keyfe nedu ennas, s. 108. Ahzab, 33/45.
66

slam mmetinin, Allaha davet etme grevinde Hz. Peygambere ortak olduunu u ayet-i kerime bildirmektedir: Siz, insanlar iin karlm hayrl bir mmetsiniz; maruf (iyi ve slm'a uygun) olan emreder, mnker olandan sakndrr ve Allah'a iman edersiniz. 109 Demek ki, slam mmeti arasnda akl yerinde ve ergenlik ana ulam her mslman, kadn olsun erkek olsun Allaha davet etmekle mkelleftir. Allah, peygamberlerin ve dier insanlarn davet ettii mesaj u ayette bildirir: De ki: Bu, benim yolumdur. Bir basiret zere Allah'a davet ederim; ben ve bana uyanlar da. Ve Allah' tenzih ederim, ben mriklerden deilim." 110 Yce Allah, bu ayet-i kerimede, peygamberin izinde gidenlerin gerek daveti olduklarn ve basiret sahibi kimselerin bunlar olduunu haber veriyor. Allah, peygamberlerin dndaki insanlarn
davetini ise aadaki ayette yle bildiriyor: Allah'a aran, salih amelde bulunan ve: "Gerekten ben mslmanlardanm" diyenden daha gzel szl kimdir? 111
109 110 111
Al-i mran, 3/110. Yusuf, 12/108. Fussilet, 41/33.
67

Allah, bu ayette de, kendisine davet edenleri vmekte ve onlardan daha gzel szl kimselerin bulunmadn haber vermektedir. 112
112
Abdulaziz b. baz, ed-Davetu ilallah ve ahlakud-duat, s. 13-19.
68
3- NSANLARIN DAVETE OLAN HT YACI Irklar, renkleri, gleri, zenginlikleri, yaadklar dnemleri davetine dnyadaki ilikilerini ne son olursa derece olsun bir btn insanlar, nsanlar, sokacak, dine slam bu Yce ihtiya muhtatrlar. dzene ilahi bir
hayatlarn dzenleyecek
Yaratc ile, insanlarla ve kainattaki dier varlklarla olan duymaktadrlar. eyh Hafz el-Hakemi yle syler: nsanlar, Allah tarafndan kendilerine takdim edilen deerleri kabul edip onlarla amel etmedike, hibir zaman kurtulua, esenlie, gzel ve mreffeh bir hayata, dnya ve ahiret mutluluuna kavuamazlar; bu dnyadaki skntlardan ve ahiret azabndan kurtulamazlar. nk Allah, onlar bu yce deerler iin yaratm ve onlardan, bu deerlere uyacaklarna dair kuvvetli sz almtr. Bu deerler ile onlara, elilerini gndermi ve kitaplar indirmitir. Dnya, ahiret, cennet ve cehennem bunun iin var edilmitir. Bu deerlerin en banda, Allahn lahlk ve Rabliini tanmak, Onun birliini, ycelik ve stnln kabul etmek, Ona hibir eyi ortak komamak, meleklere, kitaplara, peygamberlere, ahiret hayatna, hayr ve errin Odan geldiine inanmak gelir. Onun gnderdii elilere ve indirdii kitaplara uyarak, emirlerini uygulamak ve yasaklarndan iddetle kanmak, her davrannda

Allahn ve resulnn meru kld izginin dna kmamak bu ilahi deerlerin en banda yer alr.113 nsanlar mutluluunu slam davetine iddetle muhtatrlar. kendisine garanti edecek gerekleri
nk insan akl, yalnz bana, dnya ve ahiret kavramaktan acizdir. Ayn ekilde akl, iyilik ve ktl de birbirinden ayrt etmekten acizdir. ou kez ona, ktlk iyilik gibi iyilik de ktlk gibi grnr. Bu yzden iyilikten yz evirir. Yce Allah yle buyurur: Olur ki hounuza gitmeyen bir ey, sizin iin hayrldr ve olur ki, sevdiiniz ey de sizin iin bir erdir. Allah bilir de siz bilmezsiniz. 114 nsann akl ve duyu organlar her eyi
kavramaktan aciz olduu iin eksiktir. Ufku ne kadar geni olursa olsun akln bilgisi ve kavrama alan yine de snrldr. Bu yzden Yce Allah, insanlar bilgisizlik karanlklarndan kurtarp bilginin aydnlna karmak iin, onlara eliler gndermi ve kitaplar indirmitir. nsann yaratlnda hak ile batl, iyi ile kty birbirinden ayrt edecek bir g vardr. Fakat bu g, yalnz bana iyilii ktlkten ayrt edecek, btn gerekleri bilebilecek, insanlarn hayatlarn eksiksiz bir sistemle dzenleyecek bir kapasiteye sahip deildir. Akl, en st dzeyde bir anlaya ulasa bile, bazen
113 114
Hafz el-Hakemi, Mearicul-kabul, 1/13-14. Bakara, 2/216.
70

olayn olu hikmetini kavrayamadndan veya iin nereye varacan bilmediinden haktan uzaklaabilir. Gerekte iyi olan bir eye bakp, nyargl ve aceleci davranarak ona kt nazaryla bakabilir veya kt bir ey, kendisine gzel grnr de bu yzden onu kabullenir. Bu mantki gereklerden hareketle diyoruz ki, ilahi davete duyulan ihtiya son derece zaruridir.115 nsan, iki tabii kuvvetten olumaktadr: Beden kuvveti ve ruh kuvveti. Bedenin doas, topraa daha yakndr. nk insan, topraktan yaratlmtr. Yeryznde yaadktan sonra ldnde, topraa gmlerek tekrar oraya dnecektir. Yce Allah bu gerei yle haber veriyor: Sizi ondan yarattk, sizi ona geri vereceiz ve sizi bir kere daha ondan karacaz. 116 Beden tek bana cansz bir yapdr ve ruh, bedene girmeyinceye kadar asla hareket edemez. nsann yapsnda var olan iyilik ve ktlk duygular, srekli bir ekime iinde olduklar iin insan akl, yalnz bana kendi ilerini bir dzene sokamaz. Bu yzden tutkularna veya eytanlarn fsldamalarna aldanmaktan kurtulamaz. Dolays ile dnyevi ve uhrevi ilerde doruyu, iyiyi ve gzeli bulmas son derece g olur. Bunlarn dnda fke, tereddt, kuku ve panik
115
116
Muhammed Hudayr Hseyn, ed-Davetu ilelislah, s. 5. Taha, 20/55.
71

durumlar da akln doruyu bulmasna engel olur. Btn bu olumsuz duygular, aklda unutkanlk yaratr ve onu baarsz klar. Bu hastalklarn tek ilac ise, gkyznden vahiyle gelen ilahi mesajlardr. eli olarak gnderdii nsan aklnn karlat bu peygamberlerin getirdikleri sorunlarn hepsi, Allahn kendilerini setii ve insanlara mesajlarla zlebilir. nsanlar vahye ihtiya duyduklar gibi, dinler de davete ihtiya duyar. Dini emir ve yasaklarn tebli edilmesi, tantmnn yaplmas, ilkelerinin ve amalarnn insanlara aklanmas gerekmektedir. Bu yzden peygamberler, davet grevini yerine getirmek iin gnderilmilerdir. Peygamberlerden sonra bu grev, kendilerine tabi olan insanlara miras olarak verilmitir.117 nsanlk, slami konulara ve bu dinin btn
paralarna muhtatr. Zira paralarn her biri, insanlar uurama iten yukardaki hastalklarn birer ilacdr. Bildiimiz gibi insanlk, bir ok hastalkla yz yzedir. slam, bu hastalklarn her birine ifal birer ila hazrlamtr. nsanlk, slama bir btn olarak muhtatr. Bu yzden insanlar, slamdan uzak duramazlar. slam
117
Adem Abdullah el-Aluri, Tarihu davetulislamiyye, minel-ems ilel-yevm, s. 21-22.
72

olmadan dnyann huzur ve mutlulua kavumas mmkn deildir. Her ne kadar insana akl nimeti verilmi, dnce ile dier varlklardan stn klnm ve ona anlama zellii verilmi olsa da o, yine de gkten gelen hidayete muhtatr. Allah, grmesi iin insana gz nimeti vermitir. Fakat bu gzler, bir k olmazsa insana hibir fayda vermez. Ik olmad zaman gren ile grmeyen arasnda bir fark yoktur. Akl, anlay ve kavrama da byledir. Akl, kararl admlarla gkten gelen hidayetin nda yrd srece btn bunlar, insan iin yararl birer alettirler. Allahn insanlar iin gnderdii din ve hidayet olmazsa, aklllar ile deliler arasnda hibir fark olmaz. Dolays ile dine duyulan ihtiya, insanln nemli gereklerinden biri olup varlklarn ve yaratllarn tamamlayan bir edir. Bu yzden insanlar, sudan ve havadan daha ok dini deerlere muhtatrlar.118 nsanlar, Allahn kendilerine verdii rzktan ve hidayetten uzak duramazlar. Onlar bedenlerini alktan doyuran ve ruhlarn her trl kirden arndran Allaha her zaman muhtatrlar. Vahye ve peygamberlerin
118
Muhammed nemr el-hatip, Mridud-duat, s. 38-40.
73

nderliine duyulan ihtiya, sonsuza kadar devam edecek ve hi kesintiye uramayacaktr. inde yaamakta olduumuz bu ada, her zamankinden daha ok dini deerlere ve gkten gelen ilahi mesajlara muhtacz. nk insann salt aklla ulat bu teknolojik ykselme eer, Allaha ve resulne dayanan manevi bir ykseli ile dengelenmezse, insanln geleceini tehdit etmekte ve onu derin bir uuruma gtrmektedir. Dnya, Allah, Allahn kendisini Kuranda tantt gibi tanmaya muhtatr. Allah inanc, Kuranda ak ve net bir slup ile ifade edilmitir. Bu derece net bir slup, baka hibir kitapta bulunamaz. nsan akl, kendisinden yce olan idrak edemez. Ancak Kuranla iliki kurup onu dinledii zaman, salam ve kkl bir inanca sahip olur ve Kurann gsterdii yolda yrmeye karar verir. Yce Allah yle buyurur: Bylece biz seni, kendisinden nce nice
topluluklarn gelip-getii bir topluma (peygamber olarak) gnderdik, sana vahyettiklerimizi onlara okursun diye. Oysa onlar Rahman' (nankrlk edip) inkar ediyorlar. De ki: "O, benim Rabbimdir, O'ndan baka ilah yoktur. Ben O'na tevekkl ettim ve son dn O'nadr." 119
119
Rad, 13/30.
74

Dnya, Hz. Muhammed (s.a.v.)i tanmaya, Onun yaamn, her trl iftira ve gerek d sylentilerden uzak bir ekilde incelemeye, kendileri iin onun hayatndan dersler ve ibretler karmaya iddetle muhtatr. Dnya, slamn itikat, ibadet, ahlak ve muamelat gibi btn konularda ileri srd gerekleri anlamaya muhtatr. nk bu gerekler, insanlar iin son derece nemli ve yararldr. Bunlarla amel ettikleri takdirde huzura kavuur; bir ok yarar elde eder ve bir ok ktlkten de korunurlar. Sonu olarak, mslman olsun veya olmasn her insan, slam davetine ihtiya duyar. Mslman, slamla donanmak, retileriyle, edep kurallar ile ve hkmleri ile amel ederek ykselmek, eliki ve ktlklerden kurtulmak iin; mslman olmayan ise, inkarn karanlklarndan inancn aydnlna kmak iin slam davetine muhtatr. Yce Allah, bunu u ayette dile getirmektedir: Allah, iman edenlerin velisi (dostu ve destekisi) dir. Onlar karanlklardan nura karr; kfredenlerin velileri ise taut'tur. Onlar nurdan karanlklara karrlar. te onlar, atein halkdrlar, onda srekli olarak kalacaklardr.120
120
Bakara, 2/257.
75
kinci Blm FUSS LET SURES NDE DAVET SLUPLARI
Bu blm u ana balk altnda incelenecektir: 1- Mjdeleme ve uyarma 2- Gemi milletlerin bana gelenlere dikkat ekme 3- Yce Allahn kevni ayetlerine dikkat ekme
1- MJDELEME VE UYARMA a- Uyarma121 Kuran- kerim bir davet slubu olarak bu surede, mjdeleme ve uyarma slubunu ne karmaktadr. Hatta 3. ve 4. ayette olduu gibi Kuran, mjdeleyici ve uyarc olarak nitelemektedir: Bilen bir kavim iin, ayetleri (eitli biimlerde, birer birer) 'fasllar halinde aklanm' Arapa Kur'an (veya okunan) kitaptr; Bir mjde verici ve bir uyarckorkutucu olarak. Ama onlarn ou yz evirdiler. Artk onlar dinlemezler. 122 Sure, aadaki ayetlerde olduu gibi ahiret gnnden baz tablolar sunarak davette, tehdit ve korku slubunu etkileyici bir ekilde kullanmaktadr: Allah dmanlarnn bir araya getirilip-
toplanacaklar gn ite onlar, atee blkler halinde datlrlar. Sonunda oraya geldikleri zaman, onlarn iitme, grme (duyular) ve derileri kendi aleyhlerine ahitlik edecektir. Kendi derilerine dediler ki: "Niye aleyhimizde ahitlik ettiniz?" Dediler ki: "Her eye nutku verip-konuturan Allah, bizi konuturdu. Sizi ilk defa O yaratt ve O'na dndrlmektesiniz. Siz, iitme, grme
121
122
Uyar, burada tehdit ve korku ieren tebli anlamndadr. Bkz. Er-Razi, Muhtarussihah, s. 653. Fussilet, 41/3-4.
Fussilet Suresinde Davet Uslplar

(duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknp-korunmuyordunuz. olduklarnzn birounu Aksine, Allah'n yapmakta bilmeyeceini
sanyordunuz. te bu sizin zannnz; Rabbiniz hakknda beslediiniz-zannnz, sizi bir ykma uratt, bylelikle hsrana urayanlardan oldunuz. imdi eer sabredebilirlerse, artk onlar iin konaklama yeri atetir. Ve eer onlar honut olma (dnya) ya dnmek isterlerse, artk onlar honut olacaklardan deildirler. Biz onlara birtakm yakn-kimseleri 'kabuk gibi zerlerine kaplattk', onlar da, nlerinde ve arkalarnda olanlar kendilerine ssl gsterdiler. Cinlerden ve insanlardan kendilerinden nce gelip-gemi mmetlerde (yrrlkte tutulan azab) sz onlarn zerine de hak oldu. nk onlar, hsrana urayanlard. nkr edenler dediler ki: "Bu Kur'an' dinlemeyin ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz. Artk gerekten o inkr edenlere iddetli bir azap tattracaz ve onlar yapmakta olduklarnn en ktsyle cezalandracaz. Bu, Allah'n dmanlarnn cezas olan atetir. Bizim ayetlerimizi inkr etmeleri dolaysyla bir ceza olarak, orada onlar iin ebedilik yurdu vardr. 123 Yce Allah burada, gelecekte meydana gelecek bir olay imdiki bir slupla anlatmaktadr. Bu slup, surede anlatlmak istenenin zihinlerde iyice yerlemesi ve
123
gelecekte
bunun
kesinlikle
gerekleeceini
Fussilet, 41/19-28.
80

bildirmek iin kullanlmaktadr. Nasl gereklemesin ki? Allah, artk buna karar vermi ve onu kesin bir hkme balamtr. Onun bu hkmne kar kacak veya onu deitirecek hi kimse yoktur. Kuran- kerim bu ayetlerde, slam davetini tam anlamyla kabul etmeyen ve ona kulak vermeyenlerin varacaklar bildirmektedir. cehennemin korusun. yerin, slam kenarna cehennem davetini kimileri de atei inkar tam olduunu edenler, ortasna ve
cehennemin eitli yerlerine datlacaklardr. Kimileri atlacaktr. Allah, biz inananlar oraya dmekten nkarclar, nlerinden srklenerek arakalarndan itilerek cehennem ateine atlacaklardr. Kurann kulland bu slup, davet edilen kimseleri tehdit etmek ve korkutmak iin tek bana yeterlidir. Davet edilenlere, daveti kabul etmedikleri takdirde varacaklar yerin, cehennem azab olduunu onlara sylemek, elbette bir ok insan etkileyecek bir sluptur. Hi phesiz insann, kendisini bar ve esenlie karacak bir yolu takip etmesi mantki bir zorunluluktur. nsan, huzur ve mutluluk bulaca yolu izlemek ister. Bu yzden Kuran, bireyin, kendisine yararl olacak eyleri dnmesini ve bulmasn salamaya alr. Onu esenlik, gvenlik ve kurtulu yoluna arr. Bu konuyu detaylar ile daha sonra ele alacam inallah. man davetini kabul etmeyen birey ve toplumlar, inkarc ve doru yoldan km olanlarn davetini kabul
81

etmilerdir. Bu kabul, onlar hak olan kabul etmekten men etmitir. Bu yzden Yce Allah, grnmeyen varlklar onlara musallat etmitir. Bu varlklar, onlara batl olan ssler ve hak olan kabul etmelerine mani olurlar. Bylece Allahn onlar hakkndaki vaadi gerekleir ve hep birlikte hsrana urarlar. Yce Allah, belki srarlarndan dner ve daveti kabul ederler diye onlar, dnyadaki azapla tehdit ettikten sonra biraz da kyamet gnndeki azaptan sz eder. Elisine, Allah dman inkarclarn tekrar diriltilip atee atlacaklar gnden ve hesap verme anndaki durumlarndan anlatmasn emreder. Hayvanlarn nlerinden iddetle ekilip srldkleri gibi onlarn da aynen srleceini, btn inkarclar bu ekilde bir araya toplandktan sonra hepsinin toptan cehenneme atlacaklarn, burada sularn inkar edeceklerini, bu yzden kulaklarnn, gzlerinin ve derilerinin aleyhlerine ahitlik ederek onlara yaptklarn haber vereceini anlatmasn ister.124 Allah dmanlarnn bir araya getirilip
toplanacaklar gn ite onlar, atee blkler halinde datlrlar. Sonunda oraya geldikleri zaman, onlarn iitme, grme (duyular) ve derileri kendi aleyhlerine ahitlik edecektir.125
124
125
Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirulvadih, 24/60-61. Fussilet, 41/19.
82

Mfessirlerin ounluuna gre ayette geen Culd / deriler szc, gerek anlamda kullanlp kyamet gn sahibi aleyhine ahitlik yapacaktr. Ancak aralarnda es-Suddi, Ubeydullah b. Ebi Cafer ve elFerrann da bulunduu baz mfessirler, bu szcn burada mecaz anlamda erkek / kadnn reme organ anlamna kullanldn sylerler. nkarclar, aleyhlerine ahitlik yapan derilerine: Biz, sizin iin mcadele ediyorduk, neden aleyhimize ahitlik yaptnz? diye sorduklarnda deriler: Her eyi konuturan Allah, bizi konuturdu diye cevap verecek ve onlara ilk yaratllarn hatrlatacaklardr. Sizi ilk defa O yaratt ve tekrar O'na dndrleceksiniz. Yani sizler birer sperma iken Allah, size hayat verdi. Buna gc yeten varlk, derileri gc de yeter. dier Ve organlar tekrar da ona konuturmaya
dndrleceksiniz. Enes b. Malik anlatyor: Allah resul bir gn gld ve etrafndakilere: Ne iin gldm biliyor musunuz? diye sordu. Bizler: Allah ve resul daha iyi bilir dedik. Allah resul: Kulun, Rabbi ile yapt u konumaya glyorum. Kul: Ey Rabbim! Bana zulmetmeyeceine sz vermedin mi? Allah: Evet.
83

Kul: Ben, kendimden baka aleyhime ahitlik edecek kimseyi kabul etmem. Allah: Bugn, nefsinin ve kiramen katibin (deerli yazc) meleklerinin senin aleyhinde ahitlik yapmas yeterlidir der ve kulun az mhrlenir. yaptklarn haber vermeye balar. Kulun dier Organlarn organlarna: konu! Denilir ve organlar, tek tek kulun konumasndan sonra Kul: Yazklar olsun size. Uzak olun. Sizin iin mcadele ediyordum der.126 Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknpkorunmuyordunuz.127 Bu sz, insan organlarna ait
olabilecei gibi Yce Allaha veya meleklere de ait olabilir. Abdullah b. Mesut anlatyor: Karnlar byk, akllar kt iki Kureyli bir Sakifli veya iki Sakifli bir Kureyliden oluan kiilik bir grup Kabenin yannda toplanm konuuyorlard. Aralarndan biri: Acaba Allah, bizim bu konutuklarmz iitiyor mu? Dedi. Biri: Eer sesli konuursak bizi iitir; sessiz konuursak iitmez dedi. teki ise: Eer sesli konutuumuzda iitiyorsa, gizli konutuumuzda da iitiyordur dedi. Bunun zerine u ayet indi: Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknpkorunmuyordunuz.128
126 127 128
Mslim, 4/2280. Fussilet, 41/22. Fussilet, 41/22. Mslim, 4/2141.
84

Kyamet gn kulaklar: evet, sen hakk iittin ancak ona kulak dinledin vermedin. der. Gzler Hep ise: Allahn Allahn yasakladklarn
ayetlerini grdn ama onlardan hi ders almadn. Yaamn boyunca hep, Allahn yasakladklarna baktn der. yle bir beyit vardr: mr daima eksiliyor, gnahlar ise artyor Genlerin hatalar sylendike, yine ileniyor Sulardan birini inkar etmek mmkn m? Hele, adamn aleyhine kendi organlar ahitlik ediyorsa nsann istekleri hi tkenmez lmden ise her zaman kaar. Bir baka beyit ise u tte bulunur: Dn, sana en yakn ahitlik yaparak geip-gitti Bugn ise, sana ahitlik yapmaya devam ediyor Eer dn, bir ktlk ilediysen Bugn, iyilik yap ki, onu gidersin yilik yapmay yarna erteleme Belki yarn gelir ama sen olmazsn129
129
Kurtubi, el-Cami li ahkamil-kuran, 15/350-353.
85

mam evkani, Onlarn iitme, grme (duyular) ve derileri kendi aleyhlerine ahitlik edecektir.130 Ayetini tefsir ederken unlar syler: nsanlarn iitme, grme, koklama, tatma ve dokunma gibi be duyusu olduu halde ayet, zellikle bu duyulardan tanesinin ahitlik yapacan zikretmektedir. Dokunma duyusunun aleti, deridir. Yce Allah bu ayette, duyularmzdan iitme, grme ve dokunma duyularn zikrediyor; koklama ve tatma duyularn zikretmiyor. nk tatma duyusu, baz ynleriyle dokunma duyusuyla birliktedir. Tat almak iin yine dokunmak gerekmektedir. rnein yemek, tatma aleti olan dile dokunmadka yemein tad anlalamaz. Sonuta bu da bir dokunma eididir. Koklama duyusu da byledir. nsan bir eyi koklamak iin genellikle ona dokunmak zorundadr. Bu yzden her iki duyu dokunma duyusu ile i iedir.131 Ayette, zellikle duyunun zikredilmesinin nedeni anlaldna gre, sorunun dier duyulara deil de deriye yneltilmesinin nedeni de anlalr. Kendi derilerine dediler ki: "Niye aleyhimizde ahitlik ettiniz?" Dediler ki: "Her eye nutku verip-konuturan tatma ve Allah, bizi konuturdu.132 duyuyu nk deri, yukarda belirttiimiz gibi koklama) birden
(dokunma,
kapsamakta ve gnahlar, daha ok bu duyular vastasyla ilenmektedir.

130 131 132
Fussilet, 41/20. evkani, Fethul-kadir, 4/511. Fussilet, 41/21.
86

eyh ykma Abdurrahman bylelikle es-Sadi, hsrana te bu sizin
zannnz; Rabbiniz hakknda beslediiniz-zannnz, sizi bir uratt, urayanlardan oldunuz.133 ayetini tefsir ederken unlar syler: Allah
hakkndaki kt zan, Onun ycelii ile badamayan zanlardr. Rabbiniz hakkndaki bu irkin zanlarn size yaptrd kt fiiller, en bata sizi ailenizi ve dininizi hsrana uratmaya neden oldu. Bu irkin eylemler yznden Allahn azab zerinize hak oldu.134 Yce Allah yle artk buyuruyor: iin imdi eer yeri
sabredebilirlerse,
onlar
konaklama
atetir.135 Bu, Kurann inkarclar iin kulland alayc bir sluptur. te imdi asl sabr, atee dayanabilmek ve ona sabretmektir. Bu sabr kesinlikle, peinden kurtulu ve gzel dln geldii bir sabr deildir. Aksine dl daimi bir ate olan cehennem ateidir. Bu sabrn sonunda gzel bir dl veya azaptan kurtulu yoktur. Ve eer onlar honut olmaya dnmek isterlerse, artk onlar honut olacaklardan deildirler.136 Orada ne bir honutluk ne de bir geri dn vardr. Bilindii zere honutluk ve mutluluk isteyen kimse, sknt veren nedenleri ortadan kaldrdktan sonra ancak honutluk ve mutlulua kavuur. Bugn ise honutluun kaps
133 134
135 136
Fussilet, 41/23. Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimurrahman fi tefsiri kelamil-mennan, 6/569. Fussilet, 41/24. Fussilet, 41/24.
87

kapanmtr. Dolays ile sknt sonras honutluk ve mutluluk olmayacaktr. Bu ayetlerin ardndan yce Allah, insanlarn yeryznde aklamakta, byklenerek kendisinin onlarn kendisine kalpleri iman zerindeki etmemelerinin ve emirlerine uymamalarnn nedenini egemenliinden sz etmektedir. Allah, kalplerindeki ktlkleri bildii iin onlara, insanlardan ve cinlerden kt arkadalar musallat etmitir. Bu kt arkadalar, ktlkleri sslemekte ve onlara gzel gstermekte bylece onlar, azabn kendilerine hak olduu ve hsrana uramalar mukadder olan kimselerden olmalarn salamaktadrlar. Biz onlara birtakm arkadalar musallat ettik, onlar da, nlerinde ve arkalarnda olanlar kendilerine ssl gsterdiler. nce Cinlerden ve insanlardan mmetlerde kendilerinden gelip-gemi
(yrrlkte tutulan azab) sz onlarn zerine de hak oldu. nk onlar, hsrana urayanlard.137 Baknz! Byklenerek Allaha ibadet etmeyen bu inkarclar, nasl da Allahn yce egemenlii altndadrlar. Kalplerindeki kt duygular, nasl da onlar Allahn azabna ve hsrana doru srklemektedir. Allah, sonsuz egemenlii altnda bulunan bu inkarclara, bir takm yakn arkadalar musallat etmi, bunlar, doru
137
Fussilet, 41/25.
88

yola girmelerine ve mani olmak iin daima onlar onlara gzel
kkrtmaktadrlar. sslemekte
evrelerindeki yaptklarn
ktlkleri onlara
gstermektedirler. Bu yzden, yaptklar fenalk ve irkinliklerin farkna varamamaktadrlar. nsann bana gelebilecek en byk musibet, yaptklar arasnda yanl ve irkin olanlar fark edememek, yapt her eyin iyi ve gzel olduunu dnmektir. te bu, insan ykma ve baarszla gtren en byk beladr. Bu kt arkadalar, Kurandaki etkileyici ve ikna edici slup nedeniyle inkarclar, Kuranla savamaya tevik ederler. slam davetini kabul etmeyen ve ondan yz evirenlerin eylemleri, Kurana sava amakla snrl kalmaz. Azgnlklar o dereceye varr ki, baka insanlarn da bu daveti kabul etmelerine mani olurlar. Yce Allah onlarn bu taknlklarn u ayetle dile getirir: nkr edenler dediler ki: "Bu Kur'an' dinlemeyin ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz." 138 Kureylilerin aralarnda ileri gelenleri, bu sz kendi
syleyerek
birbirlerine
tavsiyelerde
bulunuyor, bylece Kurey halknn bu daveti kabul etmesine mani oluyorlard. Ancak ne kendilerine ve halka mani olabildiler ne de Kurann izini ve insanlar zerindeki etkisini yok edebildiler.
138
Fussilet, 41/26.
89

Onlar, Bu Kuran dinlemeyin diyorlard nk, Kurann geldiini, ocuun, kendilerini yaam kar ile bylediini, tarzlarn kocann arasn akllarna atn galip iddia bozduunu, babayla
ediyorlard. Evet, gerekten Kuran, insanlar birbirinden ayryordu. Fakat bu ayrm, Allahn iman ile inkar, doruluk ile sapklk arasnda yapt bir ayrmd ve Allah, kalplerin sadece kendisine bal olmasn istiyordu. ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz." Bu davran, aresiz ve cevap veremeyenlerin bir davran tarzdr. Delil ve kantlarla kar koyamayanlar ancak bu metodu uygularlar. Onlarn bu szlerine karlk u uyumlu tehdit gelmektedir: Artk gerekten o inkr edenlere iddetli bir azap tattracaz ve onlar yapmakta olduklarnn en ktsyle cezalandracaz. Bu, Allah dmanlarnn cezas olan atetir. Bizim ayetlerimizi inkr etmeleri dolaysyla bir ceza olarak, orada onlar iin ebedilik yurdu vardr. 139 Bu ayetlerle onlar, ne abuk cehennem ateine vardklarn gryoruz. Aadaki ayette ise, nlerinde ve arkalarnda olanlar kendilerine ssleyen, bylece kendilerini aldatarak bu ileli yurda varmalarna neden
139
Fussilet, 41/27-28.
90

olan kt arkadalarn, ne abuk kendilerinden
uzaklatklarn gryoruz. nkarclar dediler ki: "Rabbimiz, cinlerden ve insanlardan bizi saptrm olanlar bize gster, onlar ayaklarmzn altna alalm, en aalarda bulunanlardan olsunlar. 140 nkarclar, sevgi ve dostluktan sonra aldatmann ve ihanetin ortaya kmasyla bu szleri sylemektedirler. b- Mjdeleme 141 Kuran- Kerim uyar ve tehdit ieren sluptan sonra mjdeleme slubunu kullanmakta, bylece davet edilene bir yol izmektedir. Dolays ile Kuran, davet edilene hem vaatlerde hem de tehditlerde bulunmaktadr. setii yolda Her iki yolu, btn aklyla elde anlatmaktadr. nsan bu iki yoldan birini semekte ve yrmekte serbesttir. Sonuta edecei dl, yaptklaryla ayn cinsten olacaktr. Bu sure benzersiz ve mkemmel slubu ile, bize byk bir mjde ve tevik vermektedir. Bu dnyada, yaamlarn slami kurallara gre belirleyen ve slam kendi
140 141
Fussilet, 41/29. Mjdeleme, hayrl ve gzel olan bir eyi hzl haber verme anlamnda kullanlr. artl olmadka kt haber verme anlamnda kullanlmaz. Bkz. Er-Razi, Muhtarussihah, s. 53.
91

hayatlarnda gerekletiren, sz ve fiillerinde insanlar slama davet edenlerin varacaklar yer, elbette ebedi mutluluk yurdudur. Bu hayrl amellerinin karl, hi phesiz basit olmayacaktr. Allahn ihsan byk, sevab ok ve ba sonsuzdur. yle buyuruyor Yce Allah: phesiz, Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu) ; ite onlarn zerine melekler iner (ve derler ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz. Orda nefislerinizin arzulad ve istemekte olduunuz her ey sizindir. ok balayan, ok esirgeyen (Allah)tan bir arlanma olarak." 142 Kurtubi, bu ayeti tefsir ederken unlar syler. bn Abbas (r.a.) der ki: Bu ayet, Hz. Ebubekir (r.a.) hakknda inmitir. nk o dnemde mrikler: Rabbimiz Allahtr, melekler de Onun kzlardr. Allah katnda bizim efaatilerimiz onlardr diyorlard. Ancak bu inan doru deildi. Mriklerin bu szlerine karlk Hz. Ebubekir de (r.a.) yle syledi: Rabbimiz Allahtr, Onun hibir orta yoktur. Muhammed (s.a.v.) de Onun kulu ve resuldr. Doru olan, Hz. Ebubekirin (r.a.) bu szyd.
142
Fussilet, 41/30-32.
92

Sfyan b. Abdullah es-Sakafi (r.a.) anlatyor: Dedim ki: Ey Allahn resul, slamda bana yle bir sz syle ki, bir daha senden baka kimseye sormayaym. Allah resul: Allaha inandm de! sonra da dosdoru ol! buyurdu.143 Hz. Ali (r.a.) ayette geen ve sonra dosdoru olanlar ifadesini, Allahn farz kldklarn yerine getirirler eklinde aklar. nl mfessir krime, La ilahe illallah szne bal kalr ve asla ondan ayrlmazlar eklinde; Sfyan- Sevri ise, sylediklerine ki bu, kelime-i tevhittir- uygun davranrlar eklinde tefsir eder. Kimileri de bunu, kelime-i tevhidi sylemekle szl olarak doru yola girdikleri gibi fiilleriyle de, doru olan yapmak eklinde aklarlar. Bu ayetler, mriklerin durumunu ve varacaklar yeri akladktan sonra, slam davetini kabul eden ve ona itenlikle inanan mminlerin durumlarn ve varacaklar yeri aklamaya balamaktadr. yi ile kt arasndaki farkn iyice ortaya kmas ve iyi anlalmas iin bu yntem izlenmektedir. Mminler, Yce Allahn ilahlk ve stnln kabul etmektedirler. Her eyin Onun emri ile gerekletiine, Tek yaratcnn O olduuna, btn insanlarn Onun kulu ve klesi olduuna, Onun gc ve egemenlii altnda bulunduklarna, Onun yardm ve
143
Mslim, 1/65.
93

destei olmadan hibir g ve kuvvetlerinin
bulunmadna inanmakta ve Onun izdii yolda hibir yere sapmadan dosdoru yrmeye karar vermilerdir. Kalben ve bedenen Ona kulluk etmekten asla geri kalmazlar. Btn davranlarnda Onun honutluunu kazanmaya alrlar. Szleriyle, fiilleriyle ve niyetleri ile Allaha itaat ve ibadet yolunu semi ve bu yolda yrmeye azmetmilerdir. te her zaman ve her yerde melekler, merhametle byle insanlarn zerine inerler.144
Rabbimiz Allahtr sznde durmak, ona gerei gibi bal kalmak ve hayatn her alannda iten gelerek ve tam bir dikkatle onun gereklerini yerine getirmek demektir. Hi phesiz tevhit szne bu ekilde bal kalmak ve insana ykledii sorumluluklar yerine getirmek, sanld kadar kolay deildir. Bu yzden bu ar sorumluluklar yerine getirenler, Allah katnda byk bir dl elde ederken meleklerin de, yardm ve desteini kazanrlar. Allahn, meleklerin diliyle ayette belirttii durum ite budur: te onlarn zerine melekler iner (ve derler ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz.145
144
145
Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirulvadih, 24/63. Fussilet, 41/30-31.
94

