Professional Documents
Culture Documents
Dhe tek problemi "të bëhen shqiptarët e shekullit XXI" hyn edhe
debati i fundit mbi nevojën apo jo të dekonstruktimit të miteve
nacional - komuniste.
Sikurse thotë një antropolog i njohur italian "identiteti, i cilit çdo lloji
qoftë (etnik, nacional, personal etj.) është një varfërim, një heqje e
diçkaje, një reduktim i mundësive si për pupujt edhe për individët"
(Francesco Remotti "Contro l'identita" 1996). Veçarisht është e
vërtetë kjo kur identiteti shihet sipas një qasjeje esencialiste, si gjetje
dhe ruajtje e një bërthame të pandryshueshme. Mjaf të kesh parasysh
se si ne kërkojmë të heqim e harrojmë historinë e gjatë të
bashkjetesës me sllavë, turq, grekë vllehë, maqedonas në emër të
identitetit tonë për të kuptuar këtë varfërim.
Jo vetëm kaq, por çështja shtrohet edhe se çfarë mund të ndodhë me
ata individë apo grupe që nuk i ndajnë simbolet apo ritet e një
komuniteti. Mund të ndodhë deri ajo që u ndodhi çifutëve që, duke u
konsideruar si mish i huaj, dikush pati idenë makabre t'i asgjësojë
edhe fizikisht. Dhe ideologjia që shkoi deri këtu ishte e ndërtuar bash
mbi mite nacionaliste. Dikush mund të thotë se kam shkuar larg në
krahasim, por lexoni se ç'shkruan një nga skënderbejanët e shekullit
XXI në debatin e fundit: "kombi, atdheu imponohet me të gjithë
madhështinë e së shenjtës. Dekretet e tij janë imperative. Bindja ndaj
tyre është pa kushte. Ai imponon tabutë e tij, ritet, ceremonitë,
heronjtë dhe simbolet e tij – shkelja apo rrëzimi i tyre (qoftë dhe në
tentativë) është thjesht tradhti ndaj kombit". (Mira Meksi, Shekulli,
18 nëntor 2008). Këto fjalë, për besë, nuk do të guxonte t'i thoshte
kaq hapur edhe Hitleri kur proklamonte madhështinë e kombit
gjerman dhe përgatiste zhdukjen e çifutëve, social-demokratëve,
priftërinjve në emër të simboleve e riteve të tij. Personalisht m'u
ngjethën mishtë duke i lexuar sepse m'u kujtuan tërë ata
bashkëvuajtës që për një tentativë arratisjeje dënoheshin nga dhjetë
deri në 25 vjet burg, deri edhe me vdekje për "tradhëti" ndaj atdheut.
Prandaj nuk duhet harruar asnjëherë se mitet e atdheut, ata që
pretendojnë se janë mbrojtësit e tyre/tij, i kanë përdorur jo rrallë si
instrumente pushteti për të shtypur lirinë e individëve dhe grupimeve
që mendojnë ndryshe. Sikurse thotë Durrenmatti: "shteti e quan
gjithmonë veten atdhe kur përgatit një vrasje".
Vijon të enjten
Niçe, në esenë e tij të njohur "Mbi dobinë dhe dëmin e historisë për
jetën" flet për tre mënyra të vështrimit të historisë që lidhen me tre
nevoja themelore shpirtërore të njeriut. Sipas tij njeriu ka aspirata
dhe pasione prandaj e sheh historinë në mënyrë "monumentale"-me
çka nënkupton se edhe ai don të bëhet si heronjtë e historisë dhe i
kërkon modelet tek ajo. Njeriu gjithashtu ruan dhe nderon, prandaj e
sheh historinë në mënyrë "antikuare"-bën kërkime arkeologjike,
ndërton muzeume etj. Por njeriu-thotë Niçe-edhe vuan dhe kërkon të
çlirohet, prandaj ai e sheh historinë edhe në mënyrë "kritike", që të
mos përsëriten të njëjtat situata që e kanë bërë atë të mbetet nën
pranga, pra ta ndryshojë historinë, të krijojë histori.
Në qendër të këndvështrimit të Niçes vihet liria dhe krijimtaria e
njeriut që sipas tij, në mungesë të historisë kritike, rrezikojnë të
mbyten nga mbipesha e historisë. Ajo "monumentalja" edhe ajo
"antikuarja", që i përgjigjen nevojës së njeriut për heronj dhe
nderimi, në mungesë të vështrimit kritik, rrezikojnë ta mbysin jetën e
njeriut që kështu mbetet, pasiv, në admirimin dhe imitimin e së
kaluarës.
Mendoj se ka diçka të përbashkët midis tekstit dhe kontekstit në të
cilin është shkruar shkrimi i Niçes dhe kontekstit shqiptar, në të cilin
zhvillohet debati ynë. Edhe ne jemi në një periudhë kur ndjehemi të
mbytur nga një histori e interpretuar në një mënyrë të caktuar për
interesa të caktuara ("nuk ekzistojnë fakte, vetëm interpretime"-thotë
Niçe) dhe na mungon kritika ndaj kësaj historie dhe heronjve të saj.
Po ashtu, historia e lexuar vetëm në mënyrë monumentale dhe
antikuare pa ndërgjegjen kritike i ka bërë shqiptarët të imitojnë
heronjtë e ndërtuar nga mitologjia e tyre, por pa bërë histori të re.
Sepse edhe aspirata (monumentale) e njeriut për të qenë si heronjtë
nënkupton që heronjtë të kenë edhe vetitë e tij tokësore, virtytet dhe
dobësirat e tij. Ai ka nevojë që heronjtë të jenë sa më të besueshëm.
Përndryshe vijmë në trajtimin e historisë si letërsi e realizmit
socialist apo si përrallë për fëmijët: Na ishte njëherë e një kohë "kur
Shqipëria pillte vetëm trima dhe luanë". Por edhe fëmijët mund të
shtrojnë pyetjen: po pse nuk pjell më vetëm trima dhe luanë kjo
Shqipëria?
Tek nevoja për t'u çliruar nëpërmjet historisë kritike duhet të
kërkojmë edhe atë ngulm të njeriut për të ditur e për të
dekonstruktuar mitet dhe imazhet e një kohe. Sepse kemi parë se sa
të shumtë janë edhe sot ata që duan ta fshehin të vërtetën, për të
manipuluar konsensusin e njerëzve, që kanë nevojë për një shkencë
të nënshtruar, të paaftë për të na dhënë interpretime të reja, që ngrenë
mite e heronj që u shërbejnë pushtetit të tyre. Historia jonë është e
mbushur me të tillë. Mjafton të kesh parasysh se, në të njëjtën
mënyrë, është shkruar edhe historia e Luftës Nacional-Çlirimtare. Se
për ironi me të njëjtën metodologji është shkruar edhe historia e
heronjve të demokracisë. Se po ashtu, në të njëjtën mënyrë, po
shkruhet edhe historia e heronjve të UÇK-së në Kosovë. Historia e
shkruar në këtë mënyrë bëhet histori paragjykimesh dhe dogmash që
mbështeten me kokëfortësi, kombinuar me intolerancë dhe
fanatizëm. Janë histori që përsëriten, pa bërë histori.