-1-

ALBERTO MORAVIA

KOSMA DHE BANDITT

. novele .

Prktheu: FASLLI HALITI Redaktore: Prof. Dr. KLARA KODRA

TIRAN 2007

-2-

Pak fjal mbi noveln

Novela Koasma dhe banditt u botua me seri n gazetn javore Sot nga tetori gjer m 6 dhjetor 1940, kjo novel e Moravis i prket atij frymzimi t goditur novelash me intrig ose - pr t prdorur nj titull - me subjekt intrigues. Intrig,kuptohet e vazhduar dhe e zgjidhur magjistralisht; dhe, domethn e trilluar n mnyr zbavitse dhe po n mnyr zbavitse, shkruar dhe zgjidhur. Nj frymzim, mbase jo shum i paraplqyer nga t gjith lexuesit e tij, por sigurisht i dashur pr t vjetrit dhe besnikt. Duke e riparaqitur m vete dhe me titullin q pati ather, pikrisht, novela duhet t trheq vmendjen e lexuesve dhe veanrisht t lexuesve m t rinj, mbi kt mnyr t treguari, e nxitur, gati, nga loja e nj fantazie transparente dhe e lir, pr t ciln Moravia di t jap vazhdimisht prova. sht pr t'u shnuar se duke e botuar, pastaj, libr m vete, shkrimtari ka br jo pak ritokime duke hequr gjith artificialitetin - i kuptueshm pr ato vite - duke e lokalizuar n nj vend t Evrops lindore.

-3-

I.

KOSMA ECTE DREJT VDEKJES

Ai, argjendari me emrin Dragotis, nj nga argjendart m t

Imdhenj n kryeqytetin e atij shteti t vogl t Evrops Lindore, pati nj propozim me mjaft interes nga nj sekser q quhej Ataman. Bhej fjal pr t shkuar n nj qytet t afrt me qllim q t'i tregonin disa xhevahire me vler t madhe nj njeriu t pasur i cili i donte pr t stolisur gruan e tij. Argjendarit iu duk q ky ishte nj rast i mir pr djalin e tij t vetm q t'i futej, me kt rast, puns s tregtis. Ve ksaj Kosma ishte ushtruar tashm n ujdisa llogarish t vogla; dhe, megjithse i hutuar dhe i kthyer n indiferent pr shkak t gjendjes shpirtrore t paqndrueshme, pasoj kjo e moshs rinore, ai tregonte se ishte i shkatht dhe i aft nga natyra; ndonjher Kosma e habiste t atin me zgjuarsin e tij t beft. Argjendari i tha t birit se duhej t shkonte n at qytet s bashku me sekserin q ishte nj njeri i besuar i tij. I ati do ti jepte t birit nj ant meshini me gur t muar. I bri djalit t gjitha sqarimet n lidhje me mimin dhe cilsin e mallit. Prpos ksaj nuk bhej fjal vese pr disa t dhna paraprake; ti tregonte gurt e muar zonjs e cila ishte shtatzn dhe nuk qe n gjendje t bnte rrugn gjer n kryeqytet; pas ksaj babai do t shkonte vet q t prfundonte shitjen e mallit. Kosma, gjithmon i gatshm pr t pranuar do lloj detyre, e priti me knaqsi kt barr. Jo se e kishte dhe aq pr zemr tregtin e babait, por pr Kosman q ishte ende i shprqendruar dhe kureshtar njkohsisht, si jan shpesh t rinjt njzetvjear, t shkonte e t bnte tregti me kta gur t muar, ishte nj aventur e vrtet; ishte tamam si t shkonte e t

-4-

gjuante pr derra t egr npr honet rreth kryeqytetit apo si t rrezikonte veten natn n lokalet m popullore. Ai ishte ende n moshn e lumtur t zbulimeve, gjurmimeve, eksperimenteve dhe pasigurive. Kjo prirje pr aventur, nga ana tjetr, sdo ta pengonte at q t ishte i vmendshm dhe i kujdesshm, sipas porosive q kishte marr nga i ati. Ai ishte si fmijt q, edhe duke br veprime si t mdhenjt, e din q po luajn dhe, megjithat, tregojn n loj m shum seriozitet dhe zell se sa t mdhenjt n punt e tyre t mdha. Kosma arriti i pari n takimin e caktuar n ort e para t mngjesit n sheshin e qytetit nga ku zinte fill rruga krahinore. Ishte korrik dhe pisku i vaps tashm, bnte q t avullonte freskia e rreme e nats. I veshur me rroba t bardha, me syzet e zeza mbi hund, me antn e muar n sqetull, Kosma, e ndjente veten t lehtsuar dhe t knaqur, ai shijonte m shum shtitjen se sa fitimin. Autobust e mbushur plot me njerz, ndalonin te sheshi dhe pasi boshatiseshin prfundimisht nga pasagjert, dy apo tri kafene, nxirrnin disa tavolina n kt shesh dhe i vendosnin n hijen lozonjare t rrapeve me gjethe t dendura ; n at or kameriert hidhnin kova me uj mbi asfaltin e nxeht, duke krijuar kshtu nj freski t prkohshme q e magjepste Kosman. Edhe anta prej lkure q shtrngonte nn sqetull, prbnte pr t nj arsye q t gzohej dhe t fantazonte. Mendonte se t tjert pandehnin q ajo ant ishte e mbushur me kostume banje ose me sende t tjera t ktij lloji, por, prkundrazi, ajo ishte e mbushur me byzylyk prej platini: situat kjo si komedia e keqkuptimeve*, por ai ishte i vetmi q zotronte fillin e lmshit. Megjithat mendimi pr nj grabitje t mundshme i vettinte her pas here n mend; por ky mendim ishte si dika e largt dhe e kndshme n ankthin e saj, si nj ndrr e llahtarshme q nuk arrin t bhet makth. Me t gjitha kto ide przihej rregullisht, ideja e
4

-5-

shtitjes. Nj shtitje e bukur npr fshatin e lulzuar q kishte fytyrn e nj qytetit t lasht krahinor, ku ai nuk kishte qen kurr. Me kto mendime n kok vrtitej Kosma duke vshtruar autobust q arrinin dhe niseshin prap. M n fund nj makin ngjyr kafe, e zbuluar, por me capote-n e ngritur lart, u ndal prpara tij, pasi bri nj gjysmrrotullimi n sheshin e qytetit. N timon qndronte nj i ri hollak e thatim, me lkur t zez si metis, i veshur me nj pal tuta gri si prej mekaniku. Atamani rrinte ulur mnjan n mnyr komode n sedilen e pasme t makins, duke e zn at t gjithn. Ai i bri shenj Kosmas q t ulej prpara, pran drejtuesit t makins. Kosma hipi n makin dhe ata u nisn menjher. Pr Atamanin, Kosma s'dinte asgj, ndonse e shihte shpesh dhe jo vetm pr shtje pune. Ishte nj burr rreth t tridhjetepestave, i bardh, i but si rrob e lagur dhe i majm si nj derr. Kishte nj fytyr t gjer, t flashkt dhe t zbeht, me sy t vegjl, hundshqiponj, me buzt t holla, e siprmja me mustaqe t imta, e poshtmja e dal. Ishte i shkurtr, me kok e bark t madh. Fliste shkurt e prer, me seriozitet e plot sentenca, veanrisht kur ishte fjala pr biseda t rndomta. Kjo mnyr eliptike dhe serioze t foluri edhe kur donte t ishte hokatar, s'linte kurr pa nxitur te Kosma nj t qeshur fminore. Pr kt, Atamani i dukej tepr simpatik, prandaj dhe krkonte shoqrin e tij. E dinte se nj ast i kaluar me Atamanin ishte nj ast i sigurt argtimi, dhe kaq i mjaftonte. N kt mnyr Kosma e kujtonte simpati mirdashjen e pacip dhe komike t Atamanit; me naivitet shihte dashuri, atje ku nuk kishte vese shakara mekanike. Kosma s'e dinte q pr Atamanin shakat ishin nj arm dhe nj mask

-6-

njkohsisht; i pastrvitur, ai s' kishte msuar ende t mos u zinte bes, prgjithsisht, njerzve me humor. N t vrtet Atamani nuk ushqente asnj lloj simpatie pr argjendarin dhe djalin e tij; madje, prkundrazi, ushqente mllef dhe zili. Me forcn e t qeshurs ai kishte hyr drejt e n shtpin e tyre, madje, si mik i familjes; por nn kt qndrim prej babaxhani dhe t przemrt, fshihej nj indiferenc e pashpirt dhe mizore. Atamani ishte nj prej atyre njerzve q sdin t veprojn vese pr prfitim personal duke e shoqruar kt sjellje t tyre me nj agresivitet t pabes dhe sikur t mos kishte rrug t mesme: ose t mashtrosh ose t mashtrohesh dhe, si pasoj e ksaj, mashtrimi i tyre t mos ishte tjetr vese nj hakmarrje e parakohshme pr tjetrin. Drejt nj konceptimi t till t jets at e shtynte edhe shpirti prej shtiraku, kaq i zhvilluar tek ai, pr t cilin do gj q skishte t bnte me interesin e tij, nuk mund t ishte tjetr vese nj dika e teprt, e rreme dhe si qndism. Nj vzhguesi t mpreht, Atamani sdo mund t'i frymzonte tjetr prvese prbuzje. Por babai i Kosmas nuk shihte vese sekserin tek ai; dhe vet Kosma s'ishte inteligjent. Me kt koncept pr punn dhe pr marrdhniet njerzore, ssht pr tu habitur q Atamani, si lojtar dhe qejfli, t ishte futur qysh hert n telashe. N t vrtet ai ndodhej n nj gjendje t dshpruar kur i erdhi n mendje ti propozonte babait t Kosmas q t bnin tregti me gurt e muar. Ishte fjala pr nj allishverish real, po Atamani s'e kish syrin tek ato pak pare q do t fitonte si ndrmjets. Asnjri prej ktyre t treve q ishin n makin, veanrisht Kosma, nuk duhej t arrinte kurr n at qytet ku ndodhej njeriu i pasur q do t blente diamantet. shtja qndronte n t vrtet n planin q kishte prpiluar Atamani pr t
6

-7-

vrar Kosman dhe ti merrnin atij gurt e muar duke e paraqitur kt si nj grabitje. Kshtu pra, Kosma ecte drejt vdekjes q nga asti q hipi n makin dhe zuri t qeshte vetm nga q e pa Atamanin ashtu t shndosh dhe prtac, t shtrir mbi jastkt e sedijes s pasme. Por si ndodh me disa lloj gazesh vdekjeprurs q t krijojn nj ndjenj euforie, atij i duhej t qeshte gjersa t'i vinte fundi.

II

ATAMANI

K urr, n fakt, Atamani sia kishte dal si at dit q

t bnte Kosman t qeshte. Shakat me shpirt, batutat, hokat, shtrembrimet e fjalve komike, historit, frazat m t befta, nuk pushonin s vrshuari, s gurgulluari plot freski nga sedilja e pasme, ndrsa makina nxehej ndrkaq duke u ngjitur e duke zbritur npr kodrat me diell. Kosma, me antn e muar, vendosur mbi gjunj, s'bnte tjetr vese qeshte, po me at mosprmbajtje t fuqishme, tipike me ato teshtimat q shkakton duhani apo speci. Atamani, i ngjashm me nj prej statujave baroke q simbolizojn nj lum, q mbajn n duar nj qyp q derdhet dhe q rrin brinjas me krthizn jasht, qndronte shtrir mbi jastk, me barkun q i dridhej prej do lkundjeje, i fshehur nn velin e nj bluze me vija t kaltra, e linte t rridhte prher, shkulmin e bollshm t hares duke u shfaqur gjithnj si serioz, Gjithka e ngacmonte: pulat q kaprcenin rrugn n astin q kalonte makina, grat e shtpive t rojtarve t rrugs. Atamani nxirrte kokn nga dritarja e makins me qllim q ti shante, duke i len ato t habitura, e ngacmonin makinat q e parakalonin, pamjet e fshatit, qielli, do gj. Me kt
7

-8-

rast prziente kujtimet, anekdotat, refrenet. Gjithka e bnte me nj ton t prpikt e t sigurt prej bufoni q Kosmas i dukej i kndshm. Bashkpuntori i Atamanit nuk thoshte asnj fjal dhe mezi buzqeshte duke u rrudhur n faqet thatime me dy quka majtas. Kishte nj epitet t uditshm: Torta, dhe Kosma pandehte se ky ishte emri i tij. Por kulmi i humorit t Atamanit dhe i t qeshurs s Kosmasit arriti kur makina u kryqzua me grupin e iklistve dhe me makinat sportive q shoqronin rrethin iklistik ndrballkanik. Atamani la q t kalonte moria e iklistve, me fituesit entuziast dhe makinat e pluhurosura dhe turmn e gazetarve dhe mekanikve, kur u ngjit vargu i t vonuarve dhe arritn iklistt e fundit q tashm skishin asnj shpres, jo vetm pr t fituar garn, por as t zinin ndonj vend nderi, prap ata rropateshin njlloj t djersitur e t vetmuar nn nj diell vdekjeprurs, Atamani, si t thuash, e tejkaloi vetveten. Duke e nxjerr trupin prgjysm jasht dritares, filloi ti shaj ndyr fatkeqt. Budalla idiot pse vrapon? Tani sarrin m shum brinar se sheh q ke nj fytyr brinari? Ti vrapon dhe e humbet garn kurse gruaja jote sakaq t v brirt atje n shtpi kmb shtup i marr torollak e kshtu me radh. iklistt n rrug, t gjith t krrusur mbi timont e ult, trboheshin, kurse Atamani dyfishonte sharjet dhe Kosma mbante brinjt me duar dhe i rridhnin lott nga e qeshura e madhe. Por pas rrethit iklistik, Atamani u mbshtet prsri mbi jastkt dhe heshti papritur plotsisht, si nj dordolec q i sht kputur filli. M kot u mundua Kosma q ta ndizte srish at vatr gzimi dhe hareje. Atamani mezi iu prgjigj dhe vetm pas pak asteve n makin u vendos menjher nj heshtje e plot. Kosma
8

-9-

vshtronte rrugn, Torta drejtonte makinn dhe Atamani dukej sikur prgjumej, ai tundej e shkundej, krejt i bardh dhe drithrues ngaq makina krcente dhe hidhej prpjet pr shkak t rrugs gjith gropa. N t vrtet po afrohej vendi i studiuar dhe i paracaktuar me koh, n t cilin Atamani, n nj mendje me Tortn, kishte vendosur ta hiqte qafe, ti lante hesapet me Kosman. Atamani i kishte gjetur forcat pr t br shaka deri sa arritn tek rrethi iklistik. Por pastaj mendimi zotrues e mposhti. Iu kujtua se po t vazhdonte t tallej, sdo ti mbetej mjaft forc pr t vn n jet planin e tij. Ve ksaj, tani m shum se sa t qeshte dhe t bnte t tjert t qeshnin, ishte e nevojshme t msonte veten dhe, n njfar mnyre edhe Kosman, me at q po bhej gati t ndodhte. M n fund, makina, me t ln kodrat, po hynte n nj zon gati shkretir. Nj fush e gjer me bar dhe e zbeht, e kufizuar n nga malet e zhveshur gurishtor, me njolla shkurresh t nj pylli t dendur, gati pr t filluar prerja. Asnj pem, vetm ndonj shkurre e ult aty-ktu hidhte nj hije t shkurtr nn diell. Kuaj hergjele, me bishta t gjat dhe t trash, galoponin leht mbi bar. Midis atyre livadheve me dredha, t vetmuara, t shkreta, rridhte me dredha nj lum. Her pas here Atamani shihte pas shkurreve t dendura q lshonin hije, rrjedhn e bardh dhe shndritse si argjendi t lumit. Dita, ndrkaq, po fillonte t thyhej. Nga nj re e vogl u prhap dalngadal n gjith qiellin nj mas resh puplore. Kjo mas tentonte t errsohej dhe t shtrngohej, duke formuar vetm nj re gri dhe t lart, t ngjashme me nj ball t vrejtur dhe t menduar. Nj drit e ftoht, e njjt munduese, prhapej mbi gjith fushn.