Melekler, istikamet sahibi mminlere bu szleri syledikten sonra, kendilerine vadolunan cenneti tasvir etmeye balyorlar. Bu tasvir, yle gelii gzel yaplan bir tasvir ekli deildir. Aksine samimi bir dostun, dostunun sevdii ve grdnde bir veya duyduunda haz alacan bildii slupta yapmaktadr. Orda
nefislerinizin arzulad ve istedii her ey sizindir. 146 Melekler bu tasvirle yetinmemekte ve u cmleyi ekleyerek tasvirlerini daha mkemmel hale getirmekte ve deerini arttrmaktadrlar: ok balayan, ok esirgeyen (Allah)tan bir arlanma olarak."147 Yani btn bu nimetler, Allahn kendi mafiret ve merhameti sayesinde sizlere takdim edilmektedir. Artk bu nimetlerden daha deerli nimet olur mu? Onlarn zerine melekler iner: Melekler, bir znt ve kederi gidermek veya mminlerden bir zarar defetmek veya onlara bir fayday kazandrmak iin Allah katndan mjdelerle mminlerin zerine inerler. Veki der ki: Mjde, yerde ok nemlidir; lm annda, kabirde ve yeniden dirilite. Korkmayn, gitmekte olduunuz ahiret hayat ile ilgili herhangi eyden korkmayn. zlmeyin, dnyada terk ettiiniz ve geride braktnz aile, oluk-ocuk ve malnz hakknda zlmeyiniz. Mcahit der ki: Korkmayn yani lmden korkmayn; zlmeyin yani
146 147
Fussilet, 41/31. Fussilet, 41/32.
95

geride braktnz ocuklarnza zlmeyin. nk onlar, artk Allahn gzetiminde ve korumasndadrlar. 148 Size vaad olunan cennetle sevinin Dnyada yaptnz hayrl ameller nedeni ile cennete girmeniz, artk size vacip oldu. Allah bunu size vaat etmiti. Onun vaadi ite bugn gerekleiyor. Melekler, mminlere ynelik szlerine yle devam ediyorlar: Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz. Melekler, bu szleriyle mminleri dnyada daha fazla iyilik yapmaya tevik etmekte ve hayrl amelleri onlara ssleyip gzel gstermektedirler. yapmaktan Bunun yannda ve onlar, ktlk onlara Allaha baarl sakndrmakta ktlkleri
irkinletirmektedirler. Meleklerin, mminlere yardm bunlarla snrl kalmyor. yalvarmakta, dnya ve Ayrca onlar iin ahiret hayatnda
olmalar iin dua etmekte, korku ve musibet anlarnda onlar cesaretlendirmektedirler. zellikle lm annda, kabir karanlnda, kyamet gnnde, srat kprsnn dehetinde mminleri yalnz brakmamaktadrlar. Allahn bir ikram olarak cennete giren mminleri kutlar ve her taraftan onlarn huzuruna girerek "Sabrettiinize karlk selam olsun size.(Dnya) Yurdun(un) sonu ne gzel."
149
derler. Yine orada onlara, Orda, nefislerinizin
arzulad ve istedii her ey sizindir. derler. Yani hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hibir
148 149
evkani, Fethul-kadir, 4/515. Rad, 13/24.
96

insan aklnn dnmedii cennetteki btn bu nimetler sizin iin hazrlanmtr derler. Nefisleriniz neyi isterse, cannz neyi ekerse, iradeniz hangi tr zevk ve elenceyi dilerse orada onu bulacaksnz.150 "ok balayan, ok esirgeyen (Allah)n bir ikram olarak."151 Bilindii gibi ikram, misafire yaplr. nsanlar, kendileri iin pek deerli olan bir misafiri, en gzel ekilde arlamak iin nceden hazrlklar yaparlar. Allah da kyamet gn, kendisine son derece titizle kulluk edenler iin bu nimetleri hazrlamtr. Bu ayette Allah, bir benzetme ile o nimetlerin ne derece kymetli olduuna ve nasl zenle hazrlandna iaret etmektedir.152
150
151 152
Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimurrahman fi tefsiri kelamil-mennan, 6/574. Fussilet, 41/32. Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirulvadih, 24/63.
97
2- GEM M LLETLER N BAINA GELENLERE D KKAT EKME (AD VE SEMUD KAVM ) Kuran- Kerim, kureylileri tevhide ve gerek ilaha kulluk etmeye davet ederken, sadece Allahn kulluk edilmeyi hak ettiini ispatlamaya alr. Bunun iin onlara, yce yaratcnn sonsuz kudretinden sz eder ve onlar, bu doru daveti reddetmekten, ona kar kmaktan sakndrr; ve onlar, taleplerini cehennem yerine ateiyle getirmemekten tehdit eder.
Kendilerinden nce yaam milletlerden, hakka davet edilen fakat bu davete kulak vermeyenlerin balarna ne gibi bela ve musibetlerin geldiini onlara haber verir. Peygamberlerin davetini reddeden kavimlerin ac ve alaltc bir azapla nasl yok edildiklerini onlara hatrlatr ve bunlardan ders almalarn tler. Allahn insanlara peygamberler gndermesi ve kitaplar indirmesi, Onun varlklar arasndaki bir kanunudur. O, byle yapmakla btn delillerini ortaya koymakta ve teki dnyada, insanlarn itiraz etmesine gereke brakmamaktadr. Peygamberlerin bu arsn kabul edenler kurtulua erecek, reddedenler ise hsrana urayacak ve Allahn azabn hak edeceklerdir. Kuran, Kureylilere, nceki milletlerin bana gelen lk ve iddetli frtna gibi azaplar hatrlatmakta ve bu tr azaplarn, onlarn bana da gelebilecei tehdidini yapmaktadr. Bu amala, onlardan nce yaam Ad

ve Semud kavimlerinin bana gelenleri burada ksaca rnek vermekte, kendilerine davetini bu gelen Hud ve Salih peygamberlerin iki kavimin reddetmeleri surede nedeniyle yle
Allahn, onlar nasl cezalandrdn anlatmaktadr. Her hikayesi, zetle anlatlmaktadr: Hud aleyhisselam a- Hud (a.s.)n soyu ve yaad blge Hud (a.s.) soy olarak, Hz. Nuhun Sam adl olundan gelmektedir. Tam ad hakknda iki farkl rivayet bulunmaktadr. Bunlardan biri, Hud b. alih b. fahez b. sam b. Nuh; dieri ise Hud b. abdullah b. rabah b. carud b. d b. avad b. irem b. sam b. Nuhtur. Ad kavmi, Arap yarmadasnn gneyinde ahkaf denilen blgede ikamet etmekteydiler. Ahkaf, Arapada kum tepeleri anlamna gelir. Yemenden Ammana ve Hadramevte uzanan blge, Ad kavminin egemenlii altnda bulunmaktayd. Bu blgede ahr denilen bir sahil blgesi ve Mais denilen ovalk bir alan bulunmaktayd. Ad kavmi genelde, kaln ve byk stunlardan yaplm adrlarda yaarlard. Yce Allah, onlardan yle sz eder: Rabbinin Ad (kavmin) e ne yaptn grmedin mi? 'Yksek stunlar' sahibi rem'e? Ki ehirler iinde onun bir benzeri yaratlm deildi.153 Bir baka ayette ise ad kavminden yle bahseder:
153
Fecr, 89/6-8.
99

d'n kardeini hatrla; onun nnden ve ardndan nice uyarc-korkutucular gelip gemiti; hani o, Ahkaf'taki kavmini: "Allah'tan bakasna kulluk etmeyin, gerekten ben, sizin iin byk bir gnn azabndan korkmaktaym" diye uyarp-korkutmutu. 154 b- Hud (a.s.)n toplumu ile ilikisi Kuran- Kerim, Hz. Hud (a.s)n kavmi ile ilikisini yaklak on surede ayrntl bir ekilde anlatr. Bu anlatmlarda ne kan konular yle sralayabiliriz: - Hudun, peygamber oluunun ispat ve Ad kavmine gnderilii - Ad kavminin, Nuh (a.s)n kavminden sonra yeryzndeki ilk g sahibi toplum olduu Hud kavminin fiziksel zellikleri ve yaam
tarzlarna iaret eder. Kuran, Hud kavminin ok gl bir yapya sahip olduklarn, son derece mreffeh bir hayat yaadklarn, Allahn onlara bir ok nimet, erkek ocuk, ba, bahe ve pnarlar verdiini, Allahn kendilerine ilham ettii ekilde bir ok salam ve yksek saraylar ina ettiklerini, suyun toplanaca byk havuzlar yaptklarn ve aal bir hayat srdklerini anlatr. Ad kavminin, hi ihtiya duymadklar halde, sadece yeryzndeki glerini ispatlamak ve birbirlerine kar vnmek amacyla yksek tepelere salam ve ssl
154
Ahkaf, 46/21.
100

binalar yaptklarna iaret eder. Ad kavminin bu atafatl ve mreffeh hayata aldanarak ahiret hayatn inkar ettiklerini syler. "O (btn gerek) , bizim yalnzca (yaamakta olduumuz bu) dnya hayatmzdan ibarettir; lrz ve yaarz, biz diriltilecekler deiliz." 155 - Kuran, Hud (a.s.)n da dier peygamberler gibi kavmini, Allaha davet ettiini ancak kavminin bu daveti kabul etmediini, Hudu yalanladklarn, onunla alay ettiklerini ve pek az dnda kimsenin ona inanmadn, bunun zerine Hudun Allahtan yardm istediini, ve Allahn da kendisine: (Allah) Dedi ki: "Az bir sre (bekle). Onlar gerekten piman olacaklar."156 dediini defalarca anlatr. Allah, Hudun davetini inkar eden Ad kavminin zerine, kk sktrc iddetli bir frtna gnderir. Uultu ykl bu azgn frtna, hi durmadan tam yedi gece ve sekiz gn devam eder ve Allahn emri ile her eyi yerle bir eder. Frtnann vurduu her ey toz gibi dalr. te Allah, Ad kavmini byle helak eder; merhameti ile Hudu ve ona inananlar bu azaptan kurtarr. Bylece Allahn emri yerine gelir, karar gerekleir.157 c- Hud kavminin inanc
155 156 157
Mminun, 23/37. Mminun, 23/40. Abdurrahman Habenneke el-Meydani, elakidetl-islamiyye ve susuha, s. 424-425.
101

Hud kavmi, putperest bir kavimdi. Allahtan baka ilahlara tapyorlard. Nuh tufanndan sonra putlara tapan ilk kavim olma zellii tarlar. Sada, Samud ve Hara adlarnda putlar bulunuyordu.158
158
Sabuni, en-Nbvve vel-enbiya, s. 227.
102

Salih aleyhisselam a- Salih (a.s.)n soyu Salih peygamberin tam ad hakknda eitli rivayetler bulunmaktadr. Bunlarn en tannan, Salih b. abd b. masih b. ubeyd b. hacir b. Semud b. abir b. irem b. sam b. nuhtur.159 b- Semud kavminin yaad blge Semud kavmi, Medinenin kuzey batsna den ve el-Hicr adyla bilinen blgede yaamtr. Kuran, bu yzden onlar eshabul-hicr yani Hicr halk diye de adlandrr. Andolsun, Hicr halk da peygamberleri yalanlamlard. Onlara ayetlerimizi vermitik de ondan yz evirmilerdi.160 Bu kavminden kalan harabeler, gnmze kadar varln hala devam ettirmektedir. Bu blge, Medainu salih / Salih ehri adyla bilindii gibi Feccun-nka / dii deve geidi adyla da bilinir.161 c- Semud kavminin inanc Semud kavmi de, Allahn birliini inkar eden ve putlara tapan bir kavimdi. Bu yzden Allah, nimetlerini onlara hatrlatmas, onlara mutluluk ve kurtulu yolunu gstermesi ve onlar putlara tapmaktan vazgeirmesi iin Hz. Salihi (a.s.) peygamber olarak onlara gnderdi.
159 160 161
bn Kesir, el-Bidaye ven-nihaye, 1/130. Hicr, 15/80-81. Abdurrahman Habenneke el-Meydani, elakidetl-islamiyye ve susuha, s. 426-427.
103

Ancak onlar, iinde bulunduklar sapklkta kalmay tercih ettiler. Kk bir grup dnda ounluu, Salih peygamberin davetini yalanlad ve Onun Allahtan getirdii mesaj inkar ettiler. Taknlklarnda daha da ileri giderek Hz. Salihten, kendisinin doruluunu tasdik edecek bir mucize getirmesini talep ettiler. Bunun zerine Allah onlara, talep ettikleri ekilde dii deve mucizesini gsterdi. Bu, Salih peygamberin doruluunu tasdik eden byk bir mucize idi. Zira deve, kas kat bir kayann iinden kvermiti. Semud kavmi, kayann nasl yarldn ve gen devenin o kayadan nasl ktn bizzat gzleri ile grdler. Ama bu mucizeye ramen yine de Hz. Salihe inanmadlar ve onu yalanlamakta srar ettiler. Baz kimseler, Neden zellikle deve, mucize olarak seildi? olaan diyebilir. st Devenin bir Bu ok mucize artc olarak durumu sralamak seilmesi, kapsamas gerekirse: - Deve, en kat cisim olarak kabul edilen bir kayadan kmtr. Byle kat bir cisimden, canl bir varlk nasl kar? - Deve, Semud kavminin itii suyun hepsini bir gnde imekteydi. Kuran, bu gerei u ayette dile getirir: Dedi ki: " te, bu bir dii devedir;su ime hakk (bir gn) onundur, belli bir gnn su ime hakk da
nedeniyledir.
durumlar
104

sizindir."162 Dolays ile, bir devenin bir topluluun itii suyun tamamn bir gnde imesi, gerekten alacak bir durumdur. - Deve, itii su kadar Semud kavmine st vermekteydi. Bu da alacak bir baka durumdu. te, kendilerine gnderilen Salih peygamberin doruluunu tasdik eden ve toplumunu susturan deve mucizesi budur. Yce Allah, bununla ilgili olarak yle buyurur: "Ey kavmim, Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. Size Rabbinizden apak bir belge (mucize) gelmitir: Allah'n bu dii devesi size bir belgedir; onu salverin de Allah'n arznda otlasn, ona bir ktlkle dokunmayn, sonra sizi ackl bir azab yakalar" dedi.163 Bu mucize, peygamberin doruluunu onaylayan en byk ve en parlak bir delildi. stelik bu, onlarn talepleri zerine gereklemiti. Eer bir kaya yarlr ve iinden bir deve karsa ona inanacaklarna ve peinden gideceklerine dair ona sz vermilerdi. Fakat mucize gereklemesine ramen, Semud kavmi bu sznde durmad. Kaya, Allahn emri ile yarlm ve iinden gen bir dii deve kmt. Semud'a dii deveyi grnr (bir
162 163
uara, 26/155. Araf, 7/73.
105

mucize) olarak gnderdik, fakat onlar (deveyi
boazlamakla) zulmetmi
oldular.164
164
sra, 17/59.
106

d- Semud kavminin helak oluu Hz. Salih, mucize olarak gnderilen deveye bir ktlk yapmamas iin Semud kavmini ok uyard. Deveyi ldrmeleri halinde onlar, Allahn azab ile tehdit ederek helak olacaklar uyarsnda bulundu. Ona bir ktlkle dokunmayn, sonra sizi ackl bir azab yakalar" dedi.165 Fakat hibir t dinlemeyen, hibir nasihate kulak vermeyen, taknln gzlerini kr ettii azgn insanlar, su ilemekten ekinmediler. Bylelikle dii deveyi ldrdler ve Rablerinin emrine kar kp (Salih'e de yle) dediler: "Ey Salih, eer gerekten gnderilenlerden (bir peygamber) isen, vaadettiin eyi getir, bakalm."166 Allah, onlarn hikayesini bize yle anlatr: Semd (halk) azgnl dolaysyla yalanlad;En 'zorlu bedbahtlar' ayaklandnda, Allah'n elisi onlara dedi ki: "Allah'n (deneme iin size gnderdii) devesine ve onun su ime-srasna dikkat edin. Fakat onlar, onu yalanladlar, deveyi de yere ykp ldrdler. Rableri de gnahlar dolaysyla 'onlar yerle bir etti, krp geirdi'; orasn da dmdz etti. (Allah, asla) Bunun sonucundan korkmaz.167
165 166 167
Araf, 7/73. Araf, 7/77. ems, 91/11-15.
107

Deveye ilk saldran, Kudar b. salif adndaki kiiydi. Deve, bu kiinin darbesiyle yere yld. Allahn bildirdii zere dokuz kiilik bir ete, kllar ile devenin zerine ulland ve onu ldrerek para para ettiler. ehirde dokuzlu bir ete vard, yeryznde bozgun karyorlar ve dirlik-dzenlik brakmyorlard.168 ete, deveyi ldrdkten sonra Hz. Salihi de ldrmeye kalkt. zellikle devenin ldrlnden gn sonra Salih (a.s.)n onlar, Allahn azab ile tehdit etmeye devam etmesi onlar ileden karyordu. Fakat onu ldrdler. (Salih) Dedi ki: "Yurdunuzda gn daha yararlann. Bu, yalanlanmayacak bir vaattir."169 Allah, Semud kavmini toptan yok etmeden nce, Salih (a.s.) ldrmeye kasteden bu etenin zerine gkten talar yadrarak yok etti. Sonra da Semud kavmini topluca yerle bir ederek helak etti.170 Allahn Semud kavmine gnlk sre tanmas, yaamlarna devam etmelerine msaade edilmesi ve azabn gn sreyle ertelenmesi, sanki tevbe etmeleri iin tannm eri bir sredir. Bu sre iinde, belki inkarlarndan dner ve peygambere iman ederler. Veya bu gnlk sre, tehdit edildikleri azabn daha
168 169 170
Neml, 27/48. Hud, 11/65. bn Kesir, el-Bidaye ven-nihaye, 1/134136.
108

ac veren bir azap olmas iin yaplan psikolojik bir bask trdr.171 Azabn geldii ilk gnde Semud kavminin yzleri sarard, ikinci gnde kzllat, nc gnde ise tamamen siyahlat. Salih (a.s.)n tehditleri bir bir gerekleti. nc gnn bitmesinin ardndan ertesi gn gnein douu ile birlikte, gkten zerlerine iddetli bir lk indi, altlarndan da iddetli sarsnt meydana geldi. Bunun etkisiyle ruhlar bedenlerden ayrld ve etraf tam bir sessizlik ve skunet kaplad. Herkes olduu yere yld. Cansz ve hareketsiz bedenleri bulunduklar yerde dona kald. Bylece Salih (a.s.)n onlara vaat ettii Allahn azab gereklemi oldu. Salih ve beraberindekiler ise, iledikleri o irkin eylemden sonra kavimlerinin bana gelen azaptan, ancak Allahn merhameti ile kurtulabildiler.172 Bu iki kavmin bana gelenlere hzl bir ekilde gz attktan sonra imdi de, ayn konuya Fussilet suresinden bakalm. Yce Allah yle buyuruyor: Bu durumda eer onlar yz evirirlerse artk de ki: "Ben sizi, Ad ve Semd (kavimlerinin) yldrmna benzer bir yldrmla uyarp-korkuttum. Onlara "Yalnzca Allah'a
171
172
Abdullah e-azeli, ed-Davetu vel-insan, s. 400. Sabuni, en-Nbvve vel-enbiya, s. 234.
109

kulluk edin" diye nlerinden dediler eyi ve ki: inkar arkalarndan dileseydi Ad
peygamberler kendisiyle
gelince,
"Eer
Rabbimiz melekler indirirdi. Bundan dolay biz, sizin gnderildiiniz ediyoruz. (kavmin) e gelince; onlar yeryznde haksz yere byklendiler ve dediler ki: "Kuvvet bakmndan bizden daha stn kimmi?" Onlar, gerekten kendilerini yaratan Allah' grmediler mi? O, kuvvet bakmndan kendilerinden daha stndr. Oysa onlar, bizim ayetlerimizi (bilerek) inkr ediyorlard. Bylece biz de onlara dnya hayatnda aalanma azabn tattrmak iin, o uursuz (felketler ykl) gnlerde zerlerine 'kulaklar patlatan bir kasrga' gnderdik. Ahiret azab ise daha da bir aalanmadr. Ve onlara yardm edilmeyecektir. Semd'a da gelince; biz onlara doru yolu gsterdik, fakat onlar krl hidayete tercih ettiler. Bylece kazanmakta olduklar eyler yznden onlar alaltc azabn yldrm yakalayverdi. man edenleri ve korkup-saknmakta olanlar ise kurtardk.173 bn Cerir, bu ayetleri tefsir ederken unlar syler: Yani Allah diyor ki, ey Muhammed! Eer mrikler, senin kendilerine akladn ve dikkatlerini ektiin delillerden yz eviriyor ve onlara inanmyorlarsa, bu azab indirenin, kendisinden baka hibir ilahn kabul bulunmad Allah tarafndan geldiini
etmiyorlarsa onlara de ki: Ey insanlar! Ben sizi, Ad ve

173
Fussilet, 41/13-18.
110

Semd (kavimlerinin) yldrmna benzer bir yldrmla uyarp-korkuttum. Onlara nceki nlerinden gelen ve arkalarndan hepsi,
peygamberler gelince, kendilerine ve kendilerinden kavimlere peygamberlerin kavimlerini tevhide davet ettiler. Fakat davet edilenlerin cevab hep, Eer Rabbimiz dileseydi melekler indirirdi olmaktayd. Yani eer sizin, bizi davet ettiiniz eyler doru olsayd Allah, bizim gibi insan olan sizleri bize, eli olarak gndermez, bunun iin gkten melekler indirirdi diyorlard.174 Ad (kavmin) e gelince; onlar yeryznde haksz yere byklendiler, Yani Allahn kullar olan Hud (a.s.) ve beraberindekilere kar byklk tasladlar ve onlar kk grdler. Ve dediler ki: "Kuvvet bakmndan bizden daha stn kimmi?" Onlar, azapla tehdit edildiklerinde bedeni glerine aldandlar ri ve: ve Bizler, uzun sahip boylu olduumuz g sayesinde bamza gelecek azab defedebiliriz dediler. bedenli olmalarna ok gveniyorlard. Abdullah b. Abbas der ki: Onlarn en uzun boylu olan yz arn, en ksa boylu olan ise altm arnd.175
174
175
Taberi, Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, 24/65. Bu sze gre, bir arn yaklak 68 cm. olarak hesaplanrsa en uzun boyular 6.80 m,
111

Allah, onlarn bu szlerine karlk u cevab veriyor: Onlar, gerekten kendilerini yaratan Allah' grmediler mi? O, kuvvet bakmndan kendilerinden daha stndr. Evet, kullarn gcn ancak Allah vermektedir. Bu yzden onlardan daha gl ve daha stndr. Ama bu geree ramen onlar, Bizim ayetlerimizi kendilerine gsterdiimiz mucizeleri inkar ediyorlard.176 Fussilet suresinde bu iki kavim (Ad ve Semud) zellikle zikredilmektedir. nk Kureyliler, darya yaptklar yolculuklarda bu iki kavmin yaad yerlerden gemekteydiler. zerlerine souk bir rzgar gnderdik:
Mfessirler, ayette geen Sarsar szc hakknda eitli grler ileri srmlerdir. Buna gre Abdullah b. Abbas, souk rzgar; Mcahid, iddetli scak rzgar; esSuddi, iddetle esen sesli rzgar; Mukatil ise, iddetli souk rzgar eklinde tefsir etmitir. bn kesir ise ayet hakknda unlar syler: Kimi mfessirler bu szc, iddetle esen rzgar; kimileri souk rzgar; kimileri sesli rzgar olarak tefsir etmilerdir.
en ksa boyular ise 4 m gelmektedir. ev. Buhari ve Mslimde geen u hadis, ibn Abbasn bu szn teyit etmektedir: Allah, Ademi kendi suretinde yaratt. Boyu altm arn, eni yedi arnd. Bkz. Buhari, 8/163, 4/123; Mslim, 4/2183. Kurtubi, el-Cami li ahkamil-kuran, 15/347.
176
112

Aslnda vnmesi, btn bu anlamlarn da ayn gerek cinsten olmas olmasn
muhtemeldir. Semud kavminin, g ve kuvvetiyle cezalarnn gerektirmitir. Bu yzden onlar helak eden rzgar ar souk bir rzgar ayetinde olduu gibi ok iddetli ve souk, ayn zamanda aralksz yedi gece sekiz gn estii iin iddetli ses karan bir rzgar olabilir. Allah, byle bir azapla onlarn sonunu getirmi ve onlara, alaklk damgasn vurmutur. Bylece ahiretten nce dnyada, onlara azab tattrmtr. Bu yzden Yce Allah, yle buyuruyor: Bylece biz de onlara dnya hayatnda aalanma azabn tattrmak iin, o uursuz (felketler ykl) gnlerde zerlerine iddetli souk bir frtna gnderdik. Ahiret azab ise daha da bir aalanmadr. Ve onlara yardm edilmeyecektir. Bu dnyada onlara yardm edilmedii gibi ahirette de onlara asla yardm edilmeyecektir.177 Semd'a da gelince; biz onlara doru yolu gsterdik: Yani delilleri ile birlikte onlara doru yolu akladk ve onlara yol gsterdik. Fakat onlar bu doru yola girmede baarl olamadlar. Aslnda btn kavimlere delilleriyle birlikte doru yol gsterilmitir. Burada Semud kavminin zellikle zikredilmesinin nedeni, bu kavme gsterilen mucizeyi, byk kk, kadn erkek herkesin bizzat gzleri ile grm olmasdr. Bylesi bir
177
mucize,
onlardan
baka
hibir
kavme
bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 4/95.
113

gsterilmemitir. Bu apak mucizeye ramen onlar, krl -inkar ve taknlk yolunu- aydnla inan ve bilgi yoluna- tercih ettiler.178 Bylece kazanmakta olduklar eyler yznden onlar alaltc azabn yldrm yakalayverdi.: Bu azap, onlarn balarna gelmeden nce, ba bahelere ve ekin tarlalarna gelen sahiptiler. Dalar oymakta ve oraya davetini inkar edip onu lks binalar, evler yapmaktaydlar. Ancak kendilerine peygamberin yalanlaynca, Allahn gazabna uradlar ve btn varlklarn kaybettiler. man edenleri ve korkup-saknmakta olanlar ise kurtardk.: Yani Salihi ve ona inananlar, bu elim azaptan kurtardk. manlar ve Allahtan korkupsaknmalar nedeni ile onlar, bu azabn dnda tuttuk.179 Kuran- Kerim, davetini ynelttii kavimlere delil ve aklamalar sunarken bir ok farkl slup kullanr. Yukarda getii gibi bazen tehdit slubunu bazen de tevik ve mjdeleme slubunu kullanr. Bazen de, nceki milletlerin bana gelenlerden ders almalarn tavsiye eder. Peygamberlerin davetine kar takndklar olumsuz tavrlar nedeniyle nasl bir sona vardklarn anlatr.
178
179
Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimurrahman fi tefsiri kelamil-mennan, 6/566. Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirulvadih, 24/59.
114

Her daveti, Kurann kulland bu mkemmel sluplar rnek almal ve yerine gre kullanmaldr. Zira Kuran, bizi, bu sluplar zerinde dnmeye, anlamlarn iyice bellemeye ve gerekleri ile amel etmeye tevik etmektedir.
115
3- YCE ALLAHIN KEVN AYETLER NE D KKAT EKME Daveti, insanlar davet ederken izlemesi gerek sluplar bilmek ve tanmak zorundadr. Bu sluplar eitli yollarla bazen ak bazen de gizli Kuran- Kerimde bulunmal zikredilmektedir. ve onlara Daveti, davet ettii bu kimselerin durumlarna bakarak bir deerlendirmede uygun gelecek ekilde sluplardan dilediini kullanmaldr. Davet edilenlerin bireyler veya gruplar halinde olmas durumunda bunu gz nne almal ve yerine gre bir slup semelidir. Bu yzden daveti, insanlar davet etmeye kmadan nce ok iyi bir hazrlk yapmal ve sk bir alma iine girmelidir. Bu almada unlara dikkat etmelidir: 1Kendisini iyi yetitirmeli da ihtiya ve bu konuda temel
uzmanlamal
sonra
duyaca
maddeleri yanna almaldr. Davete kmadan nce, yanna kendisine yetecek kadar azk ve para almal, davete kaca blge, evre ve toplum hakknda btn ynleriyle yeterli bilgi edinmelidir. Davet edileceklerin ihtiyalarn, istek ve taleplerini renmeli; sze, onlarn sevdikleri ve holandklar konulardan balamaldr. 2- Davet alannda edindii deneyimler sonucu rendii en gzel slup ve en etkileyici ifadeler kullanmaldr.

Davet yaplrken kullanlan bir ok gzel slup, Kuran- Kerimde bulunmaktadr. Bu sluplar, peygamberlerde kavimlerini davet ederken kullanmlar ve Allahn hidayetlerini diledikleri kimseler zerinde etkili olmulardr. te bu sluplardan biri de, davet edilenlerin bakn Allahn kevni ayetlerine evirmektir. Gece ve gndzn ayr ayr olmas, srekli pe pee gelmesi ve her birinin grevini eksiksiz yerine getirmesi, mutlaka zerinde dnlmesi gereken Allahn birer ayetidirler. Eer zamann hepsi gndz olsayd, insan hayatnn bir dzene girmesi mmkn olmayacakt. Ayn ekilde zamann tamam gece olsayd, insanlar yine huzur bulamayacak ve hayatlar bir dzene girmeyecekti. Allah, insanlara en uygun olan en iyi bildii iin, ince bir hesapla gece ve gndz pe pee gelecek ekilde yaratmtr. Habr'dir.
180
O,
yarattn
bilmez
mi?
O,
Latif'tir,
Allah, gndzn, kendisine belirlenen vakitte aydnlanmasn, gn batm ile de gece karanlnn balamasn takdir etmitir. Bylece hi biri dierinin nne gemez, her biri kendisine belirlenen ller dahilinde hareket eder ve kendilerine verilen grevi en iyi ekilde eksiksiz olarak yerine getirir. Allahn mucizelerle dolu kitab, gnei, ay, dalar, bulutlar, yamurlar ve nehirleri anlatrken
180
Mlk, 67/14.
117

btn kenara bu bunlar, attklar, bilimsel bir bir teori kitab kitab olmak yaratan veya iin ve
aratrmaclarn ba vurduu sonra da ileri bitince bir kozmoloji anlatmamaktadr. Aksine insanlarn baklarn Allahn ayetlerine evirerek, bunlar gerekletiren varla salam bir ekilde iman etmeleri iin akllarn altrmay ve dnmelerini salamay amalamaktadr. Gne ve ayn, bu byk evrende ok nemli grevleri ve rolleri bulunmaktadr. nsanlar, hayvanlar ve bitkiler de dahil olmak zere bu evrende var olan her ey, belirli oranda gne na muhtatr. Eer gne olmazsa, btn varlklarn dzeni bozulur. Ayn ekilde ay da bu evrende nemli bir role sahiptir. te Kuran, davet edilenlere gne ve ay delil gstererek, onlarn dnmelerini ve bundan kendilerine ders karmalarn salamaya almaktadr. Sanki onlara yle demektedir: Bu byk ve son derece ince hesaplanm kainat dzenine ve artc oluumuna bakn. Nasl da kendilerine belirlenen yrngede dzenli bir ekilde akp gitmektedirler. stelik siz, bunlarn ne kadar dzenli ve mkemmel yaratldn kabul etmektesiniz. Peki bu varlklardaki bu mkemmellik, onlar yaratann yceliini ve gcn gstermez mi? te o yce ve gl varlk sadece ibadet edilmeye layktr. O yce varlk, bu ve dier btn varlklar, bu evrenin bir dzen iinde olmasn salamak iin
118

yaratmtr. Kainatta olan btn varlklar, Onun birliini gstermekte ve sadece Onu anp tesbih etmektedirler. Yalnzca ekmekte Onun ve ibadete davetinin layk kabul olduuna edilip dikkat peinden
gidilmesinin gerekli olduuna iaret etmektedir. Nasl iaret etmesinler ki? O daveti emreden, btn varlklarn yaratcs olan yce Allahtr. O, yle buyurur: Yedi gk, yer ve bunlarn iindekiler O'nu tesbih etmektedir; O'nu vg ile tesbih etmeyen hi bir ey yoktur, ancak siz onlarn tesbihlerini kavramyorsunuz.181 Aratrma konusu olarak ele aldmz Fussilet suresi de, bu kevni ayetlere dikkat ekmektedir. Bu balamda gece, gndz, gne, ay ve yeryz ayetlerini zikretmekte, bunlarn mkemmel yaratllarna vurgu yapmaktadr. Bu kevni ayetlerin yce yaratcnn gcn gsterdiini dolays ile insanlara gnderdii davetini kabul edip sadece Ona ibadet edilmesi gerektiini sylemektedir. Fussilet suresinin 37-39. ayetleri bu gerekleri yle dile getirmektedir: Gece, ayetlerindendir. gndz, Eer gne yalnzca ve ay O'na Allah'n ibadet
edecekseniz, gnee de aya da secde etmeyin; onlar yaratan Allah'a secde edin. ayet byklenecek olurlarsa, Rabbinin katnda bulunanlar gece ve gndz
181
sra, 17/44.
119

O'nu tesbih ederler ve onlar bkknlk duymazlar. O'nun ayetlerinden biri de, senin gerekten yeryzn hu iinde (solmu, boynu bklm ve kupkuru) grmendir. Ama biz onun zerine suyu indirdiimiz zaman, deprenir ve kabarr. phesiz onu dirilten, lleri de elbette dirilticidir. nk O, her eye g yetirendir.182 bn Cerir, bu ayetleri tefsir ederken unlar syler: Gece, gndz, gne ve ay, Allahn insanlara gsterdii, kendisinin yceliine ve birliine delalet eden kevni ayetlerin en banda gelir. Gece ile gndz, gne ile ay, her biri kendi yrngesinde tam bir dzen iinde akp gider ve biri dierinin nne gemez. Ne gnein aya eriip-yetimesi gerekir, ne de gecenin gndzn nne gemesi. Her biri, bir yrngede yzp gitmektedirler.183 O halde ey insanlar! Ne gnee ne de aya secde etmeyin! Her ne kadar ikisi de, kendi yrngelerinde akp gitmekle size fayda salamakta iseler de, onlar Allahn emri ile bu grevlerini yerine getirmekte ve ancak, Allahn verdii g ile hareket edebilmektedirler. Bu akp gidileri ile onlar, Allahn emrine itaat uymakta; kendi balarna, Allahn verdii gcn dnda hareket edememektedirler. Bu yzden Allah dilemedike, sizlere fayda ve zarar veremezler. Allah, onlar sizin yararnz iin yaratmtr. Bu nedenle yalnzca ona secde edin,
182 183
Fussilet, 41/37-39. Yasin, 36/40.
120

Onun dnda hibir eye tapmayn, kulluk etmeyin. nk Allah dilerse, onlarn n ekip alr ve sizi karanlklar iinde akn brakr. Sonra da hibir eyi grmez ve doru yolu bulamazsnz.184 Eer yalnzca O'na ibadet edecekseniz, gnee de aya da secde etmeyin; onlar yaratan Allah'a secde edin: Secde, yaplan ibadetlerin en stndr. Bu yzden secde, rku ve eilme, sadece ve yalnzca Allaha yaplr; Onun dnda hibir varla yaplmaz. Bu stnlk ve ycelii sadece, varlklar yaratan hak eder. ayet byklenecek olurlarsa, Rabbinin katnda bulunanlar gece ve gndz O'nu tesbih ederler ve onlar bkknlk duymazlar: Eer peygamberlerin davetini reddedenler, Allaha ibadet etmekten saknr ve byklenirlerse, Allahn katnda bulunan melekler zaten, gece gndz Onu tesbih etmeye devam etmektedirler. Onlar, Allah tesbih etmekten hi bkmaz ve usanmazlar. Bu ayet, davet grevini yaparken Hz. Peygambere zorluklara kar manevi ona g teselli vermekte, vermekte ve karlat gnln
ferahlatmaktadr.185 O'nun ayetlerinden biri de, senin gerekten yeryzn hu iinde grmendir: Bunu grp ibret
184
185
Taberi, Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, 11/112. Alsi, Ruhul-meani fi tefsiril-kuranilazim, 12/477.
121

alana ne mutlu. Toprak solmu, boynu bklm ve kupkuru bir ekilde iken, Ama biz onun zerine suyu indirdiimiz zaman, deprenir ve kabarr gkten yamurun yamas ile toprak, hemen hareketlenir, kabarr ve bitkiler yeermeye balar. Bitkiler, topran altndan ste kmaya baladklarnda yer, biraz kabarr sonra, bitkiler darya kar. phesiz onu dirilten, topra bitkilerle dirilten lleri de elbette dirilticidir, onlar yeniden diriltir. nk O, her eye g yetirendir. Nasl ki, hibir g Onu, topra diriltmekten alkoyamad ise ayn ekilde hi kimse, Onun lleri tekrar diriltmesine de mani olamaz. Zira O, en stn ve en gl olandr. Ebu Rezin el-akl anlatyor: Hz. Peygambere (s.a.v.): Allah, insanlar nasl yeniden diriltecek? Bunun alameti nedir? diye sordum. Allah resul: Sen, kavminin kurak topraklarndan hi gemedin mi? Sonra nasl yeerdiini grmedin mi? dedi. Ben: evet dedim. Allah resul: ite bu, Allahn insanlara bir iaretidir. lleri de aynen yle diriltecektir buyurdu.186 ifti, topraa kuru ve cansz bir tane koyar. Bu kuru tane, nasl da canl ve insann iini aan bir yeillie dnr. Topran altndan kp yapraklar ve meyveleri olan bir aa haline gelir. Bunun dnlmesi
186
Taberani, el-Mucemul-kebir; el-Heysemi, Mecmauz-zevaid, 1/85.
122

ve ders alnmas gerekmez mi? ldkten sonra
insanlarn tekrar dirilii, bundan baka bir ey deildir. Benzeri srekli gerekleen bir durumu inkar etmenin ne anlam var?
123
nc Blm FUSS LET SURES NDE DAVET N ALANLAR YAPILACAI
Bu blm u ana balk altnda incelenecektir: 1- Allahn ilahlna iman etmeye davet 2- Ahiret hayatna iman etmeye davet 3- Vahye iman etmeye davet
1- ALLAHIN LAHLIINA MAN ETMEYE DAVET a- badet, dua ve niyette Allahn birliine davet Semavi dinlerin, Allahn gnderdii eliler veya bu elilere indirilen kitaplar yoluyla, davet ettii temel ilkelerin amac, insanlarn Allahn birliine inanmalarn ve yalnzca Ona ibadet etmelerini salamaktr. Zira Allahtan baka hakkyla ibadete layk olan ve ibadet edilmeyi hak eden hibir ilah yoktur. Bu daveti kabul eden veya reddeden insanlar arasndaki asl tartma konusu budur. Peygamberler, bu amac gerekletirmek iin gnderilmilerdir. Allah, peygamberlerin gnderili amacn yle aklamaktadr: Andolsun, biz her mmete: "Allah'a kulluk edin ve tauttan kann" (diye tebli etmesi iin) bir peygamber gnderdik.187 Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.),
Mekkede on yl boyunca insanlar bu geree davet etmi, onlar, her eyin zerine bina edildii bu temel akideye armtr. nk insan, Allahn birliini kabul ettikten sonra, artk her ey ona kolay gelir. Bu yzden Hz. Peygamber, kavminin zellikle yakn akrabalarnn bu daveti kabul etmesini ok arzulamtr. Bunun iin Hz. Peygamberi, lm deinde can ekimekte olan amcas Ebu Talipi slama davet ederken grmekteyiz. O, can ekien amcasna: Ey
187
Nahl, 16/36.
Fussilet Suresinde Davetin Yaplaca Alanlar

amca! La ilahe illallah / Allahtan baka ilah yoktur de, Allah katnda seni bu szle savunaym demekteydi.188 Hz. Peygamber, kavminin ileri gelenlerine defalarca yle sylyordu: La ilahe illallah deyiniz! Btn Araplara hkmedersiniz. Bu szle, Arap olmayan herkes size boyun eer189 Peygamber (s.a.v.), yllarca kavmini bu ekilde tevhide davet etti. Fakat kavmi, ona iddetle karlk verdi. Davetinin karsna dikildi ve ona engel olmaya altlar. Onunla ve arkadalaryla btn ilikilerini keserek onlar, toplumdan izole edilmi halde bir kenara braktlar. stelik onlar ayplayarak alay ettiler, kfrettiler, saldrda bulundular ve onlara kar tam bir sava atlar. Onlarla ilikilerini tamamen kopardlar. nk onlar, kavimlerinin inanlarna kar karak su ilemekteydiler. Kavimleri inand bir ok ilahn varlna inanmyor, bu ilahlara ibadet etmiyor, putlara tapmyorlard. stelik kavimlerini, bu inanlarndan
vazgemeye aryor, ibadet ve dua tek bir ilaha yaplmasn ve taleplerin yalnzca bu ilahtan dilenmesini istiyorlard. badet, sadece Allaha yaplmalyd; nk btn varl yaratan, onlara rzk veren ve kainatta diledii gibi tasarrufta bulunan Oydu. Taptklar putlar ise, insanlara ne bir yarar salayabilir ne de bir zarar
188 189
Buhari, 4/298-299. Mslim, 1/54. bn Hiam, es-Siyretun-nebeviyye, 2/59; Muhammed Yusuf Kandehlevi, Hayatussahabe, 1/33.

def edebilirlerdi. nk bu putlar, insanlar tarafndan yaplm cansz varlklard. Nasl bir fayda veya zarar verebilirlerdi. Bu, insann kendisini ve duyularn aldatmaktan baka bir ey deildi. Daha nce de belirttiimiz gibi Fussilet suresi, Mekkede inen surelerden birdir. Bu yzden sure, salam ve kkl slam inancyla alakal konular ele almaktadr. Fussilet suresi her mekk surenin karakteristik zelliini tamakta ve insanlar arasnda slam inanc yerletirmeye almaktadr. Cehalet ve putperestliin yaygn olduu bir toplumda bu konu, elbette byk bir nem tamaktayd. De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor. yleyse O'na ynelin ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin.190
Hz. Muhammed (s.a.v), kavmini bir mjdeleyici ve uyarc olarak slama davet etmitir. Fakat kavminin byk ounluu bu daveti kabul etmemi ve ondan yz evirmitir. Hatta tepkileri bununla snrl kalmam, u szleri sarf etmilerdir: Kalplerimiz, bu davete kar kilitlidir, bu yzden onu kabul etmekten uzaktr. Kulaklarmzda arlk vardr, getirdiklerini iitmemektedir. Bizimle senin aranda bir perde ve engel vardr. Bu nedenle senin yoluna aykr baka bir yolu izlemekteyiz.
190
Fussilet, 41/6.

Bizim, senin bu davetine ihtiyacmz yoktur. Biz, bize gre iyi ve gzel olan yaparz. Sen de, sana iyi ve gzel olan yap. demilerdir. Hz. Peygamberin bu szlere cevab u olmutur: De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor. yleyse O'na ynelin ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin. bn Cerir, bu ayeti tefsir ederken unlar syler: Allah, bu ayette yle buyurmaktadr; Ey Muhammed (s.a.v.)! Kavminden Allahn ayetlerinden yz eviren u kimselere de ki, Ey kavmim! Ben de cinsiyeti, ekli, ve yaps sizin gibi olan bir insanm; gkten gelen bir melek deilim. Sizden tek farkm, bana gelen vahiydir. Allah, sizin iin, kendisinden baka hibir ilahn bulunmadn ve sadece kendisinin ibadet edilmeye layk olduunu bana vahyediyor. O halde Onun emrine uyarak dosdoru yola giriniz. Baka ilahlara ve putlara tapmadan sadece Ona ibadet edin ve yalnzca ondan talepte bulunun. Yzlerinizi sadece Ona dnn. Daha nce ilediiniz gnahlardan tevbe ederek, bu gnahlarnzn balanmas iin Ondan af ve mafiret dileyin ki, O da bu af dileinizi kabul etsin ve sizi balasn. 191
191
Taberi, Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, 24/60.

