Kk ve orta lekli iletmelerde tehlike riski deerlendirmesi iin klavuz

10

Tehlike deerlendirmesi genel klavuz

Tehlikelerin saptanmas ve deerlendirilmesi; gerekli nlemlerin alnmas

Demir ve Metal Blm Elektrik Blm Makine ve Sistem Gvenlii Blm

Kk ve orta lekli iletmelerde tehlike riski deerlendirmesi iin klavuz

10

Tehlike deerlendirmesi genel klavuz

Tehlikelerin saptanmas ve deerlendirilmesi; gerekli nlemlerin alnmas

Demir ve Metal Blm Elektrik Blm Makine ve Sistem Gvenlii Blm

Knye Yazarlar: Karolina Gwczyska-Woelke M.Sc. Eng., Grzegorz yjak Ph.D., NLI, Polonya Dr. Harald Gruber, IVSS Metal blm Dipl.-Ing. rka Vlkov, Mag. Dagmar Mroziewicz, VUBP, ek Cumhuriyeti Kroly Nagy, MD, OMFI-NLI, Macaristan Ing. Mag. Christian Schenk, IVSS Sektion Metall, AUVA Avusturya MUDr. Zdenk merhovsk, Ph.D., SZU, ek Cumhuriyeti Bilgi: Burada kullanlan resimler u brorden alnmtr: Gruber, Kittelmann, Mierdel Leitfaden fr die Gefhrdungsbeurteilung, Verlag Technik & Information e.K. Bochum, Almanya, Ekim 2010 Verlag Technik & Information e.K., Wohlfahrtstrae 153, 44799 Bochum, Alemanya Tel +49(0)234-94349-0, Faks +49(0)234-94349-21

Genel retim:

Almanyada baslmtr Ekim 2010 ISBN 978-3-941441-85-9

2

Giri
Bu bror zellikle kk ve orta lekli iletmelerin (KOB) iverenlerine ynelik olup bu kiileri yaptklar ile ile balantl tehlikelerin saptanmas ve deerlendirmesinde desteklemektir. yerinde gvenlik ve insan salnn korunmas toplumumuzun sosyal ve ekonomik geliimi ile yakn ibirlii ierisinde olup AB yesi devletlerin en nemli nceliklerinden birisidir. Bununla ilgili olarak kartlan ynergeler iyerinde gvenlik ve salk ile ilgili uygulamalarn gerekli nlemler ile emniyete alnmasn ve srekli biimde gelitirilmesini talep etmektedir. Bununla ilgili prensiplerin nleyici nitelikte olmas gerekir, yani bu nlemler kabul edilemez riskler alanlarn gvenlik ve saln tehdit etmeden nce alnmaldr. 89/391/AET numaral AB ynergesi iverenlerden bir risk deerlendirmesi yapmalarn talep etmektedir. Avrupa Birliinin talimatlarna gre bu ereve ynergenin ilgili AB lkesinin ulusal hukukuna uyarlanmas gerekmektedir. ou zaman birok lkede riski deerlendirmesi ile tehlikenin deerlendirilmesi bir arada kullanlmaktadr. Bu brorn yazarlar ise tehlikenin deerlendirilmesi kavramn kullanmaktadrlar. Bununla ilgili aklamay sayfa 7deki 1 numaral resimde bulabilirsiniz. Tehlike deerlendirilmesi iyerinde gvenlik ve salk korumasnn salanmasnn en temel enstrmandr. veren bu noktada mevcut tehlikeler ile ilgili olarak teknolojinin geldii en son nokta hakknda bilgi edinmeli ve bu noktalar dikkate almaldr Bu bror u ekilde yaplmtr: 1. Tehlike deerlendirilmesi hukuki bir talep 2. Terminoloji 3. Metodoloji 4. Tehlikenin tespit edilmesi 5. Risk tahmini ve riskin deerlendirilmesi 6. Riskin azaltlmasna ynelik nlemler Ek: Tehlikenin deerlendirilmesi ile ilgili rnekler. Ulusal hukuka uyarlanm zel talimatlar bulunmas durumunda, bu talimatlar sayfa 22de Ulusal Sebepler adl blmde ele alnmtr. Bu brore dayanarak aadaki konularda faaliyet destekleri bulunmaktadr. Grlt Makine ve dier alma aralarnn neden olduu tehlikeler Tehlikeli maddeler nsanlarn dmesi ve devrilmesi Ruhsal skntlar Manel yk ilemi Patlamalarn neden olduu tehlikeler Komple vcut ile el ve kollarda tehlikesi riski Elektrikten kaynaklanan tehlikeler
3