- 10 -

Atamani dhe Torta kishin zgjedhur at vend si m t prshtatshmin pr bmn e tyre. Prve vetmis, dika e rastit prcaktoi nj zgjedhje t till. Prej kohsh n gjith krahinn, endej nj band, gati kriminale q prbhej nga hajdut rrugsh. Kjo band e kryesuar, nga nj njeri i dshpruar me emrin Glinka, gjer ather kishte arritur t kryente mjaft grabitje. Gazetat nuk flisnin pr t, me qllim q t mos pengonin veprimet e policis, por dihej n mnyr t turbullt se nj ushtri e vrtet rojash i ndiqte keqbrsit t cilt, megjithat kishin mundur t'i shptonin gjithmon kapjes n saje t egrsis s skajshme dhe vendosmris me an t ciln kur i ndiqnin a prlesheshin me ta nuk nguronin t vrisnin kundrshtart dhe n saje t bashkpunimit t fsheht me shum fshatar dhe banor t periferis. Atamani, keqbrs i padnuar m par dhe i rastit, e kish llogaritur q krimin q do t kryente t'ia ngarkonte ksaj bande duke prfytyruar me t gjitha hollsit nj sulm t till, t barabart me ato, ku s fundi kishin mbetur viktima, udhtar t tjer t zons. Pr kt qllim, prej kohsh, pa rn n sy, kishte marr t dhna pr zakonet dhe veprimet e bands nga nj komisar, i njohuri i tij. Ishte e vrtet se banda vepronte n t gjitha ant e krahins, n largsi t madhe nga vendi i zgjedhur nga Atamani, por ky nuk shqetsohej pr kaq pako gj; ve ksaj banda vet, jepte prova pr lvizje t mdha duke dhn goditjet e saja n zona t ndryshme dhe t paparashikuara. Pastaj, edhe nse banda, nj her e kapur, do t refuzonte autorsin e krimit, askush sdo ta besonte bandn pr kt. Dhe ai ndrkaq, pasi t kalonte pak koh, do t dinte shiste prsri nn dor gurt e muar, t shndrruar n mnyr t prshtatshme.

10

- 11 -

Plani, si shihet, ishte studiuar gjer n hollsit m t imta. Atamani, bashk me Tortan kishte br nja dy udhtime n at vend, pr t prcaktuar trajtat e tij. Tani si gjith njerzit me shpirt t vogl dhe t ult, Ataman kishte nj besim t madh tek teknika. Saktsia e planit t sajuar prej tij, ishte br pr t nj domosdoshmri edhe m e ngutshme e nevojs s tij t dshpruar pr para. Ky plan ishte sajuar n mnyr t till sa Atamanit tanim i dukej e pamundur t mos e vinte n jet. Atamani sado q e kishte rrotulluar nga do an, nuk kishte arritur t gjente n t asnj mangsi. Kaq kishte mjaftuar q t zhdukej do mdyshje nga shpirti i tij. Pr kt Atamanin nuk e turbullonte as ankthi m i vogl. Ai tani e ndjente veten afr sendrtimit t planit t tij, si ai zhytsi q ka ecur gjer n fund t drrass s trampolins dhe bhet gati t hidhet. Atamani ndihej i qet, sepse n kt uj t pabes n t cilin ai prgatitej t zhytej, prkundej nj bark q n rast rreziku do ta shptonte. Kjo bark ishte banda e hajdutve. Atamani jo vetm q e ndjente veten t qet pr sa i prkiste sendrtimit t planit t vet, por ndihej gjithashtu i lir n shpirt, ndonse n mnyr t ethshme dhe t ndrprer, si ndodh n astet e tensionit. Me nj liri gjeniale dhe nervoze q i vinte nga gjetjet. Gjetja e par, kishte qen ajo q e bri Kosman t qeshte gjat shtitjes. Q ta bnte t qeshte, Atamanit i dukej nj mnyr krejt e vetvetishme dhe e errt pr t'i hequr Kosmas forcat, ashtu si ca lloj merimangash q i injektojn viktims s tyre nj lng paralizues, para se ta shqyejn. do e qeshur e Kosmas ishte nj dshmi se ai ishte i armatosur dhe sdyshonte pr asgj. do e qeshur e Kosmas e siguronte Atamanin pr eprsin e tij dhe pr suksesin e komedis s luajtur prej tij. Pa llogaritur q me gjith
11

- 12 -

ato shaka, ai shkarkonte tensionin q m von mund t ishte penges pr kryerjen e krimit. Gjetja e dyt qndronte n t folurit ashtu si kot dhe me shaka pr bandn q rrezikonte krahinn. Gjithmon me instinkt, Atamani e kuptonte se gnjeshtra m e plqyer sht ajo q ndrtohet me element t vet realitetit. N kt mnyr realiteti bhet bashkfajtor me njeriun me an t shfaqjeve t veta m t njohura dhe m t padyshimta gjer n astin q nj akt vullneti e ndrion papritur duke zbuluar tek ai rrezikun e fshehur. Atamani e kuptonte se ska asgj q t mos e qetsoj m shum viktimn se sa t luash para saj me thikn q m von do t'i shrbej atij pr t'i prer gurmazin. Nga ana tjetr, n kt mnyr, jo vetm se e end m fuqishm rrjetn e gnjeshtrs, por arrin edhe nj qllim tjetr, t familjarizohesh me prdorimin e gracks dhe me veorit e saj. Atamani tha se nuk prjashtohej rreziku q t ndesheshin me bandn dhe ather do t ishte pr ta nj fatkeqsi e vrtet. Mbase atyre u leverdiste q t'i glltisnin xhevahiret para se t ishte tepr von. Karficat do t'i hante Torta, aq thatim sa ishte, unazat Kosma, pr sa u prkiste byzylykve dhe sendeve t tjera m kaba, do ta bnte punn ai, si m i shndoshi nga t gjith. Kosma ishte i heshtur dhe s'fliste para Torts pr gjrat e muara q kishte anta, pasi nuk e njihte. Bile n fillim, ishte orvatur t jepte prshtypjen se ruante mostra t ndryshme stofrash. Por Atamani duke e marr me mend arsyen e mdyshjes s tij, tha se s'kishte asgj pr t'u trembur, q Torts mund t'i besonte s paku aq sa dhe vet atij. Prap, Atamani i tregoi atij fije pr pe, gjith at q dinte nga komisari, miku i tij, n lidhje me bandn. Pr Atamanin, Kosma tashm ishte si i vdekur dhe ato lajmet e muara kishin po at rrezik prhapjeje sapo t ishin mrmritur mbi nj arkivol t gozhduar mir. Atamani e thuri dhe e strthuri veanrisht fjaln mbi pranin n band t nj gruaje me emrin Albina; e bukur mesa dukej dhe e egr dhe m mizore dhe m e vendosur se vet burrat. Ky emr iu duk se i interesoi Kosmas n mnyr t veant dhe i bri shum pyetje
12

- 13 -

Atamanit i cili nuk i kurseu hollsirat, n pjesn m t madhe t trilluara. Kosma i prhumbur tha se ai emr dhe prshkrimi q Ataman i kishte br pr gruan ia bnin trheqse at. Do t'i plqente t kishte nj aventur me nj femr t till. Atamani e talli, por pranoi se dika e till s'do t qe pa shije. M n fund u frymzua nga logjika e metods s vet deri n at pik sa zbuloi, gjoja si rastsisht, nn sedile, nj eki t madh prej druri dhe e pyeti Tortan se pr far mund t shrbente vall kjo vegl dhe n mos, rastsisht, donte ta prdorte, pr tu mbrojtur nga hajdutt. Kshtu pra, ekii ishte, pikrisht, pr t goditur Kosman. Pr sa i prket gjetjes s tret: Atamani s'e kishte prgatitur, ajo i qe dhn rastsisht. N nj kthes t rrugs, n nj pik t shkret, ja duken dy roja me mushketat hedhur krahaqaf q qndronin pa lvizur pran nj muri t ult n hijen e nj iibanozi. N ast Atamani, me nj frymzim t befasishm i thirri Tortas q t qndronte, sepse do ta pyeste dika n lidhje me rojat. Me t'u ndalur makina, Atamani zgjati kokn dhe u bri shenj dy rojave t q dshironte t'u fliste. Dy rojat u afruan si pa dshir dhe ather Atamani i pyeti, nse ato kishin edhe shum rrug pr t br gjer n S., qytet i vogl ky pr ku ishin drejtuar. Rojat u prgjigjn se mund t ishin ende dhe nja shtatdhjet kilometra. Atamani duke br shaka dhe si n mirbesim pyeti, nse ishin t sigurt npr kt rrug dytsore q nuk rrihej shum dhe, nse nuk kishte rrezik q t sulmoheshin nga ato bandat, pr t cilat rojat, sigurisht q kishin dgjuar t flitej. Por rojat nuk e morn kt shtje me shaka, si i plqente e si dshironte Atamani.

III. BANDA DHE ROJAT

Skishte dyshim q banda ishte nj fakt i fsheht dhe kobzi

dhe Atamani e kishte gabim q fliste me aq mendjemadhsi pr t. Ose, mbase, ishin aty, pikrisht, pr t kapur elementt keqbrs dhe kjo pyetje e hapur, prvese i bezdiste si nj munges respekti,

13

- 14 -

i vinte n vshtirsi. E vrteta sht se n vend q t'u prgjigjeshin pyetjeve t Atamanit, njeri prej rojave krkoi me vrazhdsi t'u kontrollonte dokumentet q t treve si dhe patentn e shoferit. Atamanit mezi kishte pritur rastin t krijonte dy dshmitar t ardhshm me mim t lir dhe krejt i knaqur zgjati kartat duke iu dhn me nj rrke fjalsh shum hollsira pr jetn e tyre, gjendjen e tyre dhe arsyet e udhtimit. Roja prher e vrazhd ia kthehu dokumentet Atamanit duke i thn q t udhtonte i qet; nga kto an nuk kishte banda. Njerz pa pik humori , komentoi Atamani ndrsa roja kthehej te muri i ult dhe makina vazhdoi rrugn srish. Atamani kujtonte se kjo gjetje e fundit me rojat do ta kishte vn cungalin n maj t ndrtess s krimit t planifikuar mir. Por, si ndodh shpesh me njerzit e zot q s'jan kurr t knaqur me gjetjen e tyre t fundit dhe duan q ajo t tejkalohet, e kishte tepruar. N vend t kulmit t atis, pa e kujtuar kishte vn nj min n qilar e cila shum shpejt do t plciste duke shkaktuar shembjen e gjith ngrehins. Po t kishte shikuar m mir prreth, n vend q ti dorzohej gzimit t rrezikshm t improvizimit, do t kishte par se prapa murit t ult, lidhur tek iibanozi, qndronin dy kuaj t rojave. Vrtet rojat, jo gjithmon shkojn n kmb, shpesh ato kalrojn. Por kalrojn me kuajt dhe jo me mushkat me shal t thjesht dhe aspak t prshtatshme pr ushtarakt. Po t kishte qen m i vmendshm Atamani, do t kishte par n hijen e iibanozit pikrisht dy mushka t tilla. N t vrtet rojat ishin dy pjestar t maskuar t bands dhe ishin ngarkuar q t lajmronin shokt e tyre q kishin zn prit m posht pr llojin e veant t udhtarve q kalonin andej. Rruga n at pik vazhdonte dredhn e lumit duke br nj lakore t madhe. Lumi rridhte nga ana e jashtme e ksaj lakoreje t rrugs, vet lakorja ishte e zn nga nj preri e gjer e mbushur me shkurre. Lakorja ishte shum e gjer dhe q nj makin ta prshkonte, i duhej nj erek ore. Por dy rojave t rreme do tu mjaftonte t'u hipnin mushkave t tyre dhe t ecnin gjer te nj kodrin e pyllzuar q ngrihej n mes t livadheve dhe q
14