Vay haline o mriklerin: Yazklar olsun onlara ve kahrolsunlar. nk Onlar, zekt vermeyenler ve onlar ahireti inkr edenlerdir. 192 Zekat vermeyenler hakknda mfessirler, farkl grler ileri srlmtr. Bunlarn en nemlileri unlardr: 1- ehadet La ilahe illallah szn kabul etmezler. Bu grn delili, Onu arndrp-temizleyen gerekten felah bulmutur. Ve onu (isyanla, gnahla, bozulmalarla) rtp-saran da elbette ykma uramtr.
193
ayetleridir. Ayette geen zekat kelimesi, insann,
nefsini kt ahlaktan arndrarak temizlemesidir. Kt ahlakn en nemlisi ise, nefsin irkten arndrlmasdr. Her yl yoksullara verilen maln zekat olarak isimlendirilmesi ise, kiinin sahip olduu mal haramdan temizlemesi nedeniyledir. Hatta zekat, sahibinde kalan dier mala bereket katar, ondan yararlanmay arttrr, hayrl yollara kullanmada sahibini baarl klar. 2etmezler. 3- Mallarnn zekatn vermekten kanr, zekat vermezler. bn Cerir, bu nc gr tercih eder. Ancak, bu tercih hataldr. nk zekat, hicri 2. ylda Medinede farz klnmtr. Bu ayet ise Mekkede inmitir. Fakat bu deerlendirmeye u itiraz yaplabilir: Daha
192 193
Zekatn
farz
oluuna
inanmaz
ve
kabul
Fussilet, 41/7. ems, 91/9-10.

peygamberliin ilk yllarnda Mekkede zekat ve
sadakann aslna iaret edilmi olmas muhtemeldir ve bu uzak bir ihtimal deildir. Bilinen l ve miktarlardaki zekat ise, ayrntl bir ekilde Medinede emredilmitir. Aadaki ayet bu gr glendirmektedir: rn verdiinde rnnden yiyin ve hasad gn de hakkn verin 194 zet olarak btn peygamberler insanlar, slam inancnn temel ilkesi olan tevhide davet etmilerdir. Tevhit ise eittir: 1- Rububiyet / Rabblk tevhidi; yaratmak ve rzklandrmak gibi btn fiil ve eylemlerde Allah birlemek, Onun tek g sahibi olduunu kabul etmek. 2- Uluhiyet / lahlk tevhidi; yardm isteme, tevekkl etme ve dayanma, korku ve mit besleme, tevbe ve af dileme gibi kullarn her trl fiil ve eylemlerinde, Allah birlemeleridir. 3- sim ve sfat tevhidi; Allah, kendisinin veya resulnn hibir benzetme, ekillendirme, yok sayma veya tahrif yapmadan isimlendirdii ve niteledii isim ve sfatlarla bilmek ve tanmaktr. Sure, bu temel ilkeye davet etme konusunu Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor cmlesiyle ne karmaktadr. O halde
194
Enam, 6/141. Bkz. bn Kesir, Tefsirulkuranil-azim, 4/92.

salam bir inanca sahip olmak, ona teslim olmak ve gerekleri ile amel etmek, amalarn gerekletirmek dini bir zorunluluktur. Btn davetilerin bu nemli konu zerinde durmalar ve her frsatta bunu dile getirmeleri gerekir. zellikle eer davet edilen, baka bir dine mensup ise veya slam d baka dncelere sahip ise daveti, buna gre bir davet metodu uygular; inan ve dnce konusu ile davete balar. Eer davet edilen mslman ancak yanl dncelere sahipse daveti davetine, davet edilen iin daha nemli olan konulardan balamal daha sonra baka konulara gemelidir. Yani nce, zorunlu olanlardan balayp sonra kemaliyat / tamamlayclara gemelidir. Allah resul, imann derecelerini nemlerine gre u ekilde aklyor: man, yetmi ksur ubedir. Bunlarn en stn, La ilahe illallah sz; en aas ise, sknt veren eyleri yoldan kaldrmaktr Hy da imann bir ubesidir. 195 b- Yce Allahn ilahlna delalet eden baz ayetler Uluhiyet / ilahlk tevhidi, btn peygamberlerin ilk davet konusu olup bu yoldaki ilk konaklama yeridir. Allaha yryenin ilk urad makamdr. Eer birden fazla ilahn varl gerek olsayd, bu byk evrenin dzeni bozulurdu. Allah, u ayette bu duruma iaret
195
Buhari, 1/10; Mslim, 1/63.

etmektedir: Eer her ikisinde (gkte ve yerde) Allah'n dnda ilahlar olsayd, hi tartmasz, ikisi de bozulup gitmiti. 196 Dnyann bozulmada ayakta kalmas ve varln devam ettirebilmesi, adalet ve denge sayesinde mmkn olmaktadr. Tevhit inanc ise bu adaletin tam ortasnda yer almaktadr. Eer iki ilah olsayd, -ki, byle bir eyden Allah tenzih ederiz- hi phesiz mutlaka ayrla derlerdi. nk birinin varolmasn istedii eyi dieri, yok olmasn isterdi. Byle bir durumda u ihtimal ortaya kar: 1lahlardan birinin isteinin gereklemesi
zorunludur. Bu durumda istei gerekleen, ibadeti hak eden gerek ilahtr. 2- Her iki ilahn isteinin gereklememesi. Bu durumda, her ikisi de ibadet etmeyi hak eden gerek ilah deildir. 3- Her iki ilahn da isteinin gereklemesi. Byle bir durumun gereklemesi imkanszdr. nk iki ztt bir arada bulundurmaktadr. Halbuki iki zt, asla bir arada bulunmaz. Bylece Allahn uluhiyeti / ilahl, hibir phe ve kuku olmadan ispatlanmtr. O, ibadet edilmeyi hak eden gerek ilahtr. Balarnda Hz. Muhammedin
196
Enbiya, 21/22.

(s.a.v.) bulunduu btn peygamberler, insanlar bu ilaha davet etmilerdir.197 Yce Allah, birliine delalet eden bu dnyadaki ve nefislerindeki ayetleri grmelerine ramen, birliini inkar eden ve peygamberin davetini kabul etmeyen Mekkelileri ayplamaktadr. Allahn bu byk evreni iki gnde yaratmas, Onun birliine delalet eden en byk ayetlerden biridir. Eer o dnemde Mekkelilere bir adam araba yapm deselerdi, buna son derece arr; bu artc buluu ve onu icat edeni ve ve bitiremez; mucidi, hakkyla takdir eder ve derlerdi ki: O, gerekten byk biridir, her trl teekkre, saygya ve takdire layktr; kabul hatta o, szlerinin dinlenilmesine, yerine davetinin edilmesine, taleplerinin
getirilmesine de layktr. Byle bir mucidin anna layk olacak ekilde ona, aralarnda en gzel bir yer ina ederlerdi. te Allah, onlarn dikkatlerini byle bir eye ekmektedirler. Elbette kulun yaps ile Allahn yaps arasnda benzetme yaplamaz. nk hem yapmc hem de yaptlar aralarnda esiz farklar vardr. Bir insann yapt bir ey veya icat ettii bir alet Allahn yaratt bir ey asla kyaslanamaz. nk insann yapt veya icat ettii alet daima eksik ve snrldr. Yapt ey, her an yok olmakla kar karyadr. Buna ek olarak ne
197
bn ebul izz el-hanefi, erhul-akidetuttahaviyye, s. 86.

kadar derin olursa olsun insann sahip olduu bilgi, Allahn sonsuz bilgisine gre hibir ey ifade etmez. Allah yle buyurur: Size ilimden yalnzca ok az bir ey verilmitir." 198 Sonra insan, Allahn kendisine renme yetenei vermesi sonucu o bilgiyi elde etmitir. nsan renme kurallarn uygulayarak sahip olduu bilgi sonucu ancak, bu gzel rne ulaabilmitir. Kuran, Allahn yarattklarndan bazlarn yle sralar: De ki: "Gerekten siz mi yeri iki gnde yaratan inkar ediyor ve O'na birtakm eler klyorsunuz? O, lemlerin Rabbidir. Orda (yerde) onun stnde sarslmaz dalar var etti, onda bereketler yaratt ve isteyip-arayanlar iin eit olmak zere ordaki rzklar drt gnde takdir etti. Sonra, kendisi duman halinde olan ge yneldi; bylece ona ve yere dedi ki: " steyerek veya istemeyerek gelin." kisi de: " steyerek (itaat ederek) geldik" dediler. Bylelikle onlar iki gn iinde yedi gk olarak tamamlad ve her bir ge emrini vahyetti. Biz dnya gn de kandillerle ssleyipdonattk ve bir koruma (altna aldk). te bu stn ve gl olan, bilen (Allah') in takdiridir. 199 Daveti, inkar etmekle ve irk komakla iledikleri irkin sular, davet edilenlere aklamaya devam
198 199
sra, 17/85. Fussilet, 41/ 9-12.
10

etmelidir. Bu geni kainatta, gklerdeki ve yeryzndeki ayetleri onlara anlatmal, kendilerinin de bir paras olduklar bu kocaman kainata gre ok kk ve zayf bir varlk olduklarn onlara hatrlatmaldr. Daha sonra onlar, davete baktklar o dar ve kk kelerinden karmaldr. Mrikler kendilerini byk grmekte, bu davet iin neden kendilerinin deil de Hz. Muhammedin (s.a.v.) seildiiyle uramakta, sahip olduklar stn konumlarn onlar, Hz. ve karlarn korumakla getirdii megul byk olmaktaydlar. Halbuki bu gibi basit ve nemsiz konular Muhammedin (s.a.v.) gerekleri grmelerine mani oluyordu. Bu yzden Kuran, bu byk gerei anlamalarn salamak iin onlarn dikkatlerini, Hz. gklerin ve yerin (s.a.v.) yaratlna getirdii ekmektedir. Muhammedin
gereklerin, her zaman ve her yerde btn insanlar ilgilendirdiini dolays ile kendilerini de hatta btn evreni ilgilendirdiini vurgulamaktadr. Onun (yerin) stnde sarslmaz dalar var etti.: Allah, baka ayetlerde bu dalar, yerin sallanmasn engellemek iin yarattn bildirmektedir. Yani dalar, hem kendileri sarslmayacak hem de yerin sarslmasn nleyecek ve dengede kalmasn salayacak zelliktedir. Bir zamanlar insanlar, yeryznn hareketsiz ve sabit olduuna, salam temeller zerine kurulu olduuna inanyorlard. Daha sonra kendilerine,
11

yeryznn kk bir top gibi olduu ve hibir eye dayanmadan mutlak bir uzayda yzd, uzaydaki ekimin yeryzn sarslmaz kld bylece okyanuslar, yksek dalar ve yeryz arasnda tam bir uyum ve dengenin saland sylendi. Yce Allah ise yle buyuruyor: Baknz! Allah, bu kocaman yeryzn nasl da sadece iki gnde yaratm? Nasl oluyor da Ona, Onun bu yaptnn bir benzerini yapmaktan aciz olan eler kouyorsunuz? Allah, bir hikmete binaen yeryznde sarslmaz dalar yaratmtr. Bu dalarn balca grevi, yeryzn sallanmaktan korumaktadr. Allah, ayrca yeryzn bereketli klm, btn insanlar ve hayvanlar iin rzklar yaratmtr. Ayetler, gnde sadece da bu gerekleri hatrlamakla Bu ne
kalmamakta; Allahn, yeryzndeki btn rzklar drt yarattn haber vermektedir. sonra uyarak yceliktir! Byle bir yaratc ne ycedir! Allah, btn bu varlklarn yneldi yaratln ve tamamladktan emirlerine duman veya halinde bulunan g tercih ederek oraya doru yeryzne, reddederek gelmelerini syledi. Yer ve gk, Onun emrini reddetmedi ve steyerek (itaat ederek) geldik dediler. Sonra Allah, g yedi tabakaya ayrd ve her tabakaya ayr bir i ve grev verdi. Allah dnyaya en yakn g yldzlarla ssledi ve eytanlara kar korudu. Btn bu fiiller, her eyi en iyi bilen, stn ve gl olan
12

Allah tarafndan yaplm ve lleri konmutur. Allah, ilmi ile grnen ve grnmeyen btn varlklar kuatmtr. Bu ayetler, btn bu varlklar yaratan Allahn sadece ibadete layk olduunu insanlara haber vermektedir. Kusursuz ve mkemmel yaratlan her varlk, lisan haliyle Onu tesbih etmekte ve yalnzca Ona ibadet edilmesini sylemektedir. O halde ey akl olan, gren ve iiten insanlar! badet, dua ve taleplerinizde sadece bu yaratcya ynelmeniz ve dier ilahlar bir kenara brakmanz iin bu ayetler, size delil olarak yetmez mi? Yce Allah sizi, ilahlk ve ibadette tevhide davet etmek iin sadece bu ayetleri kalmyor. size hatrlatarak yannda dnmenizi salamakla Bunun
gnderdii peygamberlerin yapt teblile sizi, ak bir ekilde de bu tevhide davet ediyor. Fakat sizden ok aznz bu tleri kabul ediyor, ounuz ise onlar reddediyor. Bu dnyada ibretler ok, ibret alanlar ise azdr. De ki: "Gerekten siz mi yeri iki gnde yaratan inkar ediyor ve O'na birtakm eler klyorsunuz? ayeti hakknda bn Kesir unlar syler: Allah bu ayette, her eyin yaratcs olmasna ve her eye gc yetmesine ramen kendisiyle birlikte baka ilahlara tapan mrikleri knamakta ve onlar ayplamaktadr.
13

Yeri iki gnde yaratt: Allahn gnlerine gre iki gn. Onun (yerin) stnde sarslmaz dalar var etti ve onda bereketler yaratt.: Kaymasn ve sarslmasn nlemek iin yerin stnde sarslmaz dalar yaratt ve yeryzn bereketli kld. Topran ekirdek ve tohumu kabul etmesini salayarak onu, ekim iin elverili hale getirdi. Ordaki Yeryznde rzklar drt gnde takdir etti: btn
yaayanlarn
ihtiya
duyaca
rzklar, ekim ve dikim yapacaklar yerlerle birlikte drt gnde yaratt. steyip-arayanlar iin eit olmak zere: Sorarak renmek isteyenler iin. 200 Sonra, suyun kendisi duman halinde olan ge g da veya emri
yneldi: Allah, yeryzn yarattktan sonra o srada stnde duman halinde Gn Yani olarak bulunan yaratln isteyerek Allahn yaratmaya veya yneldi.
tamamladktan sonra ona ve yere dedi ki: " steyerek istemeyerek gelin." istemeyerek emrime boyun eerek gelin dedi. Her halkarda kanlmaz uygulanacaktr. Yer ve gk, steyerek (itaat ederek)
200
bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 4/9293.
14

geldik" dediler. Yani bizim, senin iradene aykr
davranacak bir irademiz yoktur
dediler.201
Bu, evrenin, Allahn nizamna ne kadar uyumlu ve itaatkar olduunu gstermekte; ayn zamanda evrenin, yaratcsnn szlerine, emirlerine ve dilemesine ne kadar bal olduuna iaret etmektedir. Bu evren isteyerek veya istemeyerek zorunlu olarak Allahn emirlerine boyun emektedir. Fakat insann byle bir zorunluluu ve mecburiyeti yoktur. O, Allahn emir ve yasaklarna uyup uymamakta zgrdr. Bu yzden her yaptndan sorumludur. Ancak insan, kolay ve rahat yoldan sapmakta, zor olan tercih etmektedir. Daima Allahn iradesine stn gelmeye almaktadr. Keke biz insanlar da yer ve gk gibi isteyerek, sevin ve mutlulukla Allahn emirlerine boyun eseydik. taatkar ve tam bir teslimiyetle alemlerin sahibi ve yaratcs olana teslim olsaydk. nk insan mutluluunun tek yolu budur. Bylelikle onlar iki gn iinde yedi gk olarak tamamlad: Onlar salam bir ekilde mkemmel olarak yaratt ve ilahi hikmeti gereince onlara ilerini ve grevlerini belirledi.
201
15

Ve her bir ge emrini vahyetti: Her gk katna ve orada bulunan varlklara emirlerini verdi; kendilerine uygun sorumluluklar verdi. Biz dnya gn de kandillerle: Yldzlarla Ssleyip-donattk. Ve bir koruma (altna aldk): Allahn te
rahmetinden kovulmu her eytandan koruduk. durum
bu: kalemin nitelemekten ve anlatmaktan aciz kald
stn ve gl olan, bilen (Allah') in takdiridir.202
202
Dr. Muhammed Mahmut Hicazi, Tefsirulvadih, 24/56.
16
2- AH RET HAYATINA MAN ETMEYE DAVET Ahiret hayatna iman, imann alt temel artndan bir tanesidir ve iman iin son derece nemli bir konudur. Fussilet suresi, bu konu zerinde younlar ve bu hayata inanmayanlar ona inanmaya davet eder. Bylece belki kalpleri yumuar ve Rahmann tlerine kulak vererek bu hayata inanr. Ahiret hayatna iman hakknda Yce Allah yle buyurur: Yzlerinizi doudan ve batdan yana evirmeniz iyilik deildir. Ama iyilik, Allah'a, ahiret gnne, meleklere, Kitaba ve peygamberlere iman eden. 203 Cibril hadisi olarak bilinen hadiste, Cebrail (a.s.) bir Arap bedevinin eklinde Hz. Peygamberin yanna gelir ve ona slam, iman ve ihsan hakknda soru sorar. Hz. Peygamber ve iyi iman de yle kt tanmlar: de olsa Allaha, ahiret kadere meleklerine, gnne kitaplarna, olsa peygamberlerine,
inanmandr.204 Kuran- Kerim de, ahiret hayatn inkar etmeleri ve bunun gerek olmadn sylemeleri nedeniyle inkarclar yle tehdit eder: De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor. yleyse O'na ynelin
203 204
Bakara, 2/177. Buhari, 1/22, 6/24; Mslim, 1/36.

ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin. Ki onlar, zekt
205
vermeyenler
ve
onlar
ahireti
inkr
edenlerdir. Dikkatli
Bir baka ayette Kuran, inkarclarn gerekten onlar, Rabblerine
Rableri ile bulumaktan kuku duyduklarn syler: olun; kavumaktan yana derin bir kuku iindedirler. Dikkatli olun; gerekten O, her eyi sarp-kuatandr. 206 Yce Allah insanlara, ncs olmayan iki yol sunmaktadr. nsanlar bu iki yoldan dilediini seme ve setii yolda yrme zgrlne sahiptir. Yce Allah, insanlarn bu zgrln aadaki ayette yle ifade eder: Onlar, Bizim ayetlerimiz konusunda arptma yapanlar, bize gizli kalmazlar. yleyse atein iine braklan m daha hayrldr yoksa kyamet gn gvenle gelen mi? Siz dilediinizi yapn. nk O, yapmakta olduklarnz gerekten grendir. 207 man etmekle emrolunduumuz ahiret hayatnn bir ok gerekleri bulunmaktadr. Bunlarn en nemlileri unlardr: 1- Azap veya nimet olaylarn ieren kabir hayatna iman etmek. 2- Byk ve kk kyamet alametlerine iman etmek.
205 206 207
Fussilet, 41/6-7. Fussilet, 41/54. Fussilet, 41/40.
18

3inanmak. 4- nsanlarn hesap vermek iin toplanacana inanmak. 5- yi veya kt olsun btn amellerin karln bulacana inanmak. 6nsanlarn Allahn huzuruna kp hesap Sura frleceine insanlarn sonra tekrar da ruhlarn
bedenlere
dnerek
dirileceine
vereceklerine inanmak. 7nananlarn susuzluklarn giderecekleri bir
havuzun bulunduuna inanmak. 8- yi ve kt amellerin tartlacana inanmak. 9- Srat kprsne inanmak. 10Cennet ve cehennemin var olduuna
inanmak.208 Eer ahiret hayatnn bu gereklerini tek tek ele alp inceleyecek olsaydm konumuz olduka uzayacakt. Zira bu gereklerden her biri, ayr bir aratrma konusu olarak ele alnacak niteliktedir. Ben bu aratrmamda, Fussilet suresinde gemeleri nedeniyle bu gereklerden sadece son iki tanesini ele alacam. nce cehennem Allah bizi oraya dmekten korusunateini
208
ve
bu
konuda
surede
geen
tehditleri
Dr. Muhammed Nuaym Yasin, el- mandan ksaltlarak, s. 73-124.
19

aktaracak, sonra da cenneti Allah, bizi orann
varislerinden eylesin- ve bu konuda vaadolunanlar aktaracam. a- Cehennem atei Yce Allah Fussilet suresinde, btn dmanlarn cehennemde toplayacan, onlar byle kt bir sona ulatran kt amellerinin ve btn organlarnn bu gnde, onlarn aleyhine ahitlik yapacan bildirmektedir. Allah, onlarn mutlaka azap greceklerini,
sabretseler de sabretmeseler de onlarn bu atete ebedi olarak kalacan haber vermektedir. Onlarn, Allahn ayetlerini inkar etmeleri ve peygamberleri yalanlamalar nedeniyle bu duruma dtkleri net ifadelerle aklanmaktadr. Yce Allah, onlar hakknda yle buyurur: Allah'n dmanlarnn bir araya getirilip-
toplanacaklar gn ite onlar, atee blkler halinde datlrlar. Sonunda oraya geldikleri zaman, onlarn iitme, grme (duyular) ve derileri kendi aleyhlerine ahitlik edecektir. Kendi derilerine dediler ki: "Niye aleyhimizde ahitlik ettiniz?" Dediler ki: "Her eye nutku verip-konuturan Allah, bizi konuturdu. Sizi ilk defa O yaratt ve O'na dndrlmektesiniz. Siz, iitme, grme (duyularnz) ve derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye saknp-korunmuyordunuz. Aksine, yapmakta
20

olduklarnzn birounu Allah'n bilmeyeceini
sanyordunuz. te bu sizin zannnz; Rabbiniz hakknda beslediiniz-zannnz, sizi bir ykma uratt, bylelikle hsrana urayanlar olarak sabahladnz. imdi eer sabredebilirlerse, artk onlar iin konaklama yeri atetir. Ve eer onlar honut olma (dnya) ya dnmek isterlerse, artk onlar honut olacaklardan deildirler. Biz onlara birtakm yakn-kimseleri 'kabuk gibi zerlerine kaplattk', onlar da, nlerinde ve arkalarnda olanlar kendilerine ssl gsterdiler. Cinlerden ve insanlardan kendilerinden nce gelip-gemi mmetlerde nkr edenler (yrrlkte tutulan azab) sz onlarn zerine hak oldu. nk onlar, hsrana urayanlard. dediler ki: "Bu Kur'an' dinlemeyin ve onda (okunurken) yaygaralar koparn. Belki stn gelirsiniz. Artk gerekten o inkr edenlere iddetli bir azap tattracaz ve onlar yapmakta olduklarnn en ktsyle cezalandracaz. Bu, Allah'n dmanlarnn cezas olan atetir. Bizim ayetlerimizi inkr etmeleri dolaysyla bir ceza olarak, orada onlar iin ebedilik yurdu vardr. 209 Kuran- Kerim bu ayetlerde, gerek daveti
reddeden ve kar kan inat inkarclarn durumunu bize anlatmaktadr. Dnyada bu davete kar nasl bir tavr aldklarn, daveti reddederken nasl bir yol izlediklerini ve bunun karl olarak nasl bir dl aldklarn aklamaktadr. Kuran bu insan grubundan
209
Fussilet, 41/19-28.
21

sz ederken, daveti kabul etmekten kanan ve bu daveti reddeden herkesin bu ekilde cezalandrlacana dikkat ekmektedir. Ayn zamanda insanlar, ahiret hayatnn gereklerine iman etmeye davet etmektedir. Kuran, ahiret hayatnn ebedi olduunu
vurgulamakta, bu edebi hayatn kalc bir nimet veya srekli bir azap olduunu bildirmektedir. Ayetler nda aada biraz cehennem azabndan ayrntl bir ekilde sz edeceim. Cehennem ateiyle korkutma ve korunma Yce Allah yle buyurur: Ey iman edenler, kendinizi ve yaknlarnz ateten koruyun ki, onun yakt insanlar ve talardr, zerinde olduka sert, gl melekler vardr. Allah kendilerine neyi emretmise ona isyan etmezler ve emredildiklerini yerine getirirler. 210 Adiy b. Hatem anlatyor. Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Yarm bir hurmayla da olsa cehennem ateten korununuz. Eer onu bulamazsanz gzel bir szle... 211 Cehennem ateinin dereceleri ve kaplar
210 211
Tahrim, 66/6. Buhari, 4/211-212; Mslim, 2/703.
22

Yce Allah yle buyurur: Gerekten mnafklar, atein en alak tabakasndadrlar. Onlara bir yardmc da bulamazsn. 212 Bir baka ayette ise Allah, yle buyurur: Onun yedi kaps vardr; onlardan her bir kap iin bir grup ayrlmtr. 213 bn Cureyc yle der: Atein ilk tabakas
cehennem sonra srayla lezza, hutama, seir, sakar, cahim ve haviyedir. Ebu Cehil burada bulunmaktadr. Cehennemin dibi ve derinlii Ebu Hreyre anlatyor. Bir gn Hz. Peygamberin yannda oturuyorduk. Aniden iddetli bir grlt duyduk. Hz. Peygamber: Bunun ne olduunu biliyor musunuz? dedi. Biz: Allah ve resul daha iyi bilir dedik. Hz. Peygamber: Bu, yetmi yl nce cehenneme atlan bir kayayd. Daha yeni cehennemin dibine ulat buyurdu. 214 Cehennem duvarnn inkarclar kuatmas Yce Allah yle buyurur: phesiz biz zalimler iin bir ate hazrlamz, onun duvarlar kendilerini epeevre kuatmtr.
215
Cehennem duvarlarnn
inkarclar kuatmas, onlarn ne kadar sknt ve azap

212 213 214 215
Nisa, 4/145. Hicr, 15/44. Mslim, 4/2278. Kehf, 18/29.
23

iinde ve susuz olduklarn gsterir. Onlarn bu durumunu Yce Allah bize yle bildirmektedir: Eer onlar yardm isterlerse, kat bir sv gibi yzleri kavurup-yakan bir su ile yardm edilirler. Ne kt bir ikidir o ve ne kt bir destektir. 216 Cehennem atei karanlk ve simsiyahtr. Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Atein beyazlamas iin bin yl, krmzlamas iin bin yl, zifiri karanlk bir gece gibi kararmas iin yine bin yl yakld. 217 Dahhak ise yle syler: Cehennem atei
simsiyahtr. Kl, aalar ve orada azap grenlerin hepsi siyahtr. Cehennem ehlinin siyah olduunu u ayet bize bildirmektedir: Onlarn yzleri, sanki bir karanlk gecenin paralarna brnm gibidir. te bunlar atein halkdrlar; onda ebedi olarak kalacaklardr. 218
Cehennemin sca ve souu Yce Allah yle buyurur: "Bu scakta (savaa) kmayn" dediler. De ki: "Cehennem ateinin scakl daha iddetlidir." Bir kavrayp-anlasalard. 219
216 217
218 219
Kehf, 18/29. Elbani, Zaifu snenit-tirmizi, s. 308; Elbani, Zaifu sneni ibn mace, s. 352. Yunus, 10/27. Tevbe, 9/81.
24

Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: nsan olunun yakt u ate, cehennem ateinin yetmi parasndan sadece bir paradr. Orada bulunanlar: Allaha yemin olsun ki, azap iin bu bile yeterlidir dediler. Hz. Peygamber: Cehennem atei, bu yaktnz ateten altm dokuz kat daha fazladr; her katn scakl, bu atein scakl ile ayndr. buyurdu. 220 Abdullah b. Abbas der ki: Cehennemde yle bir souk vardr ki, onun bu iddetinden souun etler dklr. Cehennemdekiler, iddetinden
cehennemin scaklndan yardm isterler. Abdullah b. Mesut ise yle syler: Cehennem souu da bir azap eididir. Cehennemin uultusu ve fkesi Allah yle buyurur: Biz kyamet saatini yalan sayanlara lgnca yanan bir ate hazrladk. (Ate,) Onlar uzak bir yerden grdnde, onlar bunun gazabl fkesini ve uultusunu iitirler. 221
Cehennemin zincirleri ve demir halkalar Yce Allah, cehennemin zincirlerinden ve demir halkalarndan yle bahseder: Dorusu biz kafirlere
220 221
Buhari, 4/104; Mslim, 4/2184. Furkan, 25/11-12.
25

zincirler, demir halkalar (tomruklar) ve lgnca yanan bir ate hazrladk. 222 Hasan Basri der ki: Demir halkalar, cehennem ehlinin boyunlarna geirilemez. Bu, onlarn Allah aciz brakmalarndan deildir. Aksine demir halkalarn alevi onlar eritmitir. Hasan Basrinin bu szn ardndan yere dp bayld rivayet edilir.223 Cehennem ehlinin yiyecek ve iecekleri Yce Allah, cehennem ehlinin yiyecek ve
iecekleri hakknda yle buyurur: Dorusu, o zakkum aac, Gnahkr olann yemeidir. Pota gibi, karnlarda kaynar-durur; Kaynar-suyun kaynamas gibi. 224 Abdullah b. Abbasn anlattna gre Hz.
Peygamber (s.a.v.), Ey iman edenler, Allah'tan nasl korkup-saknmak gerekiyorsa ylece korkup-saknn ve siz, ancak mslman olmaktan baka (bir din ve tutum zerinde) lmeyin.
225
Ayetini okudu ve yle buyurdu:
Eer o zakkum aacndan bir damla bu dnyaya damlasayd, dnya ehlinin yaamn btnyle bozard. Yemei zakkum olan artk siz dnn. 226
222 223
224 225 226
nsan, 76/4. bn Receb el-hanbeli, et-Tahvif minen-nar vet-tarif bi hali daril-bevar, s. 9-10. Duhan, 44/43-46. Al-i mran, 3/102. Elbani, Zaifu snenit-tirmizi, s. 305; Elbani, Zaifu sneni ibn mace, s. 353. bn Hibban da bu hadisi sahihinde nakleder.
26

Allah, baka ayetlerde cehennem ehlinin yiyecek ve iecei hakknda yle buyurur: Sonra gerekten siz, ey sapk olan yalanclar, hi phesiz zakkum olan bir aatan yiyeceksiniz. Bylece karnlar(nz) ondan dolduracaksnz. Onun zerine de alabildiine kaynar sudan ieceksiniz. stelik 'itike susayan hasta develerin' iii gibi ieceksiniz. te bu, onlarn din
(hesap ve ceza) gnnde lenleridir. 227 Cehennem ehlinin giyecekleri Yce Allah, cehennem ehlinin giyecekleri
hakknda ise yle buyurur: te o kfre sapanlar, onlar iin ateten elbiseler biilmitir; balar stnden de kaynar su dklr. 228 Semure b. Cndpten, Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Cehennem, kimilerini topuuna kadar; kimilerini dizine kadar; kimilerinin de boazna kadar iine alr. 229 Ebu kendisine Saidten, ateten Hz. iki Peygamber (s.a.v.) yle bu
buyurdu: Cehennem ehlinin en az azap greni, ayakkab giydirilen ve
227 228 229
Bkz. Alaaddin el-farisi, el- hsan bi tertibi sahihi ibn hibban, s. 9/278. Vakia, 56/51-56. Hacc, 22/19. Mslim, 4/2185.
27

ayakkablarn scaklndan beyni kaynayan kimsedir.
230
Cehennem ehli ile Allah arasnda perde vardr. Asla, hayr; onlarn kazanmakta olduklar, kalpleri zerinde pas tutmutur. Hayr; gerekten onlar, Rablerinden perdelenerek-yoksun tutulmulardr. Sonra onlar, kukusuz cehenneme yollanacaklardr. Sonra onlara: " te sizin yalanlamakta olduunuz budur" denilir. 231 Cehennem ehlinin alamas, kederle nefes alp vermeleri ve lklar Yce Allah i Kuranda, ve cehennem nefes ve ehlinin alp imdat
alamasndan, vermelerinden,
keder
zntyle
ekmelerinden
lklarndan sz eder ve yle buyurur: Mutsuz olanlar atetedirler, onlar iin orda (kahrla ve acyla) nefes alp vermeler vardr. 232 Katade der ki: nkarclarn cehennem ateinde kardklar ses, eek sesi gibidir. Nefes alp verirken ses karrlar. Yce Allah bir baka ayette ise, inkarclarn cehennemdeki durumlarn anlatrken yle buyurur:
230 231 232
Mslim, 1/195. Mutaffifin, 83/14-17. Hud, 11/106.
28

inde (yle) lk atarlar: "Rabbimiz, bizi kar, yaptmzdan baka salih bir amelde bulunalm." 233 Cehennem bekileri zebaniler Yce Allah bize, cehennemin zebani adnda bekileri bulunduunu yle haber verir: Onun zerinde ondokuz vardr. Biz o atein koruyucularn meleklerden bakasn klmadk. Ve onlarn saysn da kfretmekte olanlar iin yalnzca bir fitne (konusu) yaptk ki, kendilerine kitap verilenler, kesin bir bilgiyle inansn, iman edenlerin de imanlar artsn; kendilerine kitap verilenler ve iman edenler (bylece) kukuya kaplmasn. 234 b- Cennet ve nimetleri Her tehditten sonra insanlar iyilie ve cennete tevik etmek, Kurann oka kulland bir sluptur. Bu slup, nce kiiyi tehdit ederek onu inkarclktan ve ktlk ilemekten men eder sonra onu, gzel ve erdemli davranlara tevik eder, bunlar yapanlarn elde edecei sevabn ne kadar ok olduundan bahseder. Fussilet suresinde bu slup ok ak bir ekilde kullanlmaktadr. Yce Allah yle buyurmaktadr:
233 234
Fatr, 35/37. Mddesir, 74/30-31. Konuyla ilgili daha fazla bilgi edinmek iin bkz. Receb elhanbeli, et-Tahvif minen-nar vet-tarif bi hali daril-bevar, s. 105-160.
29

phesiz, Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu); ite onlarn zerine melekler iner (ve derler ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz. Orda nefislerinizin arzulad ve istemekte olduunuz her ey sizindir. ok balayan, ok esirgeyen (Allah)tan bir arlanma olarak." 235 Kuran ayetlerinin yannda cennetten ve Allahn orada mminler iin hazrlad nimetlerden sz eden bir ok hadis-i erif de bulunmaktadr. Belki de Allah ve resulnn cennet ve nimetlerinden sz etmesinin nedeni, mminleri buraya ulatracak hayrl ve gzel ameller ilemelerine tevik etmek; onlar, Allah yolunda kararllkla yrmeleri iin cesaretlendirmektir. Cennetin dier isimleri Kuranda cennete bir ok isim verilmitir.
Bunlardan en ne kanlar yle sralayabiliriz. 1Cennet: Takva sahiplerine va'dedilen
cennetin misali (udur) : inde bozulmayan sudan rmaklar, tad deimeyen stten rmaklar, ienler iin lezzet veren araptan rmaklar ve szme baldan rmaklar vardr; ve orda onlar iin meyvelerin her trlsnden ve Rabblerinden bir mafiret de vardr. 236
235 236
Fussilet, 41/30-32. Muhammed, 47/15.
30

2- Darus-selam / Bar yurdu: Allah bar yurduna arr ve kimi dilerse dosdoru yola yneltip-iletir. 237 3- Darul-huld / Ebedilik yurdu: Cennetin bu adla adlandrlmasnn nedeni, oraya giren mminlerin bir daha oradan hi ayrlmamalar ve kesinlikle oradan g etmemeleridir. Yce Allah yle buyurur: Mutlu olanlar, artk onlar cennettedirler. Rabbinin dilemesi dnda gkler ve yer srp gittike, orda temelli kalacaklardr. (Bu) kesintisi olmayan bir ihsandr.
238
Bir baka ayette ise yce Allah yle buyurur: Orda onlara hi bir yorgunluk dokunmaz ve onlar ordan karlacak deildirler. 239 4- Darul-mukame / Kalc yurt: Allah cennet ehlinden bahsederken yle buyurur: Derler ki: "Bizden hzn giderip-yok eden Allah'a hamdolsun; phesiz Rabbimiz, gerekten balayandr, kr kabul edendir. Ki O, bizi kendi fazlndan (ebedi olarak) kalnacak bir yurda yerletirdi; burada bize bir yorgunluk dokunmaz ve burada bize bir bkknlk da dokunmaz." 240
237 238 239 240
Yunus, 10/25. Hud, 11/108. Hicr, 15/48. Fatr, 35/34-35.
31

5- Cennetl-meva /: Ki Cennet'l-Me'va onun yanndadr.241 Meva szc Arapada barnlacak, oturulacak yer anlamna gelir. 6- Adn cennetleri: Adn cennetleri (onlarndr) ki, Rahman (olan Allah, onu) kendi kullarna gaybtan vadetmitir. 242 7- Darul-heyavan / Hayat yurdu: Gerekten ahiret yurdu ise, asl hayat odur. Bir bilselerdi. 243 8- Firdevs: Firdevs, kiinin evine bitiik, duvarlarla evrili ve iinde de her trden meyve, zellikle zm balar bulunan geni bahe anlamndadr. Yani ok sayda baheler, balklar ieren geni bir yerdir. Allah, cenneti anlatrken firdevs szcn de kullanr. te (yeryznn hakimiyetine ve ahiretin nimetlerine) varis olacak onlardr. Ki onlar Firdevs (cennetlerin) e varis olacaklardr; iinde de ebedi olarak kalcdrlar. 244 9Cennatn-naim / Nimetlerle dolu cennet:
Gerekten iman edip salih amellerde bulunanlar ise; onlar iin de nimetlerle-donatlm cennetler vardr. 245
241 242 243 244 245
Necm, 53/15. Meryem, 19/61. Ankebut, 29/64. Mminun, 23/10-11. Lokman, 31/8.
32

10- Makam- emin / Gvenli makam: Muttakilere gelince; muhakkak onlar, gvenli bir makamdadrlar.
246
11- Makad- sdk / Doruluk makam: Hi phesiz muttakiler, cennetlerde ve nehir (evresin) dedirler. Olduka kudretli, mlknn sonu olmayan (Allah)n yannda doruluk makamndadrlar. 247
246 247
Duhan, 44/51. Kamer, 54/54-55. Cennetin isimleriyle ilgili daha fazla bilgi almak iin bkz. bn kayym, Hadil-ervah ila biladil-efrah, 65-71.
33