1. Tehlikenin deerlendirilmesi Hukuki bir talep

Tehlikenin deerlendirilmesi ok saydaki gvenlik ve salk ile ilgili riski analiz etme ve deerlendirme esasna dayal mantksal bir ak iermektedir. Uygulamada bununla ilgili eitli yntemler bulunur ve bu her yntemin avantajlar ve de dezavantajlar vardr. Bu nedenle her bir uygulama iin en uygun yntemi semek nemlidir ve bunlar iin aadaki hususlar dikkate almak gerekir. letmenin mevcut durumu, deerlendirmenin hedeenen amac, mevcut veriler ve bunlarn gvenirlii, nansal imkanlar ve personel durumu ile harici alanlarn katks gibi. Her yntem belirli lde bir effak ve atlan admlarn her birisinin gerek iveren veya koruyucu hizmetler ve gerekse bu riskten direkt olarak etkilenen alanlar tarafndan kolayca anlalabilir olmaldr. Bu brorde uygulanan risk tahmin ve deerlendirme yntemi bu riskin olas zararn boyutu ve bu zararn (rnein bir kaza) oluma ihtimali ile ilgili bir deerlendirme yaplmas esasna dayanr. Yaplan bu deerlendirme ile ilgili nlemlerin alnmasnn gerekmesi durumunda, bunun sonu itibar ile kabul edilebilir bir risk oluturmas itibar ile seilmesi gerekir. Sistematik bir tehlike deerlendirmesi saptanan nlemlere ncelik tanma ve kaynaklar ile imkanlar en mkemmel biimde kullanma imkan verir. Bu dunum sonuta srekli bir iyiletirme srecine ve iletmede gvenlik ve salk korumasnn iyiletirilmesine yol aar. Bu klavuz ile KOB iverenlerine ksa ve anlalr bir iki sz ile tehlike riskini deerlendirme srecinin aktarlmas amalanmaktadr. Burada hedef iverenin kendi iletmesindeki tehlikeleri saptamas ve yaplacak risk tahmini ve deerlendirmesi sonucunda uygun nlemleri almasdr.

2. Terminoloji
Bu brorde aadaki kavramlar kullanlmtr: Zarar: nsan salna gelen zarar veya maddi zarar: Tehlike riski: Kaza veya salk asndan tehlike riski: Tehlike riski bir tehlike kaynann zaman ve/veya mekan ynnden bir ahs ile bulumas ve bunun sonucunda zarara yol aan etkinin meydana gelmesidir (rnein ahs bir bak ucu ile yaralanabilir veya zehirli bir maddeyi soluyabilir). Tehlike riskini douran faktrler an zamanda tehlikenin kaynan da aklamaktadr (baknz sayfa 12/13teki Resim). Koruyucu nlem: ngrlen riskin azaltlmasna ynelik nlem tasarmcnn alaca nlemleri (tutarl biimde gvenli bir tasarm, teknik nitelikli koruyucu nlemler, kullancnn bilgilendirilmesi) ve kullancnn alaca tedbirleri (rnein gvenli alma yntemi, gzetim, zel gvenlik tertibatlar veya PSA kullanm, zel eitim) kapsayabilir. Tehlike: Kabul edilemez (yani ho grlemeyecek) riskin ortaya kt durum veya olay. Risk: Bir hasarn veya hasarn neden olduu boyutun ortaya kma ihtimalinin bir araya gelmesi. Risk deerlendirmesi: Risk analizi ve risk deerlendirmesini kapsayan srecin tamam. Risk analizi: Makine (faaliyetinin) saptanmas, maruz kalnan tehlike riski ve risk tahminin kombinasyonu. Risk deerlendirmesi: Risk analizi temeline dayanan deerlendirme: Artk risk: Tm koruma nlemleri alndktan sonra kalan risk. alma yeri: Gerekli alet edevat, makine ve dier nesnelerle donatlm ve bir alan veya bir alan grubunun birlikte i faaliyetlerini yrttkleri mahal. Grev: Bir veya birden fazla kiinin makinenin kullanm mr boyunca makine zerinde veya makinenin etrafnda yrttkleri faaliyet.

3. Metodoloji
Bu blmde tehlike riski deerlendirmesinin temel metotlar ele alnacaktr. Bunun temelini EN ISO 14121-1 oluturmaktadr. Resim 1 tehlike riski deerlendirmesinin ak ve buna dayanan riskin azaltlmas admn aklamaktadr. Komple srecin hede (risk deerlendirmesi) uygun koruyucu nlemler alnarak riskin devre d braklmas veya en azndan kabul edilebilir bir kalan riske indirilmesidir.

lem 1: Grev tanmnn akla kavuturulmas

Tehlike riskinin deerlendirilmesinde ilk adm aadaki noktalarda tm gerekli ve gncel bilgilerin toplanmasdr. Gsterilen faaliyet ve bunun ifas, alma koullar, alma ortam, kullanlan makineler, alet ve edevat ile iletme malzemeleri, daha nce kullanlan koruma tertibatlar ve alnan nlemler. Gerekli bilgilerin toplanmas aamasnda tm faaliyetlerin dikkate alnmas nemlidir (bakm, kurulum alet ve takm deiiklii vs.), ayrca alma ortam ve gsterilen faaliyetin temel nitelii (kalc veya yerel olarak deiken) belirleyici niteliktedir. Bu bilgilere ulama imkan ok kademelidir ve dierlerinin yan sra unlar da kapsar:
Gsterilen faaliyetin gzlemlenmesi alma ortamnn gzlemlenmesi,

yabanc rmalarn srekli veya geici olarak bulunmalar, hava koullar vs. sorgulanmas

alanlarn ve onlarn amirlerinin Mevcut dokman ve belgelerin ana-

lizi, rnein srele ilgili talimatlar, kullanma klavuzlar, test raporlar, sr izinleri, gvenlik veri fyleri, ile ilgili sre talimatlar, test sonular, lmler veya numune almlar (toz, grlt, zararl madde, vs.), kaza tespit kaytlar, muhtemel kazalar, iten uzak kalmalar ve meslek hastalklar.

Planlanmam makine durmalarnn

nedenleri.

(rnein alma tarz, i ak, organizasyon, makineler, takm).

6

Ortaya kan ve insandan kaynakla-

nan hatal tutum ile ilgili bilgiler.