- 15 -

zotronte gjith kthesn. Q prej atje posht, me sinjale t prshtatshme, mund t lajmronin shokt e tyre se s afrmi arrinin aty. Ose, nse ishte e nevojshme prania e tyre, troku i shpejt i mushkave i onte n mes t bands para se makina t kishte prshkuar gjith lakoren e rrugs. Po kur flitej pastaj pr karroca, shum m t ngadalta se makinat, sinjalistika dhe pritat bheshin edhe m t lehta. Edhe at dit, me t'u nisur makina e Atamanit, dy rojat e rreme kmbyen mes tyre nj vshtrim marrveshjeje, kaprcyen murin, iu hodhn mushkave mbi kurriz, dhe ia dhan vrapit mes shkurreve. Pas takimit me rojat, makina e drejtuar gjithmon nga Torta i qet dhe i aft q dukej sikur nuk e prekte fare, pothuaj, timonin me duart eshtake, prpiu nj cop t gjat, t drejt rruge. Gati n fillim, nj shteg ansor veohej nga rruga dhe zbriste, mes shkurreve, n lum. Prve shtegut q i kishte lejuar t arrinin n lum me makin, Atamani kishte zgjedhur kt pik, jo vetm pr shtegun q do ta lejonte t arrinte me makin tek lumi, po edhe sepse, po t ndodhte t kalonte nj automjet si kishte pak t ngjar, rruga e drejt do ta lejonte ta shihte nga lart. Sapo hyri n rrugn e drejt, Torta e ngadalsoi makinn dhe sapo arriti prball shtegut e ndali plotsisht, si ishin marr vesh, dhe u hoq sikur makins iu prish dika dhe u shtir sikur u habit pr kt defekt. Pasi i shkoi kot do prpjekje pr ta vn n lvizje makinn, Torta heshti pr nj ast, pastaj mrmriti dika n mnyr t pakuptueshme. Ndrkaq, zhurmn aq t ult t motorit sa dukej sikur spunonte, e kishte zvendsuar gumzhima e fort dhe metalike e gjinkallave tamam si kur hap dern e nj ofiin dhe shurdhohesh nga zhurma e vrullshme dhe e papritur e makinerive. Mbase Torta ishte i shqetsuar, ose mendonte q po t kishte folur qart, Kosma do ta kishte kuptuar kurthin ; sidoqoft asnj nga dy t tjert nuk kuptoi gj nga ato q ai kishte thn. Atamani, papritmas e humbi durimin duke e par ashtu t palvizshm dhe t plogt, ather i brtiti q ai ta riprsriste frazn. Torta u prgjigj me z t ult, por q u dgjua, se motorit duhet ti ishte prishur
15

- 16 -

dika. Atamani iu lut Kosmas q t zbriste e t shihte pak n kofano se 'kishte ndodhur aty. Kosma s'priti q ai t'i lutej, krceu n tok, dhe hapi kofanon. Zbriti dhe Atamani duke thn se do t bnte pak ujt e holl, po ndrkaq po shtrngonte tokmakun dhe n astin kur Kosma u prkul mbi motor i dha vetm nj goditje, por nj goditje t fort e t rrezikshme n zverk. Kosma menjher, pa asnj ofsham, ra prpara, hundebuz mbi motor. Njra nga duart q e kishte futur brenda q t shihte aparatin, i rrshqiti n hapsirs midis radiatorit dhe heliks dhe lvizi n t lopatzat e heliks. Por Atamani, i gatshm, hodhi ekiin n makin dhe e kapi Kosman pr mesi duke e mbajtur pesh. Torta zbriti me ngut nga makina, por n vend q t ndihmonte Atamanin shkrepi dhe mbylli kofanon. Prse nuk i vihesh lustrimit t tunxheve? krclliti dhmbt Atamani i trbuar dhe gulues, por i pazoti t ndryshonte edhe n kt ast tonin e zakonshm moralizues dhe hokatar. Litarin, mor i humbur ! Torta e kuptoi dhe duke hapur kasetn e veglave nxori prej saj dy litar me gjatsi t njjt. Atamani kishte zgjedhur kt mnyr t ndrlikuar pr ta hequr qafesh Kosman sepse trembej q nj goditje me kobure, prve q do t tregonte se Kosma kishte qen goditur n shpatull, do mund t ndotte me gjak jastkt e makins. Nga ana tjetr, duke mos pasur kobure, Atamani nuk kishte guxuar ta blinte at kaq pak koh para dits s caktuar pr krimin. Q t dy me Tortan ia lidhn dhe ia shtrnguan fort krcit dhe duart Kosmas s mjer dhe, pastaj e kapn nga kmbt dhe sqetullat dhe e vun me kujdes n sedilen e pasme. Atamani krceu brenda n makin n vend t Kosmas, Torta u kthye n timon. Makina u vu n lvizje dhe lvizi prmes rrugs mbi akullin q krciste. Kofanoja kishte mbetur prgjysm e hapur dhe lkundej nga kto manovrimet. Atamani s'e kishte mbyllur dern, por e mbante afr krahut, i gatshm t krcente n tok. Torta dukej se i kushtonte tr kujdesin manovrimit t makins sikur, n vend t atij trupi t lidhur, t kishte sjell pajisjet e
16

- 17 -

peshkimit, q t shkonte e t hidhte grepin n lum. Makina la rrugn dhe duke krcyer butsisht me rrotat mbi dherishten e lagur t mbuluar me bar, rrshqiti posht midis shkurreve q fshiknin kapote-n dhe fusnin brenda degt e tyre, kurioze pr t par me an t tyre at q ishte mbi sedilen e pasme. Si arritn nj hap larg nga bregu, Torta ndali befas dhe zbriti. Zbriti dhe Atamani nga ana tjetr, hapn q t dy dyert e makins dhe nisn t nxirrnin jasht trupin e Kosmas. Torta e zuri nga sqetullat, kurse Atamani nga kmbt, Torta hipi n makin dhe Atamani u ul midis kaubave, m n fund me shum mundim e nxorn nga sedilja dhe e uan para radiatorit. Midis shkurreve q prkuleshin para shihej nj cop e vogl e siprfaqes s lumit: ca shtjella t vogla q afroheshin duke u vrtitur te bregu dhe pastaj largoheshin prej tij me shpejtsi t paqndrueshme si fluturat, dshmonin thellsin e ujit n at pik. Atamani dukej aq i kputur dhe gulues, aq shum i rridhte djersa rrke nga balli, sa Torta, i cili mbante me qetsi trupin e Kosmas nga sqetullat duke e pandehur Atamanin t pazotin pr nj mundim tjetr, e vendosi Kosman mbi bar. Por Atamani tha se s'ishte nevoja pr nj prpjekje tjetr dhe se skishin m koh pr t humbur. U afruan ather n buz t bregut q ishte i lart dhe i rrnuar dhe duke e tundur vetm nj her trupin e Kosmas e hodhn at n uj. Trupi bri nj strpikje t madhe, vetm nj nga ana e lumit. Por nga ajo an e bregut, trupi u duk se u zhyt me delikates n uj. Tashm e pan t lvizte duke u zhytur, pastaj t kthehej kokposht e t fundosej posht. Nj shtjell e oi at larg, jasht rrezes s shikimit t tyre. Atamani hodhi pas ekiin prej druri, pastaj nxori nj ofsham lehtsimi, tha se puna m e shumt ishte br dhe u ul rndshm mbi pedalen e makins. Atamani sishte aq i tronditur, por m tepr merakosej se mos harronte imtsin m t vogl t planit t tij aq t prsosur. Pr kt arsye mendonte me forc se 'duhej br menjher pas kryerjes s krimit. Dgjohej nj zukatje mizash n intervalet e s cils przihej nota qelqore e ndonj bretkose gjysm e zhytur n uj. M n fund Atamani u ua, mori antn me gurt e muar dhe i tha Torts : - Shkojm.
17

- 18 -

Ata e kishin planifikuar me koh n vend do ti fshihnin diamantet dhe n mnyr do ti vendosnin; pastaj, sapo jehona e krimit t ishte shuar, njeri nga t dy do t shkonte fshehtas q t'i merrte srish. Torta, gati e shfaqte habin e vet qart n fytyr duke par se Atamani po mendohej aq gjat mbi nj gj aq t qart dhe t vendosur qkur. Se kuptonte se Atamani, i rraskapitur nga sforcimi, pr nj ast skishte mundur ta kujtonte at hollsi t planit, megjithse e kishte paramenduar; tamam si degzat q i merrte rryma se kapnin dot bregun, ndonse i afroheshin sa ska m. N t vrtet Torta ndihej kaq i qet dhe zot i vetes, sepse pr do gj i besonte Atamnit, duke u mbshtetur trsisht tek ai; por Atamani nuk kishte asnj njeri t cilit t'i besonte dhe duhej, pra t'i besonte vetm vetvetes. U futn n shkorret duke ndjekur nj rrip ranor midis shkurreve i cili dukej si nj shteg, kurse n t vrtet, nuk ishte vese nj rrallim aksidental i flors. Atamani shtrngonte antn n njrn dor dhe bnte prpara me maturi duke ar shkurret me gjoks dhe ndonjher me krah, aty ku ato ishin m t dendura. Torta q ishte m i gjat, prkulej pas tij si maok nga frika se mos i dilte koka mbi shkurret. Ecn nj cop rruge t mir para se t arrinin n pikn e caktuar. Shkonin drejt nj peme, e vetmja e ksaj zone, nj liqe e lart, e trash me gjethe t dendura, ngrihej mbi kaubet me tri t katrat e trungut t saj e dukshme edhe nga nj largsi e madhe q nga rruga. S'ka rrezik t gabohemi, tha Atamani, pem t tilla nuk gjenden n kto an me nj rreze largsie, s paku, prej nj kilometri. Shkorreti prqark pems ishte m i dendur se gjetiu dhe pr t arritur atje, madje, t dyve iu desh t prkuleshin dhe t grvishtin fytyrat dhe duart n shkurrzat m t vogla. Por Atamani dinte 'bnte dhe me t arritur nn pem, i tregoi Torts me gjest msimor se si ishte zgavruar trungu. Ishte nj e ar n form trekndshi i gjer n baz dhe i ngusht lart, me buz t zeza dhe si t prthara. Degza me gjethe t njoma, me nj blerim t but, t mbira mbi buzt e zgavrs e fshihnin pjesrisht at. E ara, duke u nisur nga rrnja, arrinte shum lart duke u shtrnguar
18

- 19 -

n nj plas gjersa humbiste midis degve t kaubave q rrethonin kt liqe. Atamani e futi antn prej lkure n zgavr duke e rrotulluar prsri dhe duke krkuar nj struk m t vogl. Pastaj, n t njjtn mnyr si shpjegohet nj loj shpejtsie, e trhoqi jasht duke ia treguar antn Torts. E vuri prsri brenda dhe duke i marr dorn Torts q ti tregonte me saktsi pikn n t ciln e fshehu at. Atamani i shumonte gjestet demonstrative pasi duke i kryer, ndjente se kshtu qetsonte shqetsimin e vet. Me z t ult i tha Torts se e kishte fshehur antn n at mnyr q jo vetm q nuk do t mund t binte n tok, edhe sikur t ndodhte nj prmbytje, gj kjo pak e mundshme n kt stin t vitit, s'do t kishte asnj rrezik q uji ta merrte e ta onte tutje: t gjitha gjra kto q Torta tashm i kishte dgjuar t shpjegoheshin edhe her t tjera dhe q ai i dinte saktsisht. Atamani u qetsua shum, aq sa kputi nj batut humoristike duke ia zgjuar nj buzqeshje t leht Tortas, me ata dhmb qumsht t bardh. Pastaj ata u kthyen me makin nga rruga nga e cila kishin ardhur.

IV.

ATAMANI DHE TORTA ZHVISHEN LAKURIQ

Atamani tani q kishte fshehur gurt e muar e ndjente veten

shum m rehat; krimi q kishte kryer po i largohej nga kujtesa. Ai ndjente se vitet e ardhshme do t ndikonin q ta harronte fare at; pejsa tjetr e planit i shkoqitej tashm n mendje pa shum vshtirsi as fantazira. Me t arritur te makina tha se duhej ta onin at prsri n rrug. Ktu duhej ta bllokonin duke i hequr prej saj nj pjes t fardoshme. Por para se t ktheheshin, duhej t zhvisheshin lakuriq. Kjo ishte mnyra e ndjekur nga banda pr t penguar viktimat q ti ndiqnin, po ajo mnyr q zbatonin t gjitha bandat kriminale t t gjitha kohrave. U zhveshn q t dy, Atamani nga njra an e makins dhe Torta nga ana tjetr t saj. I bn pako rrobat e tyre, futn kpuct brenda n to dhe t dy pakot i hodhn n lum.

19

- 20 -

Pastaj hipn n makin dhe Torta i dha asaj menjher prapa. Me t arritur n krye t shtegut, Atamani shkoi t shihte, nse rruga ishte e bosh. Makina pasi xhiroi mbi akll, shkoi e u ndal njqind metra larg nga shtegu. Torta zbriti dhe duke u prkulur mbi motor hoqi nj pjes t motorit dhe e hodhi tutje midis shkurreve. Tani, tha Atamani, duhet t shkojm n kmb, zbathur, n kt mnyr, deri n fshat. Kshtu ndodhte gjithnj me viktimat e bands dhe kshtu duhej t bnin dhe ata. Njeri pran tjetrit, filluan t ecnin npr rrug, duke vazhduar n drejtim t kundrt t asaj nga e cila kishin ardhur. Zhegu dhe vshtirsia e t qenit lakuriq, i bnin hapat e tyre t ngadalta e t pa sigurta. Ata ndryshonin njeri nga tjetri sa ska m. Atamani krejt i bardh q nga koka gjer te kmbt, me qimen e zez dhe t dredhur q ia nxinte gjoksin dhe barkun, dangn e ult e t fryr, kmbt e shkurtra me pulpa t trasha dhe me prapanicn e flashkt; ashtu lakuriq si ishin, Torta i zi e shndrits si prej bronzi, pa qime, i gjat dhe hollak; t bardh kishte vetm pubisin dhe nj pjes t vitheve, muskujt n kofsh e n krah i kishte t dukshm si litar. Torta, i msuar me banj n lum, ecte lehtsisht me kmbt e gjata dhe t holla, Atamani, prkundrazi mbshteste kmbt e buta dhe t shndosha mbi akll dhe krcente her pas here nga q i shponte kmbt ndonj gurik q ishte m majmpreht se t tjerat. Atamani edhe duke ecur i prsriste pr t njqindtn her msimin Torts: se ata ishin sulmuar nga banda, se Kosma me tu rebeluar ishte goditur me qytn e pushks dhe pastaj e kishin hedhur n lum q pasi u kishin shkatrruar makinn, banditt i zhveshn dhe ua mbathur kmbve. N nj pik t caktuar, Atamani u kthye dhe tregoi me knaqsi pemn q ngrihej e vetmuar m lart se shkorreti gumzhits, prkundrejt sfondit t qiellit t vrejtur. Dhe kujdes pemn, tha. Torta buzqeshi. Ecnin prej gati dhjet minutash kur ja tek shfaqen n fund t rrugs dy roja me kuaj; ishin t armatosur me pushk, krejt t ngjashm me ata t dy q u kishin kontrolluar dokumentet m pak se nj or m par. Atamani tha q sigurisht ishin po ata; nuk e
20