Cennet ehlinin vasflar Yce Allah, cennet ehlini u ekilde tanmlar: O gn, yle yzler vardr ki apaydnlktr; gler ve sevin iindedir. 248 Ebu Hreyreden rivayet edilen bir hadiste Allah resul yle buyuruyor: Cennete ilk girecek grup, dolunay gibi parlak olarak girecektir. Onlardan sonra girenler, gkteki en parlak yldz gibi cennete gireceklerdir. Cennet ehlinin, sidii, dks ve tkr olmayacaktr. Taraklar altndan olacak, terleri misk gibi kokacaktr. Buhurdanlar d aacndan, eleri iri gzl huriler olacaktr. Onlar, atalar dem'in yaratl gibi bir adam suretinde olacaktr. 249 Cennetin sekiz kaps mer b. Hattabtan rivayet edilen bir hadiste Hz. Peygamber yle buyurmaktadr: Sizden biri abdest alr ama en gzel ekilde abdest alr sonra da Ehed en la ilahe illallahu vahdehu la erike leh, ve ehed enne muhammeden abduhu ve resulh250 derse, cennetin
248 249 250
Abese, 80/38-39. Buhari, 4/103; Mslim, 4/2178. Bu duann anlam udur: ahitlik ederim ki, Allahtan baka hibir ilah yoktur. Yine ahitlik ederim ki, Muhammed Onun kulu ve elisidir.
34

sekiz kaps ona alr ve diledii kapdan cennete girer.251 Cennet ehlinden makam en dk olan kimse Muire b. u'be (r.a.) rivayet ediyor. Allah resul yle buyurdu: "Hz. Musa (a.s.) Rabbine sordu: "Cennet ehli arasnda makam en dk olan kimdir? Yce Allah buyurdu: "O, cennet ehli cennete girdikten sonra gelen bir adamdr. Kendisine: "Cennete gir!" denilir. Adam: "Ey Rabbim nasl gireyim. Herkes yerini ald ve mekanna yerleti!" der. Ona: "Sana dnyadaki krallardan birinin mlk kadar mlk verilmesine raz olur musun?" denilir "Rabbim, razym!" der. Allah Tela: "Sana bu verilmitir. Onun misli, onun misli, onun misli, onun misli de." Adam beincide: "Ey Rabbim raz oldum (yeter!)" der. Allah Tela: "Bu sana verildi, on misli daha verildi. Ayrca gnln ne isterse, gzn neden zevk alrsa, sana hep verilmitir!" buyurur. Adam:
251
Mslim, 1/210.
35

"Rabbim raz oldum(yeter!)" der. (Hz. Musa
sormaya devam eder): "Ya derecesi en stn olan (nasldr)?" Allah: " te irade ettiklerim bunlard. Onlarn keramet fidanlarn kendi elimle diktim ve zerlerine mhr vurdum. Onlara hazrladm, ne bir gz grm ne bir kulak iitmitir, ne de hibir insan akl onu dnebilmitir." 252 Cennet kkleri Yce bulunduunu Allah, yle cennette anlatr: baz zel odalarn korkup-
Rablerinden
saknanlar iin yksek kkler vardr, onlarn stnde de yksek kkler bina edilmitir. Onlarn altnda rmaklar akmaktadr. (Bu,) Allah'n va'didir. Allah, va'dinden dnmez. 253
Cennetin nehirleri Allah, cennet nehirlerinden yle sz eder: Takva sahiplerine va'dedilen cennetin misali (udur) : inde bozulmayan sudan rmaklar, tad deimeyen stten rmaklar, ienler iin lezzet veren araptan rmaklar ve szme baldan rmaklar vardr; ve orda onlar iin
252 253
Mslim, 1/176. Zmer, 39/20.
36

meyvelerin her trlsnden
254
ve
Rabblerinden
bir
mafiret de vardr.
Cennetin damat ve gelinleri Allah, cennetin damatlarn bekar ve eleriyle yat bir ekilde diriltecek, onlarla birlikte iri ve siyah gzl, bembeyaz ve sakl inciler gibi eler yaratacaktr. Bu eler, hayz, nifas veya baka tr kanama gibi her trl kadn hastalklarndan uzak olacak, kt bir ahlaklar ve yaratllar olmayacaktr.255 Allah, mmin kullarna cennete byle eler vaat etmi ve onlar en gzel ekilde, gzel kokulu, her trl pis kokudan uzak olarak yaratmtr. Onlarn bu tanmlanamaz gzellii, her akl batan alacak ve her gnl kendine cezp edecektir. Yce Allah onlar yle tanmlar: Muttakilere gelince; muhakkak onlar, gvenli bir makamdadrlar. Cennetlerde ve pnarlarda, hafif ipekten ve ar ilenmi atlastan (elbiseler) giyinirler, karlkl olarak (otururlar). te byle; ve biz onlar simsiyah iri gzl hurilerle evlendirmiizdir. 256 Bir baka ayette ise yle buyurur:
254
255
256
Muhammed, 47/15. Abdullatif aur, Naimulcenne fil-kurani ves-snne, s. 51-53. Seyyid sabk, el-akaidul-islamiyye, s. 302. Duhan, 44/51-54.
37

Ve iri gzl huriler, Sanki sakl inciler gibidirler. 257 Yce Allah, huriler hakknda bir dier ayette ise yle buyurur: Orada huylar gzel, yzleri gzel kadnlar vardr. u halde Rabbinizin hangi nimetlerini yalanlayabilirsiniz? Otalar iinde korunmu huri kadnlar. u halde Rabbinizin hangi nimetlerini yalanlayabilirsiniz? Bunlardan nce kendilerine ne bir insan, ne de bir cin dokunmamtr. 258 Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Cennet ehlinden her insann iki ei olacaktr.
259
bn kayym, cennet hurilerini iirsel bir anlatmla u ekilde anlatr: Sayfa 108. ?????
Cennette Allah grmek Suheyb (r.a.) anlatyor. Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Cennet ehli cennete, cehennem ehli de cehenneme girdikten sonra bir mnadi yle
257 258 259
Vaka, 56/22-23. Rahman, 55/70-74. Mslim, 4/2380. Daha geni bilgi iin bkz. Ebubekir cabir el-cezairi, Akidetulmmin, s. 367 vd.
38

seslenir: Ey cennet ehli! Sizin Allahla bir bulumanz var. Allah bu bulumay gerekletirmek istiyor. Cennet ehli: o da ne? O, bizim mizanmz ar basmad m? Yzlerimizi beyazlatrmad m? Bizi cehennem azabndan kurtarp cennete sokmad m? derler. Bunun zerine perde alr ve Yce Rablerine bakarlar. Allaha yemin olsun ki Allah, cennet ehline, kendisine bakma nimetinden daha sevimli baka bir nimet vermemitir.
260
bn Kayym, Allah grme hakknda u iiri yazar: Sayfa 109.?????
260
Mslim, 4/2189.
39
3- VAHYE MAN ETMEYE DAVET a- Hz. Muhammedin (s.a.v.) peygamberliinin ispat Hz. Peygamberin kavmine syledii Ben,
alemlerin rabbi olan Allah tarafndan size gnderilen bir eliyim. Bu yzden size haber verdiim eyleri tasdik etmeniz, Allahn emrettiklerini uygulamanz ve yasakladklarndan kanmanz gerekmektedir sz, Fussilet suresinde ak bir ekilde geer. Yce Allah elisine yle seslenir: De ki: "Ben, ancak sizin benzeriniz olan bir beerim. Bana yalnzca, sizin ilahnzn bir tek ilah olduu vahyolunuyor. yleyse O'na ynelin ve O'ndan mafiret dileyin. Vay haline o mriklerin." 261 Yce Allah, bu ayette Muhammede (s.a.v.) vahiy geldiini ak bir ekilde ifade etmektedir. Vahiy ise sadece Allahtan haber veren, Onun emir ve yasaklarn insanlara bildiren peygamberlere gelir. Allah, bu ayette ayn zamanda peygamberi teselli etmekte ve ona: Eer kavmin bu daveti kabul etmekten ve seni tasdik etmekten kanrsa, sakn bundan sklma ve kendini zme! nk Onlarn tepkileri sadece bununla snrl kalmayabilir. Kimisi bu ayetleri inkar ederek sana kar sert ve kat davranabilir. Sen onlarn bu tavrlarna hi aldrma. Zira bu, Allahn kavimler iin koyduu ilahi
261
Fussilet, 41/6.

bir kanun gereidir demektedir. Aadaki ayet, peygamberi yle teselli etmektedir. te biz sana, byle Arapa bir Kur'an vahyettik; ehirlerin anas (olan Mekke halk) n ve evresinde olanlar uyarp-korkutman iin ve kendisinden phe olmayan toplanma gnn (haber verip onlar) uyarpkorkutman iin. (O gn onlarn) Bir blm cennette, bir blm de lgnca yanan atein ierisindedirler. 262 Bir baka ayette bir ok Allah, Hz. Peygambere, de karlatklarn,
kendisinden yalanlandn,
nce
gelen
peygamberlerin
engellerle
kavimlerinin kendilerinden yz evirdiini ve onlar incitecek szler sylediklerini hatrlatarak onu teselli etmekte; kendisinin sadece bir eli olduunu ve sklmamas sylenen gerektiini eyler, senden vurgulamaktadr: nceki Sana peygamberlere
sylenenden bakas deildir. phesiz senin Rabbin, hem elbette mafiret sahibidir, hem de ac bir azab sahibidir.263 Hz. Muhammedin (s.a.v.) peygamberlii, bir ok ynden ispat edilebilir. Biz bu ynlerin sadece en nemli olanlarn aktarmakla yetineceiz:
262 263
ura, 42/7. Fussilet, 41/43.
41

1- Peygamberliinin Kuranla ispat Bu konuda Kuran- Kerimde bir ok ayet
bulunmaktadr. te bunlardan birka rnek: te bunlar, Allah'n ayetleridir; onlar sana hak olarak okuyoruz. Sen de gnderilen elilerdensin. 264 Muhammed, yalnzca bir peygamberdir. Ondan nce nice peygamberler gelip-gemitir. 265 Ey hayrldr. 266 De ki: "Ey insanlar, ben Allah'n sizin hepinize gnderdii bir elisi (peygamberi)yim. 267 Andolsun, sizin iin, Allah' ve ahiret gnn umanlar ve Allah' oka zikredenler iin Allah'n Resulnde gzel bir rnek vardr. 268 Muhammed, babas
269
insanlar,
phesiz
peygamber
size
Rabbinizden hakla geldi. yleyse iman edin, sizin iin
sizin ancak
erkeklerinizden o, Allah'n
hi
birinin ve
deildir;
Resul
peygamberlerin sonuncusudur. Allah, her eyi bilendir.
264 265 266 267 268 269
Bakara, 2/252. Al-i mran, 3/144. Nisa, 4/170. Araf, 7/158. Ahzab, 33/21. Ahzab, 33/40.
42

Muhammed, Allah'n Rasul'dr. 270 O, mmiler iinde, kendilerinden olan ve onlara ayetlerini okuyan, onlar arndrp-temizleyen ve onlara kitap ve hikmeti reten bir peygamberi gnderendir.271 Hi phesiz o (Kur'an) , erefli bir elinin kesin szdr. 272 Hi phesiz biz size, zerinize ahid olacak bir peygamber gnderdik; Firavun'a da bir peygamber gnderdiimiz gibi 273 2- Peygamberliinin hadislerle ispat - Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Dier peygamberlerden alt eyle stn klndm. Bana zl szlerle konuma yetenei verildi. Dmanlarn kalplerine korku salmakla bana yardm edildi. Ganimetler bana helal klnd. Yeryz bana temiz mescit klnd. Btn varlklara peygamber olarak gnderildim. Peygamberlik benimle son buldu. 274 - Allah resul yle buyurdu:Benden nce hibir peygambere verilmeyen be ey, bana verildi. nceleri her peygamber sadece kendi kavmine gnderilirdi;
270 271 272 273 274
Fetih, 48/29. Cuma, 62/2. Hakka, 69/40. Mzemmil, 73/15. Mslim, 1/371.
43

ben ise siyah, krmz btn insanlara peygamber olarak gnderildim. Benden ncekilere helal klnmayan ganimetler, bana helal klnd. Yeryz bana temiz klnarak mescit yapld. Artk her kim, namaz vaktine girerse bulunduu yerde namaz klabilir. Bir aylk mesafede olan dmanmn iine den korku ile bana yardm edildi. Bana efaat (etme yetkisi) verildi. 275 - Ebu mameden (r.a.), Hz. Peygamber yle buyurdu: Ben, drt eyle stn klndm. Yeryz mmetime temiz klnd ve mescit yapld. Btn insanlara peygamber olarak gnderildim. Bir aylk mesafede olan dmanmn iine den korku ile bana yardm edildi. Ganimetler bana helal klnd. 276 3- Vahyin kendisi peygamberlie delalet eder * Vahyin szlk anlam bn Manzur genel olarak vahyi, gizli bildirmek olarak tanmlar. Buna gre, gizli bildirmenin bir dier eidi olan ilham da vahiy olarak adlandrr. Ona gre bu anlamn dnda vahiy, iaret etmek, yazmak, peygamberlik, ilham, gizli sz ve bakasna sylediin her sz anlamna da gelir.277
275 276 277
Buhari, 1/99-100, 1/129; Mslim, 1/370-371. mam ahmed, Msned, 5/256. bn Manzur, Lisanul-arap, 15/379.
44

Rab el-Isfahani vahyin, aslnda hzl iaret etmek olduunu syler.278 Er-Razi vahyi, gizli bir szle konumak, bir eye hzlca iaret etmek anlamnda olduunu syler.279 Makarri vahyin artk, Allah katndan
peygamberlerin kalplerine atlan anlamlar hakknda kullanldn syler.280 Vahyin szlklerde geen anlamlarn
zetleyecek olursak u anlamlara geldiini grrz: a- nsann doasndan gelen veya iine doan ilham. Musa (a.s.)n annesine gelen vahiy gibi. u ayet bu anlama iaret etmektedir: Musa'nn annesine: "Onu emzir, ayet onun iin korkacak olursan, bu durumda onu suya brak, korkma ve hzne kaplma; nk onu biz sana tekrar geri vereceiz ve onu peygamberlerden klacaz" diye vahyettik (bildirdik). 281 b- Her canlnn igds anlamnda ilham. Arya vahyedildiini bildiren u ayet bu anlama iaret etmektedir.
278
279 280
281
Rab el-Isfahani, el-Mfredat fi aribilkuran, tahkik Seyyid muhammed geylani, s. 515. Er-Razi, Muhtarus-sihah, s. 713. Menna kettan, Mebahis fi ulumil-kuran, s. 32-33. Kasas, 28/7.
45

Rabbin evler edin. 282 c- Sembollerle hzl iaret etme. Kurann anlatt Zekeriya (a.s.)n iareti gibi. Bylelikle (Zekeriya) mescitten kavminin karsna kp onlara (u anlamlar) iaret etti: "Sabah akam tesbih edin." 283 d- eytann vesvesesi, ktl insan nefsine ho gstermek iin yapt fsldamalar ve kkrtmalar. u ayet, bu anlama delalet ediyor. Gerekten eytanlar, sizinle mcadele etmeleri iin kendi dostlarna gizliarlarda bulunurlar. 284 e- Allahn, yerine getirmeleri iin meleklere ynelttii emirler. u ayet bu anlama iaret ediyor: Rabbin sizinleyim, meleklere iman vahyetmiti ki: "phesiz ktn, ben kfre edenlere salamlk bal arsna vahyetti: Dalarda,
aalarda ve onlarn kurduklar ardaklarda kendine
sapanlarn kalplerine amansz bir korku salacam. 285 * Vahyin terim anlam a- Vahiy, nsann iine doan ve bir vasta ile veya vasta olmadan Allahtan geldii kesin olarak
282 283 284 285
Nahl, 16/68. Meryem, 19/11. Enam, 6/121. Enfal, 8/12.
46

bilinen bilgidir. Bir vastayla gelen vahiy, kulakla iitilecek kadar sesli olabilecei gibi sessiz de olabilir.286 b- Allahn gizliden ve hzlca peygamberlerin kalplerine att szler veya anlamlardr.287 c- Peygamberlere inen Allah szleridir.288 * Vahiy, btn peygamberlerin bir zelliidir. Vahiy, peygamberliin temel esaslarndan biridir. Her peygamber, bu zellikle dier insanlardan ayrlr. Bu yzden peygamberliin temel zellii, ak adresi ve z vahiydir. Yce Allah, Hz. Ademden Hz. Muhammede kadar istisnasz btn peygamberlere vahyettiini u ayetle bize bildirmektedir: Nuh'a vahyettiimiz ve gibi, ondan sana sonraki da peygamberlere brahim'e,
vahyettik.
smail'e, shak'a, Yakub'a, torunlarna, sa'ya, Eyyub'a, Yunus'a, Harun'a ve Sleyman'a da vahyettik. Davud'a da Zebur verdik.289 * Vahyin eitleri
286
287
288
289
Muhammed reit rza, el-Vahyl-muhammedi, s. 44-45. Dr. Hasan ziyauddin, Nbvvet Muhammed fil-kuran, s. 159. Menna kettan, Mebahis fi ulumil-kuran, s. 33. Nisa, 4/163.
47

Allah, peygamberlere vastal ve vastasz olmak zere iki ekilde vahyeder. a- Vastasz gelen vahiy: Bu iki ekilde gerekleir. 1- Uykuda grlen salih rya. Bu tr vahye Hz. Aienin u sz delalet eder: Vahiy, ilk kez Hz. Peygamberin uykuda grd salih rya ile balad. Onun grd her rya, tpk sabahn aydnl gibi aynen kyordu. niteliindeydi. 2- Hibir vasta olmadan, bir perde arkasndan Hz. Peygambere uyankken gelen ilahi szlerdir. Bu tr vahyin Hz. Musaya geldiini u ayet bize bildirmektedir: Musa tayin edilen srede gelince ve Rabbi de onunla konuunca: "Rabbim, bana gster, Seni greyim" dedi. (Allah:) "Beni asla gremezsin. Ama u daa bak; eer o yerinde karar klabilirse, sen de beni greceksin."291 Bu olay dnda Kuranda, bu tr vahye delalet eden baka rnek bulunmamaktadr.
290
Bu tr vahiy, Hz. Peygambere
uyankken gelecek vahiy iin bir n hazrlk aamas
290 291
Buhari, 1/4; Mslim, 1/139. Araf, 7/143.
48

b- Bir vasta ile gelen vahiy: Vahiy melei, Hz. Peygambere u iki ekilde vahiy getirirdi: 1- Melein zil sesine benzer bir sesle gelmesi. Bu tr vahiy Hz. Peygambere pek ar gelen bir vahiydi. Bu sesi duyan Hz. Peygamber, dikkat kesilir; melein sylediklerini iyi bellemek iin btn gcn toplayp kendini hazrlard. Hz. Peygamber bu ekilde vahye hazr olduktan sonra, vahiy kendisine geliyordu. Bu ses bazen, meleklerin kanatlarn rparken kard sese benzemekteydi. Vahyin, kanat rpma sesine benzer bir sesle de geldiine aadaki hadis iaret etmektedir: Allah gkte bir ie karar verdii zaman melekler, onun bu kararna boyun ediklerini gstermek iin kanatlarn rparlar. Bu kanat rpmadan, kayalara vurulan zincirin kard sese benzer bir ses kar. 292 Allah resulnn, vahyi ilk dinlemeye baladnda duyduu ses, bizzat melein sesi de olabilir. 2- Melein, bir insan suretinde gelmesi. Bu ekilde gelen vahiy, ncekine gre daha hafiftir. nk konuan ile dinleyen arasnda bir uyum bulunmaktadr. Bylece insan olan peygamber ile melek olan vahiy elisi arasnda daha ok yaknlk doar. Aralarnda insann insana duyduu bir yaknlk ve samimiyet oluur.
292
Menna kettan, Mebahis fi ulumil-kuran, s. 37-40.
49

Bu her iki vahiy tr, Hz. Aieden rivayet edilen u hadiste zikredilmektedir: Haris b. Hiam, Hz. Peygambere: Ey Allahn elisi! Vahiy sana nasl gelir? diye sordu. Allah resul: Bazen zil sesine benzer bir sesle gelir. Bu bana pek ar gelir ve neredeyse atlar hale gelirim. Bu ekilde melein btn sylediklerini iyice bellerim. Bazen de melek, bir adam suretinde bana grnr bellerim. ve
293
konuur;
bylece
sylediklerini
iyice
4- Hz. Muhammedin (s.a.v.) peygamber olduunu gsteren deliller Burada olmadan takm gkten delilden kastmz, kesinlikle Hz. Muhammedin olduunu ve bir
(s.a.v.) peygamber olduunu ve belirli hibir arta bal sylediklerinin doru gsteren olaylardr. Deliller ile mucizeler arasnda bir farkllklar gelen vardr. Mucize, peygamberlii gerekleri inkar edenlere kar
meydan okumadr. Deliller ise, peygamberlii ispat eden sadece bir alamet ve iarettir; inkarclara meydan okumazlar. Bu tanma gre her mucize, peygamberlii ispat eden bir delil ve iarettir ancak, her delil ve iaret mucize deildir. Hz. Muhammedin (s.a.v.) peygamberliini
gsteren deliller iki ksma ayrlr. 1- Duyusal / hissi deliller:

293
Buhari, 1/403.
50

nsan akln ikna eden ve hislerini doyuran
delillerdir. Bunlardan ne kanlar yle sralayabiliriz: a- Hz. Peygamberin zatnn dnda gerekleen deliller. sra ve mira mucizesi, ayn yarlmas, kayalarn kendisine selam vermesi, bir odun ktnn iniltileri, byk bir insan grubunun kanncaya kadar parmaklarndan su akmas, az yemekle byk bir topluluun doymas gibi deliller bu trdendir. b- Hz. Peygamberin bizzat kendi zatnda bulunan deliller. ki omuzu arasnda bulunan peygamberlik mhr bu tr delilden saylr. c- Hz. Peygamberde bulunan nitelikler ve stn ahlaki deliller. Hz. Peygamberin sahip olduu bu stn ve yce ahlak, onu, imdiye kadar gelmi ve kyamete kadar gelecek olan btn insanlardan daha stn klmaktadr. Yce Allahn onun bu stn ahlak ve niteliklerden sz etmesi ona, eref ve onur olarak yeter. Onun hakknda yle buyurur: Andolsun, size iinizden skntya dmeniz onun gcne giden, size pek dkn, m'minlere de efkatli ve esirgeyici olan bir peygamber gelmitir. 294 Bir baka ayette ise Allah, hz. Peygambere yle seslenir:
294
Tevbe, 7/128.
51

Ve phesiz sen, pek byk bir ahlk
zerindesin.295 2- Akli deliller Bu tr deliller, akln btn idrak ve dnme gcne kar meydan okur. Her insan, anlama gcne ve kavrama derinliine gre bu meydan okumadan payn alr. Bir ok blme ayrlan bu tr delillerin en ne kanlarn yle sralamak mmkndr: a- Hz. Peygamber, ilim ehli olmayan ve ilerinde bir alimin bulunmad bir kabilenin iinden kt. Bilgisizlik ve cehalet, bu kabilenin temel zelliiydi. Byle bilgisiz bir evrede ortaya kan birinin, daha sonra Allah tanma ve niteliklerini bilme konusunda btn dehalarn ulamaktan aciz kaldklar byk bir ilmi dereceye ulamas, akl sahibi kimseleri, Allahn zel bir bildirmesi olmadan hibir insann bu derece yksek bilgiye ulamasnn mmkn olmad kanaatine gtrmektedir. Yce Allah yle buyurur: Bunlar: Sana vahyettiimiz gayb
haberlerindendir. Bunlar sen ve kavmin bundan nce bilmiyordun. u halde sabret. phesiz (gzel olan) sonu takva sahiplerinindir. 296 b- Hz. Peygamber, kendisine gelen bu ilahi mesaj insanlara ulatrabilmek iin bir ok zorluklarla karlat;
295 296
Kalem, 68/4. Hud, 11/49.
52

her insann dayanamayaca skntlar ekti. Ama buna ramen kararllndan hibir ey kaybetmedi; ylmad; iddialarndan vazgemedi. Bu skntlarn sonunda Hz. Peygamberin elde ettii g ve kurduu devlet, onun hayatn hi deitirmedi. Daha nce yaad ekilde yaamaya devam etti. Rabbine kavuuncaya kadar insanlar arasnda hep adaletle hkmetti. c- Bir defasnda kuraklk olmu, ekinler yeermemi ve hayvanlar telef olmutu. nsanlar onun yanna gelerek, kendileri iin Allaha dua etmesini istediler. Bunun zerine Allah resul, dua etmeye balad. Gkte hi bulut yoktu. Ksa bir sre sonra yamur yamaya balad ve gnlerce devam etti. yle ki, insanlar zarar grmekten ve skntya girmekten korktular. Bunun iin tekrar Hz. Peygamberin yanna geldiler ve dua etmesini istediler. Allah resul yle dua etti: Ey Allahm! zerimize deil evremize yadr. Ey Allahm! Dalara ve vadilere yadr. Bu dua ile yamur durdu ve insanlar gelecek bir beladan kurtuldular. Yce Allahn, her hangi bir nedenle kendisine dua eden ve talepte bulunan birinin talebini karlamas ve duasn kabul etmesi, o insann, Allah katnda ok deerli ve stn biri olduunun en byk delilidir. Bu ayn zamanda onun, peygamberlik iddiasnda doru olduunu da gsterir. d- Allah, Tevrat ve ncilde onun peygamberliini mjdelemitir.
53

Kuran- Kerim, bu mjdeden yle sz eder: Onlar, mmi peygamber (Rasl) e uyanlardr. Yanlarndaki Tevrat'ta ve ncil'de (gelecei) yazldr. Ki O (peygamber) onlara marufu (iyilii) emrediyor, mnkeri (ktl) yasaklyor,
297
temiz
eyleri
helal,
murdar eyleri haram klyor
e- Hz. Peygamberin, okuma yazma bilmeyen mmi biri olmasna ve hibir gemi insandan ve ilim renmemesine ramen gelecek
olaylardan haber vermesi onun, peygamber oluunun byk bir delilidir. Hz. Peygamberin gaipten bildirdii ve peygamber oluuna delalet eden haberlerden bir kan yle sralayabiliriz: - Sevban (r.a.) anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Allah, bana yeryzn bir keden gsterdi. Bu sayede yeryznn dousunu ve batsn grdm. mmetimin mlk, Allahn diledii kadar douya ve batya uzanacaktr. 298 - Hz. Peygamber, Ammar b. Yasire yle dedi: Seni azgn bir topluluk ldrecek. Gerekten de Ammar, Sffin savanda Hz. Alinin saflarnda Muaviyeye kar savarken ehit edildi.
297 298
Araf, 7/157. Mslim, 4/2215. Elbani, Sahihu snenittirmizi, 2/234; Elbani, Sahihu sneni ibn mace, 2/352; Elbani, Sahihu sneni Ebu Davut, 3/801.
54

Allah resul, ran ve Msrn mslmanlar
tarafndan fethedileceini, Rum hkmdar Kayserin hazinelerinin Allah yolunda infak edileceini de haber vermi ve bu olaylar aynen gereklemitir. - Hz. Peygamber, peygamberlik davas ortaya kmadan ve ilahi mesajlar kendisine gelmeden nce, ilahiyat ve peygamberlikle ilgili konularla hi megul olmam ve bu konular hi aratrmamtr. Eer Hz. Peygamber bu konulara ok az bir ilgi bile gsterseydi, dmanlar bunu, inkarlarna gereke gsterir ve onun, bu iddialar ortaya karmak iin mrn dnmekle ve aratrmakla geirdiini iddia ederlerdi. Fakat o, bu konularla hi ilgilenmedii iin inkarclar, bu konuda hibir iddiada bulunamadlar. nk ok iyi biliyorlard ki o, gemite ilahiyat konularyla asla ilgilenmedi. Onun okuma ve yazma bilmeyen mmi biri olduunu kesin ekilde biliyorlard. Yce Allah, onun kendi dncesiyle hareket etmediini bize yle bildiriyor: De ki: "Eer Allah dileseydi, onu size okumazdm ve onu size bildirmezdi. Ben ondan nce sizin iinizde bir mr srdm. Siz yine de akl erdirmeyecek misiniz?299 Salkl ve nyargdan uzak her akl, bu Kurann Allahn sz olduuna, Hz. Muhammedin (s.a.v.)
299
Yunus, 10/16.
55

peygamberliini ispat etmek ve slam dinini aklamak iin Allahn onu, elisine vahyettiine ahitlik eder.300 5- Hz. Muhammedin (s.a.v.) mucizeleri Mucize, kar konulmas mmkn olmayan ve herkese meydan okuyan olaanst durumlardr. Hz. Muhammedin (s.a.v.) mucizeleri pek oktur. Bu mucizelerin en by ise hi phesiz u Kurandr. Kuran, btn zamanlar boyunca dil, bilim ve yasama asndan byk bir mucize olup, peygamber, onunla Araplara ve btn insanlara meydan okumaktadr. Edebiyat ve dil bilimlerinde ileri dzeyde olan o dnemdeki Araplar, Kurann bu meydan okuyuuna cevap vermekten ve ona kar kmaktan aciz kalmlardr. Kar konulamayan byle bir kitap, ancak mucize olabilir. Hz. Peygamberin inkarclara Kuranla meydan okuyuu trl olmutur: a- Hz. Peygamber, ncelikle genel bir slup kullanr. Btn insanlara ve cinlere Kurann tamamyla meydan okur. Fakat ne Mekke mrikleri ne de bakalar, bu meydan okumaya cevap veremez. Kuran bu meydan okuyutan yle sz eder: De ki: "Eer btn ins ve cin (topluluklar) , bu Kur'an'n bir benzerini
300
Er-Razi, Kitabul-erbain fi usulid-din, s. 309-322; Dr. Hasan ziyaeddin tr, Nbvvetu muhammed fil-kuran, s. 236245.
56

getirmek zere toplansa, -onlarn bir ksm bir ksmna desteki olsa bile- onun bir benzerini getiremezler." 301 bHz. Peygamber daha sonra, Kurandan
sadece on surenin benzerini getirmekle onlara meydan okur: Yoksa: "Onu kendisi uydurdu" mu diyorlar? De ki: "Haydi siz, yalan zere uydurulmu olarak onun benzeri on sure getirin ve eer doru szller iseniz, Allah'tan baka arabildiiniz gleri de arn. Eer buna ramen size cevap vermezlerse, artk biliniz ki, o, gerekten Allah'n ilmiyle indirilmitir ve O'ndan baka ilah yoktur. yleyse artk, siz mslman msnz? 302 c- Hz. Peygamber bundan sonra, Kurandan sadece bir surenin benzerini getirmekle inkarclara meydan okur: Yoksa: "Bunu kendisi yalan olarak uydurdu" mu diyorlar? De ki: "Bunun benzeri olan bir sure getirin ve eer gerekten doru szller iseniz. Allah'tan baka arabildiklerinizi de arn." 303 Kuran, bu meydan okuyuu bir baka ayette yle tekrarlar: Eer kulumuza indirdiimiz (Kur'an) den phedeyseniz, bu durumda, siz de bunun benzeri olan bir sre getirin. Ve eer doru szller iseniz, Allah'tan baka ahitlerinizi (kendilerine gvendiiniz yardmclarnz) arn. 304
301 302 303 304
sra, 17/88. Hud, 11/13-14. Yunus, 10/38. Bakara, 2/23.
57

Araplar, dillerinin zirvede ve en gl olduu bir dnemde, Kurann bu meydan okumalara cevap vermekten ve ona kar kmaktan aciz kalmlardr. alar gemesine ramen Kurann mucize oluu ve meydan okumas hala devam etmektedir. ada bilimin daha yeni kefettii bu evrenin baz srlar, bu mucizenin gsterdii gereklerin sadece kk bir blmdr. Kefedilen her yeni sr, bu evrenin yaratcsna ve yneticisine delalet etmekte, Kurann ne byk bir mucize olduunu ispat etmektedir.305 6- Muhammed (s.a.v.)in mesaj dier peygamberlerin mesajlaryla ayndr. Hz. Peygamberin daveti, yeni ortaya km, benzeri olmayan ve anlalmayan bir davet deildi. O, kendisinden nce yaam dier peygamberler gibi insanlar, Allahn birliine ve sadece Ona ibadet etmeye; Onun dndaki btn ilahlar bir kenara brakmaya ve Allahtan bakasna ibadet etmemeye davet ediyordu. Btn peygamberler insanlar bu inanca arm ve Allahn kendilerine vahyettii mesaj insanlara tebli etmilerdir. Yce Allah, bu gerei Kuranda yle dile getirir: Hi phesiz biz size, zerinize ahid olacak bir peygamber gnderdik; Firavun'a da bir peygamber gnderdiimiz gibi. Fakat
305
Menna kettan, Mebahis fi ulumil-kuran, s. 259-260.
58

Firavun peygambere isyan etti, biz de onu pek vahim bir tarzda (azabla) yakalayverdik. 306 Allah, elisi Hz. Muhammedin de (s.a.v.) dier btn peygamberler gibi, insanlar bu ilahi mesaja davet ettiini yle bildirir: Nuh'a ve ondan sonraki peygamberlere vahyettiimiz gibi, sana da vahyettik. brahim'e, smail'e, shak'a, Yakub'a, torunlarna, sa'ya, Eyyub'a, Yunus'a, Harun'a ve Sleyman'a da vahyettik. Davud'a da Zebur verdik. Ve sana daha nceden gerekten haberlerini aktarp-verdiimiz peygamberler ile sana haberlerini aktarp vermediimiz peygamberlere de (vahyettik). Allah, Musa ile de konutu. 307 Dolays ile Hz. Muhammedin (s.a.v.)
peygamberlii, allmn dnda ve benzeri olmayan bir olay deildir. Allah bunu, u ayetle ak bir ekilde haber verir: De ki: "Ben peygamberlerin ilki deilim, bana ve size ne yaplacan da bilemiyorum. Ben, yalnzca bana vahyedilmekte olana uymaktaym ve ben, apak bir uyarc-korkutucudan bakas deilim."
308
306 307
308
Mzemmil, 73/15-16. Nisa, 4/163-164. Geni bilgi iin bkz. bn Teymiyye, el-Cevabus-sahih limen bedele dinel-mesih, 4/117. Ahkaf, 46/9.
59

7- Hz. Muhammedin peygamberlii nceki peygamberleri tasdik etmektedir. Yce Allahn insanlara gnderdii btn
mesajlarn inan, t ve ahlak konusundaki ilkeleri hep ayndr. Aralarnda hibir eliki ve tutarszlk yoktur. lahi mesajlarn hepsi insanlar Allahn birliine, meleklere, peygamberlere, kitaplara ve ahiret gnne inanmaya davet eder; onlar ahlaki deerlere bal kalmaya ve erdemli olmayan davranlardan kanmaya tevik eder. yi fiilleri ver, kt olanlar yerer. Btn hareket ve davranlarnda Allahn emirlerine tam bir teslimiyetle uymay ve hkmlerinin dna kmamay tavsiye eder. Allah katnda tek geerli dinin, slam olduunu vurgular. Hi phesiz din, Allah katnda slm'dr. 309 Bu anlamyla din, Hz. Adem (a.s.) dneminden Hz. Muhammede uramamtr. Allah'tandr, (s.a.v.) Allah, bakas kadar hibir deiiklie nceki olarak Kurann kendisinden yalan
kitaplar tasdik ettiini bize yle haber verir: Bu Kur'an, tarafndan uydurulmu deildir. Ancak o, nndekileri dorulayan ve kitab ayrntl olarak aklayandr. Bunda hi phe yoktur, alemlerin Rabbindendir. 310 8- Semavi kitaplarn Hz. Muhammedin (s.a.v.) peygamberliini haber vermesi
309 310
Al-i mran, 3/19. Yunus, 10/37.
60

Yce Allah Hz. Muhammedi (s.a.v.), dnyann ok kt ve karanlk artlar iinde bulunduu, cehalet batakl iinde debelenip durduu bir dnemde peygamber olarak gnderdi. Tm insanlk, kendilerini bu karanlklardan kurtarp aydnla karacak bir kurtarc bekliyordu. Bu yzden Hz. Muhammedin (s.a.v.) peygamber olarak gnderiliini, bir grup cahil putperest dnda hi kimse garipsemiyordu. lahi nurun kalplerine nfuz etmedii bu putperestlerin, akllar ve kalpleri youn pas tutmutu. Bu nedenle kalpleri, iyilie kar mhrlenmi ve Hz. Peygamberin davetini kabul etmemilerdi. Buna karlk nceki semavi kitaplardan haberi olanlar, bir peygamberin bekliyorlard. geleceini nk kutsal biliyorlard kitaplarnda ve byle onu bir
peygamberin gelecei mjdelenmekteydi. Ben bu aratrmamda, Hz. Muhammedin (s.a.v.) peygamber olarak geleceini mjdeleyen, gerek eski ahitte Tevrat- gerekse yeni ahitte ncil- olsun semavi kitaplardan rnekler vermeyeceim. Sadece salam ve doru oluundan hi phe etmediimiz Kurandan, bu konuda nakledilenleri zikretmekle yetineceim. Allah srail oullarn firavunun zulmnden
kurtardktan sonra, elisi Musay kendisine dua etmesi iin ard. Hz. Musa, Rabbiyle bulumaya gidince kavminden Samiri adnda biri, altndan bir buza yapt ve ona tapmaya balad. srail oullarndan bazlar da
61

Samiriye uyarak buzaya tapmaya baladlar ve doru yoldan ayrldlar. Musa tekrar yanlarna dndnde, putperestlie kaymaktan dolay sululuk duygusuna kapldlar ve bu yaptklarndan pimanlk duyup tevbe ettiler, Allahtan gnahlarnn balanmasn talep ettiler. Kuran, bu olay bize u ekilde nakleder: Musa ile otuz gece szletik ve ona on daha ekledik. Bylece Rabbinin belirledii sre, krk geceye tamamland. Musa, kardei Harun'a "Kavmimde benim yerime ge, slah et ve bozguncularn yolunu tutma" dedi. Musa tayin edilen srede gelince ve Rabbi de onunla konuunca: "Rabbim, bana gster, Seni greyim" dedi. (Allah:) "Beni asla gremezsin. Ama u daa bak; eer o yerinde karar klabilirse, sen de beni greceksin." Rabbi daa tecelli edince, onu param para etti, Musa baylarak yere dt. Kendine geldiinde: "Sen ne ycesin (Rabbim). Sana tevbe ettim ve ben iman edenlerin ilkiyim" dedi. (Allah:) "Ey Musa" dedi. "Sana verdiim risaletimle ve seninle konumamla seni insanlar zerinde sekin kldm. Sana verdiklerimi al ve kredenlerden ol. Biz ona Levhalar'da her eyden bir t ve her eyin yeterli bir aklamasn yazdk. (Ve:) "imdi bunlara skca sarl ve kavmine de emret ki en gzeliyle sarlsnlar. Size fasklarn yurdunu pek yaknda gstereceim (dedik). 311
311
Araf, 7/142-145.
62