Adm 1

Grev tanmnn akla kavuturulmas

Risk analizi

Risk tahmini Adm 3

Srecin tekrarlanmas

Risk deerlendirmesi

Kabul edilebilir risk hayr

evet Bitii

Adm 4

Riskin azaltlmas

Adm 5

Kontrol

Resim 1: Risk deerlendirmesinin metodolojisi ve riskin azaltlmas: 7

Tehlike risk deerlendirmesi

Adm 2

Risk deerlendirmesi

Tehlike risklerinin deerlendirilmesi

lem 2: Tehlike risklerinin saptanmas (riskler)

Tehlike riskinin deerlendirilmesinde en nemli adm istenmedik sonular dourabilecek tm risklerin saptanmasdr. Bunlar yaralanmalar veya insan salnn zarar grmesi olabilecei gibi makinede hasar ve retimde veri kayb da olabilir. Bu admda nemli olan aadaki sorularn yantlanmasdr: Riske neden olan ey NEDR? Riske maruz kalan kii KMDR? Riskin tespitine destek olmas asndan aadaki enstrmanlar kullanlabilir:
Kontrol listeleri, bu listeler aadaki

biimde dzenlenmi olabilir: ak, faaliyet veya tehlike riskinin eidi gibi (rnein grlt veya tehlikeli madde).
Analiz yntemleri, rnein alma g-

venlii analizi, burada belirli bir faaliyetin hedenin saptanmasndan sonra gsterilen faaliyetlerin listesi kartlr ve i ak ile olas riskler belirlenir. Burada belirtilen enstrmanlar iletmenin kendisi tarafndan da gelitirilebilir. Burada belirleyici olan tm blm ve faaliyetler iin olas risklerin saptanmasdr.

lem 3: Risk tahmini ve riskin deerlendirilmesi

Risk tahmininde belirli bir riskin douraca olas hasar, bu hasarn ortaya kmas riski ile belirli bir iliki ierisine getirilir. Bunun devamnda risk deerlendirmesinde riskin daha da azaltlmas iin nlem alnmasna gerek olup olmadna ve kalan riskin kabul edilebilir olup olmadna karar verilmelidir. DIN EN ISO 14121-1 uyarnca risk deerlendirmesinde aadaki faktrlerin dikkate alnmas gerekir:
8 Riske maruz kalabilecek kiilerin

says
Maruz kalmann eidi, sklk ve

sresi
Maruz kalma sresi ve bunun olas

etkileri
nsan faktr (ahslarn

koordinasyonu, beklenebilecek olas hatal tutum, ergonomik ve psikolojik ynleri vs.)

Olas dier koruma nlemleri

 Koruma nlemlerini kapama veya

bunlar devre d brakma imkan

Koruma nlemlerinin srdrlmesi

Calma koullarnn yeterli olarak deerlendirilmesi durumunda, dier nlemlere bavurulabilir. Mevcut riskin kabul edilemez olmas durumunda, riskin daha da azaltlmas iin baz nlemlerin alnmas gerekir.

imkan. Bu deerlendirmeye uygun olarak mevcut riskin kabul edilebilir olup olmadna karar verilmelidir.

lem 4: Riskin azaltlmas (nlemlerin seimi ve uygulamaya geirilmesi)

Kalan riske bal olarak riskin azaltlmas iin etkin nlemlerin planlanmas ve bunlarn uygulamaya geirilmesi gerekir. Burada hedef mevcut riski gidermek veya en azndan kabul edilebilir bir asgari lye indirmektir. Burada alnan nlemlerin daha baka yeni risklere kap amamasna azami zen gsterilmelidir. Burada nlemlerin alnmas iin genel kurallar bulunmaktadr (zmlerin sralamas):
lk seenek: Bir tehlike kaynann Eitim, ynlendirme ve en son

veya tamamlayc nlem olarak koruma tertibat

Planlama safhas iki adet temel

soruya yant vermelidir:

Planlanan nlemler riski istenen

lde azaltacak mdr?

Alnan nlemler yeni baz riskler

getirecek midir? Uygulama aamasnda bir kii veya bir kii grubu aadaki noktalarn gzlemlenmesi iin yetkili olarak atanmaldr:
Alnan nlemlerin zamannda

devre d braklmas veya minimum seviyeye indirilmesi, tehlike ile kaynanda mcadele (rnein zehirli bir alma malzemesinin tehlikesiz bir madde ile deitirilmesi, grlt yapmayan aralarn kullanm, i aknn otomatizasyonu ...).
Kiiye zel nlemler yerine toplu

ve doru biimde uygulamaya geirilmesi

lgili alanlarn koruma nlemlerinin

koruyucu nlemler.
Srece zel ve organizasyonla ilgili

doru biimde uygulanmas ile ilgili olarak bilgilendirilmesi, eitimi ve gerekli talimatlarn verilmesi
nlemlerin belirli aralklarla ele

nlemler. rnek: Tehlike arz eden blgede mmkn olduunca az insan bulunmas, buraya giri kstlamas.

alnmas ve bu sayede istenen koruyucu etkinin salanmas.