- 21 -

gnjenin syt. Dy rojat e rreme kishin shkuar t lajmronin shokt e tyre n pritn e zn m posht, kishin pritur bashk me ta. Makina, sipas llogarive t tyre nuk do t mundte t vonohej m shum se dhjet minuta, maksimumi. Prkundrazi, koha kishte kaluar pes, dhjet, pesmbdhjet, njzet, tridhjet minuta dhe makina s'po dukej t vinte. Ather kapobanda q ishte pikrisht nj prej dy rojave t rreme, u kishte thn shokve q t qndronin n prit; ata do t ngjisnin rrugn prsri q t shihnin se 'kishte ngjar. Por pas nj cop rruge t gjat, kur tashm ata po fillonin t mendonin sikur makina t ishte kthyer prapa pr ndonj shkak, ja ku u shfaqn atje posht dy burra t zhveshur. Habia e dy rojave t rreme qe e madhe kur pan ata dy njerz t katandisur ashtu duke e ditur mir se, t paktn n kt rast, ata skishin asnj faj. Duke e kuptuar turbull se dika e pazakonshme kishte ndodhur, kryetari i bands e urdhroi shokun q t zbriste nga mushka. Zbritn nga mushkat, i lidhn n nj kaub pran murit t ult dhe vazhduan t ecnin n kmb duke vajtur prball dy t zhveshurve. Atamani duke par rojat, i tha shokut se ishte nj fat i vrtet q qen po ata q i patn ndalur edhe m par; kjo ishte gati nj alibi; dhe shpejt filloi t vraponte me gulim duke lvizur kraht. Si arriti rojat, Atamani u dha t njohur atyre duke shpjeguar se ishin pikrisht ata dy t cilve pak m par, pasi i kishin ndalur, u kishin kontrolluar dokumentet. Na that se nuk kishte banda nga kto an , shtoi Atamani pa frym, pa shikoni pak si na kan katandisur. Dhe vazhdoi duke iu treguar sakaq historin se si e kishin sulmuar. Her pas here e ndrpriste historin duke iu drejtuar Torts me nj ''apo jo? ose ''t kujtohet?'', vrejtje t cilave Torta ngutej t'u prgjigjej n mnyr pohuese. Dy rojat e dgjonin pa nxjerr fjal nga goja, s't linin aspak q t kuptoje at q mendonin, me prjashtim t faktit q m i vogli, nj biond, shkmbente koh pas kohe vshtrime t uditshme me shokun q ishte nj zeshkan me fytyr t mpreht si turi cjapi. Me t mbaruar Atamani, biondi me nj theks t prer e ushtarak, ngulte kmb q ata t prsrisnin skenn e vrasjes. Ju thoni se mikun tuaj e qlluan me qytn e pushks dhe e hodhn t lidhur n lum ?
21

- 22 -

Pikrisht kshtu tha Atamani me nj ton t t shtirur, i gjori Kosmam duket sikur e shoh endei gjori djal, dhe hiqej sikur ndjente keqardhje dhe vinte dorn n fytyr gjoja sikur ende ishte i trullosur nga ajo q i kishte takuar t shihte. Dhe juve, vazhdoi biondi prkundrazi s'ju paskan br asgj, vetm se ju kan zhveshur ? Atamani iu prgjigj se ata ia detyronin jetn urtsis s tyre. Ndryshe nga Kosma ata iu bindn urdhrave t banditve. Por ndoshta hajdutt kan pasur simpati pr ju, tha biondi pa buzqeshur si duke shprehur me z t lart nj mendim dhe shtoi menjher: Po kush m thot mua q kjo nuk sht nj komedi dhe q at mikun tuaj t mos e keni vrar,pikrisht ju ? Kaq shum t gjra i ka shpatullat banda e Glinks Nga kto fjal, Atamani mbeti i hutuar pasi pr gjithka mund ti shkonte mendja prve ksaj akuze kaq t drejtprdrejt dhe t mpreht. Por mendoi se roja e bnte pyetjen nga dyshimi i vet profesional, m shum pr ta nxitur q t'i ngopte me prova se sa pr t shprehur vrtet nj dyshim, sa mori veten, protestoi n ast me gjallri. Ai ishte miku i Kosmas dhe i familjes s tij; ve ksaj ai nuk donte as t prgnjeshtronte nj hamendje aq absurde n nj ast t dhembshm pr t; nse donin, ai mund t prshkruante m mir banditt; kshtu n mnyr t heshtur do t jepte nj prov t pakundrshtueshme t s vrtets pr aq sa kishte thn. Roja ktyre protestave duket se u besoi ktyre kundrshtimeve dhe gati i krkoi falje duke thn se ata do t mendonin pr gjithka; sidoqoft le t'i prshkruante, pra, banditt: kjo do t ndihmonte n identifikimin e tyre. Atamanit i dukej pak i uditshm ky lloj hetimi n mes t rrugs me ata dy njerz kshtu lakuriq, por iu bind pyetjes s rojs. Komisari, miku i tij, i kishte br nj prshkrim t shkurtr pr disa nga hajdutt kryesor, midis t cilve pr gruan dhe kapobandn dhe numroi t gjitha hollsit mbante mend, por duke pasur kujdes q t mos trillonte asgj. Mbi t gjitha u ndal mbi gruan pr t ciln efektivisht dinte pak m tepr se pr t tjert; por pr kapon nuk zbuloi tjetr prve faktit se ishte biond. Roja tha se
22

- 23 -

ishte pak, pasi me kaq pak t dhna, zor se do t mund t mbante nj procesverbal; ai prfundoi duke thn se do ti prshkruante vet disa nga hajdutt, kurse Atamani do t pohonte, nse prshkrimi prputhej me t realitetin. Tanim hetimi largohej gjithnj e m shum nga dyshimi i par, pa hezitim rastsor, po, pr udi i sakt; dhe Atamani i lehtsuar u prgjigj se do t ishte shum i knaqur ta ndihmonte q t'i njihte ata kriminel: ai digjej nga dshira pr tu hakmarr pr vdekjen e mikut t vet. Roja duke folur ngadal filloi t prshkruaj kapobandn: biond, i shkurtr, me shpatulla t gjra, qafok, me nofulla t mdha, me gojn e gjer e buz t holla, syt e vegjl dhe t groposur nn nj ball t dal, hundn e shtypur, vesht e kuq. Ai prshkruante me saktsin e nj prmbaruesi q lexon nj tabel kriminale; por n do ast t prshkrimit ndalej, shtonte si un dhe shikonte ngultas Atamanin. Mbaroi me nj shenj t veant: mungesa e falangs s fundit t gishtit tregues t dors s majt. Kt her nuk tha si un, por rastsisht, dora e majt i shkoi nga shpatulla e djatht q t rregullonte rripin e pushks dhe me kt gjest, t dy lakuriqt mundn t shihnin q gishtin tregues i tij ishte nj cung i rrumbullakt t cilit i mungonte pikrisht falanga e fundit. Prfundoi: - Me nj fjal nj njeri n prgjithsi i ngjashm me mua - dhe pas nj asti qetsie pyeti, nse prshkrimi prputhej me realitetin dhe nse ishte e nevojshme t vazhdonte me pjestart e tjer t bands. Atamani me at breshrin e si un kishte ndier nj ankth t leht t'u pushtonte shpirtin; por kur pa lvizjen e dors me gishtin cung dhe dgjoi frazn e fundit dhe pa vshtrimin q e shoqronte e ndjeu veten t ngrinte. I pazoti q t fliste, glltiti pshtymn duke br nj shenj negative me kok q t thoshte me t se e kishte kuptuar, se sishte nevoja pr prshkrime t tjera. E kishte kapur ngashrimi, m kot krkonte t fshihte turbullirn nn maskn e rnd dhe t madhe t fytyrs. Torta, prkundrazi me muskujt e tij t tendosur e dridhs nn lkurn e zeshkt si t nj zagari, rrinte i heshtur duke pritur at q do t bnte ose do t thoshte Atamani; mbase s'kishte kuptuar asgj. Biondi tha: 23

- 24 -

Kshtu po - dhe me t hequr nga supi pushkn e drejtoi tytn e saj n barkun e Atamanit dhe shtoi: - Dhe tani ecni para nesh dhe na oni tek vendin ku keni fshehur gurt e muar. Dhe shtoi me shum qetsi, se po t prpiqeshin t iknin ose t hidhnin shkelma ata do t'i qllonin: pushkt ishin t mbushura, automatike. Kshtu dy t zhveshurit prpara dhe rojat e rreme prapa, filluan t ngjisnin rrugn. Ecn n heshtje. Torta dukej m i binduri, mbase sepse ishte m i pakt dhe me hap m t ngadalt. Por Atamani ca nga t qenit i shndosh dhe ca nga ai aklli q i vriste kmbt, ca nga vetdija e ngatrress ku ishte futur, shkonte prpara me ngadal dhe si pa qejf. Dhe biondi q dukej se kishte nj mllef t veant kundr tij, her pas here e qllonte fort me tytn e pushks, n masn dhjamore sipr vitheve duke e nxitur q t ecte prpara m shpejt. Ather Atamani dyfishonte hapin. Ai ishte akull n fytyr dhe Torta q i hidhte shpesh nj vshtrim pyets si pr t'i krkuar at q duhej t bnte, e shihte t ulte gushn mbi gjoks, me syt drejtuar prtok, thellsisht i shqetsuar. As ishte e mundur pr t q t'i rrmbente atij nj vshtrim t vetm t ngult. Kaluan makinn q kishte ndalur pran hendekut, arritn n rrug. Ktu Atmani bri nj prpjekje t ndrojtur q t ecte ai prpara gjat rrugs; por kt her biondi e goditi me aq egrsi n shpin sa ai rnkoi. - Ktu jeni vrtitur - tha biondi duke treguar vazhda q kishin ln mbi akll rrotat e makins, - mos luani torollakunpr k m merrni ju mua? E dini q un ju qlloj ? N kt koh Atamani shpejtoi hapin duke hyr, pa mdyshje, n shteg, midis shkurreve. Por me t arritur pak larg bregut biondi arriti t'i ndal q t dy dhe doli para tyre. Ishte e qart q trembej se mos ata tentonin t iknin e hidheshin me not n rrjedhn e ujit. Pr nj ast dy rojat dhe dy lakuriqt qndruan pa lvizur dhe shum afr njeri- tjetrit n vendin e ngusht dhe gjith zheg, midis zukatjes s mizave.- Ktu e keni vrar,- tha me thjeshtsi biondi ,dhe donit q fajin t na e hidhnit neve, !Na tregoni ku i keni fshehur gurt e muar.

24

- 25 -

V.

ALBINA

tej - tha Atamani dhe u fut menjher n shkorret n drejtim t pems. N t vrtet Atamani e kishte kuptuar se tashm s'kishte mundsi t bnte m asgj: gurt e muar ishin t humbur. Por humbja e xhevahireve e bnte m t pranueshme, madje t pakundrshtueshme alibin e kusarve. Dhe si i kishte plqyer plani i par q e oi n vrasjen e Kosmas, n t njjtn mnyr e trhiqte tani saktsia e ktij plani t dyt. Qllimi i planit t par ishte t shtirej sikur po bnte nj vjedhje, qllimi i dyt, pa e dashur ai vet, ishte q t fshihte nj vrasje. Atamani dshironte aq shum ta ngushllonte veten pr nj ngatrres kaq shum sterile, sa arriti t mendonte q babai i Kosmas, i hidhruar nga vdekja e t birit, do ta zhdukte dyqanin ; dhe ai ather si miku i tij i rndsishm dhe si viktim e t njjtit sulm q i kishte marr jetn Kosmas, do t arrinte ta ngrinte at me pak shpenzime. Kshtu, me t kaluar pshtjellimi i par, Atamani fillonte dhe planifikonte prsri t ardhmen e tij. Por ndrkaq duke u dorzuar gurt e muar vjedhsve, i jepte nj vul t vrtets absolute, prralls q kishte trilluar vet. Pastaj, do t ishte e pamundur q t mos i ngarkoje bands edhe at krim pr t cilin ishte e pafajshme, bashk te m t shumtt q realisht kishte br. Kto mendime i dhan prsri Atamanit gjith sigurin e zakonshme, ai shkoi prpara me iltrsi drejt pems, i ndjekur ngaTorta dhe nga dy rojat e rreme. Prkundrazi, me guximin q i jepte plani i ri, iu zgjidh n ast gjuha q e kishte t lidhur gjer ather nga befasia. Dhe tha q t mos trembeshin, se ai po i onte drejt e atje ku ishin fshehur gurt e muar. Biondi iu prgjigj pa br shaka se ata nuk i trembeshin asgjje; prkundrazi qndruan t

25

- 26 -

vmendshm, prandaj Atamani dhe shoku i tij t kishin mendjen se n qoft se gurt e muar nuk gjendeshin tek pema, do t'i vrisnin q t dy n vend. Pa u trembur fare nga ky ton krcnues, Atamani gjeti ende guximin t'i thot: - sht dit me fat pr ju mbase jan treqind mij korona gur t muar dhe mbase edhe m shumnuk sdo t'ju qlloj q t keni gjithmon nj fat t till N kt mnyr Atamani krkonte q t'i kthente gjrat n shaka; pasi i mbetej t kishte pak frik lidhur me qllimet e vrteta t ktyre dy njerzve ndaj tyre. Por s'pati tjetr prgjigje ve shpimit t ftoht, t zakonshm me tytn e pushks mu n shpinn e shndosh. Megjithat duhet t na falnderoni, - vazhdoi Atamani i dhn gjithmon pas asaj ides s tij q t'i qetsonte armiqt me shakara.- Punn m t madhe e kemi br ne ju t tjert, si t thuash, nuk keni vese t prkuleni e t'i mblidhni gjrat. Ndrkaq kishin arritur te pema dhe Atamani tha se e kishte fshehur antn n zgavrn e trungut t pems. Dhe i nxitur nga fisnikria dhe nga ana ceremoniale deri aty sa e ftoi biondin q ti krkonte ai vet. Ishte shum e leht, shpjegoi, edhe nj fmij mund ti gjente, mjafton q t zgjaste dorn. Por biondit t ashpr, gati i ngjallte neveri kjo lloj bashklidhje e ngusht me krimin q i propozonte Atamani. I tha q t'i linte shakat dhe t'i dorzonte vet ai gurt e muar, duke shoqruar kt urdhr me veprimin e zakonshm t tyts s pushks. - Menjher, nse nuk doni vese kt, - tha leht Atamani. Dhe, duke br nj hap prpara, futi krahun mes pshtjellimit t degve dhe rrmoi n trung duke u drejtuar pa nguruar drejt asaj pike t zgavrs ku mbante mend se e kishte fshehur antn. Por i ngriu gjaku n damar dhe iu pren gjunjt duke ndjer q anta nuk ndodhej aty. Mendoi se nuk kishte krkuar mir dhe rrmoi prsri gjithandej zgavrrs, por gishtat e tij edhe kt her nuk takuan vese siprfaqen e rrudhosur t zgavvrrs s pems. Nn djerst q po i lanin ballin, ndjeu nj t ftoht q po ia ngrinte pikat e djerss n ball, u hodh prpara me pasion dhe rrmoi pr t tretn her n zgavr, duke krkuar kt her sa m lart q t ishte e mundur, gati sa i vajti mendja se ndonj kafsh, banore e zgavrs, e kishte uar antn diku m lart
26