Buzaya tapmalar nedeniyle Allahtan zr dilemek ve bu yaptklarndan tevbe ederek Allahtan balanma dilemek iin Musa, kavminin ileri gelenlerinden yetmi kii seti ve onlarla birlikte Tur dana kt. Byle yapmasn Allah ona emretmiti. Musa ve beraberindekiler Tura varnca yer iddetlice sarsld. Yerin iddetle sarsldn gren Musa, hemen Allaha snd ve kendilerini korumas iin ona dua etti. Ancak eer Allah, nceki gnahlar yznden onlar yok etmek isteseydi, onlar daha nce de yok edebilirdi. Kuran, bu sahneyi bize yle aktaryor: Musa belirlediimiz buluma zaman iin kavminden yetmi adam seip-ayrd. Bunlar da 'dayanlmaz bir sarsnt' tutuverince, dedi ki: "Rabbim, eer dileseydin, onlar da, beni de daha nceden helak ederdin. (imdi) imizdeki beyinsizlerin yaptklarndan dolay bizi helak edecek misin? O da Senin denemenden bakas deildir. Onunla sen dilediini saptrr, dilediini hidayete eritirirsin. Bizim velimiz Sensin. yleyse bizi bala, bizi esirge; Sen balayanlarn en hayrlssn. Bize bu dnyada da, ahirette de iyilik yaz, phesiz ki biz Sana yneldik. Dedik ki: "Azabm dilediime isabet ettiririm, rahmetim ise her eyi kapsamtr. Onu, korkupsaknanlara, zekt verenlere ve bizim ayetlerimize iman edenlere yazacam. 312
312
Araf, 7/155-156.
63

Bu sarsntnn iddetinden Musa (a.s.) dayanlmaz sknt ve endieler ve kaplad. onlarn Kavminin Allahn bana gazabna geleceklerden
uramalarndan ok korktu. Bu yzden Allaha ok dua etti, balamas iin ok yalvard. Bunun zerine Allah, elisi Musann korkularn giderdi, onu sakinletirdi ve mkemmel bir slupla ona u cevab verdi: "Azabm dilediime isabet ettiririm, rahmetim ise her eyi kaplamtr. Onu, korkup-saknanlara, zekt verenlere ve bizim ayetlerimize iman edenlere yazacam. 313 Allah, azabnn sadece Musann kavmine has olmadn, azap iin sadece onlarn belirlenmediini, rahmetinin ok geni kapsaml olduunu, mmin-kafir, iyi-kt herkesi kapladn ve bunun kendi fazl ve ihsannn bir gerei olduunu haber vermekte ve yle devam etmektedir: Bize bu dnyada da, ahirette de iyilik yaz, phesiz ki biz Sana yneldik. Dedik ki: "Azabm dilediime isabet ettiririm, rahmetim ise her eyi kapsamtr. ve Onu, korkup-saknanlara, iman peygambere zekt verenlere bizim ayetlerimize edenlere uyanlardr.
yazacam. Onlar, mmi
Yanlarndaki Tevrat'ta ve ncil'de (gelecei) yazldr. Ki o (peygamber) onlara marufu (iyilii) emrediyor, mnkeri (ktl) yasaklyor, temiz eyleri helal, murdar eyleri haram klyor ve onlarn ar yklerini, srtlarndaki zincirleri
313
indiriyor.
Ona
inananlar,
sayg
gsterip
Araf, 7/156.
64

dmanlarna kar yardm edenler ve onunla birlikte indirilen nuru izleyenler, ite kurtulua erenler bunlardr. De ki: "Ey insanlar, ben Allah'n sizin hepinize gnderdii bir elisi (peygamberi) yim. Ki gklerin ve yerin mlk yalnz O'nundur. O'ndan baka ilah yoktur, O, diriltir ve ldrr. yleyse Allah'a ve mmi peygamberine iman edin. O da Allah'a ve O'nun szlerine inanmaktadr. Ona iman edin ki hidayete ermi olursunuz. 314 Yce Allah, srail oullarnn dikkatini gelecek
mmi peygambere inananlara ekmekte, o elinin niteliklerini, nasl bir toplumda kacan, ne gibi zelliklere sahip olacan kendilerine bildirmektedir. Onlara olacan byle bir peygamberin Bu yzden geleceini onlar, bu mjdelemekte ve onun peygamberlerin sonuncusu sylemektedir. peygambere inanmaya, ona destek vermeye ve sayg duymaya davet etmektedir. Allah, sa (a.s.)n diliyle bu mjdeyi yle vermektedir: Bir zamanlar Meryem olu sa da: "ey srail Oullar, ben size gnderilmi Allah elisiyim. Benden nce gelen Tevrat' dorulayc ve benden sonra gelecek Ahmed adnda bir peygamberi mjdeleyici olarak geldim" demiti. Fakat onlara apak deliller gelince: "Bu apak bir bydr" dediler. Allah'a iftira edenden daha zalim kim olabilir? Ki o slam'a
314
Araf, 7/156-158.
65

(Allah'a itaat etmeye) davet olunmutu. Allah zalimler topluluuna hidayet vermez. 315 b- Kurann Allah tarafndan indirildiinin ispat Bu gerek, Fussilet suresinin en banda ak bir slupla yle ifade edilmektedir: H, Mm. (Bu Kur'an,) Rahman ve Rahim'den indirilmitir. Bilen bir kavim iin, ayetleri (eitli biimlerde, birer birer) 'fasllar halinde aklanm' Arapa Kur'an (veya okunan) kitaptr. 316 Kuran- Bu Kerimin Allah bir tarafndan kan indirildii, zikretmekle
Kurann bir ok ayetinde ak bir ekilde haber verilir. ayetlerden sadece yetineceim: Gerekten o (Kur'an), alemlerin Rabbinin (bir) indirmesidir. 317 (Kur'an) Gl ve stn olan, esirgeyen (Allah')n indirmesidir. 318 (Bu) Kitabn indirilmesi, stn ve gl olan, hkm ve hikmet sahibi bulunan Allah(katn) dandr. 319
315 316 317 318 319
Saf, 61/6-7. Fussilet, 41/1-3. uara, 26/192. Yasin, 36/5. Zmer, 39/1.
66

Kurann kayna, bizzat yce Allahn kendisidir. O, kendi anna ve yceliine yakr bir ekilde, gerek olan szlerle konumutur. Kuran, ne vahiy melei Cebrail (a.s.)in ne de Hz. Muhammedin (s.a.v.) szleri deildir. nk her ikisi de sadece teblicidirler. Cebrail (a.s.), Allahn sz olan Kuran Hz. Muhammede (s.a.v.) tebli etmi, Hz. Muhammed (s.a.v.) de insanlara tebli etmitir. Onlarn rol, sadece tebli ve ulatrmaktr. Yce Allah, kendisi adna sz uydurup syleyenlerin, peygamber dahi olsalar, hatta btn varlklarn en stn olsalar bile, hem bu dnyada hem de ahirette iddetli bir azaba urayacaklarn bize yle bildirmektedir: Eer o, bize kar baz szleri uydurupsylemi olsayd, Muhakkak onun sa- elini (btn g ve kudretini) ekip-alverirdik. Sonra onun can damarn elbette keserdik. O zaman, sizden hi kimse araya girerek bunu kendisinden engelleyip-uzaklatramazd. nk o (Kur'an, Allah'tan saknan) muttakiler iin bir ttr. 320 Kuran- Kerim, Allahn katndan dnya gne toptan indirilmi, sonra oradan yeryzne yirmi ylda para para Hz. Peygambere Hz. indirilmitir. Peygamberin Peygamberliin balamasndan
vefatna kadar geen srede Kuran, olaylara ve durumlara gre yava yava nazil olmutur.
320
Hakka, 69/44-48.
67

Kurann buyurmaktadr: Ramazan ay. nsanlar iin hidayet olan ve indirilii hakknda Yce Allah yle
doru yolu ve hak ile batl birbirinden ayran apak belgeleri (kapsayan) Kur'an onda indirilmitir. 321 Gerek u ki, biz onu kadir gecesinde indirdik.322 Gerekten biz onu mbarek bir gecede indirdik, gerekten biz uyarp-korkutanlarz. 323 Bu ayetlerin zahiri anlamlar arasnda bir eliki yoktur. Son ayette geen Mbarek bir gece, kadir gecesidir. Bu gece, Ramazan aynn bir gecesidir.
Kurann para para indiriliinin hikmeti aHz. Peygamberin gnln ve kalbini
salamlatrp pekitirmek. Yce Allah bununla ilgili olarak yle buyurur: Kfredenler dediler ki: "Kur'an ona tek bir defada, toplu olarak indirilmeli deil miydi?" Biz onunla senin kalbini salamlatrp-pekitirmek iin onu bylece (ayet ayet indirdik) ve onu 'belli bir okuma dzeniyle (tertil zere) dzene koyup' okuduk. 324
321 322 323 324
Bakara, 2/185. Kadir, 97/1. Duhan, 44/3. Furkan, 25/32.
68

Hz. Peygamber, kavmi kendisini yalanladka byk bir zntye kaplmakta ve derin bir skntya dmekteydi. te bu srada Kurandan bir para inmekte ve onu teselli ederek moralini ykseltmekteydi. Buna karlk mrikleri de tehdit etmekte, Allahn onlarn yaptklarndan haberdar olduunu ve her yaptklar irkin eylemin karlksz ve cezasz kalmayacan bildiriyordu. 2nanmayanlara meydan okumak ve
gszlklerini kendilerine ispatlamak. Mrikler, iinde bulunduklar azgnlklarda kalmaya devam ettiler. Hatta bu taknlklarda daha da ileri giderek Hz. Peygambere olmadk sorular sormaya, snamaya onu taciz etmeye, bu peygamberliini baladlar.
325
Onlarn
olmadk sorularndan birini Kuran, bize yle haber verir: Sana kyamet-saatini soruyorlar. Mrikler, bunun gibi taciz edici daha nice sorular Hz. Peygambere ynelttiler. Fakat Yce Allah onlara, Hz. Peygamberi taciz etmek istedikleri her yerde ve her konuda meydan okudu. Onlara nce, Kurann bir benzerini getirmekle meydan okudu. Sonra sadece on sure getirmekle sonra sadece bir surenin benzerini getirmekle meydan okudu. Fakat her defasnda yenildiler ve Kurann bu meydan okumalarna cevap veremediler. Her fitne kardklarnda veya Hz. Peygamberi taciz etmeye kalktklarnda Allah, bir ayet indirerek onlarn batl ve
325
Naziat, 79/42.
69

geersiz iddialarn rtt, hak ve gerek olan apak ortaya koydu. 3Kurann anlalmasn ve ezberlenmesini
kolaylatrmak. Kuran- kerim, pek okuma ve yazma bilmeyen bir topluma indi. Eer bir defada toptan indirilmi olsayd, toplum onu renmede ve getirdiklerini anlamada ok glk ekerdi. Bu yzden Kurann kolay anlalmasn ve kolay ezberlenmesini salamak iin Allah tarafndan para para ve blm blm indirildi. Yce Allah, aadaki ayette buna dikkat eker: O, mmiler iinde, kendilerinden olan ve onlara ayetlerini okuyan, onlar arndrp-temizleyen ve onlara kitap ve hikmeti reten bir peygamberi gnderendir. Oysa onlar, bundan nce gerekten aka bir sapklk iinde idiler. 326 4- Aamal bir yasama metodu ve olaylarla e zamanllk. Buna ikinin aamal olarak yasaklanmasn rnek verebiliriz. Kuran, ikinin yasaklanmasnda u aamalar izlemitir. nce ikinin elde edildii rnlere dikkat ekmi ve bunlarn, Allahn temiz birer nimeti olduunu, zmlklerin hem Onun bunlar kullarna kurduklar hem ihsan ettiini vurgulam ve yle buyurmutur: Hurmalklarn ve meyvelerinden verici iki, ardaklarda bir rzk sarholuk gzel
326
Cuma, 62/2.
70

edinmektesiniz. phesiz akln kullanabilen bir topluluk iin, gerekten bunda bir ayet vardr. 327 Bundan sonra ikinci aama gelmektedir. Allah, bu aamada ise yarar ile zarar karlatrmakta ve yle buyurmaktadr: Sana ikiyi ve kumar sorarlar. De ki: "Onlarda hem byk gnah, hem de insanlar iin (baz) yararlar vardr. Ama gnahlar yararlarndan daha byktr. 328 Daha sonra nc aama gelmektedir. Allah, bu aamada ise ikili ve sarho bir halde namaz klmay yasaklamakta ve yle buyurmaktadr: Ey iman edenler, sarho iken, ne dediinizi bilinceye ve cnp iken de -yolculukta olmanz hari- gusl edinceye kadar namaza yaklamayn. 329 Son aamada ise Yce Allah, her halkarda iki imeyi kesin bir ekilde yasaklamakta ve yle buyurmaktadr: Ey iman edenler, iki, kumar, dikili talar ve fal oklar ancak eytann ilerinden olan pisliklerdir. yleyse bun(lar) dan kann; umulur ki kurtulua erersiniz. 330 Hz. Aieden rivayet edilen u sz, Kurann para para indirilmesinin hikmetini en gzel ekilde ifade
327 328 329 330
Nahl, 16/67. Bakara, 2/219. Nisa, 4/43. Maide, 5/90.
71

etmektedir: Kuran ilk inmeye baladnda nce, cennet ve cehennemin zikredildii sureler indi. nsanlar, slam kabul etmeye baladktan sonra helal ve haramlarla ilgili ayetler inmeye balad. Eer ilk olarak iki imeyin ayeti inseydi insanlar, biz asla ikiyi terk etmeyiz derlerdi. Eer ilk olarak zina etmeyin ayeti inseydi insanlar, biz asla zinay terk etmeyiz derlerdi. 331 5- Kuran- Kerim kesinlikle hikmet ve adalet sahibi Allah tarafndan indirilmitir. Hz. Peygambere yirmi ylda para para inen bu Kuran, belirli aralklarla bazen ayet ayet bazen ayetler topluluu halinde bazen de tm sure olarak nazil olmutur. ndii gnden beri mminler tarafndan daima okunmakta ve hatmedilmektedir. Okuyanlar her defasnda onda ayr bir zevk ve ayr bir tat almaktadrlar. Ayetler ve sureler son derece uyumlu bir ekilde dizilmi ve anlamlar birbiriyle irtibatldr. Bu ynyle Kuran, etkileyici bir sluba sahiptir. Hibir insan sz bu derece dzenli ve etkileyici olamaz. Yce Allah, Kurann bu benzersizliini yle ifade eder: Elif, Lm, R, (Bu,) Ayetleri salamlatrlm, sonra hkm ve hikmet sahibi olan ve her eyden haberdar bulunan
331
Buhari, 6/122-123. Daha geni bilgi iin bkz. Hasan ziyauddin tr, Muhammed filkuran, s. 270-336.
72

(Allah) tarafndan birer birer (blm blm) aklanm bir Kitaptr. 332 Eer bu Kuran, bir insan sz olsayd bir ok toplantlarda ve eitli mnasebetlerde bu dile getirilir ve onda bir ok eliki ve ihtilaflar bulunurdu. Onlar hal Kur'an' iyice dnmyorlar m? Eer o, Allah'tan bakasnn katndan olsayd, kukusuz iinde birok aykrlklar (elikiler, ihtilflar) bulacaklard. 333
332 333
Hud, 11/1. Nisa, 4/82.
73
Drdnc Blm FUSS LET SURES NDE DAVET N N ZELL KLER
Bu blm, u dokuz balk altnda incelenecektir. Allaha iman Salih amel Takva stikamet Davet Ballk ve stnlk (Sadakat ve onur duyma) Ktl(e)klere iyilikle karlk vermek Sabr eytandan Allaha snmak
1- ALLAHA MAN Fussilet suresi, nerede bulunursa bulunsun her insann zellikle her davetinin mutlaka bilmesi gerektii temel bir gerek zerinde durmaktadr. Bu gerek, her eyin temeli olan ve Allahn dinine girmenin ana kaps saylan Allaha iman gereidir. Yce Allah, bu gerei yle ifade eder: Gerek u ki, iman edip salih amellerde bulunanlar iin, kesintisi olmayan bir ecir vardr. 334 Bu iman gereini kabul etmek ve gereklerini yerine getirmek ancak, kiiyi Allahn azabndan kurtarr. Yce Allah, insan azaptan kurtaracak eyin, kendisinde inanmak ve emirlerine kar gelmekten saknmak olduunu bize yle bildirmektedir: man edenleri ve korkup-saknmakta olanlar kurtardk. 335 Bu temel zerine kurulu olan bir davaya davet eden kimsenin, o davete inanmamas veya gereklerini yerine getirmemesi durumunda, o davetin ne nemi kalr. Daveti, insanlar Allaha davet eder. Bu, onlar Allaha ulatracak yola ynlendirmek, o yolu kendilerine gstermek demektir. Ki o yol, dnyann yaratlndan beri btn peygamberlerin ve salih insanlarn izledii bir yoldur.
334 335
Fussilet, 41/8. Fussilet, 41/18.
Fussilet Suresinde Davetinin zellikleri

Bu yzden her daveti, mutlaka salam ve sarslmaz bir imanla Allaha inanmaldr. Salam ve kkl bir iman, her insann btn hayatn etkiler, vicdann harekete geirir. Onu, eyleme, bu dine hizmet etmeye ve fedakarlk yapmaya tevik eder. Erdemli insanlarn yolunu izlemesini salar. nsanlar bu yola girmeye davet eder. Davetinin en byk amac, insanlar Allahtan baka eylere ibadet etmekten kurtarp onlar, sadece Allaha ibadet etmelerini salamaktr. Hi phesiz her daveti, hangi alanda olursa olsun, hangi ilkelere davet ederse etsin, mutlaka kendisinin o ilkelere gl bir ekilde inand ve bal kald herkes tarafndan bilinen bir gerektir. rnein sosyalizmi savunan ve hararetle ona davet eden kimsenin, bu dncenin temel ilkelerine samimiyetle inandn, liderlerini ve siyaset adamlarn kutsallatrdn ve parti liderlerine derin bir sayg duyduunu grmekteyiz. Hatta bu kimselerin, sosyalist dncenin ilkelerini bizzat yaantsnda uyguladn, hayatn bu ilkelere gre dzenlediini ve o ilkeleri hayatnn ayrlmaz paralar olarak kabul ettiini mahede etmekteyiz. Eer Allaha davet eden her daveti, davet ettii ilkelere gre hareket etmez ve gereklerini yerine getirmezse, hi kimse onun davetini kabul etmez.
78

nk yaants, szleriyle elimekte ve ift ynl bir kiilik ortaya koymaktadr. Mminin, ilkelere inanc glendike ve o ilkelerin gerekleri ile amel ettike aktivitesi daha da artar, dine davet azmi daha da glenir. Bylece insanlar daha ok etkilemeye balar. Biz iman yle tarif etmekteyiz: man, kalbe yerleen ilahi bir nurdur. Bu nur sayesinde insanlarn ii alr ve huzur bulurlar. mann etkileri, dil ve dier organlar zerinde ak bir ekilde grnr. Salam ve gl bir imana sahip olan kimsenin dili, slam inancyla badamayan eyleri sylemekten kanr. Sadece slama uygun olan szlerle konuur. Ayn ekilde dier organlar da slamn kabul etmedii eyleri yapmazlar. Btn hareketleri dinin gerekleri ile tam bir uyum yerine iindedir. getirir, Bu yzden her mmin, ve Allahn gereke emrettiklerini hibir geveklik gstermeden cokuyla tereddt etmeden uydurmadan Allahn yasaklarndan iddetle kanr. Bu anlamyla iman, salam ve olgun akl sahibi her insann gl bir badr. man, insana salam bir dnce kazandrr; onu, elik gibi gl bir kararlla ulatrr; tereddt etmeyen bir iradeye kavuturur; ona, lmn nnde diz kmeyen bir cesaret verir. Bylece o lme deil, lm ona yenilir.336
336
Muhammed hasan el-hmsi, el- manu-billah, s. 88-89.
79

Kesin olarak bilinmelidir ki, bir ve tek olan Allaha iman, kalplere yerleip orada kk saldnda ve insana i huzur kazandrdnda; daveti mminin, hayatn zorluklarna ve dnyann aldatc sslerine kar kuanaca ilk silah bu iman olacaktr. nk iman olmadka hibir silahn faydas yoktur. man olmadan yaplan her hazrlk boa kar; her azk biter ve tkenir. manla unu kastediyorum: Daveti, hibir kuku duymadan ve panie kaplmadan, herkesin ecelinin Allahn elinde olduuna, bana gelen musibetlerin yanl yapmaya gereke olmadna, yapt hatalarn kader gerei olmadna, bir toplum kendisine yarar salamak iin bir araya gelip yardmlasa, Allahn yazdndan baka kendisine veya zarar kesin bir vermek bir yarar iin salayamayacaklarna bir zarar
toplansalar yine Allahn yazdndan baka kendisine veremeyeceklerine ekilde inanmaldr. Mmin ancak byle bir inanla ve byle bir uurla korkudan, korkaklktan ve kayglardan kurtulabilir; sabr ve cesaret sahibi giriken bir kii olabilir. Ancak o zaman Hz. Ali (r.a.)nin savalarda dmana kar haykrd u iiri haykrabilir: Ben hangi gn lmden kaaym ki? Gl olduum gn m? Zayf olduum gn m? Zayf olduum gn bile lmden asla korkmam Gl olduum gn ise, tedbir asla fayda etmez.
80

Yine imanla unu kastediyorum: Mmin, btn varlklarn rzknn Allahn elinde olduuna kaplmamaldr. balanma ve Rzkn srekli tamamen onun Allahn peinde btn elinde koma kalbiyle inanmal ve rzk konusunda asla endieye olduuna kalpten inanan bir mmin, dnyaya ar hastalndan kurtulur. Byle bir inan sayesinde mmin, nefsinin cimriliinden ve cimrilik derecesine varan tasarruftan da kurtulur. nsanlara ikramda bulunmay, yoksullara ba vermeyi ve bakasn kendisine tercih etmeyi sever. Mutluluun kanaat etmekte olduunu grr. Yine imanla unu kastediyorum: Mmin, Allahn kendisini her zaman ve her yerde grdne inanmal; Allahn, gizliliklerini ve fsltlarn bildiini, hatta hi kimseye sylemeyip sinesinde sakladklarn ve gizli baklarn bile bildiini unutmamaldr. Mmin bu inan sayesinde ktl sevgisine nefsani emreden dkn arzu ve tutkularndan kurtulur; kaplmaz, kaplp nefsin olmaz, kkrtmalarna bunlarn
eytann vesveselerine aldrmaz, mal, mlk ve kadn fitnesine pelerinden gitmez. Daima Allahn gzetiminde
olduunu hatrlar; samimiyetle Onun izdii yolda yrmeye devam eder ve daima Ona ibadet etmekle
81

megul olur, Ondan yardm diler ve tam bir teslimiyetle yalnzca Ona teslim olur.337 Bizim kapsamaldr: mann salam, derin ve kkl olmas mann retken ve geliebilir olmas mann kavrama gcnn geni olmas. Sahabelerden ounun iman, salam, derin ve kkl bir imand. nk ikna olarak slama girmeyi kabul etmilerdi. slama girdikten sonra iman, onlarn kalplerine tam yerlemi, duygu, dnce ve hayatlarnda kkl bir deiiklik yapmt. te bunlardan Hz. mer, Hz. Hamza, Sad b. Ebi Vakkas, Tufeyl b. Amr ed-Devsi, Musab b. Umeyr, Selman- Farisi, Bilal b. Rabah, Suheyb er-Rumi giri ve dierleri. Btn bu sahabelerin slama hikayeleri, nasl titizlikle davetide aradmz ve mutlaka
bulunmasn istediimiz iman, u nemli temel esas
gerekleri aradklarn ve gerei bulmak iin nasl mcadele ettiklerini bize anlatmaktadr. Kimi sahabeler bir araya geldiklerinde birbirlerine, haydi biraz imanmz arttralm derdi. Kimisi de birbirine dn gece Rabbinle aran nasld? diye sorard. Yani dn gece, gece namazna kalktnda
337
Abdullah Ulvan, Sfatud-daiyetunnefsiyye, s. 8-11.
82

neler hissettiini arkadana sorard. Btn bu szler, onlar daha ok ibadete tevik ediyor ve imann daha ok gelimesine yardm ediyordu.338 Sahabelerin iman, derin ve kkl olmasnn yannda bal olduklar ve davet ettikleri slam dncesini de ok iyi anlam ve kavramt. Onlarn iman, dervilerin, taklitilerin veya halkn iman gibi deildi. Aksine imanlar, geni kavrama gcne ve engin bir anlaya sahipti. Her davetinin de, bu zellii kapsayan bir imana sahip olmas gerekir. mannn, hayatn, duygu ve dncelerini deitirmesi iin byle bir iman mutlaka gereklidir. Hatta kendisini gelitirip daha da ileriye gitmesi iin de byle bir iman gereklidir.339 Szn ettiimiz imanda temel esas
bulunmaldr. Bu esaslar, iman dil ile sylemek, kalp ile inanmak ve azalar ile amel etmektir. Sahabe ve tabiilerin iman bu esas da barndrmaktayd. mam el-Acurri der ki: Btn mslman din bilginlerine gre iman, btn varlklarn zerine vaciptir. man, kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve azalar ile amel etmektir. mann bu tanmna delalet eden bir ok delil bulunmaktadr.
338
339
bn Kayym, el-Kafiyetu-afiye filintisar lil-firketin-naciye, erh Ahmet b. isa, 2/141. Muhammed sabba, Min sfatid-daiye, s. 13-20.
83

Bunlardan bir tanesi de udur: Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: man altm ksur ubedir. mann en st ubesi, la ilahe illallah sz; en dk ubesi ise, sknt ve eziyet veren eyleri
340
yoldan el-Acurri
kaldrmaktr. Haya da imann bir ubesidir.
der ki: Bu hadis, sz, amel ve kalbin bir ameli saylan tasdiki, imann bir paras saymaktadr. Abdullah b. Mesut ise yle syler: Sz, amel etmedike; amel, sylenmedike fayda etmez. Niyet olmadka da sz ve amelin faydas yoktur. Niyet ise, snnete uygun olmadka geerli olmaz.341 eyh Hafz el-Hakemi, iirsel bir anlatmla iman yle tanmlar: Bil ki din, sz ve ameldir Bunu iyi belle ve sorumluluunu anla. O halde iman, u drt unsuru iinde
bulundurmaldr: 1- Kalbin imana ikna olmas ve tereddt etmeden tasdik etmesi. Yce Allah bununla ilgili olarak yle buyurur: M'min olanlar, ancak o kimselerdir ki, onlar, Allah'a ve Rasul'ne iman ettiler, sonra hi bir kukuya kaplmadan Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihat ettiler. te onlar, sadk (doru) olanlarn ta
340 341
Buhari, 1/10; Mslim, 1/63. El-acurri, e-eria, s. 119-131.
84

kendileridir.342 Yani tasdik ettikten sonra asla kuku duymadlar. 2- Dilin, iman szle ifade etmesi. Yani ehadet kelimesini sylemesi ve bu szn gereklerini kabul edip onlar ifade etmesi. Yce Allah, bununla ilgili olarak da yle buyurur: Onlara okunmakta olduu zaman: "Biz ona inandk, gerekten o, Rabbimizden olan bir haktr, phesiz biz bundan nce de mslmanlar idik" derler.343 Bir baka ayette ise yle buyurur: phesiz: "Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu) ; artk onlar iin korku yoktur ve onlar mahzun da olmayacaklardr. 344 3- mann, kalbi bir amel olarak kabul edilen niyet, ihlas, sevgi, itaat, Allaha ynelme, Ona dayanma ve bunlarn gerektirdii veya bunlara bal olan dier durumlar iine almas. Yce Allah, salam bir imana sahip olan bir kimsede bu niteliklerin bulunduunu bize yle aklar: M'minler ancak o kimselerdir ki, Allah anld zaman yrekleri rperir, O'nun ayetleri okunduunda imanlarn arttrr ve yalnzca Rablerine tevekkl ederler.345
342 343 344 345
Hucurat, 49/15. Kasas, 28/53. Ahkaf, 46/13. Enfal, 8/2.
85

Bir baka ayette ise yle buyurur: man
edenlerin Allah'a olan sevgisi ise, daha gldr. 346 4- Dil ve dier azalarn amel etmesi. Dilin ameli, Kuran ve meru klnan dier zikir ve dualar okumaktr. Dier azalarn ameli ise, namaz klmak, rku ve secde yapmak, Allahn honut olaca iler yapmak, camiye gitmek, hacca gitmek, Allah yolunda cihada kmak, ibret almak amacyla kabir ziyaretinde bulunmak, akrabalar ziyaret etmek gibi hayr yollarda yrmek bu amellerden sadece bir kadr. Yce Allah btn bu hayrl amelleri bize aadaki ayetlerde belirtmektedir: Gerekten Allah'n Kitabn okuyanlar, dosdoru namaz klanlar ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden gizli ve ak infak edenler; kesin olarak zarara uramayacak bir ticareti umabilirler. 347 Sana Rabbinin Kitabndan vahyedileni oku. O'nun szlerini deitirici yoktur ve O'nun dnda kesin olarak bir snacak (makam) bulamazsn. 348 Ey iman edenler, rk edin, secdeye varn, Rabbinize ibadet edin ve hayr ileyin, umulur ki kurtulua erersiniz. Ve Allah adna gerektii gibi cihat edin. 349
346 347 348 349
Bakara, 2/165. Fatr, 35/29. Kehf, 18/27. Hac, 22/77-78.
86

(Allah,) Dounun ve batnn Rabbidir. O'ndan baka ilah yoktur. u halde (yalnzca) O'nu vekil tut. 350 Hi phesiz Allah, mminlerden -karlnda onlara mutlaka cenneti vermek zere - canlarn ve mallarn satn almtr. Onlar Allah yolunda savarlar, ldrrler ve ldrlrler; (bu,) Tevrat'ta, ncil'de ve Kur'an'da O'nun zerine gerek olan bir vaaddir. Allah'tan daha ok ahdine vefa gsterecek olan kimdir? u halde yaptnz bu al-veriten dolay sevinip-mjdeleiniz. te 'byk kurtulu ve mutluluk' budur. Tevbe edenler, ibadet edenler, hamd edenler, ( slam urunda) seyahat edenler, rk edenler, secde edenler, iyilii emredenler, ktlkten sakndranlar ve Allah'n snrlarn koruyanlar; sen (btn) mminleri mjdele. 351 bn Kayym, iirsel bir anlatmla iman yle tanmlar: ahit ol ki, insanolunun iman Sz, fiil ve kalple tasdiktir. badet yapmakla iman, kesinlikle artar Gnah ilemekle de mutlaka eksilir Allaha yemin olsun ki, gnahkarlarmzn iman
350 351
Mzemmil, 73/9. Tevbe, 9/111-112. Hafz el-Hakemi, Mearicul-kabul, 2/17-21.
87

Kuran indiren melein iman gibi deildir Hayr, itaatkar olanlarmzn iman da man reten elinin iman gibi deildir.352 Sefarini de iman, yine iirsel bir anlatmla yle tanmlar: manmz, sz, tasdik ve ameldir badetler onu arttrr, gnahlar ise eksiltir.353 Yukarda aktardmz ayetler ve din bilginlerinin szleri, imann ibadetlerle ve iyi amellerle arttn, buna karlk gnahlarla ve irkin amellerle de eksildiini gstermektedir. Ehl-i snnetin iman konusundaki gr bu ekildedir. O halde kulun iman, bir arataki hz gstergesi gibidir dersek yanl sylemi olmayz. Nasl ki, aracn hzna gre gsterge saa veya sola doru kaymakta ise, ayn ekilde iman da, kulun ok ibadet etmesi ve iyilik yapmasyla artar. Bylece kendisini Allaha daha yakn hisseder; nefsi arnr, durumu dzelir, kt gizli dnceleri yok olur ve daha yksek mertebelere kar. Bazen de kul, ibadetlerde geveklik gsterir, fazla ibadete dkn olmaz, hatta Allahn baz yasaklarn
352
353
bn Kayym, el-Kafiyetu-afiye filintisar lil-firketin-naciye, erh Ahmet b. isa, 2/133. Sefarini, Levamiul-envarul-behiyye, 1/403.
88

ineyebilir. Bu durumda olan kulun iman gittike zayflar. Daveti, davet ettii dncenin doruluuna samimiyetle inanmaldr. nk o, insanlar Allaha davet etmekte yasalarna bal kalmaya ve ipine skca sarlmaya armaktadr. Daveti, doru yolda olduunu ve bu uurda fedakarlk yapmas gerektiini iyi bilmelidir. Bylece davetinin iman ve azmi daha da artar; bu yolda alma ak daha da glenir. Eer bir zaman gelir daveti sklr veya geveklik gstermeye balarsa, bu durumdan kurtulmak iin, davet etmekte olduu byk gerekleri ve insanlar davet etmekle elde edecei byk mkafat ve dl dnmelidir. Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Hidayet yoluna davet eden kimseye, hidayete tabi olanlarn kazand kadar sevap vardr ve onlarn sevabndan hibir ey eksilmez. 354
354
Mslim, 4/2060; Elbani, Sahihu snenittirmizi, 2/341; Elbani, Sahihu sneni ibn mace, 1/41; elbani, Sahihu sneni ebi Davut, 2/87.
89

Bir baka hadiste ise Hz. Peygamber yle buyurur: Allaha yemin olsun ki Allahn, sayende bir kiiyi bile hidayete erdirmesi, senin iin kzl develere sahip olmaktan daha hayrldr. 355
355
Buhari, 4/246-247; Mslim, 4/187.
90
2- SAL H AMEL Fussilet suresinde bu zellik, ak bir ekilde yle zikredilir: Gerek u ki, iman edip salih amellerde bulunanlar iin kesintisi olmayan bir ecir vardr. 356 Kuran- Kerim, bir ok ayette iman ile salih ameli yan yana zikreder ve aralarnda Kiinin sk bir iliki bulunduunu vurgular. Allahn azabndan
kurtulabilmesi iin mutlaka salih amelin bulunmas gerektiini aadaki ayetler belirtmektedir: phesiz iman edip gzel amellerde bulunanlar, dosdoru namaz klanlar ve zekt verenler; onlarn ecirleri Rablerinin katndadr. Onlara korku yoktur, onlar mahzun da olmayacaklardr. 357 u halde kim iman eder ve (davranlarn) dzeltirse, artk onlar iin korku yoktur, onlar mahzun da olacak deildirler. 358 man edenler ve salih amellerde bulunanlar, Rableri onlar imanlar dolaysyla altndan rmaklar akan nimetlerle donatlm cennetlere yneltip-iletir (hidayet eder).359 man edip salih amellerde bulunanlar ve
'Rablerine kalbleri tatmin bulmu olarak balananlar',

356 357 358 359
Fussilet, 41/8. Bakara, 2/277. Enam, 6/48. Yunus, 10/9.

ite bunlar cennetin halkdrlar. Onda temelli olarak kalacaklardr.360 phesiz iman edip salih amellerde bulunanlar ise; biz gerekten en gzel davranta bulunann ecrini kayba uratmayz. 361 man edip salih amellerde bulunanlar, Firdevs cennetleri onlar iin bir konaklama yeridir. 362 man edenler ve salih amellerde bulunanlar, Rahman (olan Allah), onlar iin bir sevgi klacaktr. 363 Gerekten iman edip salih amellerde bulunanlar iin nimetlerle-donatlm cennetler vardr. 364 phesiz iman edip de salih amellerde
bulunanlar iin, altndan rmaklar akan cennetler vardr. te byk 'kurtulu ve mutluluk' budur. 365 man edip salih amellerde bulunanlar; ite onlar yaratlmlarn en hayrllardr. 366 man edip salih amellerde bulunanlar, ite onlar cennet halkdrlar, orada temelli kalcdrlar. 367
360 361 362 363 364 365 366 367
Hud, 11/23. Kehf, 18/30. Kehf, 18/107. Meryem, 19/96. Lokman, 31/8. Buruc, 85/11. Beyyine, 98/7. Bakara, 2/82.
92

Allaha davet eden her daveti iin, salih amel zellii ok nemli ve mutlaka bulunmas gereken zorunlu bir zelliktir. nk o, salih amel iledike iman daha ok glenir ve onu, daha fazla fedakarlk yapmaya tevik eder. Salih amel kavram, gerekten ok geni kapsaml bir kavramdr. Salih amel, namaz klmak, zekat vermek, ramazan aynda oru tutmak, hacca gitmek gibi dinin her bireye farz kld bir ok ameli kapsad gibi, farz olmayan, ancak ilendiinde sevap kazanlan terk edildiinde bir ceza gerektirmeyen bir ok snnet ve mstehab olan amelleri de kapsamaktadr. Kudsi bir hadis-i erifte Yce Allah yle buyurmaktadr: Kulum, kendisine farz kldmdan daha stn baka bir amel ile bana yaklaamaz. Farzlar yaptktan sonra kulum, kendisinin sevinceye kadar nafile ibadetlerle bana yaklamaya devam eder. 368 Hz. Peygamberin farzlardan nce ve sonra pek terk etmedii snnet namazlar, kuluk namaz, tahiyyetul mescit namaz, vitir namaz, pazartesi ve perembe orular, Ramazandan sonra evval aynda tutulan alt gn orucu, her ayn banda ortasnda ve sonunda tutulan oru ve muharrem aynda tutulan oru, nafile ibadetlere rnek olarak verilebilir.
368
Buhari, 7/243-244.
93

Bu amellerin yannda, ok sadaka vermek, Allah yolunda maln infak etmek, hac ve umre tekrar yapmak da sevab bol olan amellerdir. Yukarda belirttiimiz gibi salih amel konusu ok geni bir konudur. Bu yzden salih amellerin en banda yer alan amellerden sadece bir tanesi zerinde durmakla yetineceim. zerinde duracam salih amel, gece namaz ve bunun davetinin zerindeki etkisidir. Gece namazna kalkmak ve geceyi ibadetle geirmek salihlerin, davetilerin ve bu mmetin ilk kuann bir adeti ve terk etmedikleri bir alkanlktr. Yce Allah, onlarn bu zelliini bize yle anlatr: Onlarn yanlar yataklarndan uzaklar. Rablerine korku ve umutla dua ederler ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden infak ederler. 369 bn Kesir, yanlar yataklarndan uzaktr cmlesini, uykusunu bozup rahat yata terk etmek ve gece namazna kalkmak olarak tefsir eder. te byle kimseler, farz ve snnet olan ibadetleri yaparak Allaha yaklaan kimselerdir. Bunlarn en banda da, dnyann ve ahiretin efendisi ve en ereflisi olan Hz. Peygamber gelmektedir. Abdullah b. Revaha, bunu u dizelerle ifade eder: Aramzda Allahn kitabn okuyan bir eli vardr
369
Secde, 32/16.
94

Gerekleri, sabahn ilk aydnl gibi parlaktr. Krlkten sonra bize, hidayet yolunu gsterdi Kalplerimiz gerekten onunla ikna oldu. Yataklar mriklere rahat geldike, O Az uyuyup yataktan hep uzak kald. 370 Muaz b. namaznn ne Cebelin kadar anlatt nemli u hadis, gece olduunu haber
vermektedir. Muaz b. Cebel anlatyor: Bir defasnda Hz. Peygamberle birlikte bir sefere ktk. Bir ara yrrken onun yanna yaklatm ve dedim ki: Ey Allahn elisi! Beni cennete sokacak ve cehennemden uzaklatracak bir amel bana syle. Hz. Peygamber: Gerekten sen, pek byk bir amelden sordun; O amel, Allahn kendisine kolaylatrd kimseye pek kolay gelen bir ameldir. te o amel, Allaha ibadet etmen ve hibir eyi ona ortak komaman, namaz dosdoru klman, zekat vermen, ramazan orucunu tutman ve Allahn evi Kabeyi ziyaret etmendir dedi. Biraz sustuktan sonra yle devam etti: Sana hayrn kaplarn gstereyim mi? Oru, bir kalkandr; sadaka, hatalar siler; ve kiinin gece kld namaz dedi ve: Onlarn yanlar yataklarndan uzaklar. Rablerine korku ve umutla dua ederler ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden infak ederler.
370 371
371
ayetini okudu. Sonra:
mam Ahmet, el-Msned, 3/451. Secde, 32/16.
95