9

lem 5: Kontrol
Koruyucu nlemlerin tm iletme dzlemlerinde uygulamaya konmas ve koordine edilmesi gerekir. Bu sayede etkin ve uygulamaya ynelik bir ynetim sisteminin taban gelitirilir ve bu sistem belirli bir bilgi ak ve birbirine uyumlu davranlara oturur. letme dzleminde alnan nlemlerin bir faydas da bu yolla alanlarn korunmas amac ile alnan nlem ve gelitirilen tertibatlarn aadaki ynlerden sistematik bir kontrole tabi tutulmasdr: Uygun ve etkin nlemlerin alnmas Belirlenen hedefe ulalmas (risklerin giderilmesi veya en alt dzeye indirilmesi) Devreye sokulan zmlerin belirli (nceden tanmlanm) bir zaman zarfnca gvenilir biimde ilemesi Bu nedenle hibir tehlikenin ortaya kmadn veya bunlarn hzl ve gvenilir biimde saptandn teminat altna almak amac ile dnemsel kontroller yaplmas gerekli olabilir. nceden sabit olarak belirlenmi aralklara gre yaplan bir kontrol tek bana yeterli deildir. Bunun nedeni alma koullarnn esas itibar ile ok dinamik olarak deimeleridir. Bu durum kontrol srecinde aadaki faktrlerin de dikkate alnmas gerektii anlamna gelir. Yeni makine, alma malzemesi veya alma yntemi, yeni teknolojilerin devreye alnmas, i organizasyonunda deiiklikler. Uygulamada rutin uygulamalarn yan sra belirli vesilelere bal kontroller yaplmas da gerekli olabilir. Srecin mnferit admlarn tehlike riski asndan deerlendirme talebine benzer biimde burada da kontrol nlemlerinin belgelere geirilmesi ve olmas gereken duruma gre farkllklarn kayda geirilmesi gerekmektedir. Bu tr bir belgede yer alan belgeler zellikle bundan etkilenen alanlar iin son derece nemlidir, bu nedenle de mutlaka bu kiilerin bu kaytlara ulaabilmeleri gerekir.

10

4. Tehlikenin tespit edilmesi

Riskler u ekilde hesaplanabilir: Dorudan yntemler ile ileriye ynelik olarak (rnein yaplan kontrol ziyaretleri, anketler) veya Dolayl yntemlerle geriye doru (rnein kaza raporlarnn incelenmesi, hastalk durumu beyanlar veya alamama dnemleri vs.). Bu konuda en byk ncelik i kazalar, meslek hastalklar ile belirli bir alma biiminden kaynaklanan hastalanmalardr. Tehlike riskinin saptanmas aadaki admlarla gerekletirilir: 1. yerinde veya gsterilen somut faaliyet balamnda sz konusu olan tehlike riski faktrlerinin belirlenmesi (kaza ve hastalklara neden olan faktrlerin belirlenmesi). alann maruz kalaca tm tehlike ve skntlarn mutlaka saptanmas gerekmektedir. Sayfa 12/13teki Resim 2 en temel ve nemli olas tehlike riski faktrlerini gstermektedir. 2. Tehlike kaynaklarnn saptanmas Olas bir tehlikenin nedenleri belirlenmelidir: 3. Tehlike douran koullarn saptanmas Belirli bir tehlike riski faktrlerinin bir ahs ile bir araya gelme durumunun saptanmas gerekir.
11

nsandan kaynaklanan dikkatsizlik veya gzden karma gibi olas nedenler iin kullanlan uyar tertibatlar da burada dikkate alnmaldr. 4. Kiiye zel durumlarn dikkate alnmas alanlarn bireysel ve kiiye zel durumlar da dikkate alnmaldr, rnein gen ii veya stajyerler, yal alanlar, hamile veya emzirmekte olan anneler, engelli iiler veya Almancay yeterince bilmeyen veya konuamayan yabanc iiler. 5. Bilgi toplanmas Burada rnein kanun, ynerge, norm, kazalardan korunma talimatlar ve dier dzenlemeler olabilir. Ayrca dier ulusal veya uluslar aras dzenlemeler (bror veya yaynlar vs.) dikkate alnabilir. Yasal yaptrmlara kesinlikle uyulmaldr (baknz ayrca Ulusal hususlar, sayfa 22).

1. Mekanik kaynakl tehlikeler

1.1 Korumasz hareket eden makina aksamlar

1.2 Tehlikeli yzeye sahip paralar

1.3 Hareketli nakil aralar, hareketli alma aralar

2. Elektrikten kaynaklanan tehlikeler

2.1 Elektrik arpmas

2.2 Ik aks

2.3 Elektrostatik arjlar

3. Tehlikeli maddeler

3.1 Gazlar

3.2 Buharlar

3.3 Aerosoller (rnei toz, duman ve sis)

4. Biyolojik tehlikeler

4.1 Patojen mikroorganizmalara bal enfeksiyon tehlikeleri (rnein bakteri, virs ve mantarlar) 5.1 Yanc kat maddeler, sv ve gazlar

4.2 Mikroorganizmalarn duyarl ve toksik etkileri

5. Yangn ve patlama tehlikeleri

5.2 Patlama tehlikesi bulunan atmosfer

5.3 Patlayc maddeler

6. Termik tehlikeler

6.1 Scak malzemeler/ yzeyler

6.2 Souk malzemeler/ yzeyler

7. zel fiziksel etkilerin dourduu tehlikeler

7.1 Grlt

7.2 Ultrason, infrason

7.3 Vcudun tamamn etkileyen sarsntlar

8. alma ortam koullarna bal tehlikeler

8.1 Klima (rnein scak, souk)

8.2 Iklandrma, k

8.3 Boulma

9. Fiziksel skntlar

9.1 Ar dinamik i

9.2 Tek tarafl dinamik i

9.3 Durarak yaplan i/ tutma ii

10. Psiik faktrler

10.1 Yetersiz dzenleme yaplm iler

10.2 Dalm yetersiz i organizasyonu

10.3 Dalm yetersiz sosyal koullar

11. Dier tehlike kaynaklar

11.1 nsanlardan

11.2 Hayvanlardan

11.3 Bitki ve bitkisel rnlerden

Resim 2: Tehlike riski faktrlerinin snandrlmas 12

1.4 Kontrolsz hareket eden paralar

1.5 Dme, kayma, taklma, krlma

1.6 Dme

3.4 Svlar

3.5 Kat maddeler

7.4 El ve kollarda sarslmalar

7.5 Iyonize olmayan ma (rnein mor tesi, kzl tesi, lazer)

7.6 Iyonize ma (rntgen, gamma ve parack mas)

7.7 Elektromanyetik alanlar

7.8 Eksi ve ar basn

9.4 Statik ve dinamik iin kombinasyonu

10.4 Yetersiz biimde organize edilmi i ve alma ortam koullar

13

5. Risk tahmini ve riskin deerlendirilmesi

5.1 Risk tahmini
Risk tahmininde bir zararn/ hasarn oluma riski ile beklenen zararn/ hasarn ls ile ilgili tahmin yrtlr. Risk tahmini aadaki parametreleri ierir:
Bir riskin ortaya kma ihtimalinin

belirli bir lek dahilinde tanmlanmas (bu lek niteliksel veya niceliksel bir lek olabilir).
Riskin douraca sonularn