- 27 -

n shtrofulln e saj. Por nuk takoi vese lkurn e ashpr, aty ktu, t kalbur dhe t lagsht t ars s pems. Mendoi se mos anta kishte rn nga ana tjetr prmes ndonj vrime dhe shikoi prtok rreth e rrotull pems, por nuk gjeti gj. M n fund, me fytyr t shtangur, u kthye drejt nga t tjerve duke thn : - anta nuk qenkadikush duhet ta ket marr ktu Por biondi duke vrejtur vetullat tha q t mos bnte numra, anta duhej t ishte aty ose gjetk, t pushonte s shtiruri dhe ta dorzonte. Atamani e kuptoi menjher q shtja po bhej e rrezikshme, megjithse nuk e kuptoi se cili mund t ishte prfundimi ; dhe u mbshtet mnjan n grumbullin e shkurreve q duke krcitur ia bn t zbeht fytyrn e lar n djers tamam si fytyrn e nj t vdekuri. Tha q atje e kishte fshehur antn dhe pr kt skishte kurrfar dyshimi, i besonin ose jo. Por biondi i cili dukej se m shum donte t ndshkonte Atamanin, me at shqiptim t prer, se sa pr t mposhtur nj rezistenc q e prfytyronte tashm t ligshtuar, iu afrua pa i thn asnj fjal, i dha nja dy pllmba n t dyja faqet dhe shtoi q t krkonte ende. Pr nj ast Atamani,i trullosur nga shuplakat, mbeti i shtangur, gati duke mos i besuar fatkeqsis s vet; kshtu q, n terrorin krcnues, i pazoti tashm t shpikte nj plan t ri t tret veprimi, nuk diti t bj tjetr vese t hidhej e t lvizte kmbadoras n tok pr t krkuar antn. Por ishte i sigurt se nuk do ta gjente; tani i gjith vendi i dukej i nxitur nga nj ligsi e kobshme; kt, e ndjeu papritur, ishte vendi i vdekjes s tij. I gjunjzuar, mbeti pa lvizur, me syt e zgurdulluar n boshllk, gjunjt e drrmuar nga dherishtja, faqet t ndezura nga pllmbt, duke par para vetes. Shihte dy ose tre trungje shkurresh me t gjitha degt q zinin fill n ta, tokn blerake e t zez, pastaj trungun e madh gri t pems, me rrnjt q zgjatoheshin prreth duke u kallur n tok si kthetrat. Midis rrnjve, atje ku toka e zez dukej e fryr nga lvoret e kalbura t pems, rritej nj bim e keqe, me nj lloj kalliri me ca kokrra t kuqe e ca jeshile, me shklqim dhe ngjitse, drejt midis gjetheve t tulta. Ajo bim i ngjallte neveri, n mnyr t veant Atamanit; i dukej se tregonte pranin afr ndonj gjarpri ose kafshe
27

- 28 -

tjetr t neveritshme. Ndjeu t goditej me forc nga nj tyt e pushke n prapanic dhe duke u kthyer prgjysm tha me mllef se anta nuk ishte. Biondi i urdhroi ather q t'i shoqronte n shtrofulln e vrtet. Me acarim t menjhershm Atamani iu prgjigj se e kishin kot, se antn e kishte ln atje dhe, nse nuk ishte, mundoheshin kot ta krkonin gjetiu. Pr nj ast ra heshtja, pastaj biondi e pyeti Tortn, nse ishte e vrtet se anta ishte fshehur n at vend. Torta iu prgjigj se Atamani po thoshte t vrtetn dhe biondi ather i dha urdhr atij q t krkonte edhe ai duke i treguar me gisht nj pik n tok, jo shum larg nga ku ndodhej Atamani. Atamani e pa kshtu veten bri Torts q pa e ditur se 'po bnte duke u gjunjzuar dhe, rrmonte n myshkun e drurit. Ather n kulm t zemrimit, u kthye dhe prsriti se ishte e kot q t krkonte, se dhe Torta s'kishte pr t gjetur gj. Por si ktheu kokn, mori nj breshri t plot mbi vete n an fytyrs dhe ra prmbys hund e buz, pikrisht mbi at bim q i kishte krijuar shum neveri. Menjher m pas gjmoi e shtena e dyt dhe Torta i goditur n zverk, ra, n fillim prpara dhe, pastaj, n grahmat e fundit, brinjas, i kruspulluar si nj qen. Me nj vshtrim, biondi q kishte humbur durimin, gati si xhelat urdhroi masakrn. Me nj vshtrim tjetr i bri shenj shokut q t kthehej prapa. Sa pr Kosman, at e shptoi kapela gjith zhele q, pr t par m mir motorin, e kishte futur at n zverk. Goditja q i dha Atamani me eki, mbase qe e mjaftueshme pr ta vrar, por ajo vetm sa e kishte trullosur Kosman. ekii duke rrshqitur n nj far mnyre mbi kapele dhe mbi palat e strehs e zbuti goditjen. Por u alivanos; dhe kur erdhi n vete u gjend i shtrir mbi sedilen e pasme me duart dhe kmbt e lidhura, ndrsa makina zbriste, mes shkurreve, shtegut, drejt lumit. Ndiente nj dhimbje q i prhapej n gjith trupin dhe diku ndjente nj therje m t mpreht. Su prpoq as edhe t lvizte, sepse me vshtrimin e par q u bri nga lart shpinave t dy xhelatve, kuptoi se gjja m e mir q mund t bnte, ishte t shtirej si i vdekur. Ai s'e kuptonte se pr ku ishte drejtuar makina; e la veten q ta merrnin nga kmbt e nga sqetullat, gati kureshtar q t shihte at q do t ndodhte; e
28

- 29 -

uditrisht, nuk provonte frik q tani s bashku me vetdijen po i kthehej ndjenja e nj aventure rinore. Por nuk e priste q ta hidhnin n lum dhe zhytja pr t qe nj e papritur e tmerrshme: e kuptoi se i lidhur n at mnyr ishte, gati, e pamundur q t mos mbytej. Ndjeu q po e onin tutje posht tek rrjedha e lumit dhe pastaj q po e ta mbshtillnin dhe duke u prplitur, u prpoq t kthehej mbi siprfaqe t ujit. Gjithmon duke u prdredhur, pr nj ast qndroi drejt dhe, me habi ndjeu q takoi fundin e lumit. Iu duk qesharake dhe e padrejt n t njjtn koh, q t mbytej n nj metr e gjysm uj dhe duke u prplitur e duke rn me fytyr n uj, arriti t'i afrohet disi bregut. Por rrjedha e trhiqte pr nga mesi i lumit, nga prdredhjet q bnte, ndihej i rraskapitur dhe shihte se po i vinte asti q do t mbytej vrtet, kur, me lehtsim, ndjeu t dilte nga rrjedha kryesore dhe t kalonte n nj degzim ansor t saj. Tani, ky degzim rrjedhe e shtynte direkt drejt bregut. U lshua brinjas dhe shum shpejt u gjend nn shkurret e ulta q e mbulonin me hije bregun. Me forcn e fundit ia doli prsri t qndronte n kmb, pastaj t turrej me fuqi drejt bregut. Ra, por kt her n ujin q i vinte gjer n mes t gjoksit dhe me fytyrn n balt. Rrjedha n at pik nuk ishte e fort, ai e ndiente tek i vrshonte mes kmbve. oi duart n goj dhe u prpoq t brente litarin q i shtrngonte kyet e duarve. Por litari i lagur i rrshqiste nn dhmb. Provoi nj dhembje m therse n zverk dhe i ra t fikt. Kt her erdhi n vete me prshtypjen se po zgjohej nga nj ndrr mbrojtse m shum se nga nj i fikt, n kontakt me nj dor q i shkopsiste jakn e kmishs nn mjekr. Por si hapi syt pa rreth vetes deg dhe bisqe dhe pastaj nj dor i kaloi prpara q shtrngonte nj thik t gjat t shndritshme nga ato q hapen e mbyllen. Nuk dyshoi se Atamani dhe Torta e kishin peshkuar dhe tani, duke i shkopsitur jakn bheshin gati ta thernin dhe duke ndier gjith hidhrimin e fatit t tij, i pashmangshm tashm, mbylli prsri syt dhe lshoi nj rnkim t gjat, t ngjashm me at q lshon njeriu n mbarim t maktheve kur bhen m shtypse dhe m t mbyllura. Por thika as e fshiku qafn e tij dhe pas nj asti e ndjeu q po i sharronte litarin q i lidhte duart. Hapi prsri
29

- 30 -

syt ather dhe, gjja e par q pa ishte njeriu me thik q prkulej sipr tij pr t'i prer litart q e shtrngonin i cili mbante veshur nj xhaket ushtarake, po thuaj, me xhepa t mdhenj e t vegjl nga ato q quhen sahariane. Por xhaketa sahariane n gjoks ishte e shkopsitur dhe Kosma pa n pjesn e hapur t tundej dhe t lvizte n hije nj sis e zeshkt, e gjat dhe e mpreht, por e ngritur: ai njeri ishte nj grua. Shikoi m lart dhe zbuloi fytyrn e nj gruaje q qndronte e prkulur mbi t, me ball t ult nn flokt e zinj t lshuar e t varur me cullufe t shpupuritura, hundshkab e ngjashme me sqepin e nj zogu grabitqar, me buz t kuqe kapriioze ku buza e siprme dilte mbi t poshtmen. Nj fytyr e dobt dhe e rreshkt, me mollza eshtake dhe me shprehje t mundimshme, si e kan ndonjher njerzit me tuberkuloz. Ajo ishte kaq e prqendruar n prerjen e litarve q mbanin t lidhur Kosman sa se vuri re q i riu kishte ardhur srish n vete. Dhe ather atij i erdhi n mendje q t shtirej prap sikur i kishte rn t fikt, ca pr loj, ca pr mblsin e papritur t gjirit femror, i par vagllimthi n hijen e xhakets sahariane. Kshtu q i mbylli prsri syt duke i dhn koks mnjan dhe priti. Me t mbaruar s preri litarin q i lidhte kmbt, e panjohura me sa duket e befasuar nga zgjatja e t fiktit, pr nj ast s'diti 't bnte. Pastaj ai ndjeu nj dor q i prkdhelte ballin duke i rregulluar flokt e ngjitur dhe plot balt. Ishte nj dor e that dhe e ashpr por e zjarrt. Dora nga balli zbriti n qaf dhe shkoi drejt n gjoks, majtas: gruaja donte t sigurohej nse zemra e Kosmas rrihte ende. Mbi gjoks dora u ndal pak duke i shtypur zemrn dhe Kosma u tremb se mos e tradhtonte zemra, rrahjet e s cils me prekjen e asaj femre ishin dyfishuar. Ishte e qart se gruaja lkundej midis dshirs q Kosma t prmendej dhe nj ndjenje m t turbullt, mbase soditse. Sepse her pas here e ndrpriste t frkuarit dhe tundjen e t riut, si t thuash, pr ta par. Qe nj kundrim i gjat dhe pastaj Kosma ndjeu nj frymmarrje t nxeht, t ashpr mbi buz dhe pas nj asti ndjeu buzt e gruas t mbshteteshin mbi t tijat, leht, me nj puthje t dobt dhe t that, t ngjashme me ukitjen e sqepit t nj zogu t vogl. Ather nuk mundi t rrinte
30

- 31 -

pa i hapur syt dhe pa shtrir n t njjtn koh nj krah q t'i rrokte belin. Por gruaja u kujtua dhe u ua menjher n kmb. Si i trullosur, duke u shtirur se nuk po kuptonte asgj, Kosma u ngrit ndenjur. Gruaja q ishte n kmb e shikonte, e turbulluar dhe me mosbesim. Ai e pa menjher q shtrngonte antn me gur t muar nn krah dhe me dorn tjetr mekanikisht ajo mbyllte xhaketn e shkopsitur sahariane. Xhaketa i rrinte e gjer, me mngt q i arrinin gjer n gjysmn e dors; posht kishte veshur nj fund t thjesht stofi n ngjyr t blert, t errt. - E mort veten - tha ajo me nj z t trash e t ashpr dhe si me inat, - ju kishin lidhur si nj sallam ishte nj mrekulli q s'u mbytt.

VI.