Sana iin ban, temel direini ve en zirvesini haber vereyim mi? dedi. Ben: Evet ey Allahn resul dedim. Hz.
372
Peygamber:
in
ba
slamdr;
temel
direi,
namazdr; en zirvesi ise, Allah yolunda cihattr buyurdu.
Hasan Basri der ki: Geceleyin klnan namaz kadar etkileyici baka bir ibadet bulamadm. Bir defasnda kendisine: nsanlarn en gzel yzl olanlar neden gece namaz klanlardr? diye soruldu. yle cevap verdi: nk onlar, Rableri ile ba baa yalnz kaldlar. Bu yzden Allah da, onlara kendi nurundan giydirdi. Gece namazna kalkmay kolaylatran sebepler: Kolaylatrc artlar yerine getirmede baarl olanlarn dnda gece namazlarna kalkmak gerekten ok zordur. Kolaylatrc artlar, zahiri ve batni olmak zere iki eittir. Gece namazna kalkmay kolaylatracak zahiri artlar, az yemek, gndz kendisini zor ilerle yormamak, gece kalkmaya yardmc olan len uykusunu (kaylule) terk etmemek ise, ve gnahlardan saknmaktr. Batni artlar kalbin
mslmanlara kar her trl kt dncelerden ve bidatlerden arnm olmas, gereinden ve ihtiyacndan
372
Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/328; mam ahmed, el-Msned, 5/231; Elbani, Sahihu sneni ibn mace, 2/359; bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 3/459.
96

fazla dnya ile megul olmamas, kalbin uzun emel sahibi olmasn engelleyecek bir korkunun bulunmas, gece namazna kalkmann ne kadar sevap olduunu bilmesi, bu sevab dnmesi, salih amellerle megul olan kimselerle arkadalk kurup onlarla sohbet etmesi bu batni artlarn en nemlileridir. nsan, salih arkadalarla arkadalk kurup onlarla birlikte olduunda bu, onu salih amellere tevik eder. nk her insan, evresinden ve arkadalarndan etkilenir. Allah sevgisi ve iman gc de insan, gece namazna kalkmay, o sessiz anlarda Rabbine yalvarmay tevik eder; onda, Rabbinin huzurunda ve gzetimi altnda olduu hissini uyandrr ve ona sonsuz zevkler yaatr. Bu yzden gece namazlarna daha ok kalkmaya alr. Ebu kalkanlarn duyduklar Sleyman duyduklar zevkten der zevk, daha ki: Gece Eer namazna dalanlarn geceler
elenceye tatldr.
olmasayd, bu dnyada kalmay asla arzu etmezdim. Hz. Peygamber de yle buyurur: Geceleyin yle bir saat vardr ki, mslman bir kul o saatte, Allahtan dnya ve ahiretle ilgili bir talepte bulunursa, Allah
97

mutlaka onun istediini verir. Bu, her gece iin byledir. 373 Salih ameller, her insann ruhi gdasdr. Bu yzden salih ameller ilemeye devam etmeli ve her zaman daha fazla yapmaya zen gstermelidir. Eer bir kul, kendisini bir ibadete altrr ve onu adet edinirse, bu ibadeti hi kesintiye uratmadan mutlaka yapmaya devam etmelidir. Bylece hayatna tat veren bu ruhi gdadan yoksun kalmam olur. Bu yzden Yce Allah, elisi Muhammede, lm kendisine gelinceye kadar ibadet etmeye devam etmesini emretmekte ve yle buyurmaktadr: Ve yakn (lm) sana gelinceye kadar Rabbine ibadet et. 374 Bir hadiste, Hz. Peygambere en sevimli olan amelin, sahibinin yapmaya devam ettii amel olduu bildirilmitir.375 Bir baka hadiste ise Hz. Peygamber yle buyurur: Kim gece virdini okumadan yatar da onu sabah namaz ile len namaz arasnda okursa ona, geceleyin okumu gibi sevap yazlr. 376
373
374 375 376
Mslim, 1/521. Bkz. bn Kudame, Muhtasaru minhacul-kasidin, s. 70-71. Hicr, 15/99. Buhari, 1/19; Mslim, 1/540. Mslim, 1/515.
98

Abdullah b. Amr b. As anlatyor. Hz. Peygamber bana yle syledi: Ey Abdullah! Sakn filanca gibi olma. O, gece namazna kalkard ama daha sonra gece namazn terk etti.377
377
Buhari, 2/61; Mslim, 2/813. Kkz. Ahmed izzeddin el-beyanuni, el-Amelus-salih, s. 58-60
99
3- TAKVA Fussilet suresi davetinin, kavmini uyarp Allahn kendisine ykledii grevleri yerine getirdiinde nefsinin boyunduruundan kurtulacan haber vermektedir. zellikle takva zelliini kazanmas onun, gnah konusunda kavmiyle birlikte hareket etmesine mani olacaktr. Btn peygamberler ve Allahn salih kullar bu zellie sahiptiler. Hz. Peygamber, kavmini uyardnda ve onlar hidayete davet ettiinde bu zellik, ak bir ekilde ortaya kmaktadr. Fakat inkarclarn, krl kfrhidayete imana- tercih etmeleri ve Allahn emir ve yasaklarn reddetme suunu ilemeleri yznden onlar, alaltc bir azap yakalayverdi. Azap onlar nasl yakalamasn ki? Kendilerine btn deliller ve mucizeler gsterildii halde inkara sapmlard. te Salih (a.s.)n kavmi Hz. Salih, kavmini imana davet etmi ve Allahn izniyle onlara deve mucizesini gstermiti. Ama kavmi, bu dehet verici mucizeyi grmelerine ramen onu inkar ettiler ve Salih (a.s.)n sylediklerine hi aldrmadlar. Hatta daha da ileri giderek, kendilerine mucize olarak gnderilen deveyi boazlatp ldrdler. Halbuki, bir kayann yarlp iinden bir devenin kmas gerekten byk bir mucizeydi. Ama buna ramen onlar, Salih (a.s.)n davetini kabul etmediler. Bunun zerine gkten, zerlerine ac bir azap indi. Bu azaptan

sadece Salih (a.s.) ve beraberindeki takva sahipleri kurtuldu. Allah, bunu bize yle bildiriyor: Semd'a da gelince; biz onlara doru yolu gsterdik, fakat onlar krl hidayete tercih ettiler. Bylece kazanmakta olduklar eyler yznden onlar alaltc azabn yldrm yakalayverdi. man edenleri ve korkup-saknmakta olanlar ise kurtardk. 378 * Takvann Tarifi Takva, Arapa Vaka kknden tremekte olup379 u ekillerde tanmlanmtr. 1- Takva, insann, Yce Allahn daima kendisini gzetledii bilincinde olmas, Onu sevmesi, Ondan korkmas, merhametini ve honutluunu kazanmak iin hayrl ameller ilemesi, gazabndan ve cezalandrmasndan korunmak iin ktlklerden uzak durmasdr. 380 2- Takva, insann, kyamet gn kendisine zarar verecek btn szlerden ve davranlardan iddetle kanmasdr. honutluunu gazabn ve kanmasdr.
378 379 380
Veya cezasn
takva, hayrl
insann, ameller
Allahn ilemesi,
kazanacak
gerektirecek
yasaklardan
Fussilet, 41/17-18. bn Manzur, Lisanul-arab, 15/402. Ahmed izzeddin el-beyanuni, umul-masiye ve bereketut-takva, s. 71.
101

3- Hz. mer, Ubeyy b. Kaba: Takva nedir? diye sordu. Ubeyy: Sen, hi dikenli yolda yrmedin mi? dedi. Hz. mer: Evet dedi. Ubeyy: Peki ne yapyordun? diye sordu. Hz. mer: Dikenlere basmamaya dikkat
ediyordum dedi. Ubeyy: te takva budur dedi. 4- Hz. Ali ise takvay yle tanmlar: O, Yce yaratcdan korkmak, Kuranla amel etmek, aza kanaat etme ve kyamet gnne hazrlk yapmaktr. 5- Sahabelerden Ebu Derda da takvay yle tarif eder: Tam takva, kulun zerre miktarnca dahi olsa Allahtan tam anlamyla saknmasdr. yle ki, helal grd baz eyleri bile haram korkusuyla terk etmesidir. O, kendisiyle haram arasnda kesin bir perde olmas iin byle davranr. nk Allah, ufak dahi olsa kullarn btn yaptklarndan sorumlu olduklarn bize yle bildirmektedir: Artk kim zerre arlnca bir hayr ilerse, onu grr; Kim de zerre arlnca bir er (ktlk) ilerse, o da onu grr. 381
381
Zilzal, 99/7-8.
102

6- Adaletiyle n salm mer b. Abdlaziz takva hakknda yle syler: Gndzleri oru tutmak veya geceleri ibadetle geirmek veya bu iki ameli de ilemek takva deildir. Asl takva, Allahn yasakladklarn terk etmek, emrettiklerini de yerine getirmektir. Bunlar yaptktan sonra, daha fazla ibadet yapabilen elbette daha fazla sevap kazanr. 7- Talak b. Habib de takvay yle tanmlar: Takva, Allahn sana verdii nur ile sevabn umarak Ona itaat etmen, yine Onun verdii nur ile azabndan korkarak yasakladklarn terk etmendir. 8- Baz erenler de yle sylemilerdir: nsan, kalbinde olanlar bir tabaa konulup ar ve pazarda dolatrldnda, kendisine bakanlardan utanmadka takvada zirveye ulaamaz. 9- Takva, Allahn seni, emrettii yerlerde bulmas, yasaklad yerlerde de bulmamasdr. 10- Takva, dn halka sslediin gibi iini de Hakka sslemendir. 382 * Takvann dereceleri Dini metinlerde yaplan aratrma, takvann derece yledir: olduunu gstermektedir. Bu derece
382
Salahaddin mardini, et-Takva, s. 16-17.
103

1- Kyamet gnndeki ebedi azaptan, la ilahe illallah sz ile kurtulmak. u ayet, takvann bu derecesine iaret etmektedir: Onlar "takva sz" zerinde 'kararllkla ayakta tuttu. Zaten onlar da, buna layk ve ehil idiler. 383 2- Allahn emirlerini yapmak, yasakladklarndan kanmak. Aadaki ayet bu takva derecesine iaret etmektedir: Eer o lkelerin halk, inansalard ve korkup-saknsalard, gerekten zerlerine hem gkten, hem de yerden (saysz) bolluklar (bereketler) aardk.
384
3-
nsann
dncesini,
Allah
dnda
baka
eylerle megul eden her trl dnce ve fiilden uzak durmak. u ayet bu manaya iaret etmektedir: Ey iman edenler, Allah'tan nasl korkup-saknmak ve siz, ancak gerekiyorsa lmeyin. 385 Abdullah b. Mesut bu ayetin anlam udur der: syan etmeden Allaha itaat etmek, Onu hi ylece korkup-saknn
mslman olmaktan baka (bir din ve tutum zerinde)
383 384 385
Fetih, 48/26. Araf, 7/96. Al-i mran, 3/102.
104

unutmadan daima anmak ve nankrlk etmeden Ona kretmektir.386 * Takva ile ilgili ayetler Yukarda da belirttiimiz gibi Vaka kknden treyen takva szc, Kuran- Kerimin bir ok yerinde deiik ekilde ekillerde ifade 258 kez onun gemektedir. nemini, Ben bu ve aratrmamda, takva szcnn anlamn en iyi eden, faziletini faydalarn belirten ayetler zerinde duracam. 1- Takvay emreden ayetler: Ey iman edenler, Allah'tan nasl korkup-saknmak gerekiyorsa ylece korkup-saknn. 387 Andolsun, biz sizden nce kitap verilenlere ve sizlere: "Allah'tan korkup-saknn" diye tavsiye ettik. 388 Ey iman edenler, Allah'tan korkup-saknn ve sz doru olarak syleyin. 389 Ey iman edenler, Allah'tan korkup-saknn. Herkes yarn iin neyi takdim edip-gnderdiine baksn.
386
387 388 389
Ebu Suud, Tefsir, 1/133; Beyanuni, umul-masiye ve bereketut-takva, s. 72-73. Al-i mran, 3/102. Nisa, 4/131. Ahzab, 33/70.
105

Allah'tan korkup-saknn. Hi phesiz Allah, yapmakta olduklarnzdan haberdar olandr. 390 2- Takva, imann bir iaretidir: Eer inanyorsanz, Allah'tan korkup-saknn. 391 3- Takva, ilahi bir batr: Nefse ve ona 'bir dzen iinde biim verene, sonra ona fcurunu ve
392
(snr
tanmaz
gnah
ve
ktln) (andolsun).
ondan
saknmay
ilham
edene
Hidayeti bulmu olanlara gelince; (Allah,) onlarn hidayetlerini arttrm ve onlara takvalarn vermitir. 393 4- Takva, insanlar arasnda bir stnlk lsdr: Allah katnda sizin en stn olannz, takvaca en ileride olannzdr. 394 5- Takva, Allah dostlarnn bir zelliidir: Haberiniz olsun; Allah'n velileri, onlar iin korku yoktur, onlar mahzun da olacak deildirler. Onlar iman edenler ve (Allah'tan) korkup-saknanlardr. 395 6- Takva, iyilik ve krn bir ifadesidir:
390 391 392 393 394 395
Har, 59/18. Maide, 5/57. ems, 91/7-8. Muhammed, 47/17. Hucurat, 49/13. Yunus, 10/62-63.
106

Ama iyilik saknan(n tutumudur). 396 u halde Allah'tan korkup-saknn ki, O'na
kredebilesiniz. 397 Artk Allah'tan korkup-saknn ve bana itaat edin. Bilmekte olduunuz eylerle size yardm edenden korkup-saknn. Size hayvanlar, ocuklar
398
(vererek)
yardm etti. Baheler ve pnarlar da verdi."
7- Mmin, takvada nder olmak ister: Ve armaan onlar: et ve

399
"Rabbimiz, bizi
bize
elerimizden
ve
soyumuzdan, kl,"diyenlerdir.
gzn
aydnl takva
olacak
(ocuklar) nder
sahiplerine
* Takvann faydalar Takvann insanlara byk faydalar vardr.
Bunlardan bir kan yle sralayabiliriz: 1- Takva, Allah sevgisini kazanmay salar: Hayr; kim ahdine vefa eder ve saknrsa phesiz Allah da muttaki olanlar sever. 400 2- Takva, Allahn merhametine yakn olmay salar:
396 397 398 399 400
Bakara, 2/189. Al-i mran, 3/123. uara, 26/131-134. Furkan, 25/74. Al-i mran, 3/76.
107

"(Allah) dedi ki: Azabm dilediime isabet ettiririm, rahmetim ise her eyi kaplamtr. Onu korkupsaknanlara, zekt verenlere ve bizim ayetlerimize iman edenlere yazacam." 401 Bu indirdiimiz mbarek bir Kitap'tr. u halde ona uyun ve korkup-saknn. Umulur ki esirgenirsiniz. 402 3- Takva, Allahn yardmna sebep olur, baarl olmay salar: phe yok Allah, korkup saknanlarla ve iyilik edenlerle beraberdir. 403 Allah'tan korkup-saknn ve bilin ki muhakkak Allah, korkup-saknanlarla beraberdir. 404 Fakat kim verir ve korkup-saknrsa ve en gzel olan dorularsa, Biz de onu kolay olan iin baarl klacaz. 405 4- Takva, kurtulu gemisidir; baar ve kurtulu yoludur; insanlar gvenlik ve esenlie kavuturur: Ey Ademoullar, iinizden size ayetlerimi haber veren peygamberler geldiinde, kim korkup-saknrsa
401 402 403 404 405
Araf, 7/156. Enam, 6/155. Nahl, 16/128. Bakara, 2/194. Leyl, 92/5-7.
108

ve (davranlarn) dzeltirse ite onlar iin korku yoktur, onlar mahzun da olmayacaklardr. 406 Allah, takva sahiplerini (inanarak ve davranarak) zafere ulamalar dolaysyla kurtarr. Onlara ktlk dokunmaz ve onlar hzne kaplmayacaklardr. 407 5- Takva, kalpte bir nur diriltir; takva sahibi bu nur sayesinde, hak ile batl birbirinden ayrt eder: Ey iman edenler, eer Allah'tan korkup-
saknrsanz, size doruyu yanltan ayran bir nur ve anlay (furkan) verir, ktlklerinizi rter ve sizi balar.
408
6- Takva, kiinin gaflette kalmasna engel olur, ona hatrlama yetenei kazandrr ve ilerin hakikatini grmesini salar: (Allah'tan) Saknanlara eytandan bir vesvese eritiinde (nce) iyice dnrler (Allah' zikredipanarlar) , sonra hemen bakarsn ki grp bilmilerdir
409
7- Takva, ktlkleri rter ve balanmasn salar:
406 407 408 409
Araf, Zumer, Enfal, Araf,
7/35. 39/61. 8/29. 7/201.
109

Eer, Kitap Ehli iman edip saknsalard, elbette onlarn ktlklerini rter ve onlar 'nimetlerle donatlm' cennetlere sokardk. 410 Kim Allah'tan korkup-saknrsa, Allah, onun
ktlklerini rter ve onun ecrini bytr. 411 8Takva, dostlar arasnda sohbetin devam
etmesini salar: Muttakiler hari olmak zere, o gn, dostlarn kimi kimine dmandr. Ey kullarm, bugn sizin iin bir korku yoktur ve siz hzne kaplacak da deilsiniz." 412 9- Takva, ilerin kolaylamasn ve rzkn bol olmasn salar: Eer o lkelerin halk inansalard ve korkupsaknsalard, gerekten zerlerine hem gkten, hem de yerden (saysz) bolluklar (bereketler) aardk. 413 Kim Allah'tan korkup-saknrsa, (Allah) ona bir k yolu gsterir; Ve onu hesaba katmad bir ynden rzklandrr. Kim de Allah'a tevekkl ederse, O, ona yeter. 414 10- Takva, dmandan korunmann ve zafer elde etmenin bir sebebidir:
410 411 412 413 414
Maide, 5/65. Talak, 65/5. Zuhruf, 43/67-68. Araf, 7/96. Talak, 65/2-3.
110

Eer siz sabreder ve saknrsanz, onlarn 'hileli dzenleri' size hi bir zarar veremez. 415 11- Takva, ilerin dzelmesini salar: Ey iman edenler, Allah'tan korkup-saknn ve sz doru olarak syleyin. Ki O (Allah), amellerinizi slah etsin ve gnahlarnz balasn. 416 12- Takva, amellerin kabul edilmesini salar: Allah, ancak korkup-saknanlardan kabul eder."
417
13- Takvann faydalarndan biri de, bu dnyada ve lmden sonra mjdelenmektir: Haberiniz olsun; Allah'n velileri iin korku yoktur, onlar mahzun olacak da deildirler. Onlar iman edenler ve (Allah'tan) korkup-saknanlardr. Mjde, dnya hayatnda ve ahirette onlarndr. Allah'n szleri iin deiiklik yoktur. te byk 'kurtulu ve mutluluk budur.
418
14-
Takva,
ahirette
byk
dl
ve
sevap
kazanmay salar:
415 416 417 418
Al-i mran, 3/120. Ahzab, 33/70-71. Maide, 5/27. Yunus, 10/63-64.
111

Eer iman eder ve korkup-saknrsanz, sizin iin byk bir dl / ecir vardr. 419 phesiz muttaki olanlar, Rablerinin kendilerine verdiini alanlar olarak cennetlerde ve pnarlardadrlar; nk onlar, bundan nce ihsanda (gzel davranta) bulunanlard. 420 15- Takvann en byk faydas, nimetler yurdu cennette ebedi kalmaktr: De ki: Dnyann meta azdr, ahiret ise muttakiler iin daha hayrldr. 421 O cennet; biz, kullarmzdan takva sahibi olanlar (ona) varisi klacaz. 422 Rabbinizden olan mafirete ve eni, gklerle yer kadar olan cennete (kavumak iin) yarn; o, muttakiler iin hazrlanmtr. 423
419 420 421 422 423
Al-i mran, 3/179. Zariyat, 51/15-16. Nisa, 4/77. Meryem, 19/63. Al-i mran, 3/133. Daha geni bilgi iin bkz. Salahaddin mardini, et-Takva, s. 2327; Beyanuni, umul-masiye ve bereketut-takva, s. 70-90.
112
4- ST KAMET Davetide mutlaka bulunmas gereken bir zellik de, drstlk ve istikamettir. stikamet, doru olan yolu takip etmek ve ondan hi ayrlmamaktr.424 stikamet, slami deerlere bal kalmak, Allahn izdii hidayet yolunda yrmek, snrlarn korumak, snrlamalarna uymak, emirlerini yerine getirmek ve yasakladklarndan kanmaktr.425 stikamet ve drstlk, hem niyetlerde hem szlerde hem de fiillerde olmaldr. Fussilet suresinin bir ok ayeti, bu zellik zerinde durmakta ve onun ne derece byk bir neme sahibi sahip olan, olduunu niyetinde vurgulamaktadr. stikamet
sznde ve fiillerinde drst olan mmin, ahirette hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hibir insan akln dnmedii byk nimetlere ve dllere kavuacaktr. Yce Allah bu gerei yle ifade etmektedir: phesiz onlar "Bizim Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu); ite onlarn zerine melekler iner (ve derler ki;) "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de
424
425
Muhammed b. alan es-Sddiki, Delilulfalihin, 1/282. Dr. Ahmet e-irbasi, Mevsuatu ahlakilkuran, 1/165.

sizin velileriniziz. Orda nefislerinizin arzulad her ey sizindir ve istemekte olduunuz her ey de sizindir. ok balayan, ok esirgeyen (Allah) tan bir arlanma olarak." 426 Abdullah b. Abbas bu ayet hakknda unlar syler: Bu ayet Hz. Ebubekir hakknda nazil oldu. Mrikler: Rabbimiz Allahtr, melekler de onun kzlardr. Tapmakta olduumuz bu ilahlar, bizim Allah katndaki efaatilerimizdir dediler ve doru yoldan ayrldlar. Mriklerin bu szlerine karlk Hz. Ebubekir de: Bizim Rabbimiz birdir ve Onun hibir orta yoktur. Muhammed (s.a.v.) de Onun kulu ve resuldr. Dedi ve doru yolu takip etti. Enes b. Malik anlatyor. Hz. Peygamber, "Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu) ayetini okudu ve yle buyurdu: nsanlar bu sz sylediler ancak daha sonra bir ou onu yine inkar etti. Kim bu sz zerine lrse ite o, istikamet sahibi olanlardandr. 427 Bir defasnda Hz. mer minbere kt ve:
Rabbimiz Allahtr deyip sonra da dosdoru bir istikamet tutturanlar (yok mu) ayeti hakknda: Allaha yemin olsun ki onlar, Allahn yolunda dosdoru
426 427
Fussilet, 41/30-32. Elbani, Zaifu snenit-tirmizi, s. 411.
114

yrdler ve asla tilkiler gibi, saa sola sapmadlar dedi. Hz. Osman ise bu ayet hakknda unu syler: stikamet, Rabbimiz Allahtr deyip sonra samimiyetle ve itenlikle onun gerekleriyle amel etmektir. Hz. Ali, istikamet tutturanlar, Allahn farz
kldklarn yapan ve yerine getirenlerdir der. Tabiilerden de bu ayet hakknda bir ok sz nakledilmitir. te onlardan Fudayl b. Iyadn sz: stikamet tutturanlar, bu fani dnyadan uzaklap baki ve srekli olana ynelenlerdir. Kimisi de istikamet, szde istikamet sahibi olann amelde de istikamet sahibi olmasdr demitir. Kurtubi der ki: Bu szler, her ne kadar benzer anlamalar tasa da bunlarn zeti udur. stikamet, inanta, szde ve amelde Allaha itaat etmek ve buna devam etmektir. "Korkmayn ve hzne kaplmayn, size va'd olunan cennetle sevinin: bn Zeyd ve Mcahit bu ayeti: Melekler, lm annda onlarn yanna iner diye tefsir ederken, Mukatil ve Katade: Yeniden dirili iin kabirlerinden kalktklar vakit melekler yanlarna iner diye tefsir ederler. Veki ve bn Zeyd ayette geen mjdenin, lm annda, kabirde ve yeniden dirili annda olmak zere yerde gerekletiini sylerler.
115

"Korkmayn braktnz ve hzne Allah kaplmayn, kefil geride iin,
ocuklarnza
olduu
gelecekleri konusunda endielenmeyin ve korkmayn. Amellerinizin reddedilmesinden de korkmayn; nk btn iyi amelleriniz kabul edilmitir. lediiniz gnahlar yznden zlmeyiniz; nk onlar da balanmtr. Cennet mjdesiyle istikamet sahibi olanlara inen melekler derler ki: Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz. Mcahit bu ayet hakknda: Melekler bu kimselere: Biz, dnyada sizinle birlikte olan yakn dostlarnzz derler. Kyamet gn olunca da onlara: Biz, sizinle birlikte cennete girmedike asla sizden ayrlmayz derler. Biz, dnya hayatnda da, ahirette de sizin velileriniziz sznn Allaha ait olma ihtimali de vardr. nk Allah, bu dnyada da ve ahirette de mminlerin velisi ve dostudur. Orda nefislerinizin arzulad her ey sizindir: Her trl zevk ve sefaya kavuacaksnz. Ve istemekte olduunuz her ey de sizindir.: Temenni ettiiniz ve kavumay arzuladnz her eyi elde edeceksiniz. (Allah)tan bir arlanma olarak.": Bu nimetlerin hepsi Allahn size bir ikramdr. O gerekten gnahlar balayan ve kullarna ok merhamet edendir. 428
428
Kurtubi, el-Camiu li ahkamil-kuran., 15/357.
116

Bu ayetler, istikamet gereini, dnya ve ahiret hayatndaki byk mkafatn ak ve net bir ekilde ifade etmektedir. Rabbimiz Allahtr sznn anlam, sadece szle bu sze bal kalmak deildir. Ayn zamanda bu sz, onun gereklerini yerine getirmek, yaant biiminde ve i dnyasnda istikamet sahibi olmak anlamna da gelmektedir. Bu szde durmak ve kiiye ykledii sorumluluklar yerine getirmek, hi phesiz olduka zor ve ar bir itir. Zaten bu yzden bu nitelii tayanlar, Allah katnda byle byk nimetlerle dllendirilmekte, meleklerle sohbet etme, onlarn desteklerini ve sevgilerini kazanma erefine kavumaktadrlar. Melekler bu yzden onlara korkmayn ve zlmeyin, size vad olunan cennetle sevinin; biz, dnya hayatnda da ahirette de sizin velileriniziz demekte ardndan, onlara vad edilen cenneti en gzel ekilde ve en kapsaml ifadelerle tasvir etmektedirler. nk varacaklar yerleri bilmeleri onlar, daha da sevindirecek ve oraya varmann zlemi iinde olacaklardr. Orda nefislerinizin arzulad her ey sizindir ve istemekte olduunuz her ey de sizindir cmlesi, cenneti onlarn gznde daha da gzelletirmekte ve deerli klmaktadr. ok balayan, ok esirgeyen (Allah) tan bir arlanma olarak cmlesi de, bu nimetlerin bizzat Allah
117

katndan Onun rahmet ve mafireti ile kendilerine indirildiini vurgulamaktadr. Btn bunlardan hareketle bu zelliin, mutlaka her davetide bulunmas gerekir. nk daveti, insanlar erdemli davranlara, stn ahlaka ve ktlklerden uzak durmaya armaktadr. Zaten istikamette budur. Daveti, kendisinin yapmad veya uzak durduu bir ie insanlar nasl davet edebilir? Davetinin tamamen veya ksmen istikamet sahibi olmamas, onun kiiliinde ikili bir yapnn olumasna ve elikiye dmesine neden olur. Halbuki daveti, szlerden nce fiilleriyle ve ahlakyla insanlar davet eder; bu zelliiyle onlara nclk ve nderlik eder. Yce Allah, davetinin yapsnda ikilik olmamas gerektiine dikkat eker ve yle buyurur: Kitab okuduunuz halde siz, insanlara iyilii emrederken kendinizi unutuyor musunuz? Yine de akllanmayacak msnz? 429 Bu durumla ilgili olarak Yce Allah bir baka ayette ise yle buyurur: Ey iman edenler, yapmayacanz eyi neden sylersiniz? Yapmayacanz eyi sylemeniz, Allah katnda byk bir sutur. 430
429 430
Bakara, 2/44. Saf, 61/2-3.
118

stikametle ilgili sylenenler zetle ite bunlardr. O halde daveti, dncesinde, szl veya fiili yaantsnda ve ahlaki yapsnda kesinlikle herhangi bir erilik ve yanllk bulunmamaldr. Her eyden nce samimi olmal, salam bir niyete ve amaca sahip olmaldr. Ebu Amr veya Ebu Amradan, Sfyan b. Abdullah dedi ki: Bir defasnda Hz. Peygambere: Ey Allahn resul! slamda bana yle bir sz syle ki, bir daha senden bakasna sormayaym? dedim. Allah resul: Allaha inandm de, sonra da dosdoru ol! buyurdu.
431
Dosdoru yapmaya ve
ol!,
yani
Allahn btn
emrettiklerini davranlardan
yasaklad
kanmaya devam et. Doruluk asla erilii kabul etmez; nk erilik, doruluun zdddr.432 Bilinmelidir ki peygamberler gibi Allahn hata yapmaktan koruduu masum kimselerden baka hi kimse, tam ve kamil bir istikamete ulaamaz. Fakat bizden istenen, ona ulamak iin gayret gstermek, bu hususta nefisle mcadele etmek ve aba harcamaktr. Elbette peygamberler dnda hi kimse masum ve hatasz deildir. Ama insan elinden geldiini ve yapabildiini yapmaktan geri kalmamal, hatalar ve
431 432
Mslim, 1/65. Muhammed b. alan es-Sddiki, Delilulfalihin, 1/284.
119

eksiklikleri iin Rabbinden balanma dilemeli, farkna vard hatadan tevbe edip onu terk etmeli ve bir daha ayn hatay yapmamaldr. Enes b. malik rivayet ediyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Her insan olu hata yapar. Ancak hata yapanlarn hayrls, o hatalar terk edip tevbe edenlerdir.433 Hz. Peygamber bir hadisinde, insanlarn tam ve kamil bir istikamete ulaamayacaklarn bize bildirmitir. Sahabelerden Sevban rivayet ediyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Dosdoru / istikamet sahibi olun ve amellerinizi hesaplamayn. Biliniz ki, sizin en hayrl ameliniz namazdr ve mminden
434
bakas
abdest
almaya zen gstermez.
Ebu Hreyre rivayet ediyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: phesiz din, kolaylktr. Dinde ar / kat davranan mutlaka malup olur. O halde doru ve dengeli olunuz; mjdeleyiniz; sabah, len ve gece vakitlerinden yardm alnz.435 stikamet, szlerde, amellerde ve niyetlerde
dengeli olmak ve arlklara kamamaktr. Kul ne zaman ki, Allah tanr, Ona kar gelmekten korkar, Onu sever, iradesine tam anlamyla teslim olur, Ondan
433
434 435
mam Ahmet, el-Msned, 3/198; Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/305. mam Ahmet, el-Msned, 5/276-277, 5/282. Buhari, 1/18; Mslim, 1/540.
120

mit kesmez, her iinde Ona dayanr, Onun dnda her eyden yz evirirse ite o zaman, dier btn organlar Allaha itaat etmede istikrara kavuur. Unutulmamaldr ki kalp, dier organlarn padiahdr. Bir baka ifadeyle btn organlar, kalbin birer askeridir. Eer padiah dzelir ve doru yola girerse, askerler ve halk da dzelir; liderleriyle birlikte doru yolu takip ederler. Bu yzden Yce Allah, (ey Peygamber ve Peygamber'e uyanlar) yzn samimiyetle ve tamamen bu dine evir.
436 buyurmaktadr.
Kalpten sonra kiinin istikametini koruyan ve ona doru bir kiilik kazandran en byk organ, dildir. nk dil, kalbin tercmandr. Kalpte sakl olan anlamlar dil ifade eder. Bu yzden Hz. Peygamber, istikameti emrettikten sonra dili korumay tavsiye etmektedir. Enes b. Malik anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Bir kulun kalbi dzelmedike, iman dzelmez. Dili dzelmedike de kalbi dzelmez. 437 Bir baka hadiste ise Hz. Peygamber yle buyurur: nsan olu her sabahladnda, btn organlar dile der ki: Bizim iin Allahtan kork! nk biz,
436 437
Rum, 30/30. mam Ahmet, el-Msned, 3/198.
121

sana balyz. Eer sen dzelirsen biz de dzelir; erilirsen biz de eriliriz. 438
438
Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/287; bn Receb el-Hanbeli, Camiul-ulum velhikem., s. 177-179.
122
5- DAVET Davetiyi dier insanlardan ayran en byk zellik, insanlar Allaha davet etmesidir. Bu, Allaha davetin sadece ona mahsus bir zellik olduunu anlamna gelmez. nk Allaha davet ii, gc nispetinde toplumdaki her bireyin bir grevidir. Allah katnda en gzel szler, Allaha davet edilirken sylenen szlerdir. Bu gerek, u ayette ak bir ekilde ifade edilmektedir: Allah'a aran, salih amelde kimdir?
439
bulunan
ve: diyenden
"Gerekten daha gzel
ben szl
mslmanlardanm"
Kurtubi bu ayeti tefsir ederken unu syler: Bu ayetin anlam, hangi sz bu Kurandan daha gzeldir? Allaha ve Ona itaate davet edenden daha gzel szl kim vardr? bn Sirin, es-Suddi, bn Zeyd ve Hasan Basri ise, ayette sz edilen kii Hz. Peygamberdir demilerdir. Hasan Basri, bu ayeti okuduu zaman yle derdi: Bu kii, Allahn sevgili kulu, zel dostu, en sekin ve en stn kulu Hz. Peygamberdir. Allaha yemin olsun ki, Allahn yeryznde en ok sevdii insan odur. Allah, onun duasn ve davetini kabul etmi, o da insanlar buna davet etmitir.
439
Fussilet, 41/33.

Hz. Aie, krime, Kays b. Ebi Hazim ve Mcahit, bu ayetin mezzinler hakknda nazil olduunu sylemilerdir. bn Arabi, ilk grn doru olduunu, nk ezann Medinede meru klndn, bu ayetin ise Mekkede nazil olduunu; ancak ikinci grn anlam olarak doru olabileceini syler. Hasan Basri, bu ayetin mm / genel olduunu, dolays ile Allaha davet eden her kesin gzel szl olduunu syler.440 Es-Sadi bu ayeti tefsir ederken unlar syler: Ayette geen soru, tekrarlanan olumsuzluk anlamndadr. Yani, hi kimse Allaha davet edenden daha gzel szl olamaz. Buradaki sz szc, cmleler topluluu olarak bilinen anlamda olabilecei gibi, takip edilen yol ve uyulan metot anlamnda da olabilir. Daveti, inanmayanlar slama davet ederken, gaflette slup olan mminlere ve t verirken ve batl dnceleri savunanlarla tartrken mutlaka gzel bir kullanmal onlarn nefretini kazanacak sluplardan kesinlikle kanmaldr. nsanlara, Allaha ibadet etmeyi emrederken, elinden geldiince onlar ibadete tevik ederken, onlar Allahn yasaklarn ilemekten men ederken tatl dil ve tavsiye edici bir dil kullanmal, yasaklar ilemeyi terk etmelerini salayacak yollar ve metotlar gelitirmelidir. nsanlar gerek slama
440
Kurtubi, el-Camiu li ahkamil-kuran., 15/360.
124

arrken onlar kfr ve irkten kurtarma amacnda olmal, baka hibir gizli amac olmamaldr. Ksaca daveti, iyilii emrederken de ktlkten men ederken de asla nefret ettirici slup kullanmamaldr. Davetinin byle sevdirici ve zendirici bir slupla insanlar Allaha davet etmesi, onlarn sevgisini kazanmasn salar. Daveti, insanlara daha ok Allahn nimetlerinden ve merhametinden bahsetmeli fakat bunun yannda, onlar azapla korkutmaktan da geri kalmamaldr. nk insanlar tevik etmek de tehdit etmek de slamn kulland davet sluplarndandr. nsanlar davet ederken, konuyla ilgili Allahn kitabndan ve ilim ve hidayet rehberi resuln snnetinden alntlar yapmak gerekir. nsanlar, stn ahlaki deerlere armak, onlar ktlklere iyilikle cevap vermeye davet etmek, yoksullara, anne ve babaya, uzak ve yakn akrabaya yardm etmeye tevik etmek her mminin bir grevidir. Daveti, eitli vesilelerle, mutluluk veya musibet zamanlarnda ortama uygun tler ve nasihatlerde bulunmal, insanlar her trl hayra ve gzele tevik edip onlar, her trl ktlk ve fenalklardan da sakndrmaldr.441
441
125

Davet, davetinin vazgeilmez bir zelliidir. Davetinin iki hedef kitlesi vardr. 1- Mslman olamayanlar. Daveti mslman olamayan insanlar, slama girmeye davet eder. 2- Mslman olanlar. Daveti, mslman olan ancak bir ok hatalar bulunan insanlar da davet etmekle ykmldr. Davetinin mslmanlara ynelik daveti, onlarn imanlarn glendirecek, slamn emir ve yasaklarna, edep ve ahlakna bal kalmalarn salayacak almalar yapmasdr. Yukarda zikrettiimiz ayet, Allaha davet eden davetinin zelliklerini belirtmekte, kullanaca sluptan, sahip olmas gereken edep ve ahlaktan sz etmektedir. Bata Hz. Peygambere ve mmetinden her davetiye davet metodunu ve ilkelerini aklamaktadr. Yani Allah bu ayetle, peygambere ve onun yolunu takip edenlere yle demektedir: Ey Muhammed (s.a.v.) ve takipileri! nsanlar mutlaka bu dine davet etmelisiniz. Bunu en gzel ekilde ve slupta yapmalsnz. Bu yolda yalnz kalmaya, skntlara ve yolun uzunluuna sabretmelisiniz. Ancak o zaman davet iin sylenen szler, yeryznde sylenen en gzel szler olur; gzel kelimelerin en banda ge doru ykselir. Fakat bu szler, mutlaka onlar dorulayan salih amellerle ve tam bir teslimiyetle birlikte sylenmelidir. te o zaman
126

yaplan davet, her trl aibeden ve bulanklktan uzak net bir davet olur. Davetiye den, bu daveti en gzel ekilde insanlara tebli etmektir. Byle bir samimiyet ve itenlikle yaplan davetten sonra insanlarn, davetiden yz evirmesi veya onu terbiyesizlikle sulayp dncelerine saldrmalarnn pek nemi yoktur. Daveti, onlarn bu tr davranlarna aynen karlk vermez; iyilikle karlk verir. Bylece o, gzel karlk vermekle derecesi ykselirken dierleri, davetiye kt cevap vermekle dereceleri daha da dmtr. Allaha davet, her zaman ve her durumda davetiye lazmdr. Onun durumu, tpk peygamberlerin durumu gibidir. Peygamberler, bir saat bile davetten geri durmayp, bu grevi hakkyla yerine getirmek iin btn hayatlarn feda ettiler ve bu uurda karlatklar saysz sknt ve musibetlere gs gerdiler. Daveti de, peygamberleri kendine rnek almal ve bu uurda karlaaca zorluklara tahamml etmelidir. Daveti, kesintisiz devam eden davet almalar sonunda eer kendinde bir yavalama ve geveklik hissederse, azim ve kararllnn zayfladn ve ylgnlkla kar karya olduunu bilmelidir. Byle bir durumda kendisine dnp nefsini hesaba ekmeli, imann glendiren salih amelleri ok ilemeye ve daha ok Rabbine yalvarmaya zen gstermelidir. Bylece bu
127

ylgnlk ve geveklik musibetinden kurtulur; nceki gibi giriken, azimli ve cesur olur. Eer nefis serbest braklr ve rahatla alrsa, i yapmaktan erinir; hareketsizlie ve tembellie alr. Bylece yerine aklp kalr, hareket etmekten ve almaktan holanmaz, azmi krlr, kararll zayflar. Halbuki davetinin, krlmayan bir azme, zayflamayan bir kararlla, gl bir kiilie ve fedakarla ihtiyac vardr. Daveti, btn bu zelliklere sahip olmaldr ki, gl bir ekilde yaam savana katlabilsin, zorluk ve skntlara kar direnebilsin. Allahn izni ve yardm ile honut olaca sonulara ulaabilsin. Daveti, insanlar Allahn dinine davet etme ykmlln yerine getirdike mutlu olacak ve davet nedeniyle elde ettii sevabn stnln daha iyi anlayacaktr. Bu, onu daha ok almaya tevik edecek ve davet konusunda daha duygusal olmasn salayacaktr. Bu yzden davetinin, sylediimiz bu meseleleri yalnz bana veya aralarnda alimlerin de bulunaca gruplar arasnda mzakere etmeli ve konuyla ilgili kitaplar okuyarak kendisini gelitirmelidir. zellikle bir arlk ve geveklik hissettiinde veya kendisinde bir yavalama yapmaldr. grdnde bu muhasebeyi mutlaka
128
129
6- BALILIK VE STNLK (SADAKAT VE ONUR DUYMA) Mslman davetinin, dine ballk ve onunla onur duyma zellii Fussilet suresinde ak bir ekilde ifade etmektedir. Bu zellik, surede yle ifade edilir: Allah'a aran, salih amelde bulunan ve: "Gerekten ben mslmanlardanm" diyenden daha gzel szl kimdir? 442 Bu ayet, davetinin slama ballk ve sadakatine vurgu yapmakta, onun deerli bir varlk olduunu bildirmektedir. yceltmekte Ayet ve bu ekilde davetinin daha ann stn onu bakalarndan
tutmaktadr. Davetiye verilen bu eref ve makam, kesinlikle onun rk, rengi veya dili yznden kendisine verilmemitir. Onun sz, amel ve yaam tarznda dini deerlere bal kalmas, bununla onur duymas, sadece kendi iyiliini dnmeyip insanlar davet etmekle, bakalarn da dndn ortaya koymas, ona bu stn makam kazandrmtr. Yce Allah, kendi katnda tek geerli dinin slam olduunu, bu yzden ona bal olanlarn da dier varlklardan stn olduunu yle bildirmektedir: Hi phesiz din, Allah katnda slm'dr. 443
442 443
Fussilet, 41/33. Al-i mran, 3/19.