Niceliksel risk parametreleri unlar olabilir: llen maruz kalma verileri Bir maddenin miktar (konsantrasyonu) Istatistiksel veriler (rnein kaza saylar, hastalk durumu beyanlar) Maruz kalmann (saylarla tespit edilen) miktar, sre ve boyutu. Niteliksel risk parametreleri ise unlardr:
Maruz kalndnda insan sal

ve ortaya kacak hasarn tanmlanmas

Risk tahmininin varsaylan kesinlii.

zerinde ortaya kan etkinin eidi

Varsaylan (tahmin edilen) maruz

Her bir risk tahmin edilen yksekliine gre belirli bir arlkla deerlendirilir ve sonu itibar ile belirli ncelikler verilir. Riskin yksekliini yakndan belirleyen faktr bulunmaktadr:
Riskin eidi (Riskin tekrar hangi

kalma sresi
Risk parametrelerinin karlkl

etkileimi. Risk olaynn tamamn yeterince aklayabilmek iin gerek niteliksel ve gerekse niceliksel parametrelerin yeterince gvenli olmalar gerekir. Maruz kalnan bir tehlike (grlt, zararl madde, ma, vs.) llebilir ise, mutlaka llmelidir! Niceliksel risk tahmini Risk faktrlerinin nitelik asndan tayin imkan bunlarn doas ile lm imkan ve yaplan lmlerin snr deerlerle karlatrlmasna baldr. Burada bileen belirleyicidir: 1. Ortaya kma skl 2. Ihtimal 3. Sonular.

durumlarda ortaya kaca).

Hasarn derecesi ve ortaya kma

ihtimalini veren oran

Maruz kalma sresi (kiilerin ka

kez ve ne kadar sre ile bu riske maruz kalacaklar). Risk tahmininin nesnel bir konu olduu rahatlkla sylense de, te yandan risk lm saylarn tanmlamak kolaylkla mmkndr. Risk tahmini alana gre niteliksel veya niceliksel olarak yaplabilir (ancak zel ve llebilir parametreler varsa).
14

Birok vakada bu faktr matematiksel olarak ifade etmek ve bu sayede niceliksel ve nemli lde gvenilir bir risk tahmini elde etmek mmkndr. Bununla ilgili faktrler unlardr: 1. Ortaya kma skl: Bunlar istatistiksel veriler veya dier iletme kaytlar ile belirlemek mmkndr. 2. Ortaya kma ihtimali: Bu muhtemel olayn ortala kma ihtimalidir. Bunu 0 ila 1 aras bir lekte gstermek mmkndr, bu noktada 0 mutlak anlamda ihtimal d ve 1 ise mutlak olarak ortaya kmasn ifade eder. 3. Sonular: Olaya maruz kalmann sonular ise u ekilde ortaya konabilir:
l veya ar yarallarn says

Hasarn boyutu, gz ard edilebilir

kaza, meslek hastal, kalc sakatlk vs.

Hasarn neden olduu mteakip

zararlar. Niceliksel bir risk tahmini nlemlere ncelik tannmasnda temel olarak kullanlabilir. Niceliksel risk tahmininde gvensizlik ve snrlama salayan nokta bireysel ve ahsi ynler ile evirmen baksn risk tahmininin dikkate alnamamas meselesidir. Niteliksel risk tahmini Buradaki tanmlamadan rahatlkla anlalaca biimde bu tr risk tahmini znel yntemler ierir ve znel yntemler ok sayda yorum ve tartmaya neden olabilmektedir. Niteliksel risk tahmini ile ilgili olarak ok sayda yntem ve model bulunmaktadr, burada kullanlabilecek bir ara bulunmaktadr.

Niteliksel risk tahmini ile ilgili matriks (rnek)

Hasarn ortay kma ihtimali Hasarn boyutu Pratikte imkansz Pek muhtemel deil Muhtemel Kesin

Kk yaralanma (ilk yardm, i kayb olmaz) Maksimum 8 gn i kaybna yol aacak yaralanma Ar yaralanma, meslek hastal Kalc sakatlk

lm

15

5.2 Risk deerlendirmesi

Risk tahminine gre riskin deerlendirilmesi gerekir. Risk deerlendirmesinde riskin azaltlmas iin daha baka nlemler alnmasna gerek olup olmad veya kalan riskin kabul edilebilir olup olmad belirlenir. Riskin kabul edilemez olmad durumlarda, riskin azaltlmas iin nlemler alnmas gerekir (baknz Resim 3)

Gvenlik
Kalan risk kabul edilebilir riskten yksektir

Maksimum risk
(Kabul edilebilir en st dzey risk)

Tehlike
Risk kabul edilebilir en yksek riskten daha fazladr

Artk risk

Koruyucu alma nlemleri olmakszn gerekli olan risk minimalizasyonu hedeenen risk minimalizasyonu