AlBINA DUKE ECUR PRPUNOI PRRALLN

gjitha kjo, pa nnqeshur, gjithmon duke kopsitur xhaketn sahariane. Shtoi me shpejtsi se tani q e kishte marr veten mund ta gjente vet rrugn kryesore. Dhe bri nj gjest si pr t ikur. Por Kosma, ca pr antn q ajo me aq zhdrvjelltsi e mbante t shtrnguar posht krahut dhe ca pr at kujtimin e asaj puthjes, nuk e mendonte n kt mnyr. Prit pak, djalli e mori, thirri ai; dhe e pyeti sesi kishte mundur ta zbulonte vall; duke shtuar ndr t tjera se i ishte shum mirnjohs, prve q e kishte shptuar, por edhe q i kishte gjetur at ant e cila ishte e tija dhe q ajo mbase s'e dinte. U duk sikur ajo s'e prfilli t dhnn mbi antn dhe u kufizua t tregonte se si, duke u ngjitur mbi nj pem pr t par disa gjra q ajo i kishte pr zemr, kishte soditur pa dashur krejt skenn e sulmit, atje posht n rrug. Kishte par Atamanin t'i binte Kosmas me eki n zverk dhe pastaj i ndihmuar nga Torta ta lidhte e ta vendoste n makin, pastaj kishte par makinn t zbriste drejt lumit prmes shkurreve. Kureshtare, ajo kishte
31

- 32 -

qndruar mbi pem, megjithse shkorreti ia fshihte krejt pamjen e makins. Por pak m tej kishte par shkurret t lviznin njra pas tjetrs sikur t kalonte dikush, pikrisht n drejtim t pems mbi t ciln ajo gjendej. Ather zbriti nga pema me shpejtsi dhe u fsheh prapa nj shkurreje. Nga shtrofulla e saj kishte par Atamanin t vendoste dika n zgavrn e liqes. Me t'u nisur ata dy, e zbuloi dhe mori antn. Por meq e mbante mend goditjen tij n zverk, shkoi n lum me mendimin q dy vrassit mund ta kishin hedhur n t. N fakt, nuk ishte shum e vshtir ta gjente, prgjysm n uj e prgjysm jasht, t alivanosur. - N t vrtet, hoqa nj mundim t madh pr t'ju trhequr lart, - prfundoi ajo me nj lloj admirimi n zrin e saj t ngjirur. Gjith tregimi u b shkurt e me natyrshmri t skajshme; sikur t ishin gjra t prditshme, si t shihje se si vidhnin dhe si vrisnin nj njeri dhe, sidoqoft, ajo nxitonte pr t'i dhn fund tregimit q t mund t ikte. Mbi t gjitha, i leht e fluturues kishte qen toni i gruas do her q fliste pr antn e Kosmas. N t vrtet, e panjohura, q s'ishte askush tjetr vese Albina vjedhacake, pr t ciln kishte folur Atamani, pati vetm nj ast zbutjeje para Kosmas biond dhe t bukur, t alivanosur dhe, duke iu nnshtruar ksaj ndjenje e kishte puthur n buz. Por tani edhe pr nj dyshim instinktiv t njeriu t ult dhe t jashtligjshm, pr Kosman q s'kishte pse t'i trembej as ligjit, as varfris, s'mendonte asgj tjetr vese t ikte duke u uar shokve pren e jashtzakonshme. Detyra, nse quhet detyr, sht ajo q ndiejn hajdutt pr t ndihmuar njeri - tjetrin dhe ndarja e prbashkt e pres, kishte fituar eprsi ndaj instinktit femror; ajo trembej se mos Kosma i zhvaste gurt e muar duke menduar se ishte vetm me t dhe krejt e pazonja pr t'i rezistuar, kur ai mund t'i hidhej mbi shpin. Krkonte kshtu, pa iu dukur gj, t largohej nga i riu; dhe ndrkaq shtrngonte fort antn e muar posht krahut. Kosma n fillim e kishte pandehur pr ndonj rrugae apo arixheshk; por shtja e ants q ajo nuk pranonte t'ia kthente, ndonse i kishte dhn t kuptonte tashm shum her, se ishte e tija, e bnte t

32

- 33 -

dyshonte; ishte ende larg nga zbulimi i s vrtets. - Po 'bnit atje lart mbi pem? - e pyeti Kosma, pasi ajo e mbaroi tregimin e saj. - Shikoja, - u prgjigj ajo me seriozitet. - far shikoje ? - E 'ju intereson, juve, kjo? - Por ju jeni Albina - thirri Kosma duke iu kujtuar n ast prshkrimi i Atamanit; dhe duke kuptuar m n fund rrezikun q krcnonte xhevahiret e tij, krceu n kmb. -Nga e dini ju? - pyeti ajo me dyshim. -Ju jeni e njohur - tha Kosma dhe, i tregoi se si Atamani i kishte folur pr t. Ajo u shtir sikur deshi t qeshte duke u hequr si e prkdhelur; por mendonte si e si t gjente mnyrn m t prshtatshme q t'ia mbathte, sepse e kuptoi q Kosma i merrte me mend qllimet e saja. Krisn, menjher, dy t shtna pushke, njra pas tjetrs dhe mjaft afr dhe Kosma u kthye pr t par se ku qen zbrazur ato arm. Albins iu duk se ky ishte asti m i mir dhe bri nj t krcyer n shkorret. - anta ime, 'bni kshtu? brtiti Kosma dhe e ndoqi pas. E arriti lehtsisht n nj eltin ranore, por n vend q ta kapte pr shpatullash, mbase duke sjell ndrmend kohn kur luante me top vezak, iu hodh te kmbt duke e rrzuar posht. Ajo u plandos prmbys dhe luftoi me forc duke krkuar t lirohej dhe duke e mbajtur antn larg duarve t Kosmas, n maj t krahut t tendosur. M n fund Kosma, m i fort, e prkuli at krah, mori antn dhe e hodhi anash, pastaj e mposhti Albinn e cila luftonte me duar e me thonj dhe u prpoq gjer edhe ta kafshonte. E rraskapitur, ajo u shtri prmbys dhe tha e bindur, si t fliste me bimt prreth: - kur nuk ju lash t mbyteshit, ja duhej t kisha br. Kosma buzqeshi dhe pr nj ast nuk tha asgj. E ndjente veten t ndrojtur para atij trupi gruaje q shtrngonte mes gjunjve dhe q t mos e jepte veten thithte njrn nga t grvishtjet e dors q i kishte br Albina duke u prleshur me t. Por ja gjmuan n lugin dy t shtna t tjera pushke, t ndjekura menjher nga dy t shtna t tjera pastaj. Tri prshndetje t shtena pushksh. Gruaja q tashm dyshonte pr dy t shtnat e para, nga kjo batare u hodh
33

- 34 -

prpjet duke u prplitur me nj energji t dshpruar q e bindi shpejt Kosman. Ajo brtiste q ai ta lshonte, sigurisht shokt e saj gjendeshin n rrezik, ajo duhej ta vrtetonte kt. Kosma e la t lir dhe ajo menjher vrapoi npr kaubet drejt xins, pak m larg. Nj deg e madhe e pems prkulej gjer n tok, Albina hipi mbi at deg dhe nga dega e prkulur, hipi mbi nj bigae q ndodhej midis gjetheve t dendura. Q ktu ajo mund t shihte kdo, pa e par askush. Kosma e ndoqi gjer atje mbi bigae dhe iu qep pas, duke i hedhur duart mbi shpatullat. Batareja kishte mbaruar duke ln n lugin nj jehon t prhapur, asgj nuk dukej prtej shkorretit, mbi rrugn e bardh e t shkret, me prjashtim t makins s Atamanit q qndronte me t dyja dyert e hapura. Kosma ishte i detyruar pr shkak t ngushtsis s bigaes, t shtrngohej pas gruas dhe po ndiente se ajo nuk e kish trupin aq t dobt sa fytyrn, prkundrazi, e kishte t but e t formuar mir. Pastaj atje posht, n rrug, ja ku duket n at drit t turpruar t qiellit t vrejtur dhe me zagushi, nj procesion i vetm. N fillim dy roja mbi kuaj me pushk n dor, pastaj nj grup me shtat ose tet vet t veshur ndryshe, m n fund nja pesmbdhjet roja t tjera, kta, n kmb, t gjith me pushk me bajonet. Dy roja t tjera mbi kuaj, mbyllnin kortezhin e ngadalt dhe melankolik. Me kt pamje Albina oi mekanikisht grushtin n goj dhe tha : Mbaroi, - si t fliste me vete. Ndrkaq kortezhi i vogl duke ecur me ngut, kthehet prapa harkut t rrugs dhe, shum shpejt kavalieri i fundit i eskorts u zhduk nga syt e dy prgjuesve. Ajo, q kishte par gruaja, ishte n t vrtet fundi i bands. T shtnat e para t pushkve q kishin vrar Atamanin dhe Tortn ishin ndjekur nga t shtna t tjera t rojave q krkonin bandn dhe u kishin trhequr vmendjen me ato t shtna. Tani rojat e onin tutje gjith bandn, prve gruas dhe, mbase ndonj tjetri q kishte arritur t'ia mbathte. Por Glinkn, biondin, kapobandn, t dashurin e saj q i interesonte mbi t gjith, ajo e kishte par t futej n grupin e t burgosurve. Pasi kortezhi i hajdutve dhe i rojave u zhduk, Albina dhe Kosma, mbetn njeri pran tjetrit, pa thn asgj, mbi at deg
34

- 35 -

furkae, midis gjetheve t dendura. Nj gjinkall grvishte qetsin e that, kaq afr ishte, sa t dukej sikur e dgjoje t rrihte kraht n zgavrn e veshit. - Kush e di se ku kan prfunduar dy vrassit, me t cilt kam ardhur, - mrmriti Kosma, t cilit fundi i bands, se dinte as ai vet, prse i kishte sjell n mend dy shokt e tij t poshtr; dhe, n t njjtn koh, si rastsisht, e pushtoi me nj dor belin e gruas. Ajo su shmang, por u hodh prpjet dhe, me z shum pak t uditur tha duke treguar posht: - A e shihni, duhet t jen ata. I hutuar, Kosma pa drejt vendit t treguar. Bigaja mbi t ciln gjendeshin, ishte e lart nga toka disa metra, por i duheshin shtuar edhe rreth dy metra t tjera t lartsis nga e cila shikonin syt e tyre. Kshtu nj thellsi prej katr metrash, prapa nj perde shum t dendur degsh dhe gjethesh, ai pa me qartsi dy trupa t hedhur mbi njeri - tjetrin, pran trungut t pems. N fund t gjith atij gjelbrimi q filtronte dhe shmangte dritn, trupat dukeshin t largt si n fundin e nj uji t kulluar, por t gjall, t ngjashm me trupat n fund t detit, edhe ata dukeshin sikur lviznin, megjithse pa gjallri dhe n mnyr rastsore; ndrsa n t vrtet ishin t palvizshm. Kosma njohu menjher Atamanin nga bardhsia dhe nga t qenit i shndosh dhe Tortn t mbledhur kruspull, e njohu nga dobsia dhe nga ngjyra e zez. Lakuriq dhe t vdekur, kjo ishte e uditshme. Nj zog u kthye me puplat midis gjetheve, pastaj rrahu kraht tutje me nj cicrim t vetme t mpreht. Dy trupat lkundeshin dhe valzonin t pajet, atje posht nn kmbt e Kosmas, n fund t atij gjelbrimi. - T shkojm ti shohim, - tha Kosma; dhe i ndjekur nga gruaja lvizi me kujdes nga dega furkae. Zbritn nga pema dhe duke u rrotulluar rreth saj, zbuluan dy t vdekurit. Pasoja e t shtnave ishte e tmerrshme n t par, me gjith gjakun e mpiksur prapa qafs dhe n shpatulla, nga t cilat, nprmjet shpins lakuriqe gjaku zbriste me rrkeza t holla, gjer n tok. Kosma i shtangur ishte gati t mallngjehej. Jo dhe aq pr Tortan q s'e njihte, por pr Atamanin q e mbante mend t gjall dhe plot jet. Por Albina tha me zrin e saj t ngjirur dhe pa
35

- 36 -

shprehje, se ata kishin marr at q meritonin, kerrmat e dreqit q kishin dashur t vrisnin nj mik. Kishte n gjykimin e saj gjith prbuzjen e bandites s sinqert dhe t guximshme pr dy tradhtart burracak dhe t pandershm. Ve ksaj Albina s'e kishte fare hallin te dy shokt e vrar t Kosmas. Banda ishte arrestuar, ajo gjendej vetm dhe pa mbrojtje dhe trembej se mos me ndonj mnyr Kosma do t'ua dorzonte rojave. Ose, s paku, s'do t prpiqej q ta shptuar nga arrestimi. Mnyra se si Kosma e shtrngonte tani antn e tij nn sqetull me dyshim, nuk i ndillte asgj t mir Albins. Duke arsyetuar n kt mnyr ajo i nnshtrohej zakonit t friks dhe dyshimit q prligjej nga tr jeta e saj kriminale dhe ikanake. Ajo se kuptonte se Kosma nuk ishte argjendar dhe as kishte shpirt argjendari; se ishte vetm nj djal i ri t cilit do t'i mjaftonte nj puthje tjetr nga ato puthjet e saj, q t harronte jo vetm se Albina ishte hajdute, por ai do t harronte dhe gjith gurt e muar t babait t tij. Prkundrazi i trembej shpirtit t tij prej pronari, t ashpr dhe dhe t pandjeshm, kaq t ngjashm me at t nj banditi, vetm se i pari mbrohet dhe tjetri sulmon; dhe mundohej pr t shpikur nj prrall q do t mund ta mallngjente dhe ta bindte q t mos e tradhtonte.

VII.

U B ERRSIR E PLOT

Kshtu, n vend q ta joshte si do t ishte shum e leht pr

t, vendosi q ta gnjente dhe ta mallngjente, gj gjithashtu e leht, por q i zhvendoste marrdhniet e tyre n nj plan krejtsisht fals dhe konvencional. Kosma rrinte i habitur dhe i prhumbur para dy t vdekurve t strukur nn pem dhe, gjja e par, duke pasur frik q ky vend fatal t mos dilte i till edhe pr t, sepse rojat mund t vinin nga asti n ast, ajo krkoi q ta

36

- 37 -

trhiqte tutje. Duke i thn se ishte e kot t ndaleshin aty, pr m tepr se s'kishin 't bnin m fare, se ata ishin t vdekur dhe, tek e fundit, kishte qen thjesht drejtsi ajo q i gjeti, i kishte gjetur pikrisht ajo q ata kishin prgatitur pr t. Kosma q s'e dinte nse duhej t pshtynte mbi ato kufoma apo t'i rregullonte me qllim q qndrimet e tyre t dukeshin m pak kafshrore; nse duhej t'i ruante apo t'ua linte milingonave dhe insekteve t tjera t shkorretit, pranoi me knaqsi kt lloj tutele t gruas; dhe e la veten t largohej tutje, larg nga vendi i masakrs. Ecn npr shkorret, gruaja duke i prir Kosmas. Ai tani ndihej i pavendosur midis lodhjes s fillimit dhe dshirs s topitur, por t fort pr t shtn n dor gruan. I plqente ideja, gati mitike, e nj shtroje mbi t ciln t shtrihej, por ky mendim nuk ishte i shkputur nga puthja q kishte marr gjat t fiktit t tij t rrem, nga gjiri i vogl q kishte par t lkundej n sahariann e hapur. Nga ana tjetr, ai e ndjente veten t nxitur q ta onte gjer n fund kt fitore, si nj shtje nderi; ai ishte ende n moshn e re kur do grua e bukur sht pre, dhe do t qe dobsi t hiqte dor prej saj pr shkak t lodhjes apo pr nj motiv tjetr t ngjashm; qoft edhe goditja e ekiit n zverk dhe banja e detyruar n lum. N kto mendime e sipr tha se ishte i lodhur dhe gruaja e gatshme iu prgjigj se e do ta onte n nj kasolle peshkatarsh, ku do t kishin mundsi t lodheshin dhe t mendonin se 'do t bnin. Ndrkaq Albina, edhe duke ecur, e kishte prpunuar prralln dhe me theks t penduar dhe t nnshtruar filloi t'ia tregonte Kosmas. I tregoi se gjer n moshn njzet vje kishte qen puntore n fabrikn e plhurave t S., e varfr, por e padnuar. Por Glinka, edhe ai puntor, e kishte mashtruar dhe pas shum t prpjetave dhe t tatpjetave t jets, e kishte prfshir n grabitjen e tij t par. Megjithat ajo s'kishte pushuar s urryeri, qoft Glinkn qoft edhe jetn q ai e detyronte t bnte; duke krkuar shpesh t ikte, por duke qen gjithmon e penguar si nga varfria e saj, ashtu dhe nga fakti q tanim, megjithse pa dashje, ajo ishte kthyer n nj bashkpuntore pasive e tij n shum krime dhe nuk donte t ikte nga banda e hajdutve pr t rn n duart e policis. Tha
37