Daveti, kiisel ve bireysel din anlayn am, sz ve eylemleriyle onu bakasna aktarma derecesine ulam rnek bir insandr. Bu yzden Allah katnda stn mevki ve makama layktr. slam, daima ycedir ve kendisine bal olanlar da yceltir. Hibir din kesinlikle onun stnde olamaz. Bu yzden Allah katnda mslman, dier insanlardan daha stndr. Hatta stnlk konusunda mslman olanlarla olmayanlar arasnda karlatrma yapacak bir yn bile bulunmamaktadr. Yce Allah, inananlarn inanmayanlardan kendisine irk koanlardan daha stn olduunu yle bildirmektedir: Hi balamaz. balar.
444
phesiz, Bunun
Allah, dnda
kendisine
irk
koanlar dilediini
kalanlardan
Onlarn yapmakta olduklar her iin getirdik. 445
nne
getik, bylece onu savrulmu toz zerreleri haline
slam, mslmann zellikle davetinin dini ile onur duymasn tevik etmekte, ona, kendisine gven duymasn ve imannn glenmesini salamaktadr. Yce Allah, bununla ilgili olarak yle buyurmaktadr: De ki: "phesiz benim namazm, ibadetlerim, dirimim ve lmm alemlerin Rabbi olan Allah'ndr.
444 445
Nisa, 4/116. Furkan, 25/23.
131

O'nun hi bir orta yoktur. Ben byle emrolundum ve ben mslman olanlarn ilkiyim." 446 Eer yz evirecek olursanz, ben sizden bir karlk istemedim. Benim ecrim, yalnzca Allah'a aittir. Ve ben, mslmanlardan olmakla emrolundum. 447 Biz, srailoullarn denizden geirdik; Firavun ve askerleri azgnlkla ve dmanlkla pelerine dt. Sular onu boacak dzeye eriince (Firavun) : " srailoullarnn kendisine inand (ilahtan) baka ilah olmadna inandm ve ben de mslmanlardanm" dedi. 448 (De ki:) "Ben, ancak bu ehrin Rabbine ibadet etmekle emrolundum ki, O, burasn kutlu ve saygdeer kld. Her ey O'nundur. Ve mslmanlardan olmakla emrolundum." 449 De ki: "Ben, dini yalnzca O'na halis klarak Allah'a ibadet etmekle emrolundum. Ve ben, mslmanlarn ilki olmakla da emrolundum." 450 Biz insana, 'anne ve babasna' iyilikle
davranmasn tavsiye ettik. Annesi onu glkle tad ve onu glkle dourdu. Onun (hamilelikte) tanmas
446 447 448 449 450
Enam, 6/162-163. Yunus, 10/72. Yunus, 10/90. Neml, 27/91. Zmer, 39/11-12.
132

ve stten kesilmesi, otuz aydr. Nihayet gl (erginlik) ana erip krk yl (yan)a ulanca, dedi ki: "Rabbim, bana, anne ve babama verdiin nimete kretmemi ve senin raz olacan salih bir amelde bulunmam bana ilham et; benim iin soyumda da salah ver. Gerekten ben tevbe edip sana
451
yneldim
ve
gerekten ben mslmanlardanm." "Gerekten ben
mslmanlardanm
ayeti
hakknda mfessirlerin grleri yledir. 1- bn Cerir, bu ayeti yle tefsir eder: Yani, Allahn emir ve yasaklarna uyarak ona boyun edim, ibadet ederek Ona kar kendimi zelil kldm, Onun birliine demektir. inanarak
452
azabndan
kendimi
korudum
2- Er-Razi bu ayete u anlam verir: Kalbin Allah tasdik etmesi ve organlarn da Ona itaat etmesi iman iin yeterli deildir. Dilin de eer bir mani yoksa, mutlaka kalpte bulunan ifade etmesi ve bunu dile getirmesi gerekir. Bylece mmin bir kiide u drt zellik bulunmu olur: a- Dilin iman ikrar etmesi b- Organlarn salih amel ileyerek Allaha itaat etmesi
451 452
Ahkaf, 46/15. Taberi, Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, 24/75.
133

c- Kalbin hakk tasdik etmesi d- Delillerle Allahn dinini anlatmas. Hi phesiz bu drt zellie sahip olan insan, btn varlklarn en stn ve en ereflisidir. Bu zelliklerin eksiksiz bulunduu kimse, deildir.453 elbette Hz. Muhammedden (s.a.v.) bakas
3- Es-Sadi de bu ayet hakknda yle syler: Allahn emir ve yasaklarna itenlikle uyanlar ve Onun izdii yoldan ayrlmayanlardr. Bu mertebe, kendilerini yetitiren ve grevlerini en gzel ekilde ve eksiksiz yerine getiren, bylece peygamberlerin btn mirasn elde eden sddklara has bir mertebedir.454 4- el-Alusi ise ayet hakknda unu syler: Mmin bu sz, mminlerden olma sevinci ve mutluluuyla syler. Sevabn umarak ve onunla onur duyarak kalbindeki bu inanc ifade eder. 455 man ve slamda istisna Hi kuku yok ki, dinin mertebeleri slam, iman ve ihsan olmak zere tr. Bu mertebelerden biri yalnz sylendiinde, btn mertebeleri kapsar ve dinin tamamna zel ad olur. Ama eer biri, dieriyle birlikte anlrsa, rnein iman ile slam yan yana zikredilirse, o
453 454
455
Er-Razi, Tefsirul-kebir, 27/126. Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimurrahman fi tefsiri kelamil-mennan, 6/576. El-Alusi, Ruhul-meani, 24/122.
134

zaman her birinin kast ettii anlamn farkl olduu ve ayn anlamda kullanlmadklar anlalr. slam, slamn artlar olarak bilinir ve zahiri bir takm ibadet trlerini kapsar. man, imann artlar olarak bilinir ve gaybi bir takm inanlarla ilgilidir. hsan da, iman gibi gaybla alakal bir konudur. Baz kimseler, nsan, ak bir ekilde kendisinin mslman veya mmin olduunu syleyebilir mi? Yani insann, ben mslmanm veya ben mminim demesi caiz mi? man veya slamda istisna yapabilir mi? Yani, ben mslmanm inallah veya ben mminim inallah demesi caiz mi? sorusunu sorabilir. bn Teymiyye bu sorulara yle cevap verir: manda istisna yani insann, ben mminim inallah demesi- hakknda din bilginleri gr ileri srmlerdir. Kimi din bilginleri insann, byle sylemesini vacip kabul eder. manda istisna yapmann vacip olduunu syleyen bu kimselerin iki delili bulunmaktadr. man veya kfr, kiinin zerinde ld bir inantr. Bu yzden insan, ld inanca gre mmin veya kafir saylr. Kiinin mmin veya kafir olaca Allahn ilminde nceden belirlenmitir. Biz ne Allahn bu konudaki ilmini ne de kiinin, zerine ld inanc bilemeyiz. Bu yzden insann imanda istisna yapmas vaciptir.
135

Mutlak iman, Allahn kullarna emrettii btn emirleri yapmak ve btn yasaklardan kanmaktr. Eer insan ben mminim derse kendisinin, emredildikleri btn eyleri yapan ve nehyedildikleri btn yasaklardan kananlar anlamna gelen ebrar ve muttakilerden olduuna; bylece Allahn veli kullarndan biri olduuna ahitlik etmi olur. Bu ise kiinin, kendisini tezkiye etmesi / aklamas ve bilmedii bir eyde kendi lehine ahitlik yapmas demektir. Eer byle bir ahitlik doru olsayd insann, bu hal zere lmesi durumunda kendisinin kesinlikle cennete gideceine ahitlik yapmas da doru ve caiz olurdu. Kimisi bu sz haram kabul eder. manda istisnay kabul etmeyen ve onun haram olduunu savunanlar, mrcie, cehmiyye ve onlarn yolundan gidenlerdir. Bunlar iman, insann bildii bir ey olarak kabul eder ve insann imanl olup olmadn bilebileceini, bu yzden istisnann olamayacan sylerler. Allahn varln ve birliini kabul etmek gibi. nsan kalbinde byle bir inancn olup olmadn mutlaka bilir. Bu yzden imanda istisna yapan, imanndan phe eden biridir derler. Kimisi de bu sz, iki ynden caiz kabul eder. Doru ve delilleri kuvvetli olan gr budur. Zira en hayrl gr, ifrata ve tefrite kamayan dengeli grtr. Bu gr, iki ynden dorudur:
136

manda istisna yapan kimse eer, imannn
aslndan phe ederek bu sz sylyorsa, istisna haramdr. nk iman, asla phe kabul etmez. Bu konuda btn din bilginleri ayn gr paylamaktadrlar. Eer bu szle, Allahn aadaki ayette niteliklerini belirttii mminlerden olduunu kast ediyorsa, bu durumda imanda istisna yapmak caizdir. Yce Allah, imanda ileri gitmi mminlerin baz niteliklerini yle haber verir: M'minler ancak o kimselerdir ki, Allah anld zaman yrekleri rperir, O'nun ayetleri okunduunda imanlarn arttrr ve yalnzca Rablerine tevekkl ederler. Onlar, namaz dosdoru klarlar ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden infak ederler. te gerek m'minler bunlardr. Rableri katnda onlar iin dereceler, balanma ve stn bir rzk vardr. 456 Ayn ekilde imanda istisna yaparken, nasl bir sona varacan kasteden ve imannda phe etmemek kaydyla iinin Allaha kaldn kastedenler hakknda da bu hkm geerlidir. Bu grn daha salam ve doru olduu aktr. 457
456 457
Enfal, 8/2-4. bn Teymiyye, Mecmuul-fetava, derleyen, Abdurrahman b. Muhammed b. kasm ve olu, 7/429.
137
7- KTL(E)KLERE Y L KLE KARILIK VERMEK Normal gnlk hayatnda veya alma ve davet hayatnda davetinin, kendisine yaplan ktle iyilikle karlk vermesi, onun insanlar arasndaki deerini daha da arttrr. Zira iyilikle ktlk arasnda byk farklar vardr; birbiriyle karlatrlacak benzer ynleri hi yoktur. Her iyilik, gzellik ve parlaklk bakmndan gkte uan bir ku gibidir. yilik, kuun giderek ykseldii gibi sahibini daha ok ykseltir. Her ktlk ise, irkinlik ve bozukluk bakmndan toprak altnda yaayan bir hayvan gibidir. Daima sokaca ve zehirini aktaca bir av bekler. Fussilet suresi, iyilikle ktln kesinlikle ayn olmadn, davetinin ktle nasl karlk vermesi gerektiini, birinden ktlk grdnde ne yapmas gerektiini net bir ekilde yle aklar: yilikle ktlk eit olmaz. Sen, en gzel olan bir tarzda (ktl) uzaklatr; o zaman, (grrsn ki) seninle onun arasnda dmanlk bulunan kimse, sanki scak bir dost(un) oluvermitir. Buna da, sabredenlerden ve byk bir pay sahibi olanlardan bakas kavuturulamaz. 458
458
Fussilet, 41/34-35.

nl mfessir Kurtubi, bu ayeti yle tefsir eder: Senin zerinde bulunduun tevhit inanc ile mriklerin zerinde bulunduklar irk asla eit ve bir deildir. Abdullah b. Abbas, ayette geen iyilii, tevhit (la ilahe illallah) kelimesi; ktl ise irk olarak aklar. Kimisi iyilii, Allaha itaat, ktl irk olarak; kimisi iyilii, inkarclara yaclk ktl gaflet olarak; kimisi iyilii af ve ba, ktl almak olarak aklamtr. Dahhak ise ayette geen iyilii ilim, ktl ise fuhu ve fenalk olarak aklar.459 evkani ise ayeti yle aklar: yilik, Allah honut eden ve karlnda sevap verdii amellerdir. Ktlk ise, Allahn honut olmad ve ileyenleri cezalandrd amellerdir. Ayette geen iyilii belirli bir ibadetle snrlamak, ktl de belirli bir gnahla snrlamak iin herhangi bir iaret yoktur. Bu yzden hem iyilik kavram hem de ktlk kavram burada mm / geneldir.460 Allahn rzasna kavumak iin yaplan iyilik ve ibadet ile Allahn honut olmad, gazap ve fkesine neden olan ktlk ve gnah arasnda yap, nitelik ve karlk bakmndan hibir eitlik yoktur. Ayn ekilde insanlara iyilik yapmak veya onlara ktlk yapmak arasnda da bu tr bir eitlik bulunmamaktadr. Zira yce Allah yle buyurmaktadr:
459
460
Kurtubi, el-Camiu li ahkamil-kuran., 15/361. evkani, Fethul-kadir, 4/516.
139

yiliin karl iyilikten bakas mdr?461 Elbette iyiliin karl, iyilikten baka bir ey olamaz. Allah bu durumu belirttikten sonra daha byk bir neme sahip olan baka bir iyilik trn emretmektedir. O da, yaplan ktle iyilikle karlk vermektir.462 Sen, en gzel olan bir tarzda (ktl)
uzaklatr. Yani onlarn bilgisizlik ve beyinsizlikten dolay yaptklar ktlkleri sen, en gzel bir yolla bandan sav. nk eer sen, onlarn defalarca tekrarlad ve alkanlk haline getirdikleri bu kt ahlaklarna sabreder, onlara zarar vermekten ve fkeyle karlk vermekten saknrsan, onlar, bu kt ahlaklarndan ve alkanlklarndan utanmaya
463
balar
ve
irkin
davranlar terk ederler.
Kimi mfessirler bu ayetin, kl ayetleri ile nesh edildiini (hkmnn kalktn), ktle iyilikle karlk vermenin sadece baz hallerde ve inanla ilgili olmayan durumlarda mstehab olduunu sylemiler; insanlarla iyi geinme, verdikleri skntlara katlanma ve baz davranlarna gz yummay bu durumlar arasnda zikretmilerdir. Abdullah b. Abbas bu ayeti, Cahillik ederek sana ktlk yapan kimseye sen, yumuak huyunla
461 462
463
Rahman, 55/60. Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimurrahman fi tefsiri kelamil-mennan, 6/577. Er-Razi, Tefsirul-kebir, 27/127.
140

karlk ver eklinde tefsir etmitir. Bir defasnda da yle demitir: Bir adam bir bakasna sver. Kendisine svlen bu kfre yle karlk verir: Eer doru sylyorsan Allah beni affetsin, eer yalan sylyorsan Allah, seni affetsin.464 Eer insanlardan biri sana szl veya fiili bir ktlk yaparsa, zellikle eer bu, akrabalarndan veya yakn arkadalarndan senin zerinde byk hakk bulunan bir kimse ise, ona iyilikle karlk ver. Eer seninle ilikisini kesmise, onunla ilikini devam ettir; eer sana hakszlk etmise, onu affet; eer gyabnda veya yzne kar hakknda kt konumusa, ona karlk verme; aksine onu affet, gzel ve yumuak szle cevap ver. Eer seninle konumaz ve senden uzaklarsa, onun arkasndan kt konuma ve ona selam gnder. nk eer onun yapt ktle iyilikle karlk verirsen byk faydalar elde edersin.465 Yce Allah, bu faydalardan birini yle aklar: O zaman, (grrsn ki) seninle onun arasnda dmanlk bulunan kimse, sanki scak bir dost(un) oluvermitir.466 Gerekten de fkeli birine yumuaklkla karlk verildiinde, ktlk yapana iyilikle mukabele edildiinde bu kaide gereklemektedir. fkeli, kzgn,
464
465
466
Kurtubi, el-Camiu li ahkamil-kuran., 15/361. Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimurrahman fi tefsiri kelamil-mennan, 6/577. Fussilet, 41/35.
141

iplerini koparm ve ne dediini bilmeyen bir kimseye sylenen tatl ve gzel bir sz, onun fkesini ve dindirmekte, kzgnln gidermekte ve akln bana getirmektedir. ou defa yaptklarndan sylediklerinden utan duymakta ve zr dilemektedir. Halbuki, kendisine ayn kzgnlk ve fkeyle karlk verilseydi, fkesi daha da artacak, hayasn tamamen bir kenara brakp daha fahi szler sarf edecek ve gnah bataklna daha fazla batacakt. Fakat fkeli ve ktlk yapan kimseye kar gsterilecek hogr ve yumuaklk da, hogr ve merhametle donanm, ktl iyilikle defedebilecek gte bir byk kalbe ve anlaya gerek duyar. Ama bunla birlikte hogrnn de bir snr vardr ve inanca saldr veya mminlerin arasnda fitne karma gibi durumlarda hogr gsterilemez. Daveti, bunun dndaki btn durumlarda insanlara kar daima hogrl olmal; Allah, emrini uygulayncaya kadar sabretmeli ve ktl iyilikle defetmenin btn yollarn denemelidir. Zira fenal iyilikle defetme derecesine, sabreden ve byk bir pay sahibi olandan bakasnn ulaamayacan, Allah bize yle bildiriyor: Buna da, sabredenlerden ve byk bir pay sahibi olanlardan bakas kavuturulamaz. 467
467
Fussilet, 41/35.
142

nsann fenala iyilikle karlk verme derecesi, gerekten ulalmas ok zor olan yksek bir derecedir. zellikle insanlara hayr ulatrmaya alanlarn, bu yolda karlatklar Allah skntlara katnda Bu katlanmalar bir yksek ve sabretmeleri, kavumalarn byk mkafata dereceye
salayacaktr.
ulamak, cennet ve nimetlerini kazanmak elbette byk ve sonsuz bir mutlulua kavumaktr.
143

8- SABIR Sabr szlkte; nefsi, tepkilerden alkoymak, ac znt ve skntlara katlanmak, zorluk ve glklere dayanmak gibi anlamlara gelir.468 Bu anlamda Yce Allah yle buyurur: Sen de sabah akam O'nun rzasn isteyerek Rablerine dua edenlerle birlikte sabret. 469 Sabrn terimsel anlam ise; nefsi, ktlklerden; dili, ikayetlerden korumaktr. Sevgi yolunda insanlara en zor gelen makam bu makamdr.470 Davetinin ilmi, ameli ve davet hayatnda sahip olmas gerektii en nemli zelliklerden biri de budur. nk sabr, hangi ie girerse mutlaka o ii arlatrr ve nemli klar; hangi ite de bulunmazsa o i, mutlaka deerini kaybeder ve nemsizleir. Fussilet suresi, bu zellii ak bir ekilde ifade eder ve her davetide mutlaka bulunmas gerektiini yle vurgular:Allah'a aran, salih amelde bulunan ve: "Gerekten ben mslmanlardanm" diyenden daha gzel szl kimdir? yilikle ktlk eit olmaz. Sen, en gzel olan bir tarzda (ktl) uzaklatr; o zaman, (grrsn ki) seninle onun arasnda dmanlk bulunan kimse, sanki scak bir dost(un) oluvermitir. Buna da,
468 469 470
Er-Razi, Muhtarus-sihah, s. 354-355. Kehf, 18/28. bn Kayym, Medaricus-salikin, 2/161.
144

sabredenlerden ve byk bir pay sahibi olanlardan bakas kavuturulamaz. 471 O halde Allahn davet ve ktl iyilikle defetme vasiyetini, sabreden ve byk bir pay sahibi olanlardan gelir. Ayette geen Byk bir pay sahibi olan yani dnya ve ahiret mutluluundan pay bol olan demektir. Abdullah b. Abbas der ki: Allah, mminlere fke annda sabrl olmay, cehalet annda yumuak ve halim olmay, ktlk annda da affedici olmay emretmitir. Eer mminler bunlar yaparlarsa Allah, onlar eytandan korur ve dmanlarn, samimi bir dost gibi onlara boyun edirir. 472 bn Cevzi ise yle syler: Kavuturulamaz, yani herkes ktl iyilikle savma mertebesine ulaamaz; bunda baarl olamaz. Sabredenlerden, yani fkesine hakim olan ve onu yutabilenden bakas. Ve byk bir pay sahibi olandan bakas, hayr ve iyilikten, cennetten byk bir pay olmayan da bu erdemli fiili ileyemez. bakas kabul edemez; onunla amel edemez. nk bu vasiyetle amel etmek, her nefse zor
471 472
Fussilet, 41/33-35. bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 4/100-101.
145

O halde her davetinin mutlaka stn ve erdemli bir davran olan sabr zelliine sahip olmas gerekir. nk o, insanlar, arzu ve isteklerine ters gelen eylere davet etmektedir. Onlar tutkularn yenmeye, nefsani arzularna kar kmaya armaktadr. Bu ise, sanld kadar kolay bir i deildir. Bu yzden davetinin, yoluna devam edebilmesi iin sabrla donanmas arttr. Daveti, ilim renmek ve rendiklerini
uygulamak iin de sabrla donanmaldr. nsanlar davet ederken sabrla donanmak iyi ynde olmaldr: 1- Davet edilene sabretmek. Daveti, insanlara davetini sunarken acele etmemeli, sunum iin uygun olan zaman ve ortam semelidir. Davet edilenin sakin olduu, dinlemeye msait olduu ve davetiden emin olduu bir zaman tercih etmelidir. nk bu faktrlerin gz nnde bulundurulmas, davetin kabul edilmesini ok etkiler. Daveti bu artlar ve faktrleri gzeterek davetini insanlara sunarsa, davet edilenler kendisine kar kmakta acele etmez, ona sert ve kat davranmaz ve ona kar g kullanmazlar. Byle bir ortam ise, davet edilenlerden ok davetiye yarar. Daveti ortam germekten kanmal, onlara yumuak davranmal, davet ettii konular dnebilmelerini salamak iin onlara sre tanmaldr. Zaten davetinin grevi, davette gzel bir slup kullanmaktr. Davetinin mutlaka kabul edilmesini salamak, onun grevi deildir. nk
146

bu dereceye, peygamberler bile ulaamamlardr. Masum / hatasz olmayan, eksik ve noksanlklardan uzak olmayan bir davetinin byle bir dereceye ulamas elbette mmkn deildir. Yce Allah Kuranda, peygamberlerde olduu gibi davetinin grevinin sadece tebli etmek olduunu bize u ayetlerle haber vermektedir: Eer yz evirirlerse, artk yalnzca sana den duyurup-bildirme (tebli)dir. 473 Peygambere bakas deildir." Gerek
474
den,
apak
bir
tebliden
ki,
sen,
sevdiini
hidayete
eritiremezsin, ancak Allah, dilediini hidayete eritirir; O, hidayete erecek olanlar daha iyi bilendir. 475 O halde davetinin grevi sadece, insanlara doru yolu gstermek ve onlar uyarmaktr. nsanlarn doru yola girmeleri ve hidayet bulmalar, ncelikle insanlarn kendi tercihlerine sonra da Yce Allahn onlar bu tercihlerinde davet artk edilene, btn baarl klmasna buraya baldr. kadar Daveti, olduunu, ekeceini,
473 474 475
grevinin
sorumluluun halinde
kendisinde ise sevap
olduunu, daveti reddetmesi halinde bunun cezasn kabul etmesi
Al-i mran, 3/20. Nur, 24/54. Kasas, 28/56.
147

kazanacan sylemeli, artlarn ve ortamn durumuna gre onu tevik etmeli veya uyarmaldr. b- Davette sabrl olmak. Bu konuyu iki ekilde aklayabiliriz. - Davet yolunun uzunluuna sabretmek. Davet yolu gerekten uzun, zor ve yorucu bir yoldur. man nurunun kalbe yerlemesiyle birlikte her mslman, elde ettii bilgiye gre davet etmek ve bu emaneti tamakla sorumludur. Yce Allah, bu sorumluluu yle bildirmektedir: Gerek u ki, biz emanetleri gklere, yere ve dalara sunduk da onlar bunu yklenmekten kandlar ve ondan korkuya kapldlar; onu insan yklendi. nk o, ok zalim, ok cahildir. 476 Dolays ile insan, dinen slami ykmllkleri yerine getirmekle sorumlu tutulduu andan itibaren lnceye kadar, gc ve bilgisi orannda insanlar davet etmekle mkelleftir. Bu konuda Peygamberler, bizim iin en gzel rneklerdir. rnein Hz. Nuh (a.s.), ilahi gerekleri 950 yl kavmine tebli etti; onlar uyard, mjdeledi ve Allaha davet etti. Ayn ekilde dier peygamberler de, iinden ktklar toplumlar Allaha davet ettiler, hayatlarn bu uurda feda ederek kendilerini Allaha sattlar. Bunu, insanlar Allahn dinine davet etmek iin
476
Ahzab, 33/72.
148

yaptlar. Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) de 23 yl boyunca kavmini Allaha davet etti. Daveti, bulundurmal karmaldr: De ki: "phesiz benim namazm, ibadetlerim, dirimim ve lmm alemlerin Rabbi olan Allah'ndr. O'nun hi bir orta yoktur. Ben byle emrolundum ve ben mslman olanlarn ilkiyim." 477 Davetilerin nderleri olan peygamberler, davet yolunun pek uzun ve yorucu olduunu, bu yzden mutlaka sabrl ve dayankl olmann, fedakarlk yapmann gerektiini bildikleri iin sk bir ekilde hazrlanyor ve kendilerini eitiyorlard. Davetin getirdii zorluklara davet ve sorunlara bir ok u ve ayeti daima gznn iin nnde dersler
dnp
kendisi
sabretmek.
Davetinin,
yolunda
zorluklarla, sorunlarla hatta skntlarla karlaaca muhakkaktr. Daveti bu tr durumda sabretmeyi bilmeli ve zorluklara katlanmaldr. Her daveti, dini deerlere skntlarla iindir. ballna karlar. Bu ve iman ve derecesine zorluklar, gre onun sknt
dayanklln ve tahamml gcn ortaya karmak
477
Enam, 6/162-163.
149

Sad b. Ebi Vakkas anlatyor. Bir defasnda Hz. Peygambere: Ey Allahn resul! Hangi insanlarn bela ve musibetleri daha oktur? diye sordum. Hz. Peygamber: nce peygamberlerin sonra salih kullarn sonra da onlara benzeyenlerin dedi ve yle devam etti: nsanlar, dinlerine gre musibete maruz kalrlar. Eer dinine sk bir ekilde bal ise, musibetleri daha ok olur. Eer dinlerine hafif bal iseler, musibetleri az olur. Kul, yeryznde dolat srece, hibir hatas kalmayncaya kadar belalar onun peini brakmaz. 478 Davet yolunda sknt ve musibetlerin olmas, Allahn kevni kurallarndan biridir. Allah katnda en deerli ve en erefli varlklar olmalarna ramen peygamberler de bu tr sknt ve musibetlere uramlardr. Peygamberler, tebli amacyla Allah tarafndan gnderildikleri ve desteklendikleri halde yine de, bu eziyetlerden kurtulamamlar ve balarna bir ok musibetler ve belalar gelmitir. Bu edilmi peygamberlerden ve eitli bazlar, lmle tehdit Davet
ikenceler
grmlerdir.
nedeniyle baz peygamberler, toplumdan tamamen izole edilerek kendileriyle ve ona inananlarla btn ilikiler kar
478
koparlmtr. savamak
Yine
davet
nedeniyle Hatta
baz baz
peygamberler kendine inananlarla birlikte inkarclara zorunda kalmlardr.
Elbani, Sahihu snenit-tirmizi, 2/286; bn Mace, 2/371.
150

peygamberler, kendilerine yaplan daveti terk et! uyarlarna kar kmalar nedeniyle kavimleri tarafndan ldrlmlerdir. Fakat buna ramen onlar, daveti terk etmediler ve Allahn kendilerine vaat ettii byk dle kotular. nk Allahn, bu uzun ve yorucu yolda sabrla yryenlere byk nimetler ve dller vaat ettiine hi phe duymadan inanmlard. Allaha davet, gerekten bir sorumluluk ve emanettir. Bu grevi hakkyla yerine getiren byk ecir alacaktr. Bu ecir, srekli ve kesintisiz olan cennet ve nimetleridir. Gemi zamanda sahabeler, tabiiler, bu mmetin ilk kua ve daha sonra gelenler ile amzdaki davetiler, davet yolunda bir ok zorluklarla b. Eretin yle yapm karlamlardr. iddetli anlatyor: Sahabelerden Habbab
anlatt u olay bize, karlatklar zorluklarn ne derece olduunu "Hz. gstermektedir. hrkasn Habbab yastk Peygamber
Kabenin glgesinde oturmaktayd. Ona: Hala bize yardm etmeyecek misin? Hala bizim iin Allaha dua etmeyecek misin? dedik. Hz. Peygamber: Sizden nce, inananlar arasndan biri alnr ve kendisi iin kazlan ukura konulurdu. Sonra testere getirilerek bann zerine konulur ve bedenini iki paraya ayrrlard. Bazlarnn da vcutlar demir taraklarla taranr ve etlerini kemiklerinden ayrrlard. Ancak bu ikenceler, onlar dinlerinden dndremedi. Allaha yemin olsun ki, Allah bu ii kesinlikle tamamlayacaktr. yle ki,
151

Sanadan binen bir kii, Allahtan ve koyunlarna saldracak kurtlardan baka hibir eyden korkmadan Hadramevte gidecektir. Ancak siz, acele ediyorsunuz buyurdu. 479 Sabrn eitleri Deiik alardan bakldnda sabrn bir ok eidi bulunmaktadr. Bunlar yle snflayabiliriz: 1- badet etmede ve iyilik yapmada sabr. slamn mslmanlara ykledii sorumluluklar yerine getirmek ve bu yolda yrmeye devam etmek, nefse pek ar gelir. Bu arla tahamml etmek ve nefisten kaynaklanan skntlara katlanmak gerekir. rnein namaz, her gn be vakit tekrarlanan bir ibadettir. Bunun nefse ar geldiini ve onu klarken sabretmek gerektiini Yce Allah bize yle bildirir: Ehline (mmetine) namaz emret ve onda kararl davran. 480 Sabr ve namazla yardm dileyin. phesiz o, ii saygyla rperenlerin dnda kalanlar iin bir arlktr.481 Mminler arasnda iyi ilikilerin, sevgi ve saygnn devam
479
etmesi
iin
baz
hatalara
gz
yummak,
480 481
Buhari, 4/288; Elbani, Sahihu sneni ebi Davut, 2/502; Elbani, Sahihu sneninnesai, 3/1077-1078. Taha, 20/132. Bakara, 2/45.
152

yanllklara skntlara hemen tahamml tepki vermemek, son sabrl olup
etmek
derece
nemli
toplumsal kurallardandr. Yce Allah yle buyurur: Sen de sabah akam O'nun rzasn isteyerek Rablerine dua edenlerle birlikte sabret. Dnya hayatnn (aldatc) ssn isteyerek gzlerini onlardan kaydrma. Kalbini bizi zikretmekten gaflete drdmz, kendi 'istek ve tutkularna (hevasna) ' uyan ve iinde arla gidene itaat etme. 482 Allah, mminlerin birbirlerine sabr tavsiye
etmelerini, birbirlerine hakk tavsiye etmekle birlikte zikretmi ve yemin ederek, insanlarn kurtuluunun buna bal olduunu bize yle bildirmitir: Asra andolsun; gerekten insan, ziyan iindedir. Ancak iman edip salih amellerde bulunanlar, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerine sabr tavsiye edenler baka. 483 2Gnahlar terk etmede sabr. nsanlarn
yollarna serpilmi aldatclara kar diren gstermek ve Allahn yasaklarn inememektir. zellikle gerekte yasak olan fiilleri eitli gerekelerle ilememektir. Bilinmelidir ki insann yaps ve nefsi arzular, yasaklara ve saknlmas tavsiye edilen eyleri yapmaya meyillidir. te sabrn, nefisle mcadelenin ve dayanklln nemi
482 483
Kehf, 18/28. Asr, 103/1-3.
153

burada ortaya kmaktadr. Hz. Peygamber bu duruma iaret ederek yle buyurmutur: Cennet, nefsin houna gitmeyen eylerle; cehennem de nefsin houna giden eylerle kuatlmtr. 484 nsann, nefsini holanmad eyleri yapmaya zorlamas, Allah nefsinin holand eylerden de yz ve evirmesi ancak sabrla mmkndr. Sabr, kararllkla honut eden amellere ynelmeye yasakladklarndan kesin bir ekilde uzaklamay salar. Sabr, mminleri dnyevi zararlardan ve inkarclarn tuzaklarndan korur, zorluklara kar onlara direnme gc verir. Yce Allah, firavunun tehditleriyle kar karya kalan mminlerin yle dua ettiklerini bize haber verir: Rabbimiz, stmze
485
sabr
yadr
ve
bizi
mslmanlar olarak ldr."
3- Bela ve musibetlere sabr. Mminin bizzat kendi nefsinin, malnn veya ailesinin bana gelen felaketlere kar sabretmesidir. Btn bu durumlarn gereklemesi olaandr ve Allahn kevni kurallarndandr. Hayat, bu tr felaketlerden asla uzak deildir. Fakat mslman, bu tr bela ve musibetlere kar tedbirini almal ve Allaha dayanarak Ondan yardm istemelidir. Eer mmin hakkyla Allaha dayanr ve Ondan yardm dilerse
484 485
Mslim, 4/2174. Araf, 7/126.
154

Allah, onun umutlarn asla boa karmaz. Yce Allah, insanlar bir takm musibet ve felaketlerle snayacan bize yle haber vermektedir: Andolsun, biz sizi bir para korku, alk ve bir para mallardan, canlardan ve rnlerden eksiltmekle imtihan edeceiz. Sabredenleri mjdele. Onlara bir musibet isabet ettiinde, derler ki; "Biz Allah'a ait (kullar)z ve phesiz O'na dncleriz. Rablerinden bir balanma ve rahmet bunlarn zerinedir ve hidayete erenler de bunlardr. 486 Sabr eittir 1- Allah ile sabr. Mmin, sabredebilmek iin Allahtan yardm dilemeli ve gerek sabrettirenin Allah olduunu, sabretme gcnn kendi nefsinden deil Allahtan kaynaklandn bilmelidir. Yce Allah bu tr sabr bize yle haber vermektedir: Sabret; senin sabrn ancak Allah(n yardm) iledir.487 Yani eer O, sana sabretme gc vermeseydi sen sabredemezdin. 2- Allah iin sabr. Mmini sabretmeye iten etken, Allah sevgisi, Onun honutluunu kazanma ve Ona yaklama arzusu olmaldr. Yoksa sabretmekle, kendi dayanklln gstermek ve insanlarn vglerini kazanmak gibi bir amac olmamaldr.
486 487
Bakara, 2/154-157. Nahl, 16/127.
155

3Allahla beraber sabr. Kulun, Allahn
kendisinden yerine getirmesini talep ettii dini emir ve yasaklara uymas, nefsini bunlara altrmasdr. Yani Allahn kuluna yr dedii yerlerde yrmesi, dur dedii yerlerde durmas, ynelmesini istedii yere ynelmesi, ikamet etmesini istedii yerde de ikamet etmesidir. Bir baka ifadeyle, kulun nefsini Allahn emirlerine ve yasaklarna uygun hale getirmesidir. Sddklarn sabr olarak kabul edilen bu sabr, sabrn en zor olan eididir. Cneyd-i Badadi der ki: Dnyadan ahirete yrmek mmin iin kolaydr. Fakat insanlarn ou, Allahtan uzaklamakta, emir ve yasaklarn terk etmektedir. Nefsin Allaha yrmesi daha zordur; fakat ondan daha zor olan, Allahla beraber sabretmektir. Bir defasnda Cneyde: Sabr nedir? diye soruldu. Yzn ekitmeden acy yutmaktr diye cevap verdi. Kimisi sabr, kiinin bela ve musibet annda terbiyesini korumasdr derken kimisi de sabr, kitap ve snnetin hkmlerine bal kalmaktr demitir.488 Kuranda Sabr A- Sabrn yalnz olarak zikredilmesi 1- Kuran, sabr emreder. Aadaki ayetlerde olduu gibi:
488
bn kayym, Medaricus-salikin, 2/157-158.
156