Risk

Risk

Dk
Resim 3: Gvenlik ve risk arasndaki ilinti

Yksek

16

6. Risk minimalizasyonuna ynelik nlemler

Risk minimalizasyonun hede riski mmkn olan en alt dzeye indirmeye yarayan yntem ve imkanlarn gelitirilmesi ve bulunmasdr. Uygulanan stratejiler riski tamamen devre d brakmay veya en asgari dzeye indirmeyi, kiileri riskli alandan karmay veya riski gerektii biimde ele almay aktarmay amalayabilir. Burada riskin en asgari dzeye indirilmesi iin gerekli olan bir ka nlemin niin alnmas gerektiini greceksiniz. Gvenliin korunmas ve alanlarn sal Bundan etkilenebilecek dier ahslarn korunmas (rnein ziyaretiler, yabanc rmalar veya yoldan geenler) Gvenli ve ergonomik alma mahallerinin gelitirilmesi Hukuki taleplerin yerine getirilmesi evre kirliliinin azaltlmas Ekonomik kaybn azaltlmas, rnein daha az bekleme sresi veya malzeme kayb. Nedeni ne olursa olsun, alnacak nlemlerin uygulanabilir ve risk ile gereki bir iliki ierisinde olmas gerekir. Birok vakada riski kabul edilebilir, asgari dzeye indirmeye yarayan ok farkl nlem eitleri bir araya getirilebilir, ancak bu durumda nlemler asndan temel bir sralamaya yer verilmelidir.
nlemlerin sralamas Alnacak nlemlerin sralamas ile ilgili olarak aadaki temel kuralarn dikkate alnmas gerekir:

Bir riskin tamamen devre d braklmas veya asgari dzeye indirilmesi her zaman iin en ncelikli tercihtir. Teknik ve organizasyonla ilgili nlemler her zaman esas itibar ile kiiye zel nlemlere (talimat, PSA) tercih edilmelidir (baknz Sayfa 18deki resim 4).
Bu ekilde alnacak nlemlerin temel sralamas u ekildedir: 1. (Tehlikenin) ihtimal d braklmas, yerine alternatif bulunmas 2. Teknik nitelikli zmler 3. Organizasyonla lgili tedbirler 4. Kiiye zel zmler 5. Tutumla ilgili zmler (rnein eitim, bilgilendirme) 1. (Tehlikenin) ihtimal d braklmas, yerine alternatif bulunmas: Birok vakada mmkn olmasa da ilk ve en mkemmel seenek her zaman riskin (tamamen) devre d braklmasdr. Yerine alternatif bulunmas, rnein tehlikeli bir madde yerine: Ayn zelliklere sahip, fakat daha az tehlikeli bir maddenin bulunmas. Burada en sk grlen problem bulunan yeni malzemenin tatmin edici zelliklere sahip olmamasdr. 2. Teknik zmler: Muhtemelen birok vakada uygulanan zm. Bu seenein en nemli taraf doru tercih yapldnda, alan ile tehlike kaynann etkin ve gvenilir biimde birbirinden ayrlmasdr (rnein koruma tertibat, emme, kapslasyon). 3. Organizasyon ile ilgili nlemler: Organizasyon anlamnda alann zaman asndan tehlike kayna ile temas et17

memesi salanr. Organizasyon ile ilgili nlemlere, rnein maruz kalma sresinin snrlandrlmas, meslek ii rotasyon veya grev deiiklikleri, dzen ve hijyen, salk taramalar veya baz zel durumlarda dzenli kontroller gibi destek amal nlemler verilebilir. 4. Kiiye zel zmler (bireysel zmler): Kiiye zel koruma donan-

mnn kararl ve dou ekilde kullanm PSA (gvenlik eldivenleri, baret, kulaklk, solunum korumas vs.) Kiiye zel zmler ancak ekstra bir nlem olarak veya 1, 2 ve 3. maddede belirtilen nlemler ie yaramadnda gndeme gelmelidir. 5. Tutumla ilgili zmler: (rnein eitim, bilgilendirme).

1. Tehlike kayna ile temastan kanlmas/ tehlikenin giderilmesi; kaynan niteliinin deitirilmesi

2. Gvenlik teknii ile ilgili nlemler (kaynaktan mekan asndan uzaklama)

3. Organizasyonla ilgili nlemler, etken ve insan arasnda zaman/ mekan asndan uzaklama

4. Kiisel koruma tertibatlarnn kullanm (insan mekan asndan uzaklamas))

Resim 4: nlemlerin sralamas 18

5. Tutumla ilgili zmler (rnein ynlendirme)

Ek: Tehlikenin deerlendirilmesi ile ilgili rnekler

Giri, iki rnekle yaklam biimi listeleri kullanarak (rnein girite bahsedilen IVSS brorleri gibi yazl listeler) veya belirli norm ve hukuki temelleri kullanarak da yapabilirsiniz. Buradaki rnekte tehlike riskinin tespiti ncelikle aadaki konular etrafnda olacaktr:
alma mahallerinin dzenlenmesi

Aadaki iki rnek tehlike riskinin deerlendirilmesi noktasnda genel bir bak as verecektir. Bu rnekler adm adm srecin ak hakknda genel bir bilgi verecektir. Burada nemli olan nokta teknik ierik deil, srecin akdr. Burada iki rnek genel hatlar itibar ile ele alnmaktadr, nce sabit bir masa ba i, daha sonra ise (faaliyete zel) bir rnek verilmektedir: Bir merdivenin zerinde bakm almasnn yaplmas, rnein bir ampuln deitirilmesi.
rnek 1: Masa ba bir iin tehlike riskinin deerlendirilmesi

ve konumlandrlmas
iklimsel alan zellikleri (s, havann

nemi, havann hz)