- 38 -

gjithashtu se ndrra e saj kishte qen q t ishte nj nn e mir dhe familjare, e martuar me nj puntor t ndershm q e donte punn, t ishte e vlersuar, e qet. Prfundoi me nj theks t turpruar t cilit si mungonte iltrsia, duke thn se tashm ajo nuk shpresonte m asgj dhe se me knaqsi do t pranonte q ta arrestonin. Por m par donte t shkonte n fshat pr t prshndetur nnn e saj, nj plak q banonte vetm dhe q sjetonte vese pr t, duke mos e ditur jetn e saj kriminale dhe duke e pandehur edhe tani puntore. Do t shkonte ta gjente vjedhurazi natn, do t ndante me t darkn e varfr, do t shtrihej n shtratthin e saj t fminis dhe nj dit m pas, sikur gjith ato vite jet me Glinkn t mos kishin ekzistuar kurr, do t paraqitej me shoqet n fabrik. Do ta arrestonin dhe kshtu do t mbyllej fati i saj i keq. Ishin t gjitha gnjeshtra t llojit m t rndomt t mundshm ; brenda atyre rregullave t vendosura q i prshtateshin kushteve t Albins dhe edukimit t saj n veanti zanatit t saj si puntore. E vetmja gj e vrtet ishte se ajo kishte qen puntore; pr gjrat e tjera e vrteta ishte kthyer prmbys dhe zvendsuar me trillime. Prmbys kishte qen fakti i mashtrimit dhe i ndikimit t kobshm i Glinks mbi t; prkundrazi e vrteta ishte se qe ajo q e kishte shtyr Glinkn t kryente grabitjen e par dhe pastaj t merrte malin. Nga ana tjetr ajo kishte qen shpirti i bands, i atyre krimeve n t cilat pretendonte se kishte marr pjes n mnyr pasive, n t vrtet ajo kishte marr pjes n to me nj knaqsi mizore. Pr sa i prket hollsis s nns plak dhe uloke q e priste atje n shtpin ku kishte lindur, pran fabriks, hollsi e dhimbshme dhe me efekt t madh, ishte krejtsisht e trilluar: Albina ishte bij prindrish t panjohur. Kshtu q Albina ndoqi rrugn m t gjat pr t arritur nj qllim pr t cilin do t mjaftonte nj prkdheli e thjesht. Por ato gnjeshtra bn nj efekt t madh mbi Kosman. Mbi t gjitha, ai skishte prvoj n kto gjra dhe i zgjohej leht mshira. Gnjeshtrat e Albins q do ta kishin br t qeshte edhe m t riun e policve, prkundrazi at e mallngjyen n mnyr t veant.
38

- 39 -

Kishte n to at prsosje t uditshme q pr ata q i njohin njerzit sht shenja e par e mashtrimit, por q i trheq pa ngurrim mendjet e armatosura. Nse Albina do t kishte trilluar q nna ishte smur, efekti do t kishte qen edhe m i sigurt; nse duke shtuar dozn do t kishin hedhur fjaln se ishte duke vdekur, nuk do t kishte br tjetr vese do t prkryente tablon e kryer tashm. Edhe gjra t tjera do t mund t shtonte, jo m pak detyruese, pa zgjuar pr kt mosbesimin e Kosmas: histori e zakonshme e fmijs q nuk kishte n bot tjetr vese at, deri te ndonj vrasje ndrgjegjeje fetare t sajuar mir pr t nxjerr n drit ndonj shkndij bardhsie q mund t kish mbetur n shpirtin e saj. Jo se gjra t tilla nuk mund t ndodhin e nuk ndodhin; as edhe q fati i vrtet i Albins qe m pak patetik se ato dhe i denj pr mshir. Por mund t jemi t sigurt q po t kishin qen t vrteta, prfytyrimi i rrem q ajo kishte pr Kosman do ta kishte nxitur q t'i fshihte, pr t krkuar ndonj prrall tjetr m t prshtatshme, sipas saj, pr synimin q ajo kishte. Ndrkaq mendja e Kosmas lshohej pa u matur npr rrugt q i tregoi Albina. Ja nj fatkeqe, srrinte dot pa menduar ai, q po t mos kishte jetuar n at mjedis, po t mos kishte rn nn sundimin e atij tipi t poshtr, do t kishte mundur t bhej nj grua e mir dhe e ndershme shtpiake. Sa m e denj pr interes ishte ajo se sa zonjushat e qyteteve, sa m njerzore dhe e iltr se ato. Gjithashtu i dukej q i takonte t bnte gjithka pr ta ndihmuar, pr ta shptuar nga burgu q s'e meritonte, t'i jepte dorn q t rifillonte nj jet t re. Kjo ide e jets s re, e peshkuar kushedi se ku, i plqente shum Kosmas. far shprehte pastaj, nuk dinte ta thoshte as edhe ai vet. Por po t'i kishin sugjeruar q jeta e re pr Albinn do t thoshte q t bhej nj dyqanxhesh e vogl grabitqare dhe pispiling, ose nj shrbyese e kputur nga lodhja, nga larja me zell e shkallve dhe dyshemeve, kishte t ngjar se do ta kishte refuzuar me tmerr at sugjerim. Mbi t gjitha hollsia pr plakn q priste Albinn dhe s'dinte asgj pr jetn e saj endacake kriminale, ajo hollsi q binte n sy, veshtull e vrtet pr t kapur me t mizat, e preku Kosman. 'fakt i dhimbshm, i
39

- 40 -

mshirshm, me t vrtet njerzor dhe dramatik. 'shpirt delikat dhe i thell nn at lvore t ashpr. Gati, gati duke ecur prapa Albins, i dukej se po shihte nj aureol rreth koks s shpupuritur t bandites. Nse Albina sdo t kishte pasur kaq frik se mos e arrestonin dhe n vend q t thurte gnjeshtra pr tu mbrojtur, t kalonte n sulm, kishte t ngjar q t mos ia arrinte me shum vshtirsi me an t ndonj prralle tjetr t prshtatshme q t bindte Kosman q t'i dhuronte asaj spontanisht ato xhevahire t t atit q ai ishte prpjekur ti shtinte prap n dor Me kto xhevahire ajo do t kishte mundur t ndrtonte vrtet nj jet t re. Por Albina, duke marr me mend me mungesn e prvojs dhe naivitetin e Kosmas, nuk e vuri re deri ku arrinte ky naivitet. Kshtu n luft nj gjeneral e humbet betejn ngaq s'diti t dalloj n thellsi dobsin e kundrshtarit. Por kjo ndjenj e re e Kosmas nuk prkonte me dshirn rinore q edhe tani i frymzonte Albina. Ajo, bile tani, i ngjallte respekt; dhe n hutim i dukej q po t prpiqej t bnte dashuri me t do t ishte si t abuzoje me nj fatkeqe t poshtruar tashm tepr nga t tjert; si t vihej n t njjtin plan me nj Glink. Kshtu gnjeshtrat e Albins e trhiqnin Kosman larg nga e vrteta e thell e marrdhnieve t tyre n nj zon, uditrisht, ende m t rreme se zona n t ciln ajo kishte dashur ta shtynte. Nga gnjeshtra lindte gnjeshtra; dhe Kosma bile pati tentuar, pr hir t moralit q t mos bnte at gj q ti bashkonte vrtet. Dyshonte pr ndjesit e veta dhe prkundrazi u besonte fantazmave q Albina i servirte pr ta nnshtruar. Por mjaftonte q ajo t lvizte me pak gjallri, t ante prpara shkorretin dhe trupi i saj i ri t'ia tendoste fundin nn xhaketn sahariane, q dshira ta brente prsri m iltr dhe m fort se kurr. Kshtu midis ktyre alternativave, arritn n kasolle. Me t hapur degt e fundit t kaubs u duk kasollja e ndrtuar gjysma n breg e gjysma mbi shtylla t ngulura mbi rrn lumore. Shtrati i lumit n at pik ishte shum i gjer; rrjedha e ndar nga gjuh rre t verdha e przier me zaje t bardh, dukej dembele dhe e dobt, kshtu q dukej gati e pamundur q pak m lart t ajo mund t ishte tepr e thell sa t mund t mbytej nj njeri. Kasollja
40

- 41 -

e ndrtuar me kallama t lidhura s me loze hardhie ishte n form konike. Kallamat t gjith t nxir e t kalbur formonin n maj nj lloj xhufke: n kt vend t vetmuar, kundrejt qiellit t rnduar nga ret t bnin t mendoje pr ndonj ndrtim barbar n breg t nj lumi pa histori. Por me t hyr brenda nprmjet nj t are q shrbente si der, ata gjetn t grumbulluara mbi nj dysheme prej drrase, nj rrjet me sytha t mdha, e pajisur me plumba dhe tapa. Kishte nj errsir t prsosur n at vend q binte er myk dhe lagshtir, por pas pak duke u msuar syt, nuk mbeti vese nj gjysmerrsir; dhe ishte e knaqshme t shihje nprmjet t ars, rrjedhn e lumit q kalonte mbi pengesn e nj rripi rre, me rrudhat e vogla dhe me lehtsin e nj tisi mndafshi. Albina, menjher me shkathtsi, i tha Kosmas q ktu ai mund t pushonte pr rehat t vet; ndrkaq le t zhvishej dhe t'i jepte kostumin q e kishte ende t qullur dhe t ndotur krejt me balt dhe ajo do t kujdesej t'ia nderte jasht mbi shkurre. Jo pa zor, Kosma u zhvesh duke u ulur pastaj vetm me t mbathura mbi grumbullin e rrjetave. Albina mori rrobat dhe nga pragu i kasolles e pyeti, nse kishte uri. Si mori nj prgjigje pohuese nga Kosma, u zhduk dhe pas pak u kthye srish me nj shami plot me pjeshk. I tha q i kishte kputur at mngjes n kopshtin e nj fshatari, duke i vn pastaj n at vend ku kishte vendosur t bnte banj pasdite. Hngrn pjeshkt n heshtje, njeri bri tjetrit, t ulur mbi rrjeta. Lumi rridhte jasht dhe zhurma e ti ishte e leht dhe lozonjare si ajo e nj prroi. Kosmas i iku lodhja menjher; si hngri pjeshkn e fundit, e hodhi brthamn n uj dhe pothuaj pa menduar pr t, rroku me nj krah belin e gruas. Por ajo e pa me habi, por edhe e knaqur njkohsisht si pr t'i thn: 't ka hipur tani? . N vend q t'i prgjigjej, Kosma bri nj gjest pak a shum qesharak, me t cilin, zakonisht fillonte tu vinte rrotull grave, gjest ky q, si e kishte provuar, ia arrinte pothuaj gjithmon qllimit. Ky qndronte tek puthja e majave t gishtave dhe pastaj prekja me t njjtt gishta t buzve t gruas s lajkatuar duke e par ngultas n sy. Nse gruaja i prgjigjej duke i puthur dhe ajo gishtat e sapo puthur nga ai, do t thoshte q ajo e pranonte lajkatimin dhe ia
41

- 42 -

kthente puthjen dhe ather ai mund t provonte ta puthte n buz. U duk q gjesti nuk u kuptua nga Albina e cila nuk ia ktheu puthjen; por syt e saj t zinj u ndezn; dhe vetja u duk q po i zgjohej tr trupi. - Nuk do ?- i mrmriti Kosma duke prsritur gjestin. Ather, ajo papritur u kthye dhe e urdhroi t shtrihej n kurriz, drejt, pa lvizur. Kosma kureshtar u bind. Gruaja iu hodh mbi kurriz dhe duke i kapur duart ia prkuli kraht gjat ijve, si 'bjn me nj t vdekur kur e rregullojn n arkivol. - Kshtu, shqiptoi ajo, me egrsi e me knaqsi sensuale. - Kshtu. Pastaj iu ul afr dhe duke u prkulur mbi t, papritmas filloi ta puthte n fytyr dhe n qaf. Ishte nj breshri puthjesh t dendura dhe t thata si ukitjet me sqep t nj zogu t trbuar; dhe ato zgjonin n lkurn e Kosmas nj gudulisje q e bnte t qeshte kundr dshirs s tij. Pastaj u duk sikur ajo e shtyu lesn me kmb si majmuni me qllim q t zinte vrimn e kasolles; sepse prnjhersh u b errsir e plot.

VIII.