Ey iman edenler, sabredin ve sabrda yarn. 489 Sabret; senin sabrn ancak Allah(n yardm) iledir.490 2- Kuran, sabretmemeyi yasaklar. Aadaki ayet bu yasa bildirmektedir. Gevemeyin, gstererek zlmeyin.
491
Yani
sabrszlk dayann.
gevemeyin;
sabrederek
Gevemek, ounlukla sabredememekten kaynaklanr. 3- Allah, sabredenleri vmtr. Zorda, hastalkta ve savan kzt zamanlarda (direnip) sabredenler, ite bunlar, doru olanlardr ve muttaki olanlar da bunlardr. 492 4- Allah, sabredenleri sevdiini bildirmitir. Allah, sabr-gsterenleri sever. 493 5kuatan etme, Allah, ve stn sabredenlerle beraber olduunu
bildirmitir. Allahn bu beraberlii, btn insanlar bilen anlamndaki tutma, genel beraberliin ve koruma dnda, zel bir beraberliktir. Bu beraberlik, yardm destekleme beraberliidir ve sadece sabredenlere hastr.
489 490 491 492 493
Al-i mran, 3/200. Nahl, 16/127. Al-i mran, 3/139. Bakara, 2/177. Al-i mran, 3/146.
157

Sabredin. beraberdir.
494
phesiz
Allah,
sabredenlerle
6- Sabr, sabredenler iin daha hayrldr. Eer sabrederseniz, andolsun bu, sabredenler iin daha hayrldr. 495 7- Sabredenlerin ecri, amellerinden daha ok, daha gzel ve daha bol olacaktr. Sabredenlerin karln, yaptklarnn en gzeliyle biz muhakkak vereceiz. 496 Ancak sabredenlere ecirleri hesapszca denir."
497
8- Sabredenler iin yardm, zafer ve mjde vardr. Sabredenleri mjdele 498 Evet, eer sabrederseniz, korkup-saknrsanz ve onlar da aniden stnze ullanverirlerse, Rabbiniz size meleklerden nianl be bin kiiyle yardm ulatracaktr.499 9- Sabredenlerin dl, cennettir.
494 495 496 497 498 499
Enfal, 8/46. Nahl, 16/126. Nahl, 16/96. Zmer, 39/10. Bakara, 2/155. Al-i mran, 3/125.
158

Ve onlar sabretmeleri nedeniyle, cennetle ve ipekle dllendirmitir. 500 10- Sabredenler, Allahtan bir hidayet, merhamet ve mafiret elde ederler. Sabredenleri mjdele. Onlara bir musibet isabet ettiinde, derler ki; "Biz Allah'a ait (kullar)z ve phesiz O'na dncleriz. Rablerinden bir balanma ve rahmet bunlarn zerinedir ve hidayete erenler de bunlardr.501 b- Sabrn dier amellerle birlikte zikredilmesi Yce Allah Kurann bir ok yerinde sabr, slamn dier manevi deerleri ile birlikte zikretmitir. te bu ayetlerden bazlar: 1- Sabrn yakn ile birlikte zikredilmesi. Ve onlarn iinden, sabrettikleri zaman emrimizle doru yola iletip-ynelten nderler kldk; onlar bizim ayetlerimize yaknen /kesin-bilgiyle inanyorlard. 502 2- Sabrn tevekkl ile birlikte zikredilmesi. (Salih) Amellerde bulunanlarn ecri ne gzeldir. Ki onlar, sabredenler ve Rablerine tevekkl edenlerdir.503 3- Sabrn namaz ile birlikte zikredilmesi.
500 501 502 503
nsan, 76/12. Bakara, 2/157. Secde, 32/24. Ankebut, 29/58-59.
159

Ey iman edenler, sabrla ve namazla yardm dileyin. Gerekten Allah, sabredenlerle beraberdir.504 4- Sabrn takva ile birlikte zikredilmesi. Eer sabreder ve saknrsanz, (ite bu) byk ilerdendir. 505 5- Sabrn salih amel ile birlikte zikredilmesi. Sabredenler ve salih amellerde bulunanlar; ite, balanma ve byk ecir bunlarndr. 506 6- Sabrn cihat ile birlikte zikredilmesi. Andolsun biz, sizden mcahit olanlarla
sabredenleri bilinceye (belli edip ortaya karncaya) kadar, sizi deneyeceiz ve haberlerinizi de snayacaz (aklayacaz).507 7- Sabrn tesbih ile birlikte zikredilmesi. Artk sen, Rabbinin hkmne sabret; nk gerekten sen, bizim gzlerimizin nndesin. Ve her kalknda da Rabbini hamd ile tesbih et. 508 8- Sabrn istifar ile birlikte zikredilmesi.
504 505 506 507 508
Bakara, 2/153. Al-i mran, 3/186. Hud, 11/11. Muhammed, 47/31. Tur, 52/48.
160

u halde sen sabret. Gerekten Allah'n vaadi haktr. Gnahn iin mafiret dile; akam ve sabah Rabbini hamd ile tesbih et. 509 9- Sabrn hakk ile birlikte zikredilmesi. Asra andolsun; gerekten insan, ziyan iindedir. Ancak iman edip salih amellerde bulunanlar, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerine sabr tavsiye edenler baka. 510 10- Sabrn rahmet ile birlikte zikredilmesi. Sonra iman edenlerden, sabr birbirlerine tavsiye edenlerden, merhameti birbirlerine tavsiye edenlerden olan. 511 11- Sabrn kr ile birlikte zikredilmesi. Andolsun biz Musa'y: "Kavmini karanlklardan nura kar ve onlara Allah'n gnlerini hatrlat" diye ayetlerimizle vardr. 512 Hadislerde Sabr gndermitik. phesiz bunda oka sabreden ve kreden herkes iin gerekten ayetler
509 510 511 512
Mmin, 40/55. Asr, 103/1-3. Beled, 90/17. brahim, 14/5.
161

Sabrla ilgili bir ok hadis-i erif bulunmaktadr. Biz, bunlardan yetineceiz. 1- Ebu Malik Haris b. Asm el-Eari anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Temizlik, imann yarsdr. Elhamdlillah sz, gklerle yerin arasn doldurur. Namaz, nurdur; sadaka, delildir; sabr, aydnlktr; Kuran, senin lehinde veya aleyhinde bir delildir. Her insan, (bu dnyadan gp) gitmektedir. Nefsini satan, ya onu kurtarr veya helak eder. 513 2- Ebu Said el-Hudri anlatyor: Ensardan baz kimseler Hz. Peygamberden mal istediler. Hz. Peygamber, yannda bulunandan kendilerine verdi. Yine istediler; Hz. Peygamber yine verdi. Tekrar istediler; Hz. Peygamber yannda olann hepsini verdi ve verecek bir eyi kalmaynca yle dedi: Yanmda ne mal varsa onu asla saklamaz, size veririm. Ancak, Allah, iffetli davranan kimsenin iffetini korur ve onu kimseye muhta etmez. Kim bakasndan istemekten kanrsa Allah, ona kendi katndan zenginlik verir. Sabretmek isteyene Allah, sabretme ve dayanma gc verir. Allah, sabrdan daha hayrl ve daha stn baka bir nimet kimseye vermemitir.514 sadece birka tanesini zikretmekle
513 514
Mslim, 1/203. Mslim, 2/729.
162

3- Suheyb b. Senan anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Mminin ii ne gariptir. Her iinde mutlaka kendisine hayr vardr. Bu, sadece mmin iin byledir. Eer kendisine bir nimet verilirse, kreder ve bu, kendisi iin hayr olur. Eer kendisine bir sknt dokunursa, sabreder ve bu, onun iin hayr olur. 515 4- Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Allah yle buyurmutur: Dnya ehlinden bir mmin kulumun, iki sevdiini (iki gzn) aldmda sevabn umarak buna sabrederse, karlnda kendisine cenneti veririm. 516 5- Abdullah b. Mesut anlatyor. Hz. Peygamber, sanki peygamberlerden biri ile konuuyordu. Kavmi tarafndan vurulmu ve yznden akan kanlar silerek yle diyordu: Ey Allahm! Kavmimi affet. nk onlar bilmiyorlar. 517 6- Ebu Said ve Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Mslmana isabet eden her yorgunluk, hastalk, znt, keder, sknt hatta ayana batan diken nedeniyle bile Allah, onun gnahlarn balar 518
515 516 517 518
Mslim, Buhari, Buhari, Buhari,
4/2295. 7/221. 8/65. 7/3; Mslim, 4/1992.
163

7- Ebu Hreyre anlatyor. Hz. Peygamber yle buyurdu: Gl, grete gl olan deildir. Asl gl, fke annda nefsine hakim olabilendir. 519
519
Buhari, 10/431; Mslim, 7/129; Nevevi, Riyazus-salihin, s. 24-38.
164
9- EYTANDAN ALLAHA SIINMAK Allah, iradesi ve dilei gereince imtihan
amacyla, iblis ve yandalarna insanlar aldatma frsat vermi, Adem ve zrriyetine ise seme hrriyeti vermitir. Allah, insan kendi trne has bir ekilde yaratmtr. Bu yzden o, ne bir melek ne de bir eytandr. blis ve yandalar, insanoluna kar amansz bir sava iindedir. Bu sava, onlarn kt tabiatndan, byklenme ve kskanlklarndan kaynaklanmaktadr. blis, bu savaa girmek ve onu srdrebilmek iin kyamet gnne kadar Rabbinden izin istemi, Allah da bir hikmet gerei ona bu izni vermitir. Ancak insan da hazrlksz ve korumasz brakmam, ona eytann verecei sknt ve eziyetlerden koruyacak bir gven ve tuzaklarna dmekten koruyacak bir kalkan vermitir. stiaze, her ktlkten ve her kt kimseden Allaha snmak ve Onun korumasn talep etmektir. nsan bir ktlkten korunmak, bir ktl defetmek veya bir hayr elde etmek iin birinden snma talep eder. Fussilet suresi, davetide bulunmas gereken ve korunmasn salayan eyleri aklamakta ve yle buyurmaktadr: ayet sana eytandan bir kkrtma gelecek olursa, hemen Allah'a sn. nk O, iitendir, bilendir 520
520
Fussilet, 41/36.

Davetinin, her an Allaha snmas, Ona
yalvarp yakarmas ve zilletini ifade etmesi gerekir. zellikle Allahn merhametinden kovulmu eytann, kendisi ile davetin arasna girdii ve onu davetten vazgeirmek iin kkrtmalarda bulunduu zamanlarda Allaha ok snmaldr. nk eytan davetiye engel olmak, onu tuttuu yoldan dndrmek, grevinde tembellik etmesini ve geri kalmasn salamak, insanlara hayr ve hidayet yolunu gstermekten men etmek iin ok gayret eder; davetiye bir ok ynden yaklap onu saptrmaya alr. te daveti, davet yolunda duraksamamak ve davetten geri kalmamak iin eytann bu oyunlarna ok dikkat etmesi ve ondan saknmas gerekir. eytann davetiyi saptrmak ve izledii yoldan dndrmek iin kulland yntemlerin en nemlileri unlardr: Davetiyi kkrtmas ve onu, izledii yolun
uzunluuyla korkutmasdr. eytan, davetiye ne zaman yolun sonuna varacan sorar ve peygamberlerin bile bu sona ulamadan ldn, insanlarn ounun onlara inanmadn, ldklerinde insanlarn iki grup olduunu, sadece az bir kesimin onlara inandn, buna alr. Onu, davet yolunda bana gelebilecek sknt ve sorunlarla korkutur. Bu sorunlarn sadece kendisiyle snrl karlk byk bir kesimin ise inanmadn syleyerek davetiyi, davet yolundan vazgeirmeye
166

kalmayacan, ailesinin ve kabilesinin de bu
sorunlardan nasiplerini alacaklarn, bu yzden bir ok sorunlarla karlaacan fsldar. Ona, davet yoluna girdiinde bunun, kendisini malndan ve ailesinden uzaklatracan, ei ve ocuklarna gereken ilgiyi gsteremeyeceini, onlara vakit ayramayacan, bu durumun kendisini, ailesini ve maln bir ok tehlikeyle kar karya brakacan hatrlatr. Ona, fitne ve bozulmann ok byk boyutlarda olduunu, yapacan eylerin bu byk bozulmadan kesinlikle bir ey deitirmeyeceini fsldar; bylece onun, davetten geri kalmasn salar. Bu saydmz yntemlerin dnda eytann,
davetiyi yolundan ayracak birbirinden farkl daha bir ok planlar vardr. Bu yzden daveti, kararllnn zayfladndan en ufak bir kukuya kaplrsa, hemen eytandan Allaha snmal ve davet almalarna daha bir kararllkla devam etmelidir. nk Allahn kendilerinden raz olduu ve szlerini, en gzel sz olarak kabul ettii, bakalarndan stn tuttuu ve varacaklar yerin cennet nimetleri olduunu bildirdii kimselerin yolu budur. bn Kesir,ayet sana eytandan bir kkrtma gelecek olursa, hemen Allah'a sn ayetini tefsir
167

ederken unlar syler: stiaze hakknda sadece ayet bulunmaktadr. Bu ayetler unlardr: Sen af (veya kolaylk) yolunu benimse, ( slm'a) uygun olan (rf) emret ve cahillerden yz evir. Eer sana eytandan yana bir kkrtma (vesvese veya iva) gelirse, hemen Allah'a sn. nk O, iitendir, bilendir.
521
Yce Allah burada insan cinsinden olan dman, tabiatnda var olan dostluk ve samimiyete dndrmek iin, kendisine iyilik ve gzellikle muamele etmeyi; iyilik ve gzellik kabul etmeyen eytan cinsinden olan dmana kar da, kendisine snmay emretmektedir. nk eytan, daha nce kendisiyle Adem arasnda yaanan iddetli dmanlk nedeniyle, insanolunu helak etmekten baka bir ey dnmez. Yce Allah, eytanla ilgili olarak baka ayetlerde yle buyurur: Ey Ademoullar, eytan, anne ve babanzn irkin yerlerini kendilerine gstermek iin, elbiselerini syrtarak, onlar cennetten kard gibi sakn sizi de bir belaya uratmasn. nk o ve taraftarlar, (kendilerini gremeyeceiniz
522
yerden)
sizleri
grmektedir.
Biz
gerekten eytanlar, inanmayacaklarn dostlar kldk.
521 522
Araf, 7/199-200. Araf, 7/27.
168

Gerek u ki, eytan sizin dmannzdr, yleyse siz de onu dman edinin. O, kendi grubunu, ancak lgnca yanan atein halkndan olmaa arr. 523 Hani meleklere: "Adem'e secde edin" demitik; blis'in dnda (dierleri) secde etmilerdi. O cinlerdendi, bylelikle Rabbinin emrinden dar kmt. Bu durumda Beni brakp onu ve onun soyunu veliler mi edineceksiniz? Oysa onlar sizin dmanlarnzdr. (Bu,) Zalimler iin ne kadar kt bir (tercih) deitirmedir. 524 eytan, gerek olmad halde yemin ederek kesinlikle t verenlerden biri olduunu syleyerek Adem atamz aldatmtr. Allah, eytann Ademin zrriyetini de aldatacana yemin ettiini bize yle bildirir: Dedi ki: "Senin izzetin adna andolsun, ben, onlarn tmn mutlaka azdrp-kkrtacam. Ancak onlardan, muhlis olan kullarn hari." 525 yleyse Kur'an okuduun zaman, kovulmu eytandan Allah'a sn. Gerek u ki, iman edenler ve Rablerine tevekkl edenler zerinde onun hi bir zorlayc-gc yoktur. Onun zorlayc-gc ancak onu
523 524 525
Fatr, 35/6. Kehf, 18/50. Sad, 38/82-83.
169

veli edinenlerle onunla, O'na (Allah'a) ortak koanlar zerindedir.526 Euzu billahi mine-eytanir-racim cmlesinin anlam, Allahn rahmetinden kovulmu eytann, dinim veya dnyam konusunda bana zarar vermesinden, beni emrolunduum bir fiili yapmaktan men etmesinden veya beni, nehyolunduum bir fiili ilemeye tevik etmesinden Allaha snrm demektir. nk insan, Allahtan baka hibir varlk eytandan koruyamaz. eytan, Arapa uzak oldu anlamna gelen ata-na kknden tremitir. eytann yaps insann yapsndan tamamen farkldr. Bu yzden o, her hayrl ii yapmaktan da uzaktr. eytann ateten yaratldna dayanarak bu szcn ate kknden trediini ileri srenler de olmutur. Anlam bakmndan her iki gr de dorudur ancak, ilk gr daha dorudur. Zira eytanlar, insanoluna zarar vermekten baka bir eyi asla dnmezler. Bu da ilk gr desteklemektedir.527 Iyad b. Himar anlatyor. Bir kutsi hadiste Hz. Peygamber, Allahn yle buyurduunu haber verdi: Ben kullarm tertemiz bir ekilde yarattm ancak, eytanlar onlar pelerinden srkledi. 528
526 527
528
Nahl, 16/98-100. bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 1/1216. Mslim, 4/2197.
170

slam, kainatta Allahn iradesine kar kan, onunla ekien, ona ortak olmaya alan, kainata tamamen ktlk yerletirmek isteyen ve Allahn dilemesi ile ycelmi insanlar drmek isteyen hibir irade ve gc kabul etmez. slam dinler arasnda byk bir adm atarak hayr, er, hesap, sevap ve ceza konularnda, insanlarn vicdann rahatlatan ve iine huzur veren en doru bir inanla gelmitir. Bu inanc da iki temel esas zerine oturtmutur: Kainatta ilahi iradenin bir ve tek oluu. nsann vicdan ile Rabbi arasna hibir eyin girmemesi ve kiinin, baka hibir vastaya gerek duymadan Rabbine ynelmesi. slam, bu kainatta ilahi iradeye kar kan veya ondan daha stn bir iradenin varlna inanan veya ilahi iradeye ortak olduunu iddia eden hibir gr ve inanc, kesinlikle kabul etmez. nk bu tr inan ve dncelerin tamam yanl ve geree tamamen aykrdr. slam, bu tr inanlara sahip insanlar, tevbe ederek bu inanlarn terk etmeye ve hidayet yoluna girmeye davet eder. nanlarnda srar edip slama girmeyi reddedenleri, inkarclkla sular ve onlarn teki dnyada cezalandrlacaklarn bildirir. Allah, melek ve cinlerin bilmedikleri isimleri Hz. Ademe reterek onu, meleklerden ve cinlerden stn
171

klmtr. Yce Allah Hz. Ademe, hata iledikten sonra tevbe etmesini ve tekrar hidayet yoluna girmesini salayacak ilahi bilgi / marifetle ilgili kelimeler de retmitir.529 fke ve gazap, ou defa ktle kar sabretmeye ve hogrl olmaya mani olur; kiiyi hemen tepki vermeye tevik eder. Byle bir durumla karlaan insan, hemen eytandan Allaha snmaldr. nk eytan, fke anda insan daha abuk aldatr. Bu yzden her mmin, eytann saptrma yollarn iyi bilmeli ve ona gre tedbir alarak eytann, fkesini suiistimal etmesine frsat vermemelidir. eytan, kendisinin saptrma yollarn bilen, kendisine kar hazrlkl olan ve bu yolda gcnn farknda olan kimseleri saptrmakta aciz kalr. nk mmin kii, eytann kendisine kar kullanabilecei btn yntemleri bilmi ve ona gre tedbirini almtr. Ama buna ramen eytan, Allaha davet edenin kalbini kuatmaktan geri kalmaz, bir fke annda onu saptrmann yollarn arar. Davet yolu, gerekten zor bir yoldur. Ama zorluklardan ylmayan daveti, nefsinin, ailesinin ve toplumunun koyduu btn engelleri aar; insanlar hayra ynlendiren ve daima onlara hayr tavsiye eden nderlerden biri olur.
529
Abbas akkad, blis, s. 111.
172
SONSZ Byle bir almay ortaya koymama yardm eden, beni bu almamda baarl klan, zahiri ve batni nimetlerini zerimize yadran Yce Allaha sonsuz krler olsun. Balad nimetlerle salih amelleri tamamlayan Allah, hi kukusuz her trl eksik ve noksanlktan uzaktr. Bu alma sayesinde Fussilet suresinin ele ald baz davet sorunlarn incelemeye ve onlara k tutmaya altm. Sureden davetiler iin olduka nemli dersler kardm. Bu derslerin banda u konular gelmektedir: Davetinin uygulayabilecei davet sluplar. Davetinin alma yapabilecei davet alanlar. Davetide mutlaka bulunmas gereken balca zellikler. Yce Allahtan bu almam, ilediim salih ameller arasna kabul etmesini, en hayrl amelimizi en son amelimiz yapmasn ve en gzel gnmz de kendisiyle buluacamz gn yapmasn dilerim. O, gerekten bunu yapmaya kadirdir. Ey Allahm! Seni tesbih eder ve sana hamd ederim. ehadet ederim ki, Senden baka hibir ilah yoktur. Sana tevbe ediyor ve senden balanma diliyoruz.
174
KAYNAKLAR
- Kuran- Kerim
A - el-Akaidul-islamiyye, Seyyid sabk, b. Darulkitabul-arabi, Beyrut. - el-Akaidul-islamiyye ve ususuha, Abdurrahman hasan habanneke el-meydani, b. darul-kalem, Dimek 1399 h. - Akidetul-mmin, Ebubekir cabir el-cezairi, b. 2, mektebetul-klliyat el-ezheriyye, Msr 1398 h. - el-Amelus-salih, Ahmet izzeddin el-beyanuni, b. mektebetul-hda, Halep 1397 h. B - el-Bidaye ven-nihaye, el-Hafz ebul-fida smail ibn kesir ed-dmeki, b. 4, Mektebetul-mearif, Beyrut 1401 h. - Buhusul-mutemerul-alemi li-tevcihid-daveti v idadud-duat, el-Camiatul-islamiyye, Medine 1397 h. C
Kaynaka
- Camiul-usul fi ahadisir-rasul, Muhammed b. esir el-cezeri, tahkik, Abdulkadir el-erneut, b. metbaatulmelah, 1389 h. - Camiul-beyan fi tefsiril-kuran, Muhammed b. Cerir et-taberi, b. 4, Darul-marife, Beyrut 1400 h. Camiul-ulum vel-hikem, Abdurrahman b.
receb el-hanbeli, Darul-ifta, Riyad. - el-Camiu li ahkamil-kuran, Muhammed b. Ahmet el-Kurtubi, b. Daru ihyaut-turasul-arabi, Beyrut. - el-Cevabus-sahih limen bedelde dinel-mesih, Ahmet b. abdulhalim b. teymiyye, b. metabiulmecdut-ticariyye. D - Davetul-islam, Seyyid sabk, b. Darul-kitabularabi, Beyrut 1973. - ed-Davetul-islamiyye usuluha ve vesailuha, Dr. Ahmet gallu, b. Darul-kitabul-msri, Kahire 1987. - ed-Davetul-islamiyye mefhumuha ve hacetulmuctemeat ileyha, Muhammed hayr ramazan Yusuf, b. 1, metabiul-ferezdek et-ticariyye, Riyad 1407 h. ed-Davetul-islamiyye davetun alemiyye,
Muhammed er-Ravi, b. Darul-arabiyye, Beyrut. - ed-Davetu ilel-islah, Muhammed hdr hseyn, b. el-metbaatus-selefiyye, Kahire 1346.
176
Kaynaka
- ed-Davetu ilal-allah er-risaletu vel-vesiletu velhedef, Dr. Tevfik el-Vai, b. 1, mektebetul-felah, Kuveyt 1406 h. - ed-Davetu ilal-allah fi sureti brahim el-halil, Muhammed b. seyidi b. el-habib, b. 1, darul-vefa, Cide 1406 h. - ed-Davetu ilal-allah ve ahlakud-duat, eyh Abdulaziz b. baz, b. 1, ed-darus-selefiyye, Kuveyt 1404 h. - ed-Davetu vel-insan, Dr. Abdullah e-azeli, b. el-mektebetul-kavmiyye, Tanta / Msr. - ed-Davetu ved-daiyetu fi davi suretil-furkan, Muhammed said el-Barudi, b. 1, Darul-vefa, Cidde 1407. - Delilul-falihin li turuki riyazus-salihin, Muhammed b. alan es-sddiki e-afii, b. el-mektebetul-ilmiyye, Beyrut 1402 h. E - Esasul-belaga, Carullah Ebul-kasm Mahmut b. mer ez-Zemaheri, b. 2, Darul-ktb, 1972.
177
Kaynaka
F - Fethul-bari, Ahmet b. ali b. hacer el-askalani, tahkik, abdulaziz b. baz, b. mektebetur-riyad el-hadise, Riyad. - Fethul-kadir, Muhammed b. ali e-evkani, b. Darul-fikr. H - Hadil-ervah ila biladil-efrah, Muhammed b. Ebubekir Beyrut. Hayatus-sahabe, Muhammed Yusuf elibn kaymiyye, b. darul-kutubul-ilmiyye,
kandehlevi, b. 1388 h. - Hidayetul-mridin ila tarikil-vazi vel-hitabe, Ali mahfuz, b. 4, Darul-itisam, bask tarihi belirtilmemi. - el-Huda vel-beyan fi esmail-kuran, Salih b. brahim el-belhi, b. 1, camiatul-imam Muhammed b. suud el-islamiyye, Riyad 1397 h.
- radul-aklus-selim ila mezayal-kitabul-kerim, Tefsiru Ebu Suud, b. Darul-fikr. - blis, Abbas Mahmut Akkad, b. 5, Daru Nahda, Msr. el- tkan fi ulumil-kuran, Celaleddin
Abdurrahman es-Suyuti, b. 3, Halebi, Msr, 1370 h.
178
Kaynaka
- cazul-beyan fi suveril-kuran, Muhammed Ali Sabuni, b. 2, mektebetul-gazzali, 1399 h. - el- manu billah, Muhammed Hasan el-Hmsi, b. Darur-reid, Dmek. K - el-Kamusul-muhit, Muhammed b. Yakup elfiruzabadi, b. el-messesetul-arabiyye, Beyrut. - el-Kafiyetu-afiye fil-intisari lil-firkatin-naciye, Ahmet b. brahim b. isa bn Kayym, tahkik, zheyr eavi, b. 3, el-mektebetul-islami, Beyrut 1406 h. 1353 h. - Kenzul-ummal, Hsameddin el-muttaki el-hindi, b. messesetur-risale, Beyrut. - Keyfe nedun-nas, abdulbedii sakr, b. 6, elmektebetul-islami, Beyrut 1397 h. L - Lbabut-tevil fi meanit-tenzil, alaaddin ali b. Muhammed b. brahim el-hazin, b. darul-fikr, Beyrut. Beyrut. Lisanul-arab, Cemalettin Muhammed b. Kitabul-erbain fi usulid-din, er-Razi, b.
Matbaatu dairetul-mearifu2l-osmaniyye, Haydarabad
mekrem b. manzue el-efriki el-msri, b. Daru Sadr,
179
Kaynaka
- Levamiul-envarul-behiyye ve sevatiul-esrarul eseriyye li erhid-durretil-mudiyye fi akdil-firkatilmardiyye, Muhammed b. Ahmet es-Sefarini, b. 2, messesetul-hafikin, Dimek 1402 h. M - Mebahisu fi ulumil-kuran, Menna Kattan, b. 8, mektebetul-mearif, Riyad 1401 h. - Mecmuu fetava eyhu2l-islam ibn Teymiyye, derleyen Abdurrahman b. kasm ve olu Muhammed, b. daretul-mesqhetul-askeriyye, Kahire 1404 h. Datm, Darul-ifta, Riyad. - Muhatarus-sihah, Muhammed b. Ebubekir b. abdulkadir er-Razi, b. Darul-kitabul-arabi, Beyrut 1967. - Muhtasaru minhacul-kasidin, bn Kudame elmakdisi, tahkik, zheyr e-avi, b. 6, el-mektebetulislamiyye, Beyrut 1405 h. - Medaricus-salikin, Muhammed b. Ebubekir b. kayym, tahkik, Muhammed hamid el-fakki, b. Darulkitabul-arabi, Beyrut 1392 h. - Mridud-duat, Muhammed nemr el-hatib, b. 1, darul-marife, Beyrut 1401 h. - Msnedul-imam Ahmet b. hanbel, fihristurruvat, Muhammed nasruddin el-elbani, b. messestu kurtuba.
180
Kaynaka
- el-Msned, imam Ahmet b. hanbel, erh ve fihristleme Ahmet Muhammed akir, b. 3, Darul-mearif, Kahire 1368 h. - el-Misbahul-mnir fi garibi-erhil-kebir, Ahmet b. Muhammed el-mukri el-feyyumi, b. darul-ktblilmiyye, Beyrut 1398 h. - el-Musannef, abdurrezzak b. humam es-Sanani, tahkik, Habiburrahman el-Azami, b.2, el-mektebetulislami, Beyrut 1403 h. - Mearicul-kabul bi erhi slemil-vusul ila ilmilusul fi ilmit-tevhit, hafz ibn Ahmet el-hakemi, b. Darulifta, Riyad - el-Mucemul-kebir Taberani, tahkik, Hamdi abdulmecit es-selefi, b. mektebetul-mesna, Badat el-Mucemul-mfehres li elfazil-hadis, b.
matbaatu beril, Laydn 1955. el-Mucemul-mfehres li elfazil-kuran,
Muhammed fuat abdulbaki, b. Daru ihyaut-turasularabi, Beyrut. - Mucemu mekayisul-lga, Ahmet b. faris b. zekeriyya, tahkik, abdusselam Muhammet Harun, b. 2, matbaatul-halebi, Msr 1390 h. el-Mfredat fi garibil-kuran, el-Hseyn b.
Muhammed el- sfahani, tahkik, Muhammed seyyid kilani, b. matbaatul-halebi, Msr 1381 h.
181
Kaynaka
- Min sfatid-daiye, Muhammed es-Sabba, b. 2, el-mektebetul-islami, Beyrut 1391 h. - Menahicul-bahs, Dr. Gazi Hseyin inaye, b. messesetu ebabul-camiiyyetul-iskenderiyye. Menahicul-bahsul-ilmi, Dr. Abdurrahman
bedevi, b. 3, Vekaletul-matbuat, Kuveyt 1977. - Menahicul-buhus ve kitabetuhu, Dr. Yusuf Mustafa el-Kadi, b. Darul-merrih, Riyad 1399 h. - Mevsuatu ahlakil-kuran, Dr. Ahmet e-irbasi, b. 1, Darur-raidul-arabi, Beyrut 1971. N - Nbvvetu Muhammed fil-kuran, Dr. Hasan diyauddin tr, b. 1, Darun-nasr, Halep, 1393 h. - en-Nbvvetu vel-enbiya, Muhammed ali seSabuni, b. 2, 1400 h. En-Neru fi kiraatil-ar, Muhammed b.
muhammed b. ali b. yusuf el-Cezeri, tahkik, Dr. Muhammed salim muheysin, b. mektebetul-kahire. - Naimul-cenne fil-kurani ves-snne, Abdullatif aur, b. mektebetul-kuran. R - Ruhul-meani fi tefsiril-kuranil-azim, ihabuddin seyyid Mahmut el-alusi, b. Darul-fikr, Beyrut 1403 h.
182
Kaynaka
- Riyazus-salihin, Yahya b. eref en-Nevevi, tahkik, abdulazizi rabah ve Ahmet ed-Dakkak, b. 4, Darulmemun, Dimek 1401 h. S - es-Siretun-nebeviyye, bn Hiam, tahkik, Mustafa es-saka, brahim el-ebyari ve Abdulhafiz ilbi, b. Daru ihyaut-turasil-arabi, Beyrut. - es-Sabru fil-kuran, Dr. Muhammed b. e-erif, b. 1, eriketu mektebatu ukkaz, Cidde 1404 h. - Sahihul-imamul-buhari, tahkik, eyh Abdulaziz b. baz, b. 1, Darul-fikr, el-mektebetut-ticariyye, Mekke 1414 h. - Sahihul-imam Mslim, tahkik, Muhammed fuad abdulbaki, b. Daru ihyaut-turasil-arabi, Beyrut 1400 h. - Sahihu sneni ibn mace, Elbani, el-mektebetulislami, b. 3, Beyrut 1408 h. - Sahihu sneni ebi davut, Elbani, el-mektebetulislami, b. 1, Beyrut 1409 h. - Sahihu snenin-nesai, Elbani, el-mektebetulislami, b. 1, Beyrut 1408 h. Sifatud-daiyetun-nefsiyye, Abdullah nash
ulvan, b. Darus-selam, Kahire 1405 h.
183
Kaynaka
- umul-masiye ve bereketut-takva, Ahmet izzeddin el-Beyanuni, b. 2, Darus-selam, Kahire 1406 h. - erhu akidetut-tahaviyye, bn Ebul-izz el-hanefi, b. el-mektebetul-islami. - e-eria, Muhammed b. hseyn el-Acurri, tahkik, Muhammed hamid el-fakki, b. 1, darul-kutubul-ilmiyye, Beyrut, 1403 h. T Tarihud-davetul-islamiyye minel-emsi ilal-
yevm, Adem Abdullah el-Aluri, b. Daru mektebetulihya, Beyrut. - et-Tahvif minen-nar vet-tarif bi hali darilbevar, Abdurrahman b. Receb el-hanbeli, b. Darulbeyan, am 1399 h. - Tezkiretud-duat, el-Behiy el-Huli, b. 5, Darulkalem, Dimek 1397 h. - et-Tabsire, Mekki b. Ebi Talib, b. darus-selefiyye, Hindistan. - Tacul-arus min cevahiril-kamus, Muhammed murtaza ez-Zebidi, b. Daru mektebetul-ihya, Beyrut. - Tefsirul-kuranil-azim, el-Hafz ebul-fida smail ibn kesir ed-dmeki, b. Darul-marife, Beyrut 1388 h.
184
Kaynaka
- et-Tefsirul-kebir, el-Fahrur-Razi, b. 2, Darulktbul-ilmiyye, Tahran. et-Tefsirul-vadh, Dr. Muhammed Mahmut
Hicazi, b. 4, mektebetul-istiklalul-kbra, Kahire 1388 h. -et-Takva, Salahaddin mardini, b. el-Mektebetulislami, Dimek 1400 h. Teysirul-kerimur-rahman zhdi en-Neccar, fi b. tefsiri kelamil-
mennan, Muhammed
Abdurrahman b. nasr es-Sadi, tahkik, el-messesetus-
saidiyye, Riyad. U - Ususud-dave ve dbud-dut, Muhammed seyyid vekil, b. Metabiul-ahbar, Kahire. - Umdetul-kari erhu sahihil-buhari, Bedreddin Mahmut b. Ahmet el-Ayni, b. Daru ihyaut-turasil-arabi. V - el-Vahyul-muhammedi, Muhammed reit rza, b. el-mektebetul-islami, Beyrut. Z Dimek. - Zaifu snenit-tirmizi, Muhammed nasr el-elbani, b. 1, el-mektebetul-islami, Beyrut 1411 h. Zadul-mesir bi fi ilmit-tefsir, b. Ebul-ferec
Abdurrahman
Cevzi,
el-mektebetul-islami,
185
Kaynaka
186

Fussilet Suresi Işığında Davetçinin Eğitimi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fussilet Suresi Işığında Davetçinin Eğitimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KITAB VE SUNNETI IHYA YAYINLARI Fussilet Sresi nda Daveti Eitimi

Riyadta dodu. H. 1405te mam Muhammed b. Suud slam

munker ve erkanuhu ve mecalatuhu Nususud-dave tesiliyye fil-kuranil-kerim Diraseten

aldanmlarn samalklarndan koruyabilen daveti bir

bazlarn yle sralayabilirim:

Dr. Muhammed mahmud hicazi, et-Tefsirulvadh, 24/51

Bu adlarn getii ayetler unlardr:

Fussilet, Fussilet, Fussilet, Fussilet,

41/28 41/40. 41/41. 41/42.

Nahl, 16/36. Maide, 5/67.

grevleri de, en stn Yce Allah,

grevdir.41 davet etmeleri iin

Araf, 7/59. Hud, 11/50. Araf, 7/73. Araf, 7/85.

yaadka, ktlklerden korunduka, Allahn rahmet merhametini eder. Glgesinde

Nahl, 16/36. Al-i mran, 3/110.

Tevbe, 9/71. Asr, 103/1-3.

Davet etmenin hkm ncelikle unu belirtmekte yarar var; her

Hacc, 22/41 Seyit Sabk, Davetul-islam, s. 285-286.

Yusuf, 12/108. bn Kesir, Tefsirul-kuranil-azim, 495-496

edecek bir topluluk iin de bir hidayet ve bir rahmettir."

edenlerin aleyhine de ahitlik

Abdurrahman es-Sadi, Teysirul-kerimurrahman fi tefsiri kelamil-mennan, 7/26.

Birinci Blm DAVET VE DAVET N N TANIMI

anlamnda kullanlr.64 rnein: birini namaza davet

Davet ve Davetinin Tanm

ynlendiriyorum.65 3Hak veya batl olsun ispat edilmek ve

kendisine yapt taleplere cevap vererek gnah

Davet ve Davetinin Tanm

Allaha dua ettim demek:

iddia szc Orada

Davet ve Davetinin Tanm

Eer doru szller (kendilerine Ayetinde ise

Davet ve Davetinin Tanm

szcnn slam yayma ve tebli etme anlamnda anlalr. Allahn davetine

Davet ve Davetinin Tanm

Davet ve Davetinin Tanm

Davet ve Davetinin Tanm

Davet ve Davetinin Tanm

Muhammed er-Ravi, ed-Davetul-islamiyye davetun alemiyye, s. 30. Enam, 6/162-163.

Davet ve Davetinin Tanm

Davet ve Davetinin Tanm

ura, 42/13. Maide, 5/48.

Davet ve Davetinin Tanm

Dr. Ahmet Gallu, ed-Davetl-islamiyye uslha ve vesilha, s. 13-14.

Firzbd, el-Kamusul-muhit, 4/329. Ahzab, 33/46.

Davet ve Davetinin Tanm

Muhammed nemr el-hatip, Mridud-duat, s. 105.

Davet ve Davetinin Tanm

Davet ve Davetinin Tanm

Davet ve Davetinin Tanm

109 110 111

Al-i mran, 3/110. Yusuf, 12/108. Fussilet, 41/33.

Davet ve Davetinin Tanm

Abdulaziz b. baz, ed-Davetu ilallah ve ahlakud-duat, s. 13-19.

Davet ve Davetinin Tanm

Hafz el-Hakemi, Mearicul-kabul, 1/13-14. Bakara, 2/216.

Davet ve Davetinin Tanm

Muhammed Hudayr Hseyn, ed-Davetu ilelislah, s. 5. Taha, 20/55.

Davet ve Davetinin Tanm

Adem Abdullah el-Aluri, Tarihu davetulislamiyye, minel-ems ilel-yevm, s. 21-22.

Davet ve Davetinin Tanm

Muhammed nemr el-hatip, Mridud-duat, s. 38-40.

Davet ve Davetinin Tanm

Davet ve Davetinin Tanm