Iklandrma ve aydnlatma Yangn sndrc, acil klar,

ilk yardm tertibatlar Tehlike riskinin saptanmas aadaki ak veya riskleri n plana karmtr:
1. ki ekran yanl (hemen pencerenin nne) yerletirilmitir, ekranlardan birisi de ok yksektedir. 2. alma mahallerinin birisinde klandrma ok yetersizdir (300 lksten dk). 3. alma mahallerinin ergonomik tasarm genel olarak ideal olmaktan uzaktr ve alanlarn ihtiyalarna uygun hale getirilmelidir. Adm 3 Risk tahmini ve risk deerlendirmesi

Ksa tanmlama: adet ekran bulunan alma mahallinin bulunduu bir bro, kii gnde sekiz saat i grmektedir.
Adm 1 Grevin belirlenmesi

lk admda zel alma koullarnn belirlenmesi gerekmektedir. Bu rnekte bunlar u ekilde yaplabilir:
alanlarla yaplacak grmeler alma mahallerinin bir gvenlik

eleman veya alma tbbi uzman tarafndan incelenmesi

yeri tanmnn kullanlmas

Adm 2 Tehlike risklerinin belirlenmesi Mevcut durum temelinde (adm 1) mevcut tehlike riskleri belirlenir. Bunu kontrol

Risk tahmini: Hasarn olas sonularnn ve hasarn ortaya kma ihtimalinin tahmini
Risk deerlendirmesi: Belirli bir riskin kabul edilebilirlii ve riskin asgari dzeye
19

indirilmesi iin bakaca nlemlerin alnmasna gerek olup olmadnn belirlemesinin deerlendirilmesi. Burada daha detayl ve niceliksel bir risk tahmini ve deerlendirmesi gerekli deildir, nk dorudan bir hasar tehdidi sz konusu deildir. Bunun haricinde riskin asgari dzeye indirilmesi iin baz basit ve pratik admlar atlabilir. Bu sayede risk tahmini ve risk deerlendirmesinin iki temel sorusuna, yani
Sonularn ortaya kmas ne lde

Adm 5 Kontrol (etkinliin kontrol)

nlemler uygulamaya geirildikten bir ay sonra gvelik teknisyeni ve alma tbb uzman alnan nlemler ve yaplan uyarlamalarn hala yerinde olup olmadn kontrol edecektir. Bunun haricinde alanlara bir kez daha yeni alma durumundan memnun olup olmadklar ve baz eylerin znel olarak onlara uyup uymadklar sorulacaktr. Bronun yeniden yaplandrlmasndan sonra bir denetim daha yaplacaktr. alanlarla grmeler ve alma durumu hakknda onlarn grleri dzenli aralklarla alnacaktr.
rnek 2: Bir merdiven zerinde bakm ii Ksa tanmlama: Byk bir rmann kendi bnyesinde alan teknisyeni dzenli olarak bakm ve tamirat almalarn (rnein ampul deiimi ve kk tamiratlar) bir merdiven kullanarak yapmaktadr. alma yeri: letmenin tamamnda.

muhtemeldir (kaza, hastalk)?

Riskin tatmin edici dzeyde

asgariye indirilmesi iin hangi abalar sarf edilmeli ve hangi yatrmlar yaplmaldr?
Adm 4 Riskin asgari dzeye indirilmesi iin alnmas gereken nlemler

Saptanan tehlikeler dikkate alnarak (Adm 2) aadaki nlemler alnabilir:

1. ki adet monitrn pencereye paralel gelecek biimde yerlerinin deitirilmesi. Monitrn zerinde durduu (ve ykseklik veren) ahap altlk kaldrld ve monitr gzle ayn hizaya (yani monitrn en st satr gz yksekliinde olacak biimde) deitirildi, 2. Yetersiz k alan alma masasna ekstradan bir lamba takld, 3. Bronun drt ay sonra gerekleecek bir sonraki yaplanmasnda ergonomi ile ilgili gereklilikler dikkate alnacaktr.

Adm 1 Grevin belirlenmesi

Farkl grev gruplar ncelikle grev tanmnda belirlenmektedir, bunun haricinde alann kendisine veya direkt amirine belirli sorular yneltilmektedir. Bu rneimizde sadece merdiven zerinde yaplan almalar dikkate alnmaktadr. Bunun haricinde merdiven zerindeki ortalama alma sresi incelenmektedir - bu ktif rneimizde bu sre 2 saat olarak kabul edilmitir.

Adm 2 Tehlikenin saptanmas

4 numaral IVSS bror Kiilerin dmesi ve devrilmesinde (brorn 2. Blm) yer alan kontrol listesi kullanlarak alann gsterdii faaliyet srasnda aadaki tehlikeler saptanmtr:

Bunun haricinde ylda iki kez ergonomi ve zellikle de ekran karsnda alan elemanlar iin ergonomi esasl alma davranlar konusunda bir seminer verilecek.
20

1. Baz almalarda merdiven trafie ak yola tamaktadr. 2. Uzun sreli ve ar iler (elik betona delik almas) merdiven zerinde yaplmaktadr. 3. Kullanlan ayakkablar merdiven zerinde almak iin uygun deildir. 4. letmenin baz blgeleri iin mevcut merdiven yeterince uzun deildir ve sorun merdivenin en tepesine klarak zlmektedir.

iin aadaki nlemler planlanm ve gerekletirilmitir: 1. almalar yaplrken, trae ak yollar uyar bantlar ile emniyete alnacaktr (giri kstlamalar), Ekstra bir nlem olarak bu tr alanlarda yaplacak almalarn sadece oradan fazla yaya gemedii zamanlarda (rnein ok erken veya ge yaplmasna karar veriliyor), 2. Uzun sreli almalar iin ise hareketli bir iskele temin ediliyor ve kullanlyor, 3. Ayrca ierisinde kaymay nleyen altlk olan zel ayakkablar satn alnyor. Bunlarn kullanm kontrol ediliyor, 4. Daha uygun (uzun) bir merdiven temin ediliyor.