DHE ZEMRA E TIJ ISHTE ME T

N fund, u shtrin q t dy mbi rrjet, njeri bri tjetrit. Tani

Kosma ndihej n siklet dhe gjith brejtje ndrgjegjeje. Me t knaqur ndjenjat, gnjeshtrat q gruaja i kishte injektuar nisnin prap t ndikonin tek ai; dhe qortonte veten q kishte veprua n kt mnyr, qoft edhe me plqimin e hapur t saj ; q ishte sjell, pra, me t pak a shum si Glinka dhe t gjith t tjert q duhet t kishin vajtur me t. Nuk e kuptonte se vese nj puthje e vetme e gruas ishte m e vrtet se gjith historit mallngjyese q ajo i kishte dhn m par; dhe ruante m shum forc pr t ardhmen se gjith planet fisnike t shptimit. Nga ana tjetr mjeti i vetm pr t arritur vrtet ndonj ringjallje sado t vogl, do t ishte pikrisht t kuptoje qenien e vrtet e Albins dhe t vepronte si

42

- 43 -

pasoj. Albina ather do t kishte par mbase, dashuri atje ku tani nuk dallonte vese nj aventur kalimtare. Kosma pra, filloi me z t leht dhe dashamirs t'i mrmriste Albins at q mendonte pr t; t'i thoshte t gjitha planet q po formulonte pr ta shptuar, jo vetm nga policia, por edhe nga nj kthim n jetn e mparshme endacake dhe kriminale. Do ta sillte prkohsisht n qytet, do ta bnte kameriere n nj shtpi t vogl q kishte nj mik i tij n periferi. Atje do mund t shiheshin, dalngadal do t gjenin mnyrn ta bnte ose t ikte jasht ose edhe t ndrronte emrin dhe identitetin. N nj far mnyre , pra, ai do t arrinte t bnte q jo vetm policia, por edhe ajo vet t harronte Albinn e dikurshme vjedhacake. Kosma mallngjehej vrtet duke shpalosur kto plane; e puthte Albinn n ball; n ast i shkrepte deri dhe ideja q t martohej me t. Por Albina duke e ndjer veten q t'i ktheheshin prap t ngrohta dhe prap se prap jo m pak t pshtira gjepurat q i kishte servirur pak m par, nuk provonte vese bezdi dhe neveri. Ajo mendonte q Kosma ishte shum m i bukur se Glinka, ashtu biond dhe i holl dhe i hijshm; por krejt fals dhe i zhytur n nj seriozitet moralizues; ndrsa Glinka ishte i ngjashm me t dhe s'dinte t fliste vese me terma t dshpruara dhe t sakta pr fam, para, dashuri fizike, forc, dhelpri, burgim, vdekje. Kosma ishte vrtet nj djal zotri shum i edukuar ; dhe asaj gati i dukej sikur e urrente, duke provuar kundr tij nj mllef t prap dhe prmues si kundr dikujt q kishte jetuar gjithmon n rehati dhe se nga ajo rehati ishte trhequr q t mos shihte si qndronin realisht gjrat. Albina se vinte re q Kosma fliste si e kishte sugjeruar ajo vet t fliste; dhe q krejt ai moralizim i neveritshm nuk ishte kaq brenda Kosmas sesa brenda saj, n thellsin m t fsheht t shpirtit t saj, mbeturin e iltrsis e adoleshencs s largt q ajo tani, pasi ishte shkputur prej saj s'e prdorte m vese pr t gnjyer. Si prfundim, pas shum bisedash me t riun me t cilin ajo kufizohej t'i prgjigjej me zrin e saj t ngjirur: - Tani fli duhet t jesh i lodhur pse nuk fle pr gjithka do t flasim m pas tani fli - Kosma fjeti vrtet. Se mori vesh sa fjeti. Por me
43

- 44 -

zgjimin e tij, gjja e par q pa nprmjet vrims s kasolles, ishte nj drit m e qet dhe e zbeht mbi rrjedhn dhe ranishtat e lumit; dhe mendoi se ishte pasdite von. Pastaj, befas pa me habi q Albina nuk ishte bri tij. I lindi dyshimi i par, krkoi antn n qoshe ku e kishte vendosur dhe nuk e gjeti. I hutuar, ende dyshues, u ua dhe rrshqiti jasht kasolles. Gjeti kostumin t q rrinte ende i nderur mbi majat e kaubave, por pa q xhepi i pasm i pantallonave ku mbante portofolin ishte kthyer mbrapsht. Portofolin nuk mundi t gjente as n xhepat e tjer. N t njjtn koh, ndrsa e vrteta tanim i shkreptinte n mendje, ndjeu nj si boshsi n qaf ku m par varej nj zinxhir ari me nj medalje t vogl t Madons, dhurat e nns s tij, dhe me t uar dorn n gjoks pa q n t vrtet ai mungonte. Ather filloi t mallkonte me z t lart hajduten e pandreqshme dhe iltrin e vet. Posi, jet e re, ringjallje posi,: Albina ia kishte mbathur duke marr me vete diamantet, portofolin, dhe zinxhirin, por nuk kishte marr orn e dors q kishte t ngjar t ishte prej ari, vetm se kishte pasur frik q duke ia hequr mund ta zgjonte. Kosma i bnte kto arsyetime me z t lart duke e goditur do her veten me grushte t fort n gjoks dhe duke prsritur mea culpa . U vesh prsri duke vazhduar t shante Albinn dhe veten. E kuptonte q kishte dal prfundimisht nga klima aventurore e dits dhe po rifillonte t mendonte pr baban e tij dhe at q do t'i thoshte ai kur t msonte si kishte lejuar n mnyr kaq t marr t'i vidhnin gurt e muar. Por pr fat diamantet ishin siguruar. Me kto mendime n kok, lvizi me vendosmri drejt rrugs kryesore. Vononte t dilte nga ky shkorret i kobshm ku nuk ndodhnin vese grabitje, vrasje, gnjeshtra dhe zhgnjime. Por duke dal nga shkorreti dhe pasi eci jo m pak se nj gjysm kilometri, ja ku duket n fund t rrugs nj grup i vetm, pamja e t cilit n fillim e habiti, por pastaj e mbushi me gzim. Ishin dy roja me pushk n krah, dhe midis tyre nj grua tek e cila njohu menjher Albinn. Njra nga rojat, n munges t prangave i shtrngonte duart, tjetra ecte prbri me dika n dor, n t ciln ai njohu menjher antn e tij t shtrenjt. Her pas here, si dukej,
44

- 45 -

Albina shprthente n t shara duke ngulur kmbt dhe duke refuzuar t ecte dhe ather roja q mbante antn, si e fuste sendin nn sqetull, me shtytje t forta e shtrngonin t vazhdonte ecjen. Albina brtiste, si u afrua, dgjoi q ajo luste rojn q ta lshonte, n se e lshonte, ajo do t ecte midis tyre pa hedhur shqelma. Por roja q, si duket nuk besonte, nuk e braktiste pritn. Pa u ngutur, Kosma iu afrua rojave dhe kur qe afr tha q anta ishte e tija dhe se duhej t kishin gjetur edhe nj portofol dhe nj zinxhir prej floriri. N portofol, ve ksaj, duhej t ishte karta e identitetit. Rojat u ndaln t habitura, Albina shtirej sikur shihte gjetiu. Pastaj roja q kishte portofolin e nxori at nga xhepi, e pyeti Kosman pr emrin dhe shkoi t kontrollonte n teser. Kosma priste me iltrsi q rojat t'i kthenin do gj. Prkundrazi ata e urdhruan q t vihej n dispozicion t tyre dhe t vinte me ta gjer n fshatin m t afrt: atje gjendej i madhi i rrjetit, rojat e tjera dhe komandanti me t cilin ai do t kishte mundur t shpjegohej. Ai e mbylli fjaln duke e pyetur Kosman nse e njihte Albinn.- Patjetr, - tha Kosma; por pastaj heshti menjher i hutuar, sepse i vinte turp t thoshte se 'lloj marrdhniesh kishin pasur bashk. U kujtua nga ana tjetr q sndjente m asnj lloj mrie kundr gruas; madje duke e par kaq t vogl dhe t shpupurishur midis dy rojave, i ngjalli shum dhembshuri. Por Albina q shikonte mnjan, befas u kthye dhe iu turr me ashprsi duke e pyetur prse vall nuk vazhdonte dhe nuk thoshte si e kishte njohur. T dy rojat ishin uditur dhe shikonin me dashakeqsi Kosman. - Pse sua thua ? - filloi ajo t brtiste me zrin e saj t ngjirur,- jo m shum se nj or m par ne kemi br dashuri bashkja si m ka njohurt poshtr t poshtrt poshtr - dhe pushoi e strlodhur. Pas ktyre sharjeve, Kosman e pushtoi nj turp djegs. Sigurisht gruaja ishte nj hajdute e pandreqshme; por ajo i ishte dhn atij; dhe ai,kur e pa prsri nuk diti t bnte tjetr vese t'i turrej ants s vet. Befas e pushtoi nj dshir e madhe q t shlyhej, ta hiqte nga ankthi n t cilin ndodhej; dhe aty pr aty, si me nj lloj prndritjeje e kuptoi shpejt se si do t bnte. Kishte dalluar q hajdutja, kish t ngjar q t mos i kallzonte shokt, nuk kishte br fjal fare pr Atamanin
45

- 46 -

dhe Tortan e vrar n shkorret. I erdhi n mendje se n qoft se do t arrinte q ti sillte rojat n at dendsi, n nj far mnyre do mund t bnte q t ikte Albina. Kshtu dy t vdekurit do t kishin shrbyer s paku pr dika. Ather iu kthye rojs q mbante antn dhe i tha se donte t denonconte nj krim t rnd. Tregoi prmbledhtas at q kishte ngjar: domethn se ata t bands kishin vrar dy shokt e tij pasi kta kishin tentuar ta vrisnin dhe e kishin zhveshur nga diamantet e tij. Por paralajmroi q Albina nuk hynte ktu dhe se ai i detyronte asaj jetn. Ve ksaj, prfundoi, duke par fytyrat mosbesuese t rojave, le t vinin me t dhe t'u tregonte dy kufomat. Dy rojat u kshilluan me nj shikim. Por dshira q t fitonin lavdi me zbulimin e nj krimi kaq shtazarak dhe kaq t ndrlikuar, ishte m e fort se mosbesimi. Mir ather na o n at vend, - tha ai q mbante antn. - por ndrkaqm lejoni, - dhe me gjest t shpejt duke e prekur nga sqetullat posht gjat ijve, rrmoi n kurrizin e Kosmas pr t par nse mbante arm. Ishte e qart q pas britms s Albins q e denonconte si t dashurin e saj, rojat nuk besonin tek ai vese gjer n nj far pike. Pr t'u siguruar, ndrsa ecnin drejt shtegut, Kosma filloi t'u fliste me plot fjal t kota, duke iu shpjeguar se si e kishin hedhur n uj dhe se si Albina me zemrgjersi e kishte shptuar. Me kto lavdrime shpresonte t'i jepte t kuptonte gruas q ecte prbri tij krejt e mvrejtur dhe e zymt q ai dshironte ta ndihmonte. Por m tepr se do gj ajo pjes e biseds q lidhej me makinn u duk se i bindi rojat: nj automobil, n fakt, t cilit i mungonte nj pjes dhe i boshatisur ishte gjetur pak m par n rrug. Tanim ishte muzg, t gjitha ret q kishin rnduar gjat dits, ishin zvogluar n horizont, duke krijuar vetm n nj re t gjat e t holl; nj drit gati dheras dhe e blert, prhapej nga prapa maleve t largta, npr qiellin e qet, ndrsa fusha fundosej ngadal n hije. Kundr ktij shkorreti, qielli, iibanozt, gjer n gjethet m t pakta projektonin profile t zeza t dhmbzuara dhe t palvizshme. Kosmas iu duk q kjo drit mbrmsore lejonte t'i bnte nj shenj Albins; pa u kuptuar nga; dhe si arritn tek
46

- 47 -

automobili i ndalur buz rrugs, gjeti nj rast t volitshm ather kur rojat prkuleshin prpara, kureshtare, q t shikonin aty brenda, q t prekte ijn e gruas. Ajo uli syt dhe Kosmo gati bri nj gjest shprehs q tregonte arratisje. E pa q t jepte plqimin me qepallat; dhe e ndjeu veten t lehtsuar. Mbrritn n shtegun gati t errt midis kaubave ; dhe Kosma deklaroi q, nse e lejonin, do t ecte prpara q t ante rrugn; t'i vinin, madje, nse nuk i besonin, pushkt mbi shpin. Rojat pranuan dhe kshtu q t katr u futn n shkorret. Kur arritn pran bregut, Kosma pa q lumi tanim ishte i errt dhe gjykoi se rojat q ecnin prapa tij nuk do t mund ta shihnin. Vazhdoi kshtu burrrisht dhe me t br akoma nj hap, u rrokullis n zbrazti. Prfytyroi se do ta prekte shpejt tokn, prkundrazi hyri n uj gjer n fyt dhe mbeti n siprfaqe vetm sepse mekanikisht u kap n ca rrnj q vareshin nga bregu i shembur. - Ndihm ! - thirri - Ndihm! Po mbytem ! Si e kishte parashikuar dy rojat u afruan mbi breg duke u prkulur prpara dhe duke e kapur pr dore. Pa turbull q roja q i shtrngonte dorn Albins, edhe duke u prkulur prpara drejt tij, s'e kishte lshuar gruan; duke e detyruar, madje, q edhe ajo t prkulej n zbraztir, midis kaubave. Ather edhe ajo u kap me t dyja duart dhe ajo te dora e rojs dhe, duke u shtirur sikur po rrshqiste , i dha nj shtytje t fort. Roja, humbi ekuilibrin q t shmangte rnien n uj, u trhoq prapa duke e lshuar Albinn dhe u kap te kaubet; dhe rrshqiti pr t'u ulur mbi breg. Gati n t njjtin ast ndodhn nj zhytje dhe nj strkal t ndjekura nga nj llokoitje e dikujt q notonte: Albina ishte hedhur n lum. Vazhdoi nj sken e ngatrruar dhe e trbuar. Me t trhequr sipr Kosman, dy rojat e veshn duke e akuzuar q kishte lehtsuar arratisjen e Albins; duke i thn q ishte br fajtor pr krimin e prkrahjes dhe rrezikonte ndonj vit burg t mundshm; q ndrkaq, duhej ta quante veten n gjendje arresti. Kosma kundrshtonte duke ua kthyer q ishte rrzuar aksidentalisht n uj; fundja, le ta onin n burg. M n fund, pas shum shpjegimesh zemrake ia doli t'i bindte dy rojat dhe t'i drgonte te liqja nn t
47

- 48 -

cilin gjendeshin dy t vdekurit. Tanim ishte br krejtsisht nat dhe shkorreti plot xixllonja q ndrronin ngjyrn dhe bheshin miza n breroren e t fort t llambs q roja e par udhhiqte mbi kaubet pr t drejtuar hapat e tyre. Dgjohej me copa n heshtje rrjedha e njjt t lumit dhe Kosma nuk mund t rrinte pa menduar pr Albinn q n at or do t kish arritur bregun tjetr dhe vraponte midis kaubave duke ngjitur t prpjetn drejt maleve. Si arritn nn liqe, n dritn e kaltr t llambs s xhepit, Atamani u zbulua i bardh si sallo midis degve dhe gjetheve q e mbulonin; Torta, prkundrazi i ngjyrosur, nga i zeshkt ishte br gri. Me t'u dal prpara kjo pamje rojave iu davarit humori i keq. Kta dy t vdekur pr ta vlenin shum m tepr se Albina e gjall. T kapur nga nj gjallri e papritur, gati duke harruar Kosman, filluan t diskutonin se 'duhej t bnin. M n fund u vendos q t linin t vdekurit aty ku ishin, s paku ata nuk iknin; dhe do t shkonin t dy t lajmronin Komandn. Kosma sjellja e t cilit nuk ishte e qart, do t shkonte me ta. U kthyen kshtu n shteg dhe nga ky u ngjitn n rrug. Duke ecur midis rojave disa minuta m pas, Kosma pyeti se sa vjet mund t dnohej Albina nse do ta kapnin. Sa Vite ? - tha nj nga rojat me nj t qeshur. - me burgim t prjetshm. Por Kosma tani e kuptonte q ndrsa i fliste Albins n kasolle, shtja m e rndsishme pr Albinn skishte qen t fillonte nj jet t re dhe fraza t tilla si kjo, po m ashpr dhe qart para saj shtrohej alternativa: liri ose burg. Dhe zemra e tij ishte me t.

48