Adm 3 Risk tahmini ve risk deerlendirmesi

Buradaki vakada mevcut tehlike riskini belirlemek ve alnacak nlemlerin hangi kalitede olduunu veya hangilerine ncelik tannmas gerektiini belirlemek iin detayl bir risk tahmini ve deerlendirmesi yaplmas ynne gidilmitir. temel soruya cevap verilmesi gerekmektedir:
Kaza ne lde muhtemeldir?

Adm 4 Kontrol (etkinliin kontrol)

nlemler uygulamaya geirildikten sonraki ilk iki haftada irket ierisinde alan teknisyen blm amirinin gzetiminde alyor ve kendisine bu nlemleri kabul ile ilgili sorular yneltiliyor. Bunun haricinde dzenli olarak (ylda iki kez) gvenlik eleman ve amiri arasnda grmeler yaplyor.

(Burada merdivenin zerinde geirilmesi gereken sre bir faktrdr.)

Gereki bir hasar boyutu nedir?

(Buradaki rnekte merdivenden dme ihtimali eklindeki hasar boyutu olduka yksek olarak snandrlmaldr)
Tatmin edici bir risk snrlandrmas-

na ulaabilmek iin hangi abalarn gsterilmesi ve yatrmlarn yaplmas gerekmektedir

Kiilerin dmesi ve devrilmesi isimli IVSS brornde aklanan yntem kullanlarak 3 numaral risk grubu belirlenmitir, buna gre derhal nlem alnmas gerekmektedir.

Adm 4 Riskin asgari dzeye indirilmesi iin alnmas gereken nlemler

Adm 2de belirlenen ve Adm 3te deerlendirmesi yaplan drt adet risk
21

Ulusal Konular Almanya 89/391/AB numaral AB ereve ynergesinin ulusal dzlemde uygulamas Almanyada alanlarn korunmasn dzenleyen kanun kapsamnda ele alnmaktadr. Kanunun amac alanlarn yaptklar i kapsamnda gvenlik ve salk koruma kapsamnda emniyet altna almay ve daha da gelitirmeyi amalamaktadr. veren, alanlarn korunmasn dzenleyen kanun kapsamnda alma koullarn deerlendirmek ve alanlarn korunmasna ynelik gerekli nlemleri almakla ykmldr. Tehlike riskinin deerlendirilmesine ynelik talep baz ksmi alanlarda baz ynergelerle somutlatrlmaktadr, rnein iletme gvenlii talimatnamesi veya tehlikeli maddeler ve ar yklerin tanmasn dzenleyen ynerge gibi. Avusturya 89/391/AB numaral AB ereve ynergesinin ulusal dzlemde uygulamas Avusturyada alanlarn korunmasn dzenleyen kanun kapsamnda ele alnmaktadr. veren bu kanunun 4. Maddesine gre ile balantl olarak ortaya kan tehlikeleri deerlendirmek ve buna gre baz nlemler saptamakla ykmldr. Bu srece iyerinin deerlendirilmesi ad verilir. alanlarn korunmas kanununun 5. Maddesi ve (belgelendirme talimatnamesine gre) bu deerlendirmenin gvenlik ve salk korumas ile ilgili belgeler kullanlarak kaytlara geirilmesi gerekmektedir. Burada hedef alanlarn gvenlik ve saln emniyet altna almak ve srekli olarak gelitirmek olmaldr. Baz ksmi alanlarn deerlendirilmesine ynelik talep baz talimatlarla dzenlenmitir (rnein grlt, titreim, tehlikeli maddeler, patlama tehlikesi). Uygulamaya ve belgelendirmelere destek olmas asndan AUVA tarafndan sosyal partnerlerle birlikte www.eval.at isimli internet portal gelitirilmi olup dierlerinin yan sra 450 farkl makine, alma mahalli ve i ak izin temel deerlendirmeleri sunmaktadr.

22

Yetkili kii

23

Bu brore nleme amal hizmet veren aadaki IVSS blmleri katkda bulunmulardr. Bunlar ayn zamanda yetkili muhataplardr:

IVSS Sektion fr Eisen und Metall (IVSS Demir ve Metal Blm)

IVSS Elektrik Blm

IVSS Sektion fr Maschinen- und Systemsicherheit (IVSS Makine ve Sistem Gvenlii Blm) Dynamostrae 7-11 68165 Mannheim Almanya Telefon: +49 (0) 621-4456-2213 Faks: +49 (0) 621-4456-2190 E-posta: info@ivss.org

c/o Genel Kaza Sigorta Kurumu Uluslararas ilikiler ve Kongre Blm Adalbert-Stifter-Strae 65 1200 Viyana Avusturya Telefon: +43 (0) 1-33 111-558 Faks: +43 (0) 1-33 111-469 E-posta: issa-metal@auva.at

c/o Meslek Birlii Enerji, Tekstil, Elektro Medya rnleri Gustav-Heinemann-Ufer 130 50968 Kln Almanya Telefon: +49 (0) 221 - 3778 - 6007 Faks: +49 (0) 221 - 3778 - 196007 E-posta: electricity@bgetem.de

www.issa.int
Direkte Links adresinde Sektionen fr Prvention linkine tklayabilirsiniz.
ISBN 978-3-941441-85